Қазақстан Республикасының сот сараптамасы жүйесiн дамыту тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 8 ақпандағы N 119 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 қаңтардағы N 57 Қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2011.01.31 N 57 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасында қылмыстық қудалау органдарынан тәуелсiз сот сараптамасы жүйесiн одан әрi жетiлдiру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасының сот сараптамасы жүйесiн дамыту тұжырымдамасы (бұдан әрi - Тұжырымдама) мақұлдансын.

2. Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi және Денсаулық сақтау министрлiгi Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгiмен бiрлесiп, 2005 жылдың 3-тоқсанында көрсетiлген Тұжырымдаманы iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Үкіметіне енгiзсiн.
Ескерту. 2-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2005.08.13. N 842 қаулысымен.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Yкiметiнiң
2005 жылғы 8 ақпандағы
N 119 қаулысымен
мақұлданған

Қазақстан Республикасының сот сараптамасы жүйесiн дамыту
тұжырымдамасы

Астана
2005 жыл

Кiрiспе

Қылмыстық қудалау органдарынан сот сараптамасын жүргiзу функциясын алып тастауды қамтитын Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдары жүйесiн реформалау тәуелсiз сот сараптамасы жүйесiн қалыптастыруға кiрiсуге мүмкiндiк бердi.
Iс жүргiзушiлiк дәлелдеудiң ғылыми-техникалық деңгейiн арттыру қажеттiлiгi сот-сараптамасы қызметiн нығайту мен тұрақтандыру бойынша бiрқатар шараларды қабылдауға, сондай-ақ оның одан әрi дамуын қамтамасыз етуге себеп болды.
Сарапшылардың тәуелсiздiгiн, сарапшылық зерттеулердiң ұйымдастырушылық және әдiстемелiк бiркелкiлiгiн, сот сараптамасын жүргiзудi жүзеге асыратын адамдардың кәсiби бiлiктiлiгi мен қызметiн бақылауды, сот сараптамасы қызметiнiң қаржылық, әлеуметтiк және материалдық-техникалық деңгейiн тұрақтандыру мен арттыруды қамтамасыз ететiн "Сот сараптамасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңын қабылдау сот сараптамасы қызметiнiң даму бағыттарын айқындау мен оларды iске асыруда үлкен роль атқарды.
Нәтижесiнде бүгiнгi күнi сот сараптамасы қызметiн ғылыми, әдiстемелiк, кадрлық және материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету жүйесiн дамытуға негiз бар.
Сот сараптамасы органдары мен сот сараптамасы қызметiн одан әрi дамыту бағытын таңдау оларды ұйымдастыру аясында орын алған ахуалды сыни тұрғыдан пайымдауды, сондай-ақ соттар мен қылмыстық қудалау органдарының сот сараптамасына деген мұқтаждығын қамтамасыз ету жағдайын талап етедi.
Осы Тұжырымдама Қазақстан Республикасы сот iсiн жүргiзуiнiң демократиялық қағидаттарына негiзделген сот сараптамасы жүйесiн дамыту мақсаттары мен басым бағыттарын жүйелi түрде баяндайды.
Тұжырымдаманың мазмұны Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелерiне, сондай-ақ Адам құқықтарының жалпыға бiрдей декларациясы мен адам құқығы кепiлдiгi саласындағы басқа да халықаралық құжаттарға толық сай келедi. Соған байланысты оны iске асыру қоғамды демократияландыру процесi мен құқықтық мемлекет құруға оң әсерiн тигiзедi.
Тұжырымдама кешендi мақсатты бағдарламаларды, нормативтiк құқықтық кесiмдердi, тәуелсiз, ғылыми және объективтi сот сараптамасын қалыптастырудың және Қазақстан Республикасының сот сараптамасы жүйесiн жетiлдiрудiң әдiснамалық тәсiлдерiн әзiрлеуге негiз болады.

1. Қазақстан Республикасының сот сараптамасы
қызметiнiң мәселелерi жөнiндегi заңнамасын талдау

Сот сараптамасының қылмыстық қудалау органдарынан тәуелсiздiгi идеяларын нормативтiк құқықтық тұрғыда бекiту және оны одан әрi iске асыру мүмкiндiгi үшiн 1997 жылғы қарашада "Сот сараптамасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрi - Заң) қабылданды, ол Қазақстан Республикасындағы сот сараптамасы қызметiнiң құқықтық, ұйымдастырушылық және қаржылық негiздерiн белгiлеп бердi. Одан әрi Заңның сот сараптамасын жүргiзудiң iс жүргiзу аспектiлерiне қатысты ережелерi Қазақстан Республикасының Қылмыстық iс жүргiзу кодексiнде , Азаматтық iс жүргiзу кодексiнде және Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы кодексiнде көрсетiлдi.
Сот сараптамасы саласында қабылданған нормативтiк құқықтық кесiмдердiң едәуiр көлемiне қарамастан, Заңның және осы саладағы басқа да нормативтiк құқықтық кесiмдердiң көптеген ережелерi республиканың сот сараптамасы қызметiнiң де, соттар мен құқық қорғау органдары қызметiнiң де қазiргi заманғы даму деңгейiне жауап беретiн елеулi түзетулердi қажет етедi.
Әдiлет министрлiгi мен Денсаулық сақтау министрлiгiнiң сот сараптамасы органдары қызметiне қатысты нормативтiк құқықтық кесiмдер келiсiлмеген. Тiрi адамдарға қатысты сот сараптамасын жүргiзудi, сот психиатрия және сот наркология сараптамаларын жүргiзуге арналған кабинеттердi жарақтандыру мен жабдықтауды айқындайтын нормативтiк құқықтық база iс жүзiнде жоқ.
Осыған байланысты орын алған қайшылықтар мен олқылықтарды жою мақсатында Қазақстан Республикасында сот сараптамасы қызметiн жүзеге асыруды және сот сараптамаларын жүргiзудi регламенттейтiн нормативтiк құқықтық кесiмдерге талдау жүргiзу талап етiледi.
Сот-психиатрия және сот-наркология сараптамаларының ерекшелiгiн ескере отырып, тiрi адамдардың сот сараптамасына қатысты, сот iсiн жүргiзу аясына тартылған адамдардың негiзгi конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтауға кепiлдiк беретiн, сондай-ақ процестегi тараптардың жарыстастық қағидатын iске асырудағы арнайы бiлiмдердiң ролiн реттейтiн нормаларға айрықша назар аудару қажет.

2. Сот сараптамасы қызметiн дамыту тұжырымдамасын
әзiрлеудiң өзектiлiгi

Тұжырымдаманы әзiрлеудiң өзектiлiгi сот сараптамасы қызметiн жүзеге асыратын органдардың әртүрлi ведомстволық бағыныстылығынан туындады.
Қазiргi кезде Қазақстан Республикасындағы сот сараптамасы қызметiн:
Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң Сот сараптамасы орталығы мен оның аумақтық бөлiмшелерiн (филиалдарын);
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлiгiнiң Сот медицинасы орталығы мен оның аумақтық бөлiмшелерiн (филиалдарын);
функцияларына сот сараптамасын жүргiзу жататын мемлекеттiк органдардың мамандандырылған бөлiмшелерiн қамтитын мемлекеттiк сот сараптамасы органдарының жүйесi жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң
Сот сараптамасы орталығы

Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң сот сараптамасы жүйесiн негізгi бағыттары ғылыми-өндiрiстiк (сарапшылық), ғылыми-зерттеу және ғылыми-әдiстемелiк қызмет болып табылатын "Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң Сот сараптамасы орталығы" мемлекеттiк мекемесi (бұдан әрi - ҚР ӘдМ ССО) бiлдiредi.
ҚР ӘдМ ССО құрылымы басқару аппаратын, Сот сараптамасының орталық (Алматы) ғылыми-өндiрiстiк зертханасын, 5 аймақтық және 11 облыстық зертхананы қамтиды. Бұдан басқа, аймақтық және облыстық сот сараптамасы зертханаларының құрылымына iшкi iстер органдарының аумақтық және желiлiк бөлiмшелерiн сараптамалық қамтамасыз етуге арналған 39 бөлiмше кiредi, онда 57 сарапшы жұмыс iстейдi. Жалпы штат саны 609 адамды құрайды.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау
министрлiгiнiң Сот медицинасы орталығы

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлiгiнiң Сот медицинасы орталығының (бұдан әрi - ҚР ДСМ СМО), сондай-ақ оның филиалдарының құрылымы: мәйiттер сараптамасының 122, соның iшiнде 29 қалалық, 39 аудандық және 34 ауданаралық бөлiмiн; 5 күрделi сараптамалар бөлiмiн; 3 ұйымдастыру-әдiстемелiк кабинеттi; 19 сот-биологиялық, 19 химиялық-токсикологиялық, 16 медициналық-криминалистiк, 20 сот-гистологиялық бөлiмшелердi және жәбiрленушiлердi, айыпталушыларды және басқа да адамдарды сот-медициналық сараптаудың 22 бөлiмшесiн қамтиды.
Аудандық сот-медициналық қызметте орталық аудандық ауруханалардың жанындағы мәйiтханалар мен кабинеттерде орналасатын 30 аудандық және 48 ауданаралық бөлiмше бар.
Қазіргі кезде ҚР ДСМ СМО мен оның филиалдарының штаттық лауазымдарының саны 1708 бiрлiктi құрайды, оның iшiнде сот-медициналық сарапшылар және медициналық емес жоғары бiлiмдi мамандар - 506, орта және кiшi медициналық қызметшiлер - 741, басқалары - 247 адамды құрайды.
Соттар мен қылмыстық қудалау органдарын сот сараптамасымен қамтамасыз ету жөнiндегi тiкелей мiндеттерден басқа ҚР ДСМ СМО-ға өзге де мiндеттер, атап айтқанда:
1. Емдеу жұмысының сапасын:
секциялық материалдарды талдау негiзiнде: зорлық (қылмыстық, өзiн-өзi өлтiру, тұрмыстық, өндiрiстiк және басқалары), балалар өлiмiнiң себептерiн зерделеу;
медициналық көмек көрсетудiң ақауларын анықтау - клиникалық және патолого-анатомиялық диагноздардың алшақтықтары;
аса жұқпалы ауруларды анықтау;
сот-медициналық сарапшылардың емдеу мекемелерiнiң клиникалық-анатомиялық конференцияларына қатысуы;
мүдделi емдеу мекемелерiнiң ем жасайтын дәрiгерлерiн дәрiгерлiк қателiктерге талдау жасауға тарту арқылы арттыру.
2. Жарақаттанудың (тұрмыстық, көлiктiк, спорттық, кәсiптiк) алдын алу.
3. Тұрмыстық уланудың алдын алу жүктеледi.
Санамаланған бағыттардың бiрқатары тiкелей сот сараптамасы қызметiмен байланысты емес және сот сараптамасы органдарын өндiрiстiк емес уақытша және материалдық шығындарға әкеп соқтырады.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау
министрлiгiнiң сот-психиатрия және сот-наркология
сараптамалық комиссиялары

"Денсаулық сақтау жүйесi туралы" Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 4 маусымдағы Заңының (бұдан әрi - Заң) 40-бабының негiзiнде сот-психиатрия және сот-наркология сараптамалары мемлекеттiк денсаулық сақтау секторының медициналық ұйымдарында жүргiзiледi.
Заңның 35-бабына сәйкес сот-психиатрия және сот-наркология сараптамалары азаматтардың денсаулығын қорғауды қамтамасыз етудiң құрамдас бөлiгi болып табылады, ал оны ұйымдастыру мен жүргiзу тәртiбiн денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Сот-психиатрия сараптамалық комиссиялары Қазақстан Республикасының барлық облыс орталықтарында, сондай-ақ Астана, Алматы, Арқалық, Балқаш, Жетiқара, Жезқазған, Зыряновск, Риддер, Степногор, Семей, Сәтбаев, Талдықорған, Екiбастұз қалаларында жұмыс iстейдi. Барлығы республикада күзет қойылмайтын контингентке амбулаториялық және стационарлық сот-психиатрия сараптамасын жүргiзудi жүзеге асыратын 25 комиссия жұмыс iстейдi. Қамауға алынған адамдарға стационарлық сараптама жүргiзу Денсаулық сақтау министрлiгiнiң Алматы қаласындағы Республикалық психиатрия, психотерапия және наркология ғылыми-практикалық орталығының республикадағы жалғыз 40 орындық күзетiлетiн бөлiмшесiнде жүзеге асырылады.
Қазiргi кезде сот-психиатрия сараптамалық комиссияларында 177 маман, соның iшiнде 146 психиатр-дәрiгер және 31 психолог жұмыс iстейдi.
Республикалық психиатрия, психотерапия және наркология ғылыми-практикалық орталығында (бұдан әрi - РППНҒПО) әлеуметтiк және сот психиатриясының ғылыми бөлiмi құрылды. Оның функцияларына: республикадағы ғылыми, практикалық iзденiстердiң негiзгi бағыттарын айқындау, консультативтiк-әдiстемелiк көмек көрсету, сондай-ақ сот психиатриясы бойынша өзара iс-қимыл мен ынтымақтастық мәселелерiн жоспарлау кiредi.
Сот-наркология сараптамаларын өткiзуге арналған арнайы медициналық комиссиялар барлық облыстық, қалалық наркологиялық ұйымдардың жанында жұмыс iстейдi. Көрсетілген комиссияларда 89 штаттық нарколог-дәрiгер жұмыс iстейдi.
Перспективалық бағыттарды ескере отырып, кадрмен қамтамасыз етудiң жай-күйiн талдау ҚP ӘдМ ССО зертханалары мен қызметтерiн толықтыру орын алып отырған қажеттiлiктiң 70%-ынан, ал кейбiр қызметтерде 50%-ынан аспайтын көлемде жүзеге асырылғандығын көрсеттi. Сараптамалық қамтамасыз ету iшкi iстер органдары аумақтық және желiлiк бөлiмдерiнiң қажеттiлiгiне толық көлемде сай емес. Қазiргi кезде штат санын ұлғайтудағы нақты қажеттiлiк 150 бiрлiктi құрайды.
1998 жылғы денсаулық сақтау мекемелерiн оңтайландыру процесi республикадағы сот-медицина қызметiн де қамтыды, штат бiрлiктерi 16-18%-ға қысқартылды. Сонымен бiрге сараптамалық зерттеулердiң көлемi орта есеппен 3,5 eceгe өстi, бұл сарапшылық жүктеменiң артуына және сараптамаларды жүргiзу мерзiмiн ұзартуға әкеп соқтырды. Көрсетiлген жағдаяттар соттар мен құқық қорғау органдарының тарапынан негiздi ренiштер тудырады.
Осыған байланысты, ҚP ӘдМ ССО штат санын кемiнде 880 бiрлiкке өсiруге нақты қажеттiлiк бар.
Бұдан басқа, төрт облыстық стационарлық сот-психиатрия сараптамалық бөлiмшесiн, сегiз аймақаралық амбулаториялық сот-психиатрия сараптамалық комиссия, сондай-ақ сот-психиатрия сараптамалық комиссияларының диагностикалық бөлiмшелерi үшiн кабинеттер ашу өте-мөте қажет. Сонымен бiрге ППНҒПО жанынан сот-психиатрия мен наркология курсы бар психиатрия және наркология кафедрасын құру қажет, ол үшiн 411 штаттық бiрлiк енгiзу талап етiледi.
Сот сараптамасы органдарын кадрлармен қамтамасыз ету проблемасы сарапшылардың орындайтын жұмыс көлемiне, оларға жүктелетін жауапкершiлiкке, сондай-ақ Қазақстан Республикасы сот сарапшысының мәртебесiне сәйкес келмейтiн жалақының өте төмен деңгейiне байланысты. Мәселен, соңғы екi жыл iшiнде ҚP ӘдМ CCO ғылыми дәрежелерi мен сарапшылық жұмыста мол тәжiрибелерi бар бiлiктi мамандардың едәуiрi кеттi. Жедел құрам кадрларының тұрақтамау үрдiсi байқалады: 2002 жылдан бастап жыл сайын қызметкерлердiң жалпы құрамының 15%-ға дейiнi жұмыстан шығады.
Сот сараптамасы органдарының әр түрлi ведомстволық бағыныстылығы сот сараптамасын жүргiзу кезiнде әртүрлi құқықтық және ұйымдастырушылық тәсiлдерге әкеп соқтырады.
Бұдан басқа, ғылыми-практикалық сипаттағы сот сараптамасы қызметiн ұйымдастырудың өзiндiк ерекшелiгi бар. Осыған байланысты сот сараптамасы қызметiне басшылық жасау уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың тарапынан ғылыми бiлiктiлiктi талап етедi.
Сонымен бiрге, сот сараптамасы органдарының сот iсiн жүргiзудi қамтамасыз ету жөнiндегi қызметi саласында бiрқатар ғылыми-әдiстемелiк және ұйымдастырушылық сипаттағы олқылықтар бар. Сот iсiн жүргiзудiң бүгiнгi қажеттiлiктерiн барынша толық қанағаттандыру, сондай-ақ оны дамытудың жақын арадағы перспективасы ескерiле отырып болжанатын мiндеттердi шешуге қазiргi заманға сай дайындық жасау мақсатында сот сараптамасының жаңа түрлерi мен әдiстерiн игеру және енгiзу талап етiледi.
Сөйтiп, Сот сараптамасының ғылыми-зерттеу қызметiнiң бағдарламалары мен есептерiн, сарапшыларды даярлау мен олардың бiлiктiлiгiн көтеру бағдарламаларын қарау жөнiндегi, сондай-ақ ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелерiн сынап көру және оны сарапшылық тәжiрибеге енгiзу бойынша ұсынымдар беру жөнiндегi ведомствоаралық ғылыми-әдiстемелiк кеңесiн құруға қажеттiлiк бар.
Әдiлет министрлiгi мен Денсаулық сақтау министрлiгiнiң сот сараптамасы органдары өздерiнiң жұмыс ерекшелiктерiне сәйкес құқық қорғау органдары мен соттардың сот сараптамасын тағайындауды ұйымдастыру мәселелерi жөнiнде оқу және әдiстемелiк құралдар дайындауы, ал уәкiлеттi мемлекеттiк органдар оларды басып шығаруды қамтамасыз етуi қажет.
Сот сараптамасы органдарын ұйымдастыру және ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету мәселелерi бойынша соттардың, қылмыстық қудалау органдарының және адвокатураның хабардар болу деңгейiн көтеру үшiн:
Сот сараптамасы әдiстемелерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмiн қалыптастыру;
Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi мен Денсаулық сақтау министрлiгi сот сараптамасы органдарының ресми сайттарын, сондай-ақ "Қазақстан Республикасы сот сарапшыларының мемлекеттiк тiзiлiмi" сайтын құру қажет.
Сарапшы мен маманның iс жүргiзу функцияларын айқын саралау мақсатында қылмыстық, азаматтық және әкiмшiлiк процестегi маманның iс жүргiзу мәртебесiн жетiлдiру, соның iшiнде оның сот iсiн жүргiзуге қатысудағы нәтижелерiн процессуалды ресiмдеу проблемасын шешу қажет. Бұдан басқа, Iшкi iстер министрлiгiнiң жедел-қылмыстық бөлiмшелерi қызметiнiң бағытын және олардың ҚР ӘдМ ССО-ның функцияларымен арақатынасын нақтылау қажет.
Сонымен бiрге сот сараптамасының азаматтық процестегі ролiнiң едәуiр өсуiне байланысты сот сараптамасының азаматтық сот iсiн жүргiзудегi ролiн арттыруға бағытталған iс-шаралар кешенiн әзiрлеу қажет.

3. Сарапшы кадрларды iрiктеу, кәсiби даярлау және
бiлiктiлiгiн арттыру жүйесiн жетiлдiру

Сарапшы қорытындысының дұрыстығы кепiлдiктерiнiң бiрi сарапшы кадрларды iрiктеу, кәсiби даярлау және бiлiктiлiгiн арттыру жүйесiн қалыптастыру болып табылады.
Республикада сарапшы кадрларды iрiктеу жүйесiнiң қалыптаспағандығын атап өту қажет.
Сарапшыларды кәсiби даярлау мен бiлiктiлiгiн арттыру мәселелерi "Сот сараптамасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Әдiлет министрлiгi мен Денсаулық сақтау министрлiгiнiң сот сараптамасы органдарында шешiлуi тиiс.
Қазiргi кезде ҚР ӘдМ CCO-ның оқу-әдiстемелiк қызметi екi бағыт бойынша жүзеге асырылады:
1) сарапшыларды бастапқы даярлау, олардың бiлiктiлiгiн көтеру;
2) соттар мен құқық қорғау органдары қызметкерлерiнiң сот iсiн жүргiзуде арнайы бiлiмдердi пайдалану мәселелерi бойынша бiлiктiлiгiн арттыру.
Әдiлет министрiнiң бұйрығымен өз қызметтерiн Астана, Алматы, Өскемен және Ақтөбе қалаларында жүзеге асыратын емтихан қабылдау жөнiндегi 4 бiлiктiлiк комиссиясы құрылды.
Белгiленген тәртiпке сәйкес тағылымдамадан өтушiлер 6-12 ай iшiнде бастапқы даярлықтан өтедi. Бiлiктiлiк сессиялары жылына екi рет өтедi. Дайындық курсы аяқталған соң комиссия ұсынылған материалдарды зерделейдi, тағылымдамадан өтушiден емтихан қабылдайды және бастапқы даярлық жетекшiсi мен құрылымдық бөлiмше басшысының пiкiрлерiн тыңдайды. Талқылау нәтижелерi бойынша комиссия тағылымдамадан өтушiнiң даярлық деңгейiн бағалайды және шешiм қабылдайды.
Сот сарапшысы бiлiктiлiгiн берудiң нақты негiзi Бастапқы даярлық бағдарламасында көзделген арнайы ғылыми білімнің қажеттi көлемiн игеру болып табылады, бұл бiрқатар пәндер: криминалистика, құқықтық бiлiм негiздерi, сот сараптамасы негiздерi, информатика негiздерi бойынша сынақтар мен емтихандар және сарапшы мамандығы бойынша емтихан тапсырумен расталады.
Бұдан басқа, ҚР Әдiлет министрiнiң 1998 жылғы 16 наурыздағы
N 181 бұйрығымен бекiтiлген Ережеге сәйкес сот сарапшыларының кәсiби бiлiктiлiгiн бағалау және оны көтерудi ынталандыру мақсатында тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң Аттестациялық комиссиясы сот сарапшыларын аттестациялауды жүргiзедi.
Сот-медициналық сарапшыларды даярлау республиканың медициналық жоғары оқу орындарының сот медицинасы кафедраларында бiр жылдық интернатурада не кейiннен сол кафедраларда бiлiктiлiк емтихандарын тапсыра отырып және сот-медициналық сарапшы дәрiгер бiлiктiлiгiн бере отырып, екi жылдық клиникалық ординатурада жүргiзiледi. Сот-медициналық сарапшы кемiнде 5 жылда 1 рет Алматы дәрiгерлердiң бiлiктiлiгiн жетiлдiру институтының сот медицинасы кафедрасында бiлiктiлiктi арттыру курсынан өтуге мiндеттi.
Сот медицинасы саласындағы ғылыми кадрларды даярлау үшiн Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлiгi жүйесiнде кейiннен Қазақ мемлекеттiк медицина академиясының (Астана қаласы) жанындағы Диссертациялық кеңесте ғылыми жұмысын қорғайтын сот медицинасы бойынша аспирантура мен докторантура көзделген.
Сот-психиатрия және сот-наркология сарапшыларын даярлаудың бiрнеше кезеңдерi бар: медициналық жоғары оқу орнын аяқтау, профильдiк кафедраларда бiр жыл бойы интернатурада немесе екi жыл клиникалық ординатурада даярлықтан өту. Бұдан басқа, кейiннен сот психиатриясы немесе сот наркологиясы бойынша тақырыптық жетiлдiруден өте отырып, психиатрия немесе наркология бойынша кемiнде бес жыл жұмыс стажы, белгiлi бiр түрдегi сот сараптамасын жүргiзу құқығына бiлiктiлiк куәлiгiн ала отырып, бiлiктiлiк емтиханын тапсыру және аттестация қажет.
Сонымен, республикада сарапшы кадрларды даярлау мен бiлiктiлiгiн арттырудың бiркелкi жүйесi жоқ. Денсаулық сақтау министрлiгiнiң сот сараптамасы органдарымен салыстырғанда, Әдiлет министрлiгiнiң сот сараптамасы органының мамандандырылған жоғары оқу орындарының базасында сарапшы кадрларды даярлау мен олардың бiлiктiлiгiн арттыруға мүмкіндік жоқ.
Республикада осы тектес органға сәйкес келуi тиiс талаптар (жаратылыстану - техника ғылымы өкiлдерiнiң болуы, сараптамалық зерттеулердiң әдiстерiн қамтитын диссертацияларды қорғауға
қойылатын стандартты талаптардың қалыптастырылуы және т. б.) ескерiле отырып қалыптастырылған "сот сараптамасы" мамандығы бойынша мамандандырылған диссертациялық Кеңес жоқ, бұл тиiстi диссертациялық жұмыстардың сапасына дұрыс бағалау жүргiзуге мүмкiндiк бермейдi.
Осыған байланысты Әдiлет министрлiгi Қазақстан Республикасының Бiлiм және ғылым министрлiгiмен бiрлесiп, Қазақстан Республикасындағы сот сараптамасы қызметiн ғылыми және оқыту жағынан қамтамасыз етудi жетiлдiруге бағытталған iс-шаралар кешенiн iске асыруы, соның iшiнде:
ҚР ӘдМ ССО базасында оған ғылыми зерттеулердi жүргiзу, аса күрделi сот сараптамаларын жүргiзу, сот сараптамасы органдарының қызметкерлерiн даярлау және бiлiктiлiгiн арттыру функцияларын бере отырып, ғылыми-зерттеу институтын құруы;
Әдiлет министрлігінiң сот сараптамасы органдары үшiн сарапшыларды кәсiби даярлау мен бiлiктiлiгiн арттыру жүйесiн жетiлдiруi;
Қазақстан Республикасының Жоғары аттестациялық комиссиясымен бiрлесiп, сот сараптамасының ғылыми-әдiстемелiк проблемаларын зерттеу бойынша диссертациялық жұмыстарға қойылатын талаптарды әзiрлеуi қажет.

4. Қазақстан Республикасының сот сараптамасы жүйесiн
дамытудың мақсаты, мiндеттерi және басым бағыттары

Қазақстан Республикасының сот сараптамасы жүйесiн дамыту саласындағы мемлекеттiк саясаттың мақсаты бiртұтас және тәуелсiз сот сараптамасы жүйесiнiң қызметiн одан әрi жетiлдiру болып табылады.
Сот сараптамасы қызметiн жетiлдiру, сондай-ақ сот сараптамасы жүйесiн дамыту сараптамалық қызметтi жүзеге асыратын барлық мемлекеттiк органдар үшiн ортақ болып табылатын бiрқатар iс-шараларды шешудi, атап айтқанда:
тиiстi заңға тәуелдi нормативтiк құқықтық кесiмдердi олардың Қазақстан Республикасының Әдiлет министрлiгiнде мемлекеттiк тiркелуi нысанасына тексерудi;
сот сараптамасы органдарының құқық белгiлейтiн құжаттарын қазiргi заманғы талаптарға сәйкес келтiрудi талап етедi.
Кейiннен ұйымдық өзгерiстердi жүргiзу мақсатында:
Қазақстан Республикасының заңнамалық және нормативтiк құқықтық кесiмдерiне тиiстi өзгерiстер енгiзе отырып, барлық аймақтық, аймақаралық сот-психиатрия және сот-наркология сараптамалық комиссияларын "Республикалық психиатрия, психотерапия және наркология ғылыми-практикалық орталығы" мемлекеттiк мекемесiнiң аумақтық бөлiмшелерiне (филиалдарына) көшiру;
сот сараптамасы саласындағы ахуалдар мониторингiнiң стандарты, мамандардың бiлiктiлiк стандарты, бiлiм беру стандарты, ұйымдастыру стандарты (технологиялар, жарақтандыру стандарты және т.б.) сияқты сот сараптамасының түрлерiне қарай стандарттар жүйесiн құру қажет.
Сот сараптамасы органдарын материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi мен Денсаулық сақтау министрлiгi Қазақстан Республикасының Yкiметiне қаржыландыру мәселесi жөнiнде ұсыныс беруi қажет.
Осыған байланысты сот сараптамасы жүйесiн дамытудың басым бағыттары ретiнде мыналарды айқындауға болады:
1) сот сараптамасы қызметiнiң институционалдық және ұйымдастырушылық негiздерiн дамыту;
2) сарапшы кадрларды iрiктеу, кәсiби даярлау және бiлiктiлiгiн көтеру жүйесiн жетiлдiру;
3) сот сараптамасы органдарының материалдық-техникалық базасын нығайту;
4) сот сараптамасы қызметi саласында халықаралық ынтымақтастықты дамыту.
Осы бағыттағы тиiмдi жұмысты ұйымдастыру мақсатында Қазақстан Республикасының сот сараптамасы жүйесiн дамыту тұжырымдамасын iске асыру жөнiндегi 2006-2008 жылдарға арналған iс-шаралар жоспарын әзiрлеу және қабылдау қажет.
Ескерту. 4-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2006.10.31. N 1031 қаулысымен.

5. Сот сараптамасы қызметi саласындағы халықаралық
ынтымақтастықты дамыту

"Сот сараптамасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңында сот сараптамасы қызметi саласындағы халықаралық ынтымақтастықтың түрлi нысандары, соның iшiнде бiрлескен ғылыми зерттеулер жүргiзу, ғылыми және әдiстемелiк ақпаратпен алмасу, сот сарапшыларын кәсiби даярлау мен бiлiктiлiгiн арттыру көзделедi.
Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi мен Армения, Грузия Республикалары, Беларусь Республикасы, Украина, Ресей Федерациясы Әдiлет министрлiктерiнiң арасындағы Келiсiмдерге сәйкес халықаралық ынтымақтастық ҚР ӘдМ CCO қызметкерлерiнiң ғылыми зерттеулерiн сот сараптамасы мекемелерiнiң ғылыми еңбектерi жинақтарында жариялаумен ғана шектелетiндiгiн айта кету керек.
Осыған байланысты Тәуелсiз мемлекеттер достастығының сот сараптамасы органдарымен сот сараптамасы, сараптамалық зерттеулердiң әдiстерi мен әдiстемелерiн бiрлесiп әзiрлеу, ақпараттық-анықтамалық қызмет саласындағы деректермен алмасу, сарапшы және ғылыми кадрларды даярлау мен бiлiктiлiгiн арттыру проблемалары бойынша ғылыми жұмысты үйлестiру көзделедi.
Сонымен бiрге алыс шетелдермен сот сараптамасы саласындағы халықаралық қызметтi де кеңейту қажет.

6. Сот сараптамасы қызметiнiң
материалдық-техникалық базасын жетiлдiру

Сот сараптамасының тиiмдiлiгiн арттыру үшiн сот сараптамасы органдарын материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету: зертханаларды сараптамалық практиканың қазiргi жай-күйiнiң талаптары деңгейiне сай келетiн сапалы құрал-жабдық базасымен толықтыру қажет.
Мәселен, қылмыстардың көптеген түрлерiн тергеу сот бейнефонографиялық сараптама жүргiзудi көздейдi. Қазiргi кезде ҚР ӘдМ ССО-ның 17 зертханасының тек 4-i ғана сараптаманың осы түрiн жүргiзуге арналған мамандандырылған құрылғымен қамтамасыз етiлген.
Криминалистiк сараптамалар қызметiнiң барлық бағыттарының тиiмдiлiгiн одан әрi арттыру, жүргiзiлетiн зерттеулердiң мерзiмдерiн қысқарту және сапасын көтеру үшiн сараптамалардың жекелеген түрлерiн жүргiзуге арналған қазiргi заманғы сараптамалық технологияларды, соның iшiнде қазiргi заманғы бағдарламалық кешендердi енгiзу мақсатында жабдықтар сатып алу қажет.
Сот сараптамасының орталық (Алматы) ғылыми-өндiрiстiк зертханасының құқық қорғау органдары мен соттар тағайындайтын молекулярлық-генетикалық зерттеулер (ДНК зерттеу) жүргiзудегi техникалық мүмкiндiктерi аталған зерттеу түрiнiң қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға мүмкiндiк бермейдi. Осыған байланысты, республиканың iрi қалаларында орналасқан бес аймақтық зертхана үшiн ДНК-ны зерттеу бойынша арнайы жабдық сатып алу қажет.
Зертханаларды үй-жайлармен қамтамасыз ету проблемасы да толық көлемде шешiлген жоқ. Қазiргi кезде сот сараптамасының тек 14 зертханасы ғана Орталықтың теңгерiмiнде тұрған ғимараттар мен үй-жайларда орналасқан. Қызылорда, Солтүстiк Қазақстан, Ақмола облыстық зертханалары үй-жайларды жалға алады, бұл оларды арнайы жабдықтау бойынша қажеттi жұмыс жүргiзуге мүмкiндiк бермейдi. Кейбiр зертханалар алаңдары ғылыми-өндiрiстiк зертханаларға қойылатын құрылыс, санитарлық-техникалық нормативтерге (алаң нормасы, инсоляция деңгейi, дыбыс изоляциясы, желдету) сәйкес келмейтін үй-жайларда орналасқан.
Суық, атыс қаруына, жарғыш құрылғылар мен жарылғыш заттарға эксперименттiк зерттеу жүргiзуге арналып арнайы жабдықталған бөлмелер жоқ.
ҚР ДСМ CMO-ның үй-жайлармен қамтамасыз етiлу жағдайы да осындай. Орталық аппарат ғимараттарының, үй-жайлары мен алаңдарының материалдық-техникалық және санитарлық-гигиеналық жағдайы және жергiлiктi жерлердегi филиалдарының жартысынан көбi нормативтiк талаптарға сәйкес келмейдi.
Мысалы, Орталық аппарат ауданы 550 м ² жалға алынған үй-жайда, ал оның сот-медициналық зертханасы жалпы ауданы 354,3 м ² есептен шығарылған ғимаратта орналасқан, бұл мұнда қазiргi заманғы аппаратура тұрмақ, сарапшыларды орналастыруға да мүмкiндiк бермейдi. Осыған байланысты Орталық аппарат пен Сот медицинасы орталығының сот-медициналық зертханасы үшiн типтiк ғимарат салу қажет.
ҚР ДСМ СМО Алматы филиалы 1935 жылы салынған бiр қабатты үш ғимаратта орналасқан. Мұндағы өндiрiстiк алаңдар жеткiлiксiз, үй-жайлар күрделi жөндеудi талап етедi.
Қаржыландырудың болмауына байланысты 2001 жылы басталған жөндеу жұмыстары осы уақытқа дейiн аяқталған жоқ. Астана қаласындағы Ақмола филиалы да қанағаттанғысыз жағдайда әрi аумақтық бөлiмше мәртебесiне сай келмейдi. Маңғыстау филиалының өз үй-жайы жоқ. Қызылорда филиалы облыстық аурухананың бұрынғы жұқпалы аурулар бөлiмшесiнiң жапсарлас ғимаратында орналасқан. Жамбыл филиалы Психикалық денсаулық орталығының жанында орналасқан. Атырау филиалы облыстық аурухананың жанындағы патологиялық анатомия бөлiмшесiнiң үй-жайын жалға алып отыр. Ақтөбе филиалы қаладан сегiз шақырым жердегi облыстық аурухананың жанында, ал әкiмшiлігі Ақтөбе облыстық IIББ жанындағы үш кабинетте орналасқан. Осыған байланысты Сот медицинасы орталығының аймақтық филиалдары үшiн ғимараттар салу қажет. Қалған Солтүстiк Қазақстан, Павлодар, Көкшетау, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Жезқазған, Батыс Қазақстан, Семей, Қостанай филиалдары күрделi жөндеудi талап етедi.
Бұдан басқа, сот-медицина сараптамасының 39 аудандық және 34 ауданаралық бөлiмшелерi орталық аудандық ауруханалардың жанындағы мәйiтханалар мен кабинеттерде орналасқан, яғни олардың да өз үй-жайлары жоқ.

Тұжырымдар

Сонымен, Қазақстан Республикасындағы сот сараптамасы органдары мен сот сараптамасы қызметi жүйесiнiң қазiргi жай-күйi құқықтық, институционалдық, ұйымдастырушылық, кадрлық және материалдық-техникалық сипаттағы бiрқатар проблемалармен сипатталады, оларды шешу үшiн нақты шаралар қабылдау қажет.
Қазiргi кезеңде елiмiздiң сот сараптамасы жүйесi үшiн аса маңызды, тез арада шешiлуге жататын проблемалар:
1) сот сараптамасы қызметiнiң нормативтiк-құқықтық жағынан жеткiлiксiз қамтамасыз етiлуi, Әдiлет министрлiгi мен Денсаулық сақтау министрлiгiнiң сот-сараптамалық қызметiнiң нормативтiк-құқықтық базасының келiсiмсiздiгi;
2) сот сараптамасы органдарының әртүрлi ведомстволық бағыныстылығына байланысты сот сараптамасы қызметiнде ұйымдастырушылық және әдiстемелiк бiркелкiлiктiң жоқтығы;
3) сот сараптамасы органдарының бiлiктi кадрлармен жеткiлiктi толықтырылмауы;
4) сарапшы кадрларды iрiктеу жүйесiнiң болмауы, сарапшыларды кәсiби даярлау мен бiлiктілігiн арттыру жүйесiнiң жетiлдiрiлмеуi;
5) сот capaптамасы органдарының да, құқық қорғау органдарының да қызметкерлерiн, сондай-ақ судьяларды ғылыми және әдiстемелiк қамтамасыз етудiң жеткiлiксiз деңгейi;
6) шетелдiк сот сараптамасы органдарымен қалыпқа түскен халықаралық ынтымақтастық жүйесiнiң жоқтығы;
7) сот сараптамасы органдарын материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етудiң сот iсiн жүргiзу мiндеттерiне сәйкес келмеуi болып табылады.
Жазылған проблемаларды шешу Республиканың сот сараптамасы қызметiн тұтастай алғанда қоғамның қазiргi заманғы дамуына сай келетiн деңгейге шығаруға мүмкiндiк бередi.

О Концепции развития судебно-экспертной системы Республики Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 8 февраля 2005 года N 119. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 января 2011 года № 57.

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 31.01.2011 № 57.

В целях дальнейшего совершенствования независимой от органов уголовного преследования судебно-экспертной системы в Республике Казахстан Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Одобрить прилагаемую Концепцию развития судебно-экспертной системы Республики Казахстан (далее - Концепция).

2. Министерству юстиции и Министерству здравоохранения Республики Казахстан совместно с Министерством экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан внести в 3 квартале 2005 года в Правительство Республики Казахстан в установленном порядке План мероприятий по реализации указанной Концепции. <*>
Сноска. В пункт 2 внесены изменения - постановлением Правительства РК от 13 августа 2005 года N 842 .

3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Одобрена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 8 февраля 2005 года N 119

Концепция
развития судебно-экспертной системы
Республики Казахстан

Введение

Реформирование системы правоохранительных органов Республики Казахстан, включающее изъятие функций производства судебной экспертизы от органов уголовного преследования, позволило приступить к формированию независимой судебно-экспертной системы.
Необходимость повышения научно-технического уровня процессуального доказывания обусловила принятие ряда мер по укреплению и стабилизации судебно-экспертной деятельности, а также обеспечению ее дальнейшего развития.
Большую роль в определении направлений развития судебно-экспертной деятельности и их реализации сыграло принятие Закона Республики Казахстан "О судебной экспертизе", обеспечивающего независимость экспертов, организационное и методическое единообразие экспертных исследований, контроль над профессиональной квалификацией и деятельностью лиц, осуществляющих производство судебной экспертизы, стабилизацию и повышение финансового, социального и материально-технического уровня судебно-экспертной деятельности.
В результате, на сегодняшний день имеются основания для развития системы научного, методического, кадрового и материально-технического обеспечения судебно-экспертной деятельности.
Выбор направлений дальнейшего развития органов судебной экспертизы и судебно- экспертной деятельности требует критического осмысления ситуации, имеющей место в сфере их организации, а также состояния обеспечения потребностей судов и органов уголовного преследования в судебной экспертизе.
Настоящая Концепция представляет собой систематизированное изложение целей и приоритетных направлений развития судебно-экспертной системы, основанной на демократических принципах судопроизводства Республики Казахстан.
Содержание Концепции в полной мере согласуется с положениями Конституции Республики Казахстан, а также Всеобщей декларации прав человека и других международных документов в области гарантии прав человека. В этой связи, ее реализация окажет положительное влияние на процесс демократизации общества и построение правового государства.
Концепция служит основой для разработки комплексных целевых программ, нормативных правовых актов, методологических подходов к формированию независимой, научной и объективной судебной экспертизы и совершенствованию судебно-экспертной системы Республики Казахстан.

1. Анализ законодательства Республики Казахстан
по вопросам судебно-экспертной деятельности

Для нормативного правового закрепления и возможности дальнейшей реализации идеи независимости судебной экспертизы от органов уголовного преследования в ноябре 1997 года был принят Закон Республики Казахстан "О судебной экспертизе" (далее - Закон), который определил правовые, организационные и финансовые основы судебно-экспертной деятельности в Республике Казахстан. В дальнейшем, положения Закона, относящиеся к процессуальным аспектам производства судебной экспертизы, были отражены в Уголовно-процессуальном кодексе, Гражданском процессуальном кодексе и Кодексе об административных правонарушениях Республики Казахстан.
Но, несмотря на значительный объем принятых нормативных правовых актов в области судебной экспертизы, многие положения Закона и других нормативных правовых актов в данной области нуждаются в существенной корректировке, отвечающей современному уровню развития как судебно-экспертной деятельности, так и деятельности судов и правоохранительных органов республики.
Нормативные правовые акты, относящиеся к деятельности органов судебной экспертизы Министерства юстиции и Министерства здравоохранения, не согласованы. Практически отсутствует нормативная правовая база, определяющая производство судебной экспертизы живых лиц, оснащение и оборудование кабинетов для производства судебных психиатрических и судебных наркологических экспертиз.
В этой связи требуется проведение анализа нормативных правовых актов, регламентирующих осуществление судебно-экспертной деятельности и производство судебных экспертиз в Республике Казахстан, с целью устранения имеющихся противоречий и пробелов.
С учетом специфики судебно-психиатрических и судебно-наркологических экспертиз, особое внимание необходимо уделить нормам, относящимся к судебной экспертизе живых лиц, как гарантирующим соблюдение основных конституционных прав и свобод лиц, вовлеченных в сферу судопроизводства, так и регулирующим роль специальных знаний в реализации принципа состязательности сторон в процессе.

2. Актуальность разработки концепции
развития судебно-экспертной деятельности

Актуальность разработки концепции вызвана различной ведомственной подчиненностью органов, осуществляющих судебно-экспертную деятельность. В настоящее время судебно-экспертная деятельность в Республике Казахстан осуществляется системой государственных органов судебной экспертизы, включающей:
Центр судебной экспертизы Министерства юстиции Республики Казахстан и его территориальные подразделения (филиалы);
Центр судебной медицины Министерства здравоохранения Республики Казахстан и его территориальные подразделения (филиалы);
специализированные подразделения государственных органов, к функциям которых отнесено производство судебной экспертизы.

Центр судебной экспертизы
Министерства юстиции Республики Казахстан

Судебно-экспертная система Министерства юстиции Республики Казахстан представлена Государственным учреждением "Центр судебной экспертизы Министерства юстиции Республики Казахстан" (далее - ЦСЭ МЮ РК), основными направлениями которого являются: научно-производственная (экспертная), научно-исследовательская и научно-методическая деятельность.
Структура ЦСЭ МЮ РК включает: аппарат управления, Центральную (Алматинскую) научно-производственную лабораторию судебной экспертизы; 5 региональных и 11 областных лабораторий. Кроме того, в структуру региональных и областных лабораторий судебной экспертизы входят 39 подразделений, предназначенных для экспертного обеспечения территориальных и линейных подразделений органов внутренних дел, в которых дислоцировано 57 экспертов. Общая штатная численность составляет 609 человек.

Центр судебной медицины
Министерства здравоохранения Республики Казахстан

Структура Центра судебной медицины Министерства здравоохранения Республики Казахстан, а также его филиалов (далее - ЦСМ МЗ РК) включает: 122 отдела экспертизы трупов, в том числе 29 городских, 39 районных и 34 межрайонных; 5 отделов сложных экспертиз; 3 организационно-методических кабинета; 19 судебно-биологических, 19 химико-токсикологических, 16 медико-криминалистических; 20 судебно-гистологических отделений и 22 отделения судебно-медицинской экспертизы потерпевших, обвиняемых и других лиц.
Районная судебно-медицинская служба представлена 30 районными и 48 межрайонными отделениями, которые располагаются в моргах и кабинетах при центральных районных больницах.
В настоящее время число штатных должностей ЦСМ МЗ РК и его филиалов составляет 1708 единиц, из них судебно-медицинские эксперты и специалисты с немедицинским высшим образованием составляют 506 человек, средний и младший медицинский персонал - 741, прочие - 247.
Кроме прямых задач по обеспечению судебной экспертизой судов и органов уголовного преследования на ЦСМ МЗ РК возлагаются и иные обязанности, а именно:
1. Повышение качества лечебной работы посредством:
изучения причин смертности на основе анализа секционного материала: насильственной (криминальной, суицидальной, бытовой, производственной и др.), детской;
выявления дефектов оказания медицинской помощи - расхождение клинических и патолого- анатомических диагнозов;
выявления острозаразных заболеваний;
участия судебно-медицинских экспертов в клинико-анатомических конференциях лечебных учреждений;
привлечения лечащих врачей заинтересованных лечебных учреждений к анализу врачебных ошибок.
2. Профилактика травматизма (бытового, транспортного, спортивного, профессионального).
3. Профилактика бытовых отравлений.
Ряд перечисленных направлений не связан непосредственно с судебно-экспертной деятельностью и влечет непроизводительные временные и материальные затраты органов судебной экспертизы.

Судебно-психиатрические и судебно-наркологические
экспертные комиссии Министерства здравоохранения
Республики Казахстан

На основании статьи 40 Закона Республики Казахстан от 4 июня 2003 года "О системе здравоохранения" (далее - Закон) судебно-психиатрические и судебно-наркологические экспертизы проводятся в медицинских организациях государственного сектора здравоохранения.
В соответствии со статьей 35 Закона судебно-психиатрическая и судебно- наркологическая экспертиза являются составной частью обеспечения охраны здоровья граждан, а порядок ее организации и проведения устанавливаются уполномоченным органом в области здравоохранения.
Судебно-психиатрические экспертные комиссии функционируют во всех областных центрах Республики Казахстан, а также в городах Астане, Алматы, Аркалыке, Балхаше, Жетикаре, Жезказгане, Зыряновске, Риддере, Степногорске, Семипалатинске, Сатпаеве, Талдыкоргане, Экибастузе. Всего в республике функционируют 25 комиссий, осуществляющих производство амбулаторной и стационарной судебно-психиатрической экспертизы нестражного контингента. Стационарная экспертиза лиц, взятых под стражу, осуществляется в единственном в республике охраняемом отделении на 40 коек Республиканского научно-практического центра психиатрии, психотерапии и наркологии Министерства здравоохранения, в городе Алматы.
В настоящее время в судебно-психиатрических экспертных комиссиях работают 177 специалистов, в том числе 146 врача психиатра и 31 психолог.
В Республиканском научно-практическом центре психиатрии, психотерапии и наркологии (далее - РНПЦППН) создан научный отдел социальной и судебной психиатрии. В его функции входят: определение основных направлений научных, практических изысканий в республике, оказание консультативно-методической помощи, а также планирование вопросов взаимодействия и сотрудничества по судебной психиатрии.
Специальные медицинские комиссии для проведения судебно-наркологических экспертиз функционируют при всех областных, городских наркологических организациях. В указанных комиссиях работают 89 штатных врачей-наркологов.
Анализ состояния кадрового обеспечения с учетом перспективных направлений показал, что укомплектование лабораторий и служб ЦСЭ МЮ РК осуществлено не более чем на 70 %, а в некоторых службах - на 50 % от существующей потребности. Экспертное обеспечение не в полной мере соответствует потребностям территориальных и линейных отделов органов внутренних дел. В настоящее время реальная потребность в увеличении штатной численности составляет 150 единиц.
Процесс оптимизации в 1998 году учреждений здравоохранения коснулся и судебно- медицинской службы республики: сокращено штатных единиц на 16-18%. Вместе с тем, объем экспертных исследований в среднем возрос в 3,5 раза, что привело к превышению экспертной нагрузки и увеличению сроков производства экспертиз. Указанное обстоятельство вызывает обоснованные нарекания со стороны судов и правоохранительных органов.
В этой связи имеется реальная потребность в увеличении штатной численности ЦСМ МЗ РК не менее чем на 880 единиц.
Кроме того, крайне необходимо открыть четыре областных стационарных судебно- психиатрических экспертных отделения, восемь межрегиональных амбулаторных судебно- психиатрических экспертных комиссий, а также кабинетов для диагностических подразделений судебно-психиатрических экспертных комиссий. Вместе с тем, необходимо создание кафедры психиатрии и наркологии с курсом судебной психиатрии и наркологии при РНПЦППН, на что потребуется введение 411 штатных единиц.
Проблема кадрового обеспечения органов судебной экспертизы вызвана чрезвычайно низким уровнем заработной платы, не соответствующим объему выполняемой экспертами работы, возлагаемой на них ответственности, а также самому статусу судебного эксперта Республики Казахстан. Так, за последние два года произошел существенный отток квалифицированных кадров ЦСЭ МЮ РК, имеющих ученые степени и большой опыт экспертной работы. Отмечается тенденция к текучести кадров оперативного состава: с 2002 года ежегодно увольняется до 15 % от общего численного состава сотрудников.
Различная ведомственная подчиненность органов судебной экспертизы приводит к различиям в правовых и организационных подходах при производстве судебной экспертизы.
Кроме того, организация судебно-экспертной деятельности, имеющая научно-практический характер, обладает соответствующей спецификой. В этой связи руководство судебно-экспертной деятельностью со стороны уполномоченных государственных органов требует научной квалифицированности.
Вместе с тем, в сфере деятельности органов судебной экспертизы по обеспечению судопроизводства имеется ряд пробелов научно-методического и организационного характера. Требуется освоение и внедрение новых видов и методик судебной экспертизы с целью как наиболее полного удовлетворения сегодняшних потребностей судопроизводства, так и своевременной подготовки к решению задач, прогнозируемых с учетом ближайших перспектив его развития.
Таким образом, имеется необходимость в формировании Межведомственного научно- методического совета судебной экспертизы по рассмотрению программ и отчетов научно- исследовательской деятельности, программ подготовки и повышения квалификации экспертов, а также по даче рекомендаций по апробации и внедрению результатов научно-исследовательской работы в экспертную практику.
Органам судебной экспертизы Министерства юстиции и Министерства здравоохранения в соответствии с профилями их работ, необходимо подготовить учебные и методические пособия по вопросам организации назначения судебной экспертизы правоохранительными органами и судами, а уполномоченным государственным органам обеспечить их издание.
Для повышения уровня информированности судов, органов уголовного преследования и адвокатуры по вопросам организации и научно-методического обеспечения органов судебной экспертизы необходимо:
сформировать Государственный реестр методик судебной экспертизы;
создать официальные сайты органов судебной экспертизы Министерства юстиции и Министерства здравоохранения Республики Казахстан, а также сайт "Государственный реестр судебных экспертов Республики Казахстан".
В целях четкой дифференциации процессуальных функций эксперта и специалиста следует усовершенствовать процессуальный статус специалиста в уголовном, гражданском и административном процессах, в том числе разрешить проблему процессуального оформления результатов его участия в судопроизводстве. Кроме того, необходимо уточнить направления деятельности оперативно-криминалистических подразделений Министерства внутренних дел и их соотношение с функциями ЦСЭ МЮ РК.
Вместе с тем, ввиду значительного возрастания роли судебной экспертизы в гражданском процессе необходимо разработать комплекс мероприятий, направленных на повышение роли судебной экспертизы в гражданском судопроизводстве.

3. Совершенствование системы подбора,
профессиональной подготовки и повышения квалификации
экспертных кадров

Одной из гарантий правильности заключения эксперта является формирование системы подбора, профессиональной подготовки и повышения квалификации экспертных кадров.
Следует констатировать, что система подбора экспертных кадров в республике не сформирована.
Вопросы профессиональной подготовки и повышения квалификации экспертов в соответствии с Законом Республики Казахстан "О судебной экспертизе" должны разрешаться в органах судебной экспертизы Министерства юстиции и Министерства здравоохранения.
В настоящее время учебно-методическая деятельность ЦСЭ МЮ РК осуществляется по двум направлениям:
1) первоначальная подготовка экспертов, повышение их квалификации;
2) повышение квалификации судей и сотрудников правоохранительных органов по вопросам использования специальных знаний в судопроизводстве.
Приказом Министра юстиции созданы 4 квалификационные комиссии по приему экзаменов, осуществляющие свою деятельность в городах Астане, Алматы, Усть-Каменогорске и Актюбинске.
Согласно установленному порядку стажеры проходят первоначальную подготовку в течение 6-12 месяцев. Квалификационные сессии проходят дважды в год. По окончании курса подготовки комиссия изучает представленные материалы, принимает экзамены у стажера и заслушивает мнение руководителя первоначальной подготовки и руководителя структурного подразделения. По результатам обсуждения комиссия оценивает уровень подготовки стажера и принимает решение.
Фактическим основанием для присвоения квалификации судебного эксперта является освоение необходимого объема специальных научных знаний, предусмотренных Программой первоначальной подготовки, что подтверждается сдачей зачетов и экзаменов по ряду дисциплин:
криминалистика, основы правовых знаний, основы судебной экспертизы, основы информатики и экзамена по экспертной специальности.
Кроме того, в целях оценки и стимулирования роста профессиональной квалификации судебных экспертов согласно Положению , утвержденному приказом Министра юстиции РК N 181 от 16 марта 1998 года, проводится аттестация судебных экспертов Аттестационной комиссией Министерства юстиции Республики Казахстан, работающей на постоянной основе.
Подготовка судебно-медицинских экспертов проводится на кафедре судебной медицины медицинских ВУЗов республики в одногодичной интернатуре либо в двухгодичной клинической ординатуре на тех же кафедрах с последующей сдачей квалифицированного экзамена и присвоения квалификации врача - судебно-медицинского эксперта. Не менее 1 раза в 5 лет судебно-медицинский эксперт обязан пройти курс повышения квалификации на кафедре судебной медицины Алматинского института усовершенствования врачей.
Для подготовки научных кадров в области судебной медицины в системе Министерства здравоохранения Республики Казахстан предусмотрена аспирантура и докторантура по судебной медицине с последующей защитой научной работы в Диссертационном совете при Казахской государственной медицинской академии (г. Астана).
Подготовка судебно-психиатрических и судебно-наркологических экспертов имеет несколько этапов: окончание медицинского ВУЗа, подготовка на профильных кафедрах в течение года в интернатуре или двух лет - в клинической ординатуре. Кроме того, необходимы: стаж работы по психиатрии или наркологии не менее пяти лет с последующим прохождением тематического усовершенствования по судебной психиатрии или судебной наркологии, сдача квалификационного экзамена с получением квалификационного свидетельства на право производства судебной экспертизы определенного вида и аттестация.
Таким образом, в республике не имеется единообразной системы подготовки и повышения квалификации экспертных кадров. В отличие от органов судебной экспертизы Министерства здравоохранения, орган судебной экспертизы Министерства юстиции не располагает возможностями подготовки и повышения квалификации экспертных кадров на базе специализированных высших учебных заведений.
В республике не имеется специализированного диссертационного Совета по специальности "судебная экспертиза", сформированного с учетом требований, которым должен соответствовать такого рода орган (наличие представителей естественно-технических наук, формирование стандартных требований к защите диссертаций, содержащих методики экспертных исследований и т.п.), что не позволяет производить должную оценку качества соответствующих диссертационных работ.
В этой связи Министерству юстиции совместно с Министерством образования и науки Республики Казахстан необходимо реализовать комплекс мероприятий, направленных на совершенствование научного и учебного обеспечения судебно-экспертной деятельности в Республике Казахстан, в том числе:
образовать на базе ЦСЭ МЮ РК Научно-исследовательский институт с приданием ему функций проведения научных исследований, производства особо сложных судебных экспертиз, подготовки и повышения квалификации сотрудников органов судебной экспертизы;
усовершенствовать систему профессиональной подготовки и повышения квалификации экспертов для органа судебной экспертизы Министерства юстиции;
совместно с Высшей аттестационной комиссией Республики Казахстан разработать требования к диссертационным работам по исследованию научно-методических проблем судебной экспертизы.

4. Цель, задачи и приоритетные направления развития
судебно-экспертной системы Республики Казахстан

Целью государственной политики в области развития судебно-экспертной системы Республики Казахстан является дальнейшее совершенствование деятельности единой и независимой судебно-экспертной системы.
Совершенствование судебно-экспертной деятельности, а также развитие судебно- экспертной системы требует проведения ряда мероприятий, являющихся общими для всех государственных органов, осуществляющих экспертную деятельность, а именно:
проверки соответствующих подзаконных нормативных правовых актов на предмет их государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
приведения правоустанавливающих документов органов судебной экспертизы в соответствие с современными требованиями.
В целях последующего проведения организационных преобразований предполагается:
все региональные, межрегиональные судебно-психиатрические и судебно-наркологические экспертные комиссии перевести в территориальные подразделения (филиалы) Государственного учреждения "Республиканский научно-практический центр психиатрии, психотерапии и наркологии", с внесением соответствующих изменений в законодательные и нормативные правовые акты Республики Казахстан;
создание системы стандартов в зависимости от видов судебной экспертизы: стандарта мониторинга ситуации в сфере судебной экспертизы, квалификационного стандарта специалистов, образовательного стандарта, организационного стандарта (стандарта технологий, оснащения и т.д.).
С целью материально-технического обеспечения органов судебной экспертизы Министерству юстиции и Министерству здравоохранения Республики Казахстан внести предложения в Правительство Республики Казахстан по вопросу финансирования.
В этой связи приоритетными направлениями развития судебно-экспертной системы можно определить следующие:
1) развитие институциональных и организационных основ судебно-экспертной деятельности;
2) совершенствование системы подбора, профессиональной подготовки и повышения квалификации экспертных кадров;
3) укрепление материально-технической базы органов судебной экспертизы;
4) развитие международного сотрудничества в области судебно-экспертной деятельности.
В целях организации эффективной работы в данном направлении, необходимы разработка и принятие Плана мероприятий по реализации концепции развития судебно-экспертной системы Республики Казахстан на 2006-2008 годы.
Сноска. В раздел 4 внесены изменения постановлением Правительства РК от 31 октября 2006 года N 1031 .

5. Развитие международного сотрудничества в области
судебно-экспертной деятельности

Закон Республики Казахстан "О судебной экспертизе" предусматривает различные формы международного сотрудничества в области судебно-экспертной деятельности, в том числе проведение совместных научных исследований, обмен научной и методической информацией, профессиональную подготовку и повышение квалификации судебных экспертов.
Следует констатировать, что международное сотрудничество в соответствии с Соглашениями между Министерством юстиции Республики Казахстан и Министерствами юстиции Республики Армения , Грузии, Республики Беларусь , Украины, Российской Федерации, практически ограничивается публикацией научных исследований сотрудников ЦСЭ МЮ РК в сборниках научных трудов судебно-экспертных учреждений.
В этой связи предполагается координация научной работы по проблемам судебной экспертизы, совместной разработки методов и методик экспертных исследований, обмена данными в области информационно-справочной деятельности, подготовки и повышения квалификации экспертных и научных кадров с органами судебной экспертизы Содружества независимых государств.
Наряду с этим необходимо также расширение международной деятельности в области судебной экспертизы со странами дальнего зарубежья.

6. Совершенствование материально-технической базы
судебно-экспертной деятельности

Для повышения эффективности судебной экспертизы необходимо материально-техническое обеспечение органов судебной экспертизы: укомплектование лабораторий качественной инструментальной базой, соответствующей уровню требований современного состояния экспертной практики.
Так, расследование многих видов преступлений предполагает проведение судебной видеофонографической экспертизы. В настоящее время лишь 4 из 17 лабораторий ЦСЭ МЮ РК обеспечены специализированным устройством для проведения данного вида экспертизы.
Для дальнейшего повышения эффективности всех направлений деятельности криминалистических экспертиз, сокращения сроков и повышения качества проводимых исследований необходимо приобретение оборудования с целью внедрения современных экспертных технологий для производства отдельных видов экспертиз, в том числе современных программных комплексов.
Технические возможности Центральной (Алматинской) научно-производственной лаборатории судебной экспертизы в проведении молекулярно-генетической экспертизы (исследование ДНК), назначаемой правоохранительными органами и судами, не позволяют удовлетворять потребности в данном виде исследований. В этой связи необходимо приобретение специального оборудования по исследованию ДНК для пяти региональных лабораторий, расположенных в крупных городах республики.
Не разрешена в полном объеме проблема обеспечения лабораторий помещениями. В настоящее время только 14 лабораторий судебной экспертизы размещены в зданиях и помещениях, находящихся на балансе Центра. Кызылординская, Северо-Казахстанская и Акмолинская областные лаборатории арендуют помещения, что не позволяет проводить необходимые работы по их специальному оборудованию. Некоторые лаборатории расположены в помещениях, площадь которых не соответствует строительным, санитарно-техническим нормативам, предъявляемым к научно-производственным лабораториям (норма площади, уровень инсоляции, звукоизоляции, вентиляции и т.д.).
Отсутствуют специально оборудованные помещения для проведения экспериментальных исследований холодного, огнестрельного оружия, взрывных устройств и взрывчатых веществ.
Аналогично состояние обеспеченности помещениями и ЦСМ МЗ РК. Материально-
техническое и санитарно-гигиеническое состояние зданий, помещений и площадей Центрального аппарата и более половины его филиалов на местах не соответствует нормативным требованиям.
Так, Центральный аппарат располагается в арендованном помещении площадью 550 м ² , а его судебно-медицинская лаборатория в списанном здании общей площадью 354,3 м ² , что не позволяет разместить не только современную аппаратуру, но и экспертов. В этой связи необходимо строительство типового здания для Центрального аппарата и судебно-медицинской лаборатории Центра судебной медицины.
Алматинский филиал ЦСМ МЗ РК располагается в трех одноэтажных зданиях 1935 года постройки. Имеющихся производственных площадей недостаточно, помещения требуют капитального ремонта.
Начатый в 2001 году ремонт из-за отсутствия финансирования до настоящего времени не завершен. Акмолинский филиал в городе Астане также находится в неудовлетворительном состоянии и не соответствует статусу территориального подразделения. Мангистауский филиал не имеет своего помещения. Кызылординский филиал размещен в приспособленном здании бывшего инфекционного отделения областной больницы. Жамбылский филиал размещен при Центре психического здоровья. Атырауский филиал арендует помещение отделения патологической анатомии при областной больнице. Актюбинский филиал располагается при областной больнице в восьми километрах от города, а администрация - в трех кабинетах при ГУВД Актюбинской области. В этой связи имеется необходимость строительства зданий для региональных филиалов Центра судебной медицины. В остальных филиалах: Северо-Казахстанском, Павлодарском, Кокшетауском, Восточно-Казахстанском, Карагандинском, Жезказганском, Западно-Казахстанском, Семипалатинском и Костанайском требуется проведение капитального ремонта.
Кроме того, 39 районных и 34 межрайонных отделений судебно-медицинской экспертизы располагаются в моргах и кабинетах при центральных районных больницах, то есть также не имеют собственных помещений.

Выводы

Таким образом, современное состояние системы органов судебной экспертизы и судебно- экспертной деятельности в Республике Казахстан характеризуются рядом проблем правового, институционального, организационного, кадрового и материально-технического характера, для решения которых необходимо принятие конкретных мер.
На настоящем этапе наиболее значимыми для судебно-экспертной системы страны проблемами, подлежащими незамедлительному разрешению, являются:
1) недостаточное нормативно-правовое обеспечение судебно-экспертной деятельности, несогласованность нормативно-правовой базы судебно-экспертной деятельности Министерства юстиции и Министерства здравоохранения;
2) отсутствие организационного и методического единообразия в судебно-экспертной деятельности, связанное с различной ведомственной подчиненностью органов судебной экспертизы;
3) неполное укомплектование органов судебной экспертизы квалифицированными кадрами;
4) отсутствие системы подбора экспертных кадров, несовершенство системы профессиональной подготовки и повышения квалификации экспертов;
5) недостаточный уровень научного и методического обеспечения, как сотрудников органов судебной экспертизы, так и правоохранительных органов, а также судей;
6) отсутствие отлаженной системы международного сотрудничества с зарубежными органами судебной экспертизы;
7) несоответствие материально-технического обеспечения органов судебной экспертизы задачам судопроизводства.
Разрешение изложенных проблем позволит вывести судебно-экспертную деятельность Республики на уровень, соответствующий современному развитию общества в целом.