Қазақстан Республикасының еңбек нарығын дамытудың 2024 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 29 қарашадағы № 1050 қаулысы

      Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының еңбек нарығын дамытудың 2024 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) бекітілсін.

      2. Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар, Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты өзге де ұйымдар (келісу бойынша):

      1) Тұжырымдаманы іске асыру бойынша қажетті шаралар қабылдасын;

      2) Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспарының уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін;

      3) есепті жылдан кейінгі жылдың 15 сәуірінен кешіктірмей Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне Тұжырымдаманың іске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынып тұрсын.

      3. Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі есепті жылдан кейінгі жылдың 1 мамырынан кешіктірмей Қазақстан Республикасының мемлекеттік және стратегиялық жоспарлау жөніндегі уәкілетті органына Тұжырымдаманың іске асырылуы туралы есеп ұсынып тұрсын, сондай-ақ бірінші басшының қолын қойғызып, оны (қолжетімділігі шектеулі ақпаратты қоспағанда) интернет-ресурста орналастырып тұрсын.

      4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне жүктелсін.

      5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
Ә. Смайылов

  Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2023 жылғы 29 қарашадағы
№ 1050 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасының еңбек нарығын дамытудың 2024 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы

      1-бөлім. Паспорт

      2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

      3-бөлім. Халықаралық тәжірибеге шолу

      4-бөлім. Еңбек нарығын дамыту пайымы

      5-бөлім. Еңбек нарығын дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      1-тарау. Адами капиталды дамыту

      1.1-параграф. Техникалық және кәсіптік білім беру сапасын арттыру жөніндегі шаралар

      1.2-параграф. Ұлттық біліктілік жүйесін дамыту жөніндегі шаралар

      1.3-параграф. Өз жұмыскерлерінің құзыреті мен ішкі ұтқырлықты арттыру үшін кәсіпорындарды ынталандыру жөніндегі шаралар

      2-тарау. Сапалы жұмыс орындарына сұранысты ынталандыру

      2.1-параграф. Тау-кен өндіру өнеркәсібінде сапалы жұмыс орындарын құру

      2.2-параграф. Өңдеу өнеркәсібінде сапалы жұмыс орындарын құру

      2.3-параграф. Құрылыста және көлік саласында сапалы жұмыс орындарына сұранысты ынталандыру

      2.4-параграф. Ауыл шаруашылығында, сауда және қызмет көрсетуде сапалы жұмыс орындарына сұранысты ынталандыру

      2.5-параграф. Макроөңірлерді ескере отырып, сапалы жұмыс орындарына сұранысты ынталандыру

      3-тарау. Сұраныс пен ұсынысты ұштастыру үшін экономика мен адами капиталды дамыту жүйесінің тиімді байланысына жағдай жасау

      3.1-параграф. Еңбек мобильділігі орталықтары жұмысының форматын өзгерту және еңбек нарығының цифрлық экожүйесін одан әрі жетілдіру

      3.2-параграф. Платформалық жұмыспен қамтуды формальдандыру

      3.3-параграф. Еңбек нарығының инклюзивтілігін жоғарылату

      6-бөлім. Нысаналы индикаторлар мен күтілетін нәтижелер

      Қосымша: Еңбек нарығын дамытудың 2024 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары.

1-бөлім. Паспорт

1. Атауы

Қазақстан Республикасының еңбек нарығын дамытудың 2024 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы

2. Әзірлеу үшін негіздер

1. "Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспарын бекіту және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығы.
2. "Мемлекет басшысының 2023 жылғы 1 қыркүйектегі "Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 16 қыркүйектегі № 353 Жарлығы.
3. Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың 2023 жылғы 1 қыркүйектегі "Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары" атты Қазақстан халқына Жолдауы.
4. "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысы.

3. Тұжырымдаманы әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

4. Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар
 

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі;
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі;
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі;
Қазақстан Республикасының Көлік министрлігі;
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі;
Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі;
Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі;
Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі;
Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі;
Қазақстан Республикасының Су ресурстары және ирригация министрлігі;
Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі;
Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігі;
Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі;
Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі;
Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрлігі;
Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі;
жергілікті атқарушы органдар.

5. Іске асыру мерзімдері

2024 – 2029 жылдар
 

2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

      Еңбек нарығы халықтың жұмыспен қамтылуын, кірісін, біліктілігі мен әл-ауқаты деңгейін айқындайтындықтан, елдің экономикалық және әлеуметтік дамуының негізгі факторларының бірі болып табылады, бұған қоса еңбек нарығы экономиканың ішкі және халықаралық сұранысының құбылмалы жағдайларына, сондай-ақ жаңа технологиялар мен инновацияларға бейімделу дәрежесін көрсетеді.

      Мемлекеттік органдарға, жеке бизнеске, білім беру мен кадрларды қайта даярлау жүйесіне және жалпы бүкіл қоғам үшін оның негізгі параметрлері мен динамикасын түсінудің маңызы зор.

      Қазақстандық еңбек нарығы саяси және түрлі әлеуметтік-экономикалық факторлардың әсерінен 30 жыл бойы үнемі дамып, жетіліп отырды.

      Нәтижесінде еңбек нарығы моделінің жұмыспен қамтудың артуына қарай икемді жалақы төлеу, өзін-өзі жұмыспен қамтудың ұлғаюы, адами капитал сапасының төмендеуі сияқты тарихи, географиялық, демографиялық және институционалдық факторларға байланысты өзіндік ерекшеліктері бар.

      Еңбек нарығының ағымдағы жай-күйі экономиканың күрделілік деңгейімен айқындалады, ол бойынша Қазақстан әлемде 81-ші орынды иеленген, ол өндірістегі және экспорттағы көмірсутектер мен металдар түріндегі шикізаттың жоғары үлесіне, экономиканың төмен әртараптандырылуына негізделген. Технологиялық өнімдер ассортименті негізінен күрделілігі төмен салалар есебінен кеңеюде. Қазақстандағы жұмыс орындарының тек 37 %-ы ғана жұмыскерлерден жоғары деңгейдегі дағдыларды талап ететіндіктен, бұл жағдай күрделі жұмыс орындарының жетіспеушілігіне алып келеді.

      Осылайша, күрделілігі төмен экономикада негізінен орташа біліктілік деңгейі талап етіледі, адами капиталдың дамуын ұдайы ынталандыруға негіз жоқ.

      Бұған қоса, Қазақстанның еңбек нарығына демография, көші-қон және жұмыс күшін бөлудегі өңірлік теңсіздіктер, жұмыс орындарын цифрландыру және автоматтандыру, жасанды интеллект енгізу сияқты, оның ішінде құрылымдық жалпы өзгерістерге алып келетін ішкі және сыртқы факторлар үнемі әсер етуде.

      2.1. Еңбек нарығындағы демографиялық өзгерістер

      Қазақстанда еңбек нарығына жастардың жыл сайынғы кірісуі 2000 жылдардағы демографиялық өсудің нәтижесінде 2030 жылға қарай 300 мыңнан астам адамды құрайды. Орта және кәсіптік орта білімі бар "бэби-бумның" бірінші толқыны еңбек нарығына келіп те жетті, 2026 жылы жоғары білімі бар жастар да келе бастайды.

      Урбанизация процесі – жалпы әлемдік тренд және ол Қазақстанды да айналып өтпеді. Бүгінде Қазақстан халқының 60 %-ға жуығы қалаларда тұрады. Бұл ретте Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (бұдан әрі – ЭЫДҰ) елдеріндегі урбанизация үлесі 74 %-дан астам. 2050 жылға қарай Қазақстан мегаполистеріндегі халық 2,2 есеге ұлғаяды. Соңғы 10 жылдағы урбанизацияның орташа жылдық өсімі 5 %-ды құрады. Мегаполистердің инфрақұрылымдық дамуы сапалы жаңа жұмыс орындарын құру процесімен үйлестірілмеген. Ауылдық жерлерден қалаларға келген еңбекші көшіп-қонушылардың сапалы жұмыс табуға мүмкіндігі жоқ. Бұл ретте тек географиялық қана емес, секторалдық – агросектордан қызмет көрсету мен сауда секторына көші-қон болып жатыр.

      Қазақстанның еңбек нарығы да сыртқы бәсекелестікке ұшырайды, білікті мамандар эмиграциясы орнықты өсуде. Басқа елдерге кеткен адамдардың 60 %-ының жоғары және техникалық-кәсіптік білімі бар. Boston Consulting Group талдау нәтижелеріне сәйкес (2020 жыл) шетелге көшу мүмкіндігін ойластыратын Қазақстан халқының үлесі 64 %-ды құрайды.

      Осылайша, еңбек нарығына түсетін жоғары демографиялық қысым әсіресе, жастар арасындағы жұмыссыздықтың артуына әкеледі. Урбанизация процесі жалғаса береді және ЭЫДҰ елдеріндегі деңгейге жақындай түседі. Білікті кадрлардың шетелге кетуі бизнестің бәсекеге қабілеттілігіне және кәсіби кадрлардың тапшылығына әсер етеді.

      Базалық сценарийге сәйкес Қазақстандағы жұмыс күшінің өсімі 2030 жылға қарай 9,6 млн-нан астам экономикалық белсенді халық санын құрайды (2022 жылға қарай өсім 3,9 %-ды құрады).

      Бұл ретте барлық жұмыс күшінің үштен бірінен астамы Оңтүстік макроөңірде (Алматы, Жамбыл, Жетісу, Қызылорда, Түркістан облыстары және Шымкент қаласы) шоғырланатын болады. 2022 жылғы өсу 7,2 %-ды құрады. Салыстыратын болсақ, Солтүстік және Орталық-Шығыс макроөңірлер 2030 жылға қарай болжам бойынша тиісінше 10 % және 12,1 % жұмыс күшін жоғалтады. Бұл өңірлердің жалпы жұмыс күшіндегі жиынтық үлесі де 34-тен 27,5 %-ға дейін төмендейді.

      Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарын қамтитын Батыс макроөңірінде жағдай онша өзгере қоймайды. 2030 жылға қарай жұмыс күшінің 2 %-ға шамалы өсімі күтілуде. Бұл ретте жұмыс күшінің жалпы санындағы үлесі оңтүстік макроөңірдің неғұрлым белсенді өсуі есебінен 15,8 %-дан 15,5 %-ға дейін азаяды.

      Осылайша, Қазақстанның еңбек нарығында жұмыс күшін бөлудегі өңірлік теңсіздік жұмыс күші артық оңтүстік өңірлерде халықтың басым болуына және еліміздің жұмыс күші тапшы солтүстік, шығыс және орталық өңірлерінде азаюына қарай күшейетін болады.

      Демографиялық өсу мен жалпы өңірлік өнім (бұдан әрі – ЖӨӨ) арасындағы айырмашылықтарға байланысты өңірлер арасындағы теңсіздік сақталады. Халық тығыздығы жоғары оңтүстік өңірлерде ЖӨӨ деңгейі мен еңбек өнімділігі төмен күйінде қала береді. Мысалы, 7,6 млн-нан астам халқы бар Алматы, Жамбыл, Жетісу, Қызылорда, Түркістан облыстары мен Шымкент қаласының жиынтық ЖӨӨ 17,4 трлн теңгеге тең, яғни Қазақстан халқының 30 %-ына жалпы ішкі өнімнің (бұдан әрі – ЖІӨ) тек 20 %-ы ғана келеді.

      2.2. Сапасы төмен жұмыс күші

      Бүгінгі күні еңбек нарығы қазіргі, сондай-ақ болашақ жұмыс күші сапасының қанағаттанарлықсыз деңгейде болуымен сипатталады.

      Бизнес тарапынан сұраныс пен жұмыс күшінің ұсынысы арасында сәйкессіздік байқалады, соның салдарынан техникалық және кәсіптік білім (бұдан әрі – ТжКБ) алған түлектердің 25 %-ы мамандығы бойынша жұмыс істемейді. ТжКБ түлектердің білім сапасы жұмысқа орналаспағандар статистикасымен және мамандығы бойынша жұмысқа орналаспағандар санымен айқындалады (тиісінше 40 % және 25 %). 2021 жылы PIAAC (Ересек халықтың құзыреттерін халықаралық зерттеу) әдістемесі бойынша жұмыс күші дағдыларына жүргізілген талдау жас және аға буын арасындағы дағдылардың үш есе айырмашылығын көрсетті.

      Алдағы 3-10 жылда еңбек нарығына келуі күтілетін болашақ жұмыс күші қанағаттанарлықсыз жағдайда. Мәселен, оқушылардың білім сапасы бойынша (оқу, математика және жаратылыстану ғылымдары бойынша үлгерімді бағалауға арналған PISA рейтингі) 79 елдің ішінде Қазақстан 69-орында.

      Елімізде орта санаттағы мамандарға сұраныс көп. Орта білікті мамандарға сұраныс 976 мың адамды (53 %), ал ТжКБ түлектерінің саны (2018 – 2022 жж.) 580 мың адамды құрайды. Кадр даярлаудың қазіргі жүйесі білікті оқытушылардың аздығымен, ескірген оқу бағдарламаларымен және нақты бизнеспен байланыстың нашар болуымен сипатталады.

      Сонымен қатар мемлекет меншігіндегі кәсіпорындарда негізінен біліктілігі жоғары кадрлар жұмыс істейді, ал жеке сектор біліктілігі орташа кадрларды таңдайды. Жекеменшік секторға қарағанда жалақысы төмен болуына қарамастан, ортадан жоғары білімі бар адамдардың көп бөлігі үшін мемлекеттік сектор тартымды болып отыр. Жеке кәсіпорындардағы кадрлардың жартысынан көбі қарапайым жұмыс орындарында жұмыс істейді және қызмет көрсету мен сату, әкімшілік қызмет көрсету саласының, офистік жұмыстың, ауыл шаруашылығы саласының жұмыскерлері, өндірістік жабдықтар операторлары немесе өнеркәсіп, құрылыс, көлік жұмысшылары, біліктілігі жоқ жұмыскерлер болып табылады.

      Дүниежүзілік Банктің талдауы бойынша техникалық дағдылардың ескіру мерзімі жылдам қысқаруда, небәрі 5 жылды құрайды. Жаһандық жұмыс күшінің 58 %-ына өз жұмысын сәтті орындау үшін жаңа дағдылар қажет. Бастауыш мектеп балаларының 65 %-ы мектеп бітірген соң жаңа еңбек функционалы, дағдысы мен талаптары мүлдем жаңа жұмыс түрлерімен айналысатын болады.

      Ағымдағы жұмыс күшінің негізгі проблемасы – жұмыскерлерді біліктілікті арттыру бағдарламаларымен қамту үлесінің төмен болуы. Бес жыл ішінде (2018 – 2022 жж.) жұмыскерлерді біліктілікті арттыру бағдарламаларымен қамту үлесі төмендеген. Бұл ретте жұмыс беруші есебінен біліктілігін арттыратын жалдамалы жұмыскерлердің пайыздық үлесі 8-ден 6 %-ға дейін, сол сияқты абсолютті мәнде 2018 жылғы 586 мыңнан 2022 жылы 539 мыңға дейін төмендеуде.

      Бұл ретте ЭЫДҰ елдеріндегі ұқсас көрсеткіш 48 %-ды құрайды, бұл Қазақстандағы көрсеткіштен 8 есе жоғары.

      Осылайша, орта мерзімді перспективада бизнестің сапалы адами капиталға деген негізгі сұранысы орта санаттағы мамандарға тиесілі болады. Кадрларды қайта даярлаумен қамтудың төмен болуы еңбек ресурстарының сапасын, оның ішінде білімнің тез ескіруі аясында айтарлықтай төмендетеді.

      2.3. Жұмыс орындарының саны мен сапасының жеткіліксіздігі

      Жаңа жұмыс орындарын құру қарқынының төмендігі Қазақстандық еңбек нарығындағы басты сын-қатерлердің бірі.

      2000-шы жылдардың басында шикізат тауарлары нарығындағы сұраныс өскен кезеңде Қазақстан өнім экспортының көлемін біртіндеп ұлғайта бастады, бұл экономиканың өсуін қамтамасыз етті. Еліміз халықаралық шикізат, көлік және қаржы ағындарына кіріге бастады, бұл республикадағы барлық саланың дамуына түрткі болды. Нәтижесінде 2002 – 2006 жылдары экономиканың нақты өсуі 60 %-ды құрады, бұл да еңбек нарығында оң көрініс тапты. Жұмыс орындарының саны 19 %-ға өсті.

      Алайда одан кейінгі кезеңдерде экономика қарыштап өсе қойған жоқ, оның ішінде әртүрлі дағдарыстардың әсері болды. ЖІӨ өсімі баяулауда, бұл жаңа жұмыс орындарын құруға кері әсерін тигізуде.

      Көрсетілген кезеңде жалдамалы жұмыскерлер саны 6 612 мыңнан 6 847 мың адамға дейін 3,3 %-ға ұлғайды.

      Бұл ретте өнімділігі жоғары жаңа жұмыс орындарын құрудағы жеке сектордың үлесі тұрақты түрде төмен болып, небәрі 18 %-ды құрады. Нәтижесінде жеке секторда жаңа жұмыс орындары жеткілікті көлемде құрылатынын атап өту қажет. Салыстыру үшін Канадада жаңа жұмыс орындарының 90 %-ы жеке секторда құрылған (2019 ж.), ал Америка Құрама Штаттарында (бұдан әрі – АҚШ) бұл цифр 84 %-ды құрады (2020 ж.).

      Қазақстан ЖІӨ-нің шамамен 40 %-н квазимемлекеттік сектор құрайды, бұл ретте мемлекеттің қатысуымен 25 мыңнан астам кәсіпорын жұмыс істеуде. Мемлекеттің экономикаға қатысуы Қытай Халықаралық Республикасына (бұдан әрі – ҚХР) және де кез келген ЭЫДҰ еліне қарағанда жоғары.

      Бүгінгі күні жұмыс орындарының өсімін өнімділігі төмен салалар мен мемлекеттік сектор қамтамасыз ететінін атап өткен жөн. Жұмыспен қамтылғандардың 46 %-ы еңбек өнімділігі төмен салаларда жұмыс істейді, бұл олардың табысына әсер етуде.

      "Экономиканың күрделілігі" деңгейін бағалайтын Гарвард университеті мен Массачусетс технологиялық институтының ғалымдары әзірлеген Экономикалық күрделілік индексі (Economic Complexity Index – ECI) бар, ол салалық құрылымда көрінетін елдегі жинақталған білімді өлшейді. Осы бағалау үшін халықаралық сауда статистикасы қолданылады. Өндірісінде еліміздің бәсекелік артықшылығы орнықты, яғни мөлшер ұқсас орташа экономикадан гөрі көп экспортталатын өнімдер ескеріледі. Экономиканың күрделілік индексі елдегі өндірілетін өнім жиынтығының қаншалықты күрделі және әртараптандырылғанын көрсетеді. Қарапайым технологияларға мамандану әл-ауқаттың орнықты жоғары деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік бермейді.

      2020 жылы Қазақстан бір жыл ішінде 133 елдің ішінде 79-орыннан 81-орынға төмендеп (2001 жылы 67-орында болған) рейтингтегі өз позициясын нашарлатып алды. Дегенмен елдің экспорттық себетінде әлі де қосылған құны төмен өнімдер басым. Қазақстан Гватемала, Ямайка, Марокко, Оман сияқты елдермен қатар тұр. Рейтингтің жетекші орындарын Жапония, Швейцария, Германия сияқты елдерге тиесілі.

      Индексті әзірлеушілер Қазақстан экономикасының таяудағы онжылдықта қалыпты өсуін болжап отыр. Зерттеушілердің болжамына сәйкес 2030 жылға дейін технологиялық серпіліссіз Қазақстанда жыл сайынғы өсім орта есеппен 3,2 %-ды құрайды.

      2.4. Қазақстан еңбек нарығының өңірлік аспектісі

      Урбанизация және өнеркәсіптің дамуы жұмыс орындарының өсуіне оң әсер етті. Он жылдық кезеңдегі экономиканың өсуі сияқты жұмыспен қамтудың неғұрлым жоғары өсімі еңбек өнімділігі жоғары ірі мегаполистерде, атап айтқанда, жұмыс орындарының 60 % өсімі ЖІӨ-нің 70 % өсімі тиесілі Астана және Алматы қалаларында болды. Өнеркәсіптік батыс өңірлерде де экономиканың өсу ауқымы халықтың жұмыспен қамтылу өсіміне, жоғары еңбек өнімділігінің тұрақты деңгейіне сәйкес келеді. Бұл ретте оңтүстік өңірлерде жұмыспен қамту үлесі өңірдің экономиканың өсуіне қосқан үлесінен жоғары.

      Жалпы, егер өнеркәсіптік өңірлердегі еңбек өнімділігі жоғары жұмыс орындары санының ұлғаюын экономиканың табиғи ресурстарды/шикізатты өндіруге және сатуға басым бағдарлануына байланыстыруға болса, қалаларда оған қызмет көрсету салаларының, оның ішінде кәсіптік және ғылыми қызмет, қаржы және сақтандыру, IT және тағы басқалары сияқты қосылған құны жоғары салалардың басым болуы, олардың дамуына қолайлы жағдайлардың болуына байланысты мегаполистер экономикаларының әртараптандырылуы әсер етті.

      Сонымен бірге жұмыспен қамтылғандардың кетуі 313,4 мың адамды құрайды және барлық солтүстік өңірлерді қоса алғанда, 7 өңірге тиесілі, ең жоғары көрсеткіштер Солтүстік Қазақстан облысында (барлық кеткендердің 19 %) және Шығыс Қазақстан облысында (16 %). Мұндай айтарлықтай төмендеу демографиялық жағдайдың нашарлауы және солтүстік өңірлердегі әлсіз экономикалық өсу жағдайында халықтың сыртқы және ішкі көші-қонына байланысты екені анық.

      Оңтүстік өңірлерде (Алматы қаласын есептемегенде) халықтың 38 %-ы тұрады, ал олардың ЖӨӨ-дегі үлесі тек 17 %-ды құрайды. Солтүстік өңірлерде халықтың 22 %-ына ЖӨӨ-нің 25 %-ы тиесілі. Солтүстік өңірлердің экономикасы әртараптандырылған. Оңтүстікте 65 %-ы сауда және басқа да көрсетілетін қызметтерге тиесілі.

      Тау-кен өнеркәсібі ең өнімді салалардың бірі болып табылады, солай бола тұра, жекелеген өңірлерде жұмыспен қамту қолдан жасалып, сыртқы баға конъюнктурасына ұшырағандай болып көрінуі мүмкін. Бұл жағдай өңірлер бөлінісіндегі салалардың технологиялық дамуындағы теңгерімсіздіктерді де көрсетеді.

      Неғұрлым төмен өнімділік – ауыл шаруашылығында, онда өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық үлесінің жоғары екені байқалуда. Өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың неғұрлым өнімді салаларға кетуінің жалғасуы өсуге оң ықпалын тигізеді, мұнда нарық өзін-өзі реттейді және урбанизациямен тең болады. Қызмет көрсету секторының өнімділігі негізінен төмен болып келеді, онда жұмысшылардың айтарлықтай үлесі бар, ол ішкі сұраныс пен нақты секторға айтарлықтай тәуелді.

      Сонымен қатар Алматы және Шымкент қалаларын қоспағанда, оңтүстік өңірлердегі өзін-өзі жұмыспен қамту халықтың білімі неғұрлым төмен топтары арасында кең таралған. Бүкіл ел бойынша өзін-өзі жұмыспен қамтыған, басым бөлігі ауылдық жерлерде тұратын халықтың 30 %-ы үшін мектеп білім берудің соңғы сатысы болып табылады, бұл олардың өнімділігінің төмен болуын түсіндіреді және еңбек нарығындағы сұраныстың құрылымдық кемшіліктерін көрсетеді.

      Қызылорда облысында олардың үлесі 48 %-ға дейін, Алматы және Түркістан облыстарында 46 %-ға жетеді. Урбанизацияның төмен қарқыны, қартаю, өзгеру мен қоныс аударуды қаламау халықтың жеке тасу және стихиялық сауда сияқты кәсіптік даярлық деңгейі талап етілмейтін өнімсіз жұмысына ықпал етеді. Ал жаңа технологиялар мен автоматтандырудың дамуымен білім деңгейлері арасындағы алшақтық жыл сайын айтарлықтай артып келеді.

      Жұмысшылардың айтарлықтай үлесі бар қызмет көрсету секторының өнімділігі негізінен төмен болып келеді, онда ол ішкі сұраныс пен нақты секторға айтарлықтай тәуелді.

      2.5. Еңбек нарығындағы құрылымдық өзгерістер

      Цифрлық экономика еңбек нарығын өзгертеді және дәстүрлі жалдамалы жұмыспен қамту "еркін табыс табу экономикасына" айнала бастады. Бүгінгі күні еңбек нарығында жұмыспен қамту режимі икемді, оның ішінде платформалық жұмыс ол тек сәнді тренд қана емес, қарыштап дамып келе жатқан бағыт болып табылады.

      Платформалық жұмыспен қамтудың басты артықшылықтары – оған кіру кезінде кедергілердің аз болуы, негізгі жұмыспен қоса атқару мүмкіндігі, жұмыс уақытының икемділігі, мансап пен жеке өмірдің тепе-теңдікте болуы. Осылайша, платформалық жұмыспен қамту жұмыспен қамтудағы қосымша мүмкіндіктер туғызады.

      Сонымен қатар платформалық жұмыспен қамтудың тұрақсыз жұмыспен табыс, жұмысынан айырылу, уақытша еңбекке жарамсыздық, ақылы еңбек демалысы бойынша әлеуметтік төлемге құқығының болмауы сияқты тәуекелдерді бар, сондай-ақ кәсіподақтарға бірігу мүмкіндігінде шектеулер бар.

      2022 жылдың қорытындысы бойынша цифрландыру нәтижесінде Қазақстанда 1 млн-ға жуық адам платформалық жұмыспен қамтылған. Платформалық жұмыспен қамту қысқа мерзімді немесе жобалық тапсырмаларды орындау үшін адамдар онлайн платформалар арқылы жалданатын жұмысты ұйымдастыру түріне жатады.

      2020 жылы Еуропалық комиссия платформалық жұмыспен қамтудың мынадай 10 түрін айқындады:

      онлайн сату – тауарларды немесе көрсетілетін қызметтерді электрондық маркет-платформалар арқылы сату;

      көліктік көрсетілетін қызметтер – платформалар арқылы көліктік қызметтерді ұсыну;

      орналастыру бойынша көрсетілетін қызметтер – тұрғын үйді жалға беру;

      штаттан тыс жұмыс – штаттан тыс көрсетілетін қызметтерді (мәтін жазу, дизайн және бағдарламалау) ұсыну;

      жеткізу жөніндегі көрсетілетін қызметтер – жеткізу жөніндегі көрсетілетін қызметтерді ұсыну;

      үйде көрсетілетін қызметтер – үйде көрсетілетін қызметтерді (үй жинау және бақшаны күту сияқты) ұсыну;

      күту жөніндегі көрсетілетін қызметтер – күту жөніндегі көрсетілетін қызметтерді (балалар мен қарттарға күтім жасау) ұсыну;

      краудсорсинг – краудсорсингтік жобаларға қатысу;

      онлайн-репетитор – репетиторлық көрсетілетін қызметтерді онлайн форматта ұсыну;

      еркін табыс табу экономикасы – TaskRabbit және Gigwalk сияқты платформаларда қысқа мерзімді немесе бір реттік тапсырмаларды орындау.

      Сондай-ақ өзін-өзі жұмыспен қамтығандар санатының құрылымында өзгерістер байқалады. Бүгінгі күні осы санаттағы жоғары білімі бар адамдар үлесінің 10 %-дық өсімі тіркелген. Сараптамалық сауалнама, оған қатысқандардың 22 %-ы үшін фриланс негізгі табыс көзі болып табылады, ал 78 %-ы үшін "еркін табыс табу" негізінен білім беру мен сауда саласындағы қосымша табыс түрі болып табылатынын көрсетті.

      Еңбек нарығына жаңа демографиялық ағынның пайда болуымен жағдай қиындай түспек. 2030 жылға қарай Қазақстандағы жұмыс күшінің 74 %-ын аға буыннан мүлде өзгеше, "миллениалдар" мен "Z" буыны құрайтын болады, олар мінез-құлық пен құндылықтардың жаңа моделін таңдайды, яғни жұмыспен қамтудың икемді түрлерін бағалайды. Бұл ұрпақтың кәсіптік және жеке өмір арасындағы тепе-теңдік туралы өзіндік түсінігі бар, жұмыс графигінің икемділігі үшін қаржылық жеңілдіктер жасай алады. Жаңа буын кәсіби мансапқа және бір іске өмірін арнамайды. Олар білім алуға көбірек уақыт бөліп, ақша жұмсауға дайын.

      Демографиялық өсім және еңбек нарығына жастардың келуі еңбек нарығын жаңа болмысқа бейімделуге мәжбүрлейді, онда жас ұрпақ еңбек нарығын өзінің басымдықтары мен жағдайларына қарай өзгертеді.

      Платформалық жұмыспен қамту спектрі қызмет көрсету, туризм, IT, сауда, құрылыс, жылжымайтын мүлік және т.б. секторларға еніп жыл сайын кеңейе түседі. Келесі онжылдықта платформалық жұмыспен қамту өзінің шарықтау шегіне жетеді. Төмен жалақы, еңбекке қатысушылар табысының әркелкі болуы және болжанбауы сияқты тәуекелдер соншалықты маңызды болмайды.

      Цифрландыру мемлекетке электрондық арналар мен платформалық жұмыспен қамтудың жаңа сын-қатерлеріне ықпал етудің негізгі құралдарын ұсынады. Платформалық жұмыспен қамтылған әрбір жұмыскердің "цифрлық ізін" көре отырып, мемлекет бизнеспен бірге, медициналық сақтандыру, ақылы демалыс және зейнетақы аударымдары сияқты дәстүрлі жеңілдіктерге балама жеңілдіктер әзірлей алады. Платформалық жұмыспен қамтылған жұмыскерлер жаңа кәсіподақ түрлерін қалыптастырады, олар иерархияның төмен болуымен, өзін-өзі ұйымдастырудың, жұмылдыру мен автономияның жоғары деңгейде болуымен ерекшеленеді.

      Бүгінде Қазақстанның еңбек нарығы оларды шешу үшін кешенді және жүйелі көзқарас талап ететін бірқатар проблемалар мен сын-қатерлерге ұшырауда. Осы мәселелер мен сын-қатерлер ішінде мыналарды бөліп көрсетуге болады:

      еңбек өнімділігінің төмендігі және табиғи ресурстарды өндіру мен экспортқа тәуелді экономиканы әртараптандырудың жеткіліксіздігі;

      жұмыскерлердің біліктілігі мен дағдыларының еңбек нарығының талаптарына сәйкес келмеуі, сондай-ақ кәсіптік білім беру мен оқыту жүйесінің жеткілікті дамымауы;

      формальды емес жұмыспен қамту үлесінің, әсіресе ауылдық жерлерде жоғары болуы, сондай-ақ жұмысшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау деңгейінің төмен болуы;

      әйелдер, жастар, мүгедектігі бар адамдар, этникалық аз топтар және т.б. сияқты халықтың түрлі топтары арасындағы жұмыс орындарына қолжетімділік пен табыстың теңсіздігі.

      Осылайша, алдағы онжылдықта Қазақстанның алдында екі міндет тұр.

      Бірінші міндет – жоғары өмір сүру деңгейіне қол жеткізу, табысты әділ бөлу және азаматтар арасында теңсіздікті айтарлықтай азайту. Теңсіздікті азайтудың ең тиімді шарасы сапалы білім беру болып табылады, ол өз кезегінде жоғары еңбек өнімділігінің негізіне айналады.

      Екінші міндет – "қарапайым заттар экономикасынан" "күрделі экономикаға" – күрделі және технологиялық дамыған тауарлар көрсетілетін, қызметтер мен өндірістерді құру үшін өнімді білім алуға және пайдалануға негізделген экономикаға көшуді аяқтау.

3-бөлім. Халықаралық тәжірибеге шолу

      Әлемдік тәжірибеге шолу барысында Вьетнам, Канада, Малайзия, Польша, Сауд Арабиясы, АҚШ және Оңтүстік Корея сияқты бірқатар елдердің тәсілдері зерттелді.

      Аталған елдер индустрияландыру мен экспортқа бағдарланған өндірісті басты назарға алған. Табысты болудың негізгі факторы индустрияландыру, өнімділігі жоғары агроөнеркәсіптік сектор мен бәсекеге қабілетті шағын және орта бизнес (бұдан әрі – ШОБ) арасындағы дұрыс теңгерімді айқындау болып табылады.

      3.1. Еңбек нарығын дамыту үшін бизнесті ынталандыру бойынша

      Оңтүстік Корея тәжірибесі

      1960 – 1970 жылдары Оңтүстік Корея экономикасының қалыптасу кезеңінде ел Үкіметі халықтың аграрлық өңірлерден қалаларға, тиісінше аграрлық сектордан өнеркәсіптік секторға ірі көші-қонына төтеп берді. Бұған елді индустрияландыру, ірі және орта өнеркәсіптік кәсіпорындар құру ықпал еткен. Өндіріс негізінен экспортқа бағытталды.

      1980-ші жылдардан бастап өнеркәсіп зерттеулер мен ғылыми-техникалық әзірлемелерге назар аудара бастаған, 2000-шы жылдардың басында ол өз жемісін берді.

      Одан кейін инновациялық және креативті салаларға баса назар аударылған. Табыс салықтық және қаржылық преференцияларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға және білім беруге ірі көлемдегі инвестицияларға негізделді.

      Малайзия тәжірибесі

      Басқа "Азия жолбарыстары" сияқты Малайзия да экспорттық салаларды дамытуға мән берді. Бұл ретте өндірісті біртіндеп күрделендіру және өнім сапасына қойылатын талаптарды арттыру міндеті қойылды.

      Өзінің ірі өнеркәсіптік конгломераттары болмаса да, Малайзия меншікті капиталы мен өндіріс технологиясы бар трансұлттық компанияларды тарту жолына түсті.

      Тиімді географиялық орналасуының арқасында ел Үкіметі индустриялық парктер, арнайы экономикалық аумақтар, ғылыми-технологиялық парктер, аймақтық экономикалық дәліздер сияқты өнеркәсіптік агломерацияларды дамытуды мақсат етіп қойды. Шағын және орта бизнесті кешенді қолдауға мемлекеттік деңгейде көңіл бөлінді.

      Польша тәжірибесі

      Еуроаймаққа кірер алдында және одан кейін Польша Үкіметі халыққа еңбек саласында айтарлықтай әлеуметтік қолдау көрсете отырып, табыс салығын біртіндеп қысқарту саясатын жүргізді. Отандық өнеркәсіп салаларын дамытуға, агробизнесті қолдауға және ауыл шаруашылығын қайта өңдеуге үлкен көңіл бөлінді.

      Еуроодақ құрамына кіргеннен кейін Польша инфрақұрылымды дамыту, өнеркәсіпті қолдау және ауыл шаруашылығын субсидиялау үшін еуроқор қаражатын тиімді пайдаланды. Дәстүр бойынша ШОБ-қа толық қолдау спектрі көрсетілді.

      Вьетнам тәжірибесі

      1980-ші жылдардың аяғынан бастап ҚХР-дан кейін Вьетнам орталықтандырылған нарықтан экономикалық нарыққа біртіндеп көше бастады, оны кейінірек "Doi Moi" саясаты деп атады.

      Бірінші кезеңде ауыл шаруашылығы ұжымдары таратылып, ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасын бақылау жойылды. Содан кейін Үкімет ішкі нарықты ырықтандырып, жеке бизнесті ынталандыру шараларын қабылдады.

      Ел меншікті капиталы, өндіріс технологиялары және шетелдік инвестициялар бар ұлтаралық корпорацияларға жол ашты. Бәсекеге қабілетті еңбек нарығына, жалақының төмен болуына, өнімділіктің біртіндеп артуына, тұрақты макроэкономикалық саясат пен тиімді географиялық орналасуының арқасында 2010-шы жылдан бастап Вьетнам сапалы жұмыс орындарын, жоғары технологиялық және экспортқа бағытталған өндірістер құра бастады.

      3.2. Адами капиталды дамыту бойынша

      Оңтүстік Корея тәжірибесі

      Оңтүстік Корея соңғы бірнеше онжылдықта адами капиталды дамытуда айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізді. Елдің білім беру жүйесі жоғары бағаланады, ал оның жұмыс күші өзінің күшті жұмыс этикасымен, тәртібімен және техникалық дағдыларымен танымал.

      Оңтүстік Кореядағы адами капиталды дамытудың бірден-бір негізгі факторы Үкіметтің білімге назар аударуы болды. Елде академиялық жетістіктерге баса назар аударылған жоғары орталықтандырылған білім беру жүйесі бар. Оқушылар 12 жыл бойы мектепке баруға міндетті және оқу бағдарламасы оларды университетке түсу емтихандарына дайындауға арналған.

      Оңтүстік Кореяда мықты кәсіптік білім беру жүйесі де бар, ол оқушыларға елдің өндірістік және технологиялық салаларындағы зор сұраныстағы техникалық дағдыларға үйретеді. Үкімет тарапынан кәсіптік білімге қомақты қаржы бөлініп, көптеген студенттер университетке түсудің орнына осы жолды таңдайды.

      Малайзия тәжірибесі

      Малайзия да адами капиталды дамытуда айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізгенімен, ел бірқатар ерекше проблемалармен бетпе-бет келуде.

      Үкіметтің білімге назар аударуы Малайзиядағы адами капиталды дамытудың бірден-бір негізгі факторлары болды. Алайда білім беру сапасына, әсіресе ауылдық жерлердегі сапасы бойынша алаңдаушылық бар. Үкімет бұл мәселені шешу үшін ауылдық жерлердегі мектептерге қосымша ресурстар бөлу және кәсіптік білімге қолжетімділікті арттыру сияқты әртүрлі бастамаларды жүзеге асырды.

      Жалпы Малайзияның білімге және денсаулық сақтауға назар аударуы экономикалық өсуге мүмкіндіктері жақсы білікті жұмыс күшін құруға көмектесті. Алайда әсіресе білім сапасын арттыру, теңдік пен инклюзивтілікті ынталандыру тұрғысынан шешілуі қажет мәселелер бар.

      Польша тәжірибесі

      Ел 1990-шы жылдары нарықтық экономикаға көшкеннен кейін айтарлықтай прогреске қол жеткізді. Елде ғылым мен технологияға баса назар аударылып, білім беру жүйесі жақсы дамыды. Польшада адами капиталды дамытудың маңызды аспектісі – бұл елдегі табыс теңсіздігінің салыстырмалы түрде төмен деңгейде болуы. Табысы аз отбасылардан шыққан адамдардың жоғары білім алу мүмкіндігі көбірек. Дегенмен эмиграция саласында әлі де проблемалар бар. Көптеген біліктілігі жоғары мамандар жақсы жұмыс іздеп Польшадан шетелге кеткен, бұл да елдің экономикалық өсу әлеуетін шектеуі мүмкін.

      Сауд Арабиясының тәжірибесі

      Соңғы жылдары Сауд Арабиясының білім беру жүйесі, әсіресе жаратылыстану ғылымдары, технология, инженерия және математика саласында айтарлықтай жақсарды. Ел экономикалық әртараптандыруды қолдау үшін білікті жұмыс күшін дамытуға баса назар аудара отырып, білім беруге қомақты қаржы бөлді.

      Үкімет білімге, әсіресе әйелдердің қолжетімділігін арттыру бойынша түрлі бастамаларды іске асырған. Сауд Арабиясы мамандандырылған бірнеше университет пен ғылыми-зерттеу институтын құрды, соның ішінде король Абдулла атындағы Ғылым және технологиялар университеті (KAUST) және король Абдулазиз атындағы Ғылым және технологиялар қаласы (KACST). Бұл мекемелер елдегі мықты зерттеу мәдениетін дамытуға көмектесті әрі жаңартылатын энергия, нанотехнология және биотехнология сияқты салаларға айтарлықтай үлес қосты.

      3.3 Институционалдық шаралар

      Талдау кезінде институционалды қолдаудың ерекше тетіктерін қолданатындықтан, Канада, АҚШ және Оңтүстік Корея елдерінің тәжірибесіне баса назар аударылды.

      Оңтүстік Корея орта мерзімді экономикалық жоспарлау шеңберінде еңбек нарығы басқармасының тікелей құралдарын пайдаланады.

      Канада статистика мен форсайтқа көп көңіл бөле отырып, бизнес пен қоғамды жаңа сын-қатерлерге дайындау арқылы орта мерзімді перспективалар мен трендтерді түсінуге және талдауға баса назар аударады.

      АҚШ қолда бар фискалдық және монетарлық құралдарға сүйенеді, ірі және орта бизнеске көбірек бастама ұсына отырып, оның нарықтың "көрінбейтін қолын" пайдалану мүмкіндігі бар.

      Канада тәжірибесі

      Канада Үкіметінің жұмысындағы ерекшеліктің бірі – жедел және толық еңбек нарығы статистикасының болуы. Өңірлік және жергілікті деңгейлерде жұмысқа орналасу перспективаларын бағалау үшін кәсіптік бағдар беру жүйесіне көп көңіл бөлінеді.

      25-65 жастағы жұмыс істейтін адамдар үшін қайта даярлауды қолдау бағдарламалары бар.

      Барлық деңгейлерде жұмыс орындарының инклюзивтілігін ынталандыру бағдарламалары, әлеуметтік гранттар мен әлеуметтік инновациялар бағдарламалары жұмыс істейді. Сапалы форсайттар, трендтер мен болжамдар дайындау бизнестің еңбек нарығын жоспарлаған кезде жақсы бағдарлануына көмектеседі.

      Оңтүстік Корея тәжірибесі

      Оңтүстік Корея тәсілінің ерекшелігі орта және ұзақ мерзімді жұмыспен қамтуды орталық және өңірлік деңгейлерде жоспарлау болып табылады. Жұмыс істейтін әйелдер мен қарт адамдар санын арттыруға бағытталған жұмыспен қамтуды тұрақтандыру бағдарламалары қабылдануда.

      Жекелеген бағдарламалар шетелдік жұмыс күшінің легін реттейді. Елдің саяси өміріндегі корей кәсіподақтарының ерекше мәртебесін ескере отырып, жұмысшылардың құқықтары жан-жақты қорғалатын ұзақ мерзімді жалдау жүйесі тиімді жұмыс жасауда. Ірі қалаларда мемлекеттік және жеке (салалық) еңбек биржалары жұмыс істейді.

      АҚШ тәжірибесі

      Жұмыс орындары құрылатын болса, федералдық деңгейдегі кезінде салықтық кредит бағдарламасы қабылданады, ол қосымша қолдауды қажет ететін экономика салаларында жаңа жұмыс орындарын құруды ынталандырады. Техникалық, инженерлік және IT білімі бар талантты көшіп-қонушыларды тарту бағдарламалары қабылдануда.

      Өңірлік деңгейде әрбір мемлекет салықтық және басқа да преференциялар есебінен жаңа өндірістік кәсіпорындарды тарту жөнінде шаралар қабылдайды.

      Ірі және орта өндірістік кәсіпорындарды қолдау үшін "АҚШ-та жасалған" бағдарламасы жүзеге асырылуда.

      Жалпы халықаралық тәжірибе бізге басқа елдердің қандай институционалдық шараларды сәтті жүзеге асырғанын көруімізге мүмкіндік береді.

      Сұранысты ынталандыру үшін:

      экономиканың өнеркәсіпке бағдарлануы сапалы жұмыс орындары мен табысты арттыруды қамтамасыз етеді;

      жұмыскерлердің табысын арттыруды негізінен экспортқа бағдарланған өндірісі бар жеке компаниялар қамтамасыз етеді;

      кәсіпкерлікті қолдау және ШОБ дамыту жаңа жұмыс орындарын құруға ықпал етеді.

      Ұсынысты ынталандыру үшін:

      орта және ұзақ мерзімді жоспарлау еңбек нарығының болжамдылығын қамтамасыз етеді;

      бизнесті тарта отырып, экожүйені қалыптастыру негізделген жүйелі шешімдер қабылдау және жедел шараларды іске асыру үшін еңбек нарығындағы сұраныс туралы дәйекті ақпаратқа тұрақты қол жеткізуді қамтамасыз етеді;

      қауіпсіз және салауатты жұмыс ортасы еңбек саласындағы негізгі қағидаттар мен құқықтардың біріне айналуда.

4-бөлім. Еңбек нарығын дамыту пайымы

      Еңбек нарығының негізгі міндеті ең маңызды басымдығы жаңа сапалы жұмыс орындарын құру болып табылатын бәсекеге қабілетті, болжамды және бейімделгіш нарық құру болып табылады.

      Еңбек нарығын сапалы жұмыспен қамтуға бағдарлау өнеркәсіптік кәсіпорындарды автоматтандыру мен цифрландыру жөніндегі шараларды қолдаумен, шағын және орта бизнесті әділ қолдаумен және білім беру жүйесінің парадигмасын қайта қараумен бірге еңбек өнімділігін арттыруды, азаматтарды әлеуметтік қорғауды, сондай-ақ теңгерімді аумақтық дамуды қамтамасыз етеді.

      Бұл ретте "сапалы жұмыс орны" ұғымын былайша сипаттау қажет:

      тұрақты жұмыспен қамту, яғни жұмыскер еңбек қызметін 6 айдан және одан көп мерзімде жүзеге асыруға тиіс;

      еңбекақы төлеу деңгейі өңірдегі медиандық жалақыға тең немесе одан артық. Экономикада туындаған күйзелістерді сіңіру үшін өңірлердегі медиандық жалақы әр 6 ай сайын қайта қаралуға тиіс;

      әлеуметтік қорғау пакетімен қамтамасыз ету – ай сайынғы міндетті зейнетақы жарналарының, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына және Мемлекеттік медициналық сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың болуы, ақылы демалыстың болуы;

      қауіпсіз жұмыс ортасы (кәсіпорындағы жұмыс ортасының қауіпсіздігін бағалау үшін осы саладағы жұмыс орындарына қатысты өндірістік жарақаттар мен өлім-жітім санын салыстыру әдістемесі қолданылады).

      Бұдан басқа, Қазақстанның еңбек нарығын одан әрі дамыту үшін:

      салалар мен макроөңірлер бөлінісінде сапалы жұмыс орындарына сұранысты жүйелі ынталандыруды;

      адами капиталды дамытуды, еңбек ресурстары сапасын арттыруды;

      еңбек нарығы инфрақұрылымын дамытуды, сондай-ақ оның инклюзивтілігін арттыруды қамтамасыз ету қажет.

5-бөлім. Еңбек нарығын дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      Экономиканың негізгі секторларын индустрияландыру, сондай-ақ еңбек өнімділігін арттыруды және жұмыспен қамтудың жаңа түрлерін құруды қамтамасыз ететін жаңа технологияларды кеңінен енгізу мен ілгерілету сапалы жұмыспен қамтудың өсу драйвері болуға тиіс.

      Бұл бағыттар арқылы кәсіпорындар саны ұлғайту, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар бизнесінің көлемі мен ауқымын арттыру, бизнесті көлеңкелі сектордан ресми секторға ауыстыру көзделген.

      Экономика тарапынан сұранысты тиімді ынталандыру үшін бірыңғай жүйелі тәсіл қажет, онда мынадай факторлар ескерілуге тиіс:

      салаларды дамытудың ағымдағы деңгейі және жаңа өндірістер құру жөніндегі жоспарлар (Бірыңғай индустрияландыру картасы мысалында);

      өндірістік қуаттардың технологиялық күрделілік деңгейін арттыру жөніндегі стратегиялық міндеттер;

      демографиялық көрсеткіштермен байланыстыра отырып, адами капиталдың даму болжамы;

      ТжКБ даму деңгейі;

      макроөңірдің салалық және инфрақұрылымдық ерекшелігі;

      Жалпы еңбек өнімділігін арттыру және халықтың тұрмыс сапасын жақсарту міндетін шешу үшін экономикада 1,5 млн жаңа сапалы жұмыс орнын құру қажет.

1-тарау. Адами капиталды дамыту

      Біліктілік деңгейін арттыру және жұмыс күші дағдыларын үздіксіз дамыту жөніндегі стратегиялық міндетте еңбек нарығына әлі шықпаған жастар да, қазіргі жұмыс күшін де қамтылуға тиіс.

      Жұмыс процестерін автоматтандыруға байланысты жаңа дағдыларға деген қажеттілік тұрақты өзін-өзі тәрбиелеу және біліктілікті арттыру үшін, оның ішінде жұмыс берушілердің қолдауымен жағдайлар жасау арқылы өтелетін болады.

      Дағдылардың қазақстандық еңбек нарығының болашағы үшін шешуші мәні бар. Қазақстандық жұмысшылар жұмыс орындарына мұқтаж. Бұл ретте олардың саны ғана емес, сапасы мен қолжетімділігі де маңызды.

1.1-параграф. ТжКБ сапасын арттыру жөніндегі шаралар

      Сұранысты ынталандыру міндеттеріне сүйене отырып, ТжКБ жаңа экономика үшін кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың орталық буыны болуға тиіс. ТжКБ сапасын арттырудың негізгі факторы бизнеспен тығыз үйлестіру және экономиканы дамытудың стратегиялық бағыттарымен байланыстыру болып табылады. Осы мақсатта ТжКБ-ны салалар мен өңірлер бөлінісінде кластерлеу, сондай-ақ оларды басым бағыттары бойынша сенімгерлік басқаруға беру ұсынылады.

      Білім беру жүйесінің құрылымын өзгерту міндеті тұр. Егер бүгінгі күні ТжКБ түлектерінің жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының түлектеріне арақатынасы 54-ке 46 болса, ендігі міндет – бұл арақатынасты тиісінше 30-ға 70-ке дейін жеткізу.

      ТжКБ сапасын мынадай іс-шаралар есебінен арттыру көзделген:

      кластерге кіретін ТжКБ ұйымдарында заманауи басқару нысандарын енгізу;

      ТжКБ қабырғасында практикалық дағдыларды меңгеру үшін мектептер мен ТжКБ бірлескен жұмысы;

      ТжКБ ұйымдарын офтейк-келісімшарттар шеңберінде ірі кәсіпорындарға сенімгерлік басқаруға беру;

      білім беру бағдарламаларының тиімділігін арттыру үшін "зәкірлік" ұйымдарды айқындай отырып, ТжКБ кластерлеу, заманауи басқару нысандарын енгізу;

      экономиканың салалық кластерлерінің дамуына сәйкес ТжКБ ұйымдарын бейіндеу және оқытудың желілік нысанын енгізу;

      мектеп оқушыларын ерте кәсіптік диагностикалау және сұранысқа ие мамандықтарға бағдарлау бағдарламасын енгізу;

      жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында білім алуды жалғастыру үшін ТжКБ оқыту нәтижелерін тану.

      Экономикалық әлеуеті артып келе жатқан өңірлерге еңбек ресурстарының кеңістіктік ағыны міндетінде ТжКБ рөлі ерекше. "Ауыл – қала" көші-қонын ескере отырып, ауылдық жерлерде орналасқан ТжКБ жүйесін өнеркәсіптік өндіріс пен қалалық экономикада қолданылатын дағдылары мен құзыреттері бар адами капиталды дайындауға бейімдеу қажет.

      Осы бағытты іске асыру үшін нысаналы өңірлерде, ТжКБ және жергілікті атқарушы органдардың жұмыс берушілерін үйлестіру және колледж студенттері мен түлектері, олардың біліктілігі туралы деректерді қамтитын бірыңғай ақпараттық жүйе қажет.

      Бұған қоса, өзекті дағдыларды оқыту (білім беру бағдарламаларынан бастап практикадан өтуге дейін) және кейінгі мансаптық жол процесін шоғырландыру үшін жүйе әзірлеу қажет. Іс жүзінде ТжКБ мекемелері студенттердің оқыту нәтижелеріне қол жеткізуін қадағалай алады, кәсіптік қалыптасу және одан кейінгі өсу процесін автоматты түрде басқара алады, жұмыс орнына тікелей қажетті дағдыларды сұрата отырып, белгілі бір кәсіпорынның талаптарына сай білікті кадрларды даярлауды стандарттай алады. Жүйеде колледж студенттері мен түлектері туралы деректер сақталып, кейіннен пайдаланылады.

      Оқу аяқталған кезде жүйе студенттің түйіндемесін электрондық еңбек биржасына автоматты түрде тіркеп, жұмысқа орналастыру үшін арналған бос жұмыс орындарының тізімін таңдап, кейін еңбек шарттарын жасасу мерзімдерін қадағалайтын болады.

      Жүйені толық көлемде пайдалану болашақта колледж студенттерінің таңдалған даярлау бағытына қарай жұмысқа орналасуы бойынша білім беру ұйымдарының рейтингін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

1.2-параграф. Ұлттық біліктілік жүйесін дамыту жөніндегі шаралар

      Әлемдік тәжірибеге сәйкес біліктілік теңгерімсіздігі проблемасының бірден-бір негізгі шешімі еңбек функцияларының үздіксіз технологиялық өзгерістері аясында дағдыларға сұраныстық өзгерістерді уақтылы көрсетіп отыратын тиімді Ұлттық біліктілік жүйесі болып табылады.

      Еңбек нарығы мен кадрларды даярлау жүйесі арасындағы өзара байланысты қалыптастыру негізі еңбек нарығын диагностикалаудың негізгі құралы ретінде Ұлттық кәсіптер сыныптауышы үнемі жаңартып отыру арқылы қаланатын болады. Сыныптауыш сонымен қатар жұмыс күшіне қойылатын сапалы талаптардың қалыптасуын қамтамасыз етеді.

      Жұмыскерлерге қойылатын біліктілік талаптарын бизнестің тікелей қатысуымен белгілеу және жұмыс түрлерін айқындаудың күрделілігі жөніндегі базалық құжатқа айналатын жаңа және қолданыстағы кәсіптік стандарттарды әзірлеу жұмысы жалғасады. Еңбек нарығының нақты бағытында талаптар эталоны бола отырып, олар бизнестің мамандарды даярлауға арналған техникалық тапсырмасы сияқты болады. Барлық кәсіптер мен сыныптар бойынша білімнің, дағдылар мен құзыреттердің толық жиынтығын айқындай отырып, кәсіптік стандарттар қолданыстағы заңнаманы үйлестірудің негізі болады.

      Бұдан басқа, кәсіптік стандарттар "Дағдылар банкі" анықтамалығын дамыту үшін де негіз болуға тиіс, бұл белгілі бір қызметтер тобы бойынша кәсіптік дағдылардың бірыңғай тізбесін қалыптастыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ техникалық және кәсіптік, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің білім беру бағдарламаларын, онлайн курстарды әзірлеу және жаңарту және біліктілік пен дағдылардың жұмыс берушінің, еңбек нарығы мен жаңа экономиканың талаптарына сәйкестігін тану жөніндегі сертификаттауды енгізудің шарты болып табылады. Кодталған және тиісті түрде жүйеленген талап етілетін дағдылар туралы деректер бүкіл халыққа қолжетімді болуы тиіс.

      Осыған байланысты бизнес, жұмыскерлер қауымдастығы мен мемлекет адами капиталды дамыту бағыттарын айқындап, болашағы үшін жауапкершілікті бөлісетін болады.

1.3-параграф. Өз жұмыскерлерінің құзыретін арттыру және ішкі ұтқырлығын арттыру үшін кәсіпорындарды ынталандыру жөніндегі шаралар

      Бизнесті өз салаларындағы мұқтаждық үшін білікті кәсіпқой кадрларды даярлауға және қайта даярлауға тарту үшін ынталандыруға арналған жағдай жасау мемлекеттік саясаттың маңызды бағыты болып табылады. Білім беру ұйымдарын бизнестің сұраныстарымен үйлестірудегі маңызды проблемаларды ескере отырып, ТжКБ мекемелерін өз салалары бойынша жетекші орындағы кәсіпорындардың меншігіне немесе сенімгерлік басқаруға беру білікті кадрлармен қамтамасыз етуді арттырып қана қоймай, сондай-ақ салалық білім мен инновациялар ағыны әсерін қамтамасыз етеді.

      Жұмыс күшінің ұтқырлығын арттыру мақсатында мынадай шаралар ұсынылатын болады:

      салааралық ауысу, кәсіпкерлік қызметке тарту бойынша деңгейлес ұтқырлық;

      жаппай жұмыс орындарын құру, агломерациялардан тыс (Астана, Алматы, Шымкент қалалары) экономикалық өсу полюстерін құру үшін тұрғын үй және көлік инфрақұрылымын дамыту көзделген инвестициялық жобалар шеңберінде ішкі ұтқырлықты ынталандыру;

      жұмыс күші тапшы өңірлерге кадрлар релокациясын ынталандыру және экономиканың басым секторларында сапалы жаңа жұмыс орындар құру.

      Сондай-ақ кәсіпорындарды кадрларды оқыту мен қайта даярлауға инвестиция салуға ынталандыру үшін мемлекеттің ішінара немесе толық субсидиялауы бойынша шаралар көзделетін болады. Болашақта ол жұмыс күшінің сапасын арттырумен қатар кәсіпорындардың оларды ұстап қалуға және одан әрі дамуға қызығушылығын арттыруға ықпал етеді.

      Жеке секторды өз қызметкерлерінің құзыретін арттыруға ынталандыру үшін мемлекет тарапынан мынадай шаралар көрсетілетін болады:

      кәсіпорындарға гранттар мен субсидиялар беру;

      жұмыскерлердің қажетті білім және дағды деңгейін айқындау үшін сертификаттау жүйесін әзірлеу және енгізу;

      жұмыскерлерді мемлекеттік гранттар немесе субсидиялар түрінде оқыту үшін білім беру мекемелерін қолдау;

      кәсіптік дағдылар мен құзыреттерді арттырудың қажеттілігі туралы ақпараттық науқандар өткізу.

      Аталған шаралар кәсіпорындарды өз жұмыскерлерінің оқуы мен дамуына инвестиция салуға ынталандырады, бұл кәсіпорындардың біліктілігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, сондай-ақ тұтастай елдің өнімділігі мен экономикалық өсуін арттыруға әкеледі.

      Жастар көбеюде, оларды еңбек қызметіне дайындау қажет, мұнда бағдар дағдылар деңгейін арттыру, кәсіпкерлікке тарту және жұмыс берушілермен әріптесе отырып жұмысқа орналасуға жәрдемдесу негізгі бағдар болады.

      Жастар практикасы, аға буыннан тәжірибе алмасу арқылы жұмыспен қамтуға жәрдемдесу жобалары, алғаш рет жұмыс іздеп жүрген түлектер үшін жұмысқа орналасу мүмкіндігі, креативті индустрияда жас кәсіпкерлерді қолдау жастарды жұмыспен қамтуды қолдау кезіндегі негізгі бағыт болады.

      Жұмыс орнында оқыту арқылы жұмысқа орналастыру кезіндегі кедергілерді еңсеруде NEET жастарға атаулы қолдау көрсету жұмыс берушілермен әріптестіктегі маңызды шара болып табылады.

      "Өмір бойы оқу" тұжырымдамасында әр азаматтың жеке, білім алуда және кәсіптік дамуына баса мән берілуге тиіс. Мектептен бастап, зейнеткерлікке шыққанға дейін кез келген адамның өмір жолында үнемі оқу қатар жүруге тиіс. Осыған байланысты кәсіптік бағдарланудың маңыздылығы артып келеді, әсіресе ерте жаста мансап жолын таңдауды қолдау артып келеді. Бұл бағытта бүгінде "Мамандықтар бойынша нұсқаулық" цифрлық ақпараттық платформасын енгізу және дамыту жұмыстары жүргізілуде.

      Бүгінгі күні жылдам индустриялық және цифрлық трансформация, сондай-ақ цифрлық дағды құндылығы артып келе жатқан уақытта бағдар "мамандық бойынша дипломнан" мамандардың нақты дағдыларын қарай ауысатын болады. Білім дағдыларды дамытудың орталық элементі болып табылады, бірақ білім дағдыларға барабар болмайды. Осыған байланысты классикалық білім беру жүйесімен қатар, онлайн оқытудың рөлі өте маңызды бола түсуде.

      Мыналар:

      еңбек нарығында нақты сұранысқа ие біліктілікті арттыру немесе дағдыларды игеру;

      кәсіптік білімнің, іскерлік пен дағдылардың жылдам өзгеріп отыруына байланысты жедел қайта оқытуды қамтамасыз ету;

      цифрлық сауатсыздықты жою және азаматтардың цифрлық мәдениетін қалыптастыру онлайн оқытудың ауқымды нәтижелеріне айналмақ.

2-тарау. Сапалы жұмыс орындарына сұранысты ынталандыру

2.1-параграф. Тау-кен өндіру өнеркәсібінде сапалы жұмыс орындарын құру

      Тау-кен өндіру өнеркәсібі экономиканың бірден-бір негізгі драйвері болып табылады. Осы салада жаңа, сапалы жұмыс орындарын құру жұмыс істеп тұрған өндірістерді:

      геологиялық ақпараттың сапасын, ашықтығы мен қолжетімділігін арттыру, атап айтқанда бизнес-процестердің ашықтығын қамтамасыз ететін және геологиялық ақпарат алу, өтінімдерді ресімдеу және инвестициялар мониторингі кезінде транзакциялық шығыстарды азайтатын жер қойнауын пайдаланудың ақпараттық жүйесін өнеркәсіптік пайдалануға қосу (бұл өз кезегінде бастапқы құпия және жасырын ақпаратты қоспағанда, кейіннен алғаш цифрланған геологиялық материалдарға қолжетімділік беріп, барлық геологиялық есептерге ашық қолжетімділікті қамтамасыз етеді);

      өндіруші және металлургия секторларындағы кәсіпорындарды жаңғырту нәтижесінде босатылатын жұмыскерлерді қолдау жөніндегі барлық тараптар үшін тиімді де оңтайлы шаралар қабылдау арқылы жаңғыртуға және кеңейтуге байланысты болады. Жергілікті атқарушы органдар мен стратегиялық маңызы бар ірі өндіруші және металлургиялық компаниялар салалық және функционалдық орталық мемлекеттік органдардың қолдауымен технологиялық жаңғырту және/немесе кәсіпорындар қызметі көлемінің азаю нәтижесінде босатылатын жұмыскерлерді қолдау бойынша келісілген саясат әзірлеуге тиіс.

      2022 жылы тау-кен өнеркәсібі саласында 113,3 мың сапалы жұмыс орны болды, бұл ретте сарапшылардың бағалауы бойынша 2030 жылға қарай сапалы жұмыс орындарының саны 270 мың бірлікті құрайды.

2.2-параграф. Өңдеу өнеркәсібінде сапалы жұмыс орындарын құру

      Өңдеу өнеркәсібі де экономикадағы сапалы жұмыс орындарының негізгі генераторларының бірі болып табылады. Тау-кен өнеркәсібі сияқты сапалы жұмыс орындарының санын арттыру үшін жұмыс істеп тұрған қолданыстағы өндірістерді жаңғырту және кеңейту, сондай-ақ өткізу арналары мен инфрақұрылымды мыналар арқылы тиісті түрде дамыту қажет:

      тауар өндірісін дамыту үшін сыртқы және ішкі нарықтарда проактивті сауда саясатын жүргізу. Нарықтардың дамуы мен қолжетімділігі инвестицияларды тартудың негізгі факторы болып табылады. Тау-кен өндіру және өңдеу өнеркәсібіндегі сауда саясатында айтарлықтай айырмашылық бар. Шикізат нарығы әдетте, сатушы нарығы болып табылады және ондағы жетістік көбінесе компанияның минималды бағадағы ең көп өнімді қамтамасыз ету және қоректік заттарды алу бойынша қолжетімділігіне байланысты. Бәсекелестік негізінен, баға базисінде жүреді;

      көптеген дамушы елдердің үлгісі бойынша экспорттық әлеуетті де, ішкі нарықтың қажеттіліктерін базалық қамтамасыз етуді де іске асыру үшін өңдеу өнеркәсібі мен сауданы жүйелі жинақтап дамытудың бірыңғай тәсілін іске асыру. Өңдеу өнеркәсібінде бизнес-модельдер мен бәсекелес стратегиялар саны әлдеқайда көп және күрделі. Сондықтан тұтынушылардың әртүрлі топтары үшін әртүрлі өнеркәсіптік тауарлары түрлерін: сұранысы бағамен анықталатын негізгі металдар, химиялық заттар мен тыңайтқыштар түріндегі стандартты өнеркәсіптік жартылай фабрикаттардан бастап, сұранысы брэндингпен анықталатын түпкілікті тұтыну тауарларына дейін ілгерілету бойынша құзыретті салалық топтар болуға тиіс;

      сыртқы сауда саясатының күш-жігері Еуразиялық экономикалық одақ ішінде, ҚХР және Орталық Азия елдерімен арадағы тарифтік емес сауда кедергілерін жоюға жұмсалуға тиіс. Ол сыртқы сауданың нақты қажеттіліктері мен кедергілерді анықтау үшін өңдеу өнеркәсібінің қазіргі экспорттаушыларымен тұрақты диалогты қажет етеді;

      өнеркәсіптік кооперациялар жүйесін құру және өңірлік кластерлерді қалыптастыру, тауар өндірістерін дамыту үшін трансшекаралық құн құру тізбегіне кіруін (өңірдің бәсекелес артықшылықтарын ескере отырып) қамтамасыз ететін шекара маңы өңірлерінде өндірістер құру және кеңейту. Қазақстан Орталық және Оңтүстік Азия нарықтарына неғұрлым белсендірек енуге, сондай-ақ осы елдердің өндірушілеріне Еуразиялық экономикалық одақ нарықтарына арналған өндіріс құру жағдайларын ұсынуға тиіс;

      технологияларға қол жеткізу және Қазақстан үшін жаңа, жоғары технологиялық өнім түрлерін оқшаулау үшін азаматтық офсет тетігі арқылы трансфертті ынталандыру және технологияларды оқшаулау. Реттелетін сатып алу туралы заңнамада негізгі келісімшартпен қатар жоғары технологиялық және қымбат импорт өнімдерін жеткізуге арналған офсеттік келісімдер жасасу мүмкіндігі көзделуге тиіс. Ішкі өндірісті дамытудың маңызды шарты ішкі нарықты экономикалық контрабандадан және техникалық реттеу мен ұлттық стандарттарды пайдалану арқылы сапасыз тауарларды жеткізуден қорғау болып табылады. Бұл бизнесін осылар арқылы құрып отырған күшті мүдделі топтардың тарапынан болатын астыртын әрекеттер мен қауіптерді жеңуді талап етеді;

      энергетикалық, су, көлік-логистикалық, инженерлік және цифрлық инфрақұрылымның озық ұсынысы арқылы кеңістіктік және өнеркәсіптік дамуды ынталандыру. Шығасыларды азайту және инвестицияланған ресурстардың кірістілігін ұлғайту арқылы өңдеу өнеркәсібінің тартымдылығын арттыру қажет. Бұған мамандандырылған өндіріс факторларын құру, кеңейту және қамтамасыз ету үшін өнеркәсіптік және кеңістіктік дамуды біріктіруге бағытталған жүйелік жұмыс арқылы ғана қол жеткізуге болады. Барлық күш-жігер жоғары сапалы өнеркәсіптік және цифрлық инфрақұрылымды, адами капиталды, құзыреттілік орталықтарын, тестілеу және сертификаттау инфрақұрылымын дамытуға жұмылдырылуға тиіс. Арнайы өндіріс факторлары бар кеңістік "өсу нүктелерін" құру инвесторларды тартуға және саланың өсуін ынталандыруға көмектеседі;

      өңдеу өнеркәсібінің тиімділігін арттыру, мұнда ішкі және сыртқы нарықтарда тиімді бәсекелесе алатын кәсіпорындарды айқындау және қолдау маңызды болады. Мұндай қолдау қорды қаржыландырудың қолжетімділігі, даму институттары арқылы ұзақ мерзімді кредиттеу, технологиялық жаңғыртуға өнеркәсіптік гранттар беру, теріс тиімді мөлшерлеме бойынша өнеркәсіптік ипотека беру, реттеуді жеңілдету және кәсіпорындардың бәсекелік позицияларын нығайтуға ықпал ететін басқа да ынталандырулар жөніндегі кедергілердің төмендеуінен көрініс табуы мүмкін.

      Сонымен қатар қолдау фаворитизмсіз немесе кемсітусіз ашық және әділ негізде көрсетілуі қажет. Осы тиімді кәсіпорындарды бизнес-қоғамдастықпен тығыз ынтымақтастықта айқындап, оларға қажетті қолдау көрсету маңызды.

      Технологияларды табысты трансферттеу және өнеркәсіптік өндірістегі кәсіпкерлік таланттарды тарту жөніндегі көші-қон саясаты шетелдік білікті адами ресурстарды тарту бойынша транзакциялық шығасыларды азайтуды қамтамасыз етеді. Отандық кадрларды озыңқы даярлау және ұлттық (халықаралық/өңірлік) құзыреттер орталықтарын құру үшін әлемдік жетекші компаниялармен ынтымақтастықта тапшы кәсіптер бойынша шетелдік мамандар тартылатын болады. Шақырылатын мамандар үшін: еңбек қызметі бойынша ыңғайлы режим, барлық рұқсат беру рәсімдерін алуды оңайлату, тұруға ықтиярхат бере отырып, талап етілетін кәсіптер үшін виза беру көзделген.

      2022 жылы өңдеу өнеркәсібінде 247,9 мың сапалы жұмыс орны болды (Қазақстандағы сапалы жұмыс орындарының жалпы санының 12,2 %-ы, ең жоғары көрсеткіш), сарапшылардың бағалауы бойынша 2030 жылға қарай сапалы жұмыс орындарының нысаналы саны 524 мың бірлікке жететін болады.

2.3-параграф. Құрылыста және көлік саласында сапалы жұмыс орындарына сұранысты ынталандыру

      Құрылыс саласындағы еңбек нарығын дамыту саясаты негізінен олардың сапасы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету шартымен, жеке секторда жаңа сапалы жұмыс орындарын құруды ынталандыруға бағытталған.

      Құрылыс саласындағы шаралар саладағы экономикалық белсенділіктің экономиканың басқа секторларындағы, ең алдымен, өнеркәсіптегі және оның инфрақұрылымындағы экономикалық белсенділікке тікелей байланысты болуына негізделген. Құрылыста сапалы жұмыспен қамтуды ынталандыру жөніндегі шаралар өнеркәсіптік немесе инфрақұрылымдық саясаттағы келісілген өзгерістермен шоғырландырылуға тиіс екенін ескеру қажет.

      Біліктілік талаптары бөлігінде (медианалық жалақы, еңбек қауіпсіздігі және басқалар, тұрақты жұмыскерлер саны) құрылыс жұмыстарында мемлекеттік сатып алу рәсімдерін қайта қарау және тұрғын үй құрылысы нарығында бәсекелестікті ынталандыру мақсатында көппәтерлі тұрғын үй салуға жер учаскелерін беру тәсілдерін өзгерту негізгі шаралар болады. Жергілікті атқарушы органдар осындай жер учаскелерін беруге конкурстар өткізген кезде құн орнына құрылыс салушының әкімдіктерге жер учаскелері үшін төлем ретінде беретін тұрғын үй алаңының көлемі негізгі өлшемшарт ретінде айқындалатын болады. Осылайша алынған тұрғын үйді әкімдіктер мемлекеттен тұрғын үй алуға кезекте тұрған халықтың ғана мұқтажын қанағаттандыру үшін ғана пайдаланатын болады.

      2022 жылы құрылыс саласында 136,9 мың сапалы жұмыс орны болған, сарапшылардың бағалауы бойынша сұранысты ынталандыру жөніндегі шараларды іске асыру қорытындысы бойынша сапалы жұмыс орындарының нысаналы саны 2030 жылға қарай 191 мың бірлікті құрайды.

      Өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланысты қамтамасыз етіп, сондай-ақ сауданы, өнеркәсіпті және ауыл шаруашылығын дамытуға жәрдемдесетіндіктен, көлік саласының экономикадағы маңызы зор. Бұған қоса, көлік саласы көптеген жұмыс орындарын ашып, тасымалдаудың тиімділігі мен қауіпсіздігін арттыратын инновациялар мен технологияларға инвестиция салады.

      Көлік саласында сапалы жұмыс орындарын құру мақсатында барлық кіші салалардың (автокөлік, теміржол және авиакөлік) инвестициялық тартымдылығын арттыру, сондай-ақ еңбек өнімділігін арттыру мақсатында саланы одан әрі цифрландыруды ынталандыру жөніндегі шаралар кешені қажет.

      2022 жылдың қорытындысы бойынша көлік саласында 179,1 мың сапалы жұмыс орнын құрайды, сарапшылардың бағалауы бойынша бұл көрсеткіш 2030 жылға қарай 298 мың жұмыс орнын құрамақ.

2.4-параграф. Ауыл шаруашылығында, сауда мен көрсетілетін қызметтердегі сапалы жұмыс орындарына сұранысты ынталандыру

      Халықтың басым бөлігі үшін азық-түліктің, шикізаттың, табыс пен жұмыспен қамтудың көзі болып табылатындықтан, ауыл шаруашылығы саласының Қазақстан экономикасы үшін маңызы зор. Ауыл шаруашылығы сондай-ақ тамақ, жеңіл, химия және машина жасау сияқты басқа да салалардың дамуына әсер етеді.

      Ауыл шаруашылығындағы сапалы жұмыс орындарына сұранысты ынталандыру үшін басым бағыттарды (фермалар құру, зәкірлік кооперация, сервистік бизнесті қаржыландыру) мемлекеттік қолдау жөніндегі қарсы міндеттемелер тетігін пайдалана отырып, ауыл шаруашылығын, кәсіпорындарды кластерлеуді, , аграрлық ғылым саласында қолданбалы технологиялар әзірлеп, жаппай таратуды, кадрларды оқыту үшін ТжКБ базасында агроқұзырезеттілік орталықтарының желісін құруды қоса алғанда, жұмыспен қамту саласы ретінде ауыл шаруашылығының еңбек өнімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған кешенді шаралар жүргізу қажет.

      Сондай-ақ ауыл шаруашылығын технологияландыруға бағдарлау қажет. Атап айтқанда, жаңа технологияларды, жаңа сорттар мен тұқымдарды енгізуді ынталандыруда жер өнімділігін (өнімділік) және жануарлар мен құс өнімділігін (сауымдар, салмақ өсімдері, қырқу, жұмыртқа өндіру және т.б.) арттыру жөніндегі мемлекеттік ынталандыру шараларын қабылдау қажет.

      Ол үшін ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау жүйесін, бірінші кезекте субсидиялау жүйесін реформалау қажет.

      Өндіріс факторларын субсидиялаудан (техника, тұқымдар, тыңайтқыштар, пестицидтер, мал басы және т.б.) түпкілікті өнімді тікелей субсидиялауға көшу жеткізу тізбегіне қатысушыларды сапалы ауыл шаруашылығы өнімдерін көбірек алуға ынталандырады.

      Ауыл шаруашылығындағы сапалы жұмыс орындарының үлесі 51,7 мыңды құрайды. Сарапшылардың бағалауы бойынша аталған көрсеткіш 2030 жылға қарай 95,5 мың бірлікті құрайды.

      Қазақстандағы қызмет көрсету секторы ел экономикасына ауқымды үлес қосып, еліміздің 52,5 %-ын ЖІӨ (2022 жыл) құрайды. Сектор сауда, телекоммуникация, қаржы, жылжымайтын мүлік және мемлекеттік басқару сияқты көптеген қызмет түрлерін қамтиды. Капиталды неғұрлым қажет ететін салаларға қарағанда қызмет көрсету секторын дамытудың айырмашылығы ол еңбек ресурстарын, оның ішінде экономиканың басқа секторларынан босатылатын ресурстарды тартуға байланысты болады.

      Қызмет көрсету секторында еңбек нарығын дамыту үшін бәсекеге қабілетті даму әлеуетінің болуын және саланың құрылымын ескере отырып, жеке инвестицияларды көлік-логистикалық инфрақұрылым салуға (көтерме-тарату және логистикалық орталықтар, қоймалар, фулфилмент орталықтар, ауыл шаруашылығы өнімдеріне арналған қоймалар) ынталандыру, сондай-ақ сертификаттау жүйесін дамыту қажет.

      Білім экономикасына байланысты көрсетілетін қызметтер секторы (креативті экономика, ғылыми және техникалық қызмет) үшін инфрақұрылыммен қамтамасыз ету және бәсекелестікті шектеу түріндегі институционалдық кедергілерді жою өте маңызды.

      Электрондық саудамен қатар, сауданы дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау мақсатында мемлекеттік саясат шаралары мынадай бірқатар:

      жергілікті атқарушы органдар үшін халықты, ең алдымен қала тұрғындарын заманауи форматтағы сауда алаңдарымен қамтамасыз етудің индикативтік нормаларын енгізу арқылы заманауи сауда форматтарын дамыту және заманауи сауда алаңдарының тапшылығын қысқарту;

      көтерме-тарату және логистикалық орталықтарды, қоймаларды, тарату орталықтарын (фулфилмент орталықтарын), ауыл шаруашылығы өнімдері қоймаларын және т.б. қоса алғанда, сауда-логистикалық инфрақұрылымды дамыту;

      кедендік ресімдеу мерзімдерін неғұрлым қысқарту және оның өткізу қабілетін арттыру үшін инфрақұрылымдағы кедергілерді жою арқылы сыртқы сауда операцияларының көлемін ұлғайтуды ынталандыру;

      сертификаттарды алу мерзімдерін қысқарту және қазақстандық өнім үшін сыртқы нарықтардың қолжетімділігін арттыру үшін өнімді сертификаттау жүйесін дамыту сияқты негізгі міндеттерді шешуге шоғырландырылатын болады.

      Сауда секторында 2022 жылы 183,7 мың сапалы жұмыс орны болды, бұл осы саладағы жұмыспен қамтылғандардың жалпы санының 13,7 %-ын құрайды (ең төмен көрсеткіштердің бірі). Сарапшылардың бағалауы бойынша бұл нысаналы көрсеткіш 2030 жылға қарай 493,2 мың жұмыс орнын құрайтын болады.

2.5-параграф. Макроөңірлерді ескере отырып, сапалы жұмыс орындарына сұранысты ынталандыру

      Сұранысты жүйелі ынталандыру макроөңірлерді теңгерімді дамытуға бағытталуы тиіс. Ол үшін өндіруші өнеркәсіптен және өнімділігі төмен ауыл шаруашылығы секторларынан өңдеу өнеркәсібіне және экономиканың өнімділігі жоғары сервистік секторларына инвестициялық және еңбек ресурстарының ағынын қамтамасыз ете отырып, экономикаларды әртараптандыру саясатын жүргізу қажет, бұл ел халқының жан басына шаққандағы орташа табысын арттырады.

      Сапалы жұмыс орындарынан кейін еңбек көші-қоны үшін жағдай жасау өңірлер мен салалар бөлінісінде еңбек ресурстары ағынын тиімді бөлуге мүмкіндік береді.

      Сонымен қатар жұмыс орындарының саны мен сапасын арттыру дұрыс көшу үшін шешуші болып табылатын өңірлік және салалық мамандауды өзгертуге бағытталған қайта даярлау мен оқытуды, сондай-ақ бизнес субъектілеріне мемлекеттік қолдау көрсету кезінде сапалы жұмыс орындарын кеңейту және құру жөніндегі өлшемшарт енгізу талап етіледі.

      Оңтүстік макроөңірдегі сұранысты жүйелі ынталандыру – бұл бастапқы индустрияландыру және кадрлардың ұтқырлығы

      Оңтүстік макроөңірдегі 2030 жылға дейінгі жұмыс күшінің болжамында негізінен жастар есебінен қамтамасыз етілетін, жыл сайынғы 200 мың адамға дейінгі өсім белгіленген. Бұл ретте макроөңірде 2030 жылға қарай жұмыс күшінің жоғары шоғырланғаны байқалып отыр (Қазақстандағы барлық жұмыс күшінің 35 %-ынан астамы).

      Макроөңірдегі жалдамалы жұмыскерлердің медианалық жалақысы Қазақстан бойынша ең төмен (178,5 мың теңге). Жұмыспен қамту құрылымының ерекшелігі халықтың ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтылуының жоғары болуымен (ауыл шаруашылығы жұмыскерлерінің 50 %-ы елдің оңтүстігінде жұмыс істейді) және өнеркәсіп секторындағы жұмыскерлер санының төмен үлесімен (15 % – макроөңірлердегі ең төмен көрсеткіш) сипатталады.

      Ауыл шаруашылығында жұмыспен қамту үлесі жоғары елдің оңтүстік өңірлеріндегі табысты арттыру жөніндегі міндеттерді шешу осы өңірлердің экономика құрылымын өзгертуді талап етеді. Ол үшін жұмыс істеп тұрған арнайы экономикалық және индустриялық аймақтардың әлеуетін барынша пайдалана отырып, осы өңірлерде бастапқы индустрияландыру үшін тартымды жағдай жасау керек.

      Оңтүстік өңірлерде "индустрияландыру нүктелерін" өндірістерді оқшаулау және жеңіл және тамақ өнеркәсібінде, сондай-ақ құрылыс материалдары саласында салалық кластерлерді одан әрі дамыту сияқты шараларды іске асыру арқылы қалыптастыру ұсынылады. Өңдеу өнеркәсібін дамыту инфрақұрылым құруды, сондай-ақ оңтүстіктегі бастапқы индустрияландыру жобалары үшін (негізінен жеңіл өнеркәсіп) кадрларды даярлау мен қайта даярлауды талап етеді.

      Басқа макроөңірлердің демографиялық ерекшеліктерін негізге ала отырып, кадрлар нысаналы даярлауды және олардың орталық және Шығыс Қазақстанға ауысуын қамтамасыз ету қажет. Еңбек нарығындағы қолданыстағы трендтер сондай-ақ Қазақстанның жұмыс күші мол аймақтарынан сапасы жоғары еңбек көші-қонын қамтамасыз етуді талап етеді.

      Бастапқы индустрияландыру шеңберінде кадрларды сапалы даярлау үшін ТжКБ жүйесін қайта ұйымдастыру, бейінді колледждердің үлесін ұлғайту және салалық кәсіпорындармен өзара іс-қимыл деңгейін арттыру қажет.

      Орталық-Шығыс макроөңіріндегі сұранысты жүйелі ынталандыру – экономиканы қайта индустрияландыру

      Орталық-Шығыс макроөңірдегі жұмыс күшінің 2030 жылға дейінгі болжамы 7 жыл ішінде өңірдегі жұмыс күші жалпы санының 10 %-ға төмендегенін, сондай-ақ жұмыс күші құрылымындағы жастар үлесінің артқанын, жыл сайын еңбек нарығына 30 мыңнан астам адамның шығатынын көрсетіп отыр.

      Макроөңірдегі жалдамалы жұмыскерлердің медианалық жалақысы 203,2 мың теңгені құрайды. Жұмыспен қамту құрылымының ерекшелігі халықтың өнеркәсіптегі жұмыспен жоғары қамтылуымен сипатталады.

      Орталық-Шығыс макроөңірінде жаңа жұмыс орындарын құрудың және халық табысын арттырудың басым бағыты өңір экономикасын қайта индустрияландыру болуға тиіс, яғни алдымен өнеркәсіпті қалпына келтіру, содан кейін дамыту процесін жүргізу қажет.

      Бұл міндетті іске асыру үшін өнеркәсіптік инфрақұрылымды дамыту және жаңғырту, сондай-ақ технологияларды әзірлеу, жұмыс істеп тұрған өндірістердің күрделілігін арттыру, ірі технологиялық компанияларды тарту үшін заманауи зерттеу орталықтарын құру жөніндегі шаралар қажет.

      Макроөңірдің экономикалық және демографиялық ерекшеліктерін негізге ала отырып, өндіруші өнеркәсіптен өңдеу өнеркәсібіне салааралық ағынын, сондай-ақ басқа өңірлерден ТжКБ базасында тиісті нысаналы даярланып, қайта даярлаған білікті кадрлар ағынын қамтамасыз ету қажет.

      Солтүстік макроөңірдегі сұранысты жүйелі ынталандыру – агробизнесті кластерлеу

      Солтүстік макроөңір негізінен жұмыс күші дамуының теріс болжамымен сипатталады – 7 жыл ішінде өңірдегі жұмыс күші жалпы санының төмендеуі 12 %-ға жеткен, сондай-ақ еңбек нарығына жыл сайын қосылатындар 30 мыңнан аз (ел бойынша ең төменгі көрсеткіш). Мегаполистер мен шекаралас өңірлер тарапынан болатын жоғары көші-қон қысымы да қосымша фактор болып табылады.

      Макроөңірдегі жалдамалы жұмыскерлердің медианалық жалақысы Қазақстан бойынша оңтүстіктен кейін екінші, ең төменгі жалақы болып табылады (186,7 мың теңге). Жұмыспен қамту құрылымының ерекшелігі халықтың ауыл шаруашылығындағы жұмыспен қамтылумен жоғары (ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің 25 %) және өнеркәсіп секторындағы қызметкерлердің үлесінің (18 %) төмен болуымен сипатталады.

      Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын астық өндіруге маманданғанын ескерсек, кластерлеу есебінен елдің солтүстік өңірлерінде сапалы жұмыс орындарының үлесін ұлғайтуға болады. Ол үшін:

      шығыс материалдарын қоса алғанда, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру мен қайта өңдеу барлық циклді қамту үшін өндірістік және қайта өңдеу компанияларының кластерлерін дамыту;

      жаңа технологияларды енгізу арқылы еңбек өнімділігін арттыру;

      ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау, сақтау және бір кластерде өткізу тізбегінің бірыңғай жүйесіне арналған инфрақұрылым құру шараларын кешенді іске асыру қажет.

      Кадрларды даярлау жүйесін индустрияландыру саласындағы өңірлік жобалармен байланыстыру есебінен кадрлардың кетуін азайту, сондай-ақ кадрларды ауыл шаруашылығын автоматтандыруға және цифрландыруға баса назар аудара отырып даярлау да негізгі міндет болмақ.

      Батыс макроөңіріндегі сұранысты жүйелі ынталандыру – жер қойнауын пайдаланушылардың елішілік құндылық бағдарламаларын дамытуы

      Батыс макроөңірінде 2030 жылға дейінгі жұмыс күшінің болжамы негізінен оң үрдістермен – өңірдегі жұмыс күшінің жалпы санының өсуімен еңбек нарығына шығатын жастар санының 1,5 есеге (40 мың адамға дейін) көбеюімен сипатталады.

      Жұмыспен қамту құрылымының ерекшелігі халықтың өнеркәсіпте жоғары жұмыспен жоғары қамтылуымен және ауыл шаруашылығы саласында жұмыспен өте төмен (6 %) қамтылуымен сипатталады. Батыс макроөңірінің 90 %-дан астамын ЖӨӨ өндіруші өнеркәсіп – саны жағынан шектеулі құрылып жатқан жұмыс орындарында өнімділігі жоғары сектор қамтамасыз етеді. Макроөңірдегі жалдамалы жұмыскерлердің медианалық жалақысы 227,7 мың теңгені құрайды.

      Батыс макроөңірде сапалы жұмыс орындарын құрудың және халық табысын арттырудың басым бағыты өңір экономикасын индустрияландыру – бизнесті ашу мен дамытуды қолдау мақсатында жер қойнауын пайдаланушылармен ұзақ мерзімді әріптестікпен консорциум құру жөніндегі жобаларды іске қосу болуға тиіс.

      Жаңа өнеркәсіптік өндірістерді құруды жаңа өндірістерді құруға және оқшаулауға арналған офтейк-келісімшарттар тетігін қолдана отырып және технологиялар трансферті мен инвестициялар тартуға арналған офтейк-келісімшарттар тетігін қолдана отырып жүзеге асыру қажет.

      Батыс макроөңірінде индустрияландыру бағдарламаларын тиімді кадрлық қамтамасыз ету үшін мектепке дейінгі және орта білім беру мен ТжКБ сапасын арттыру үшін үздік кадрларды тарту бағдарламасы қажет.

3-тарау. Сұраныс пен ұсынысты ұштастыру үшін экономика мен адами капиталды дамыту жүйесінің тиімді байланысына жағдай жасау

      Орталық және жергілікті атқарушы органдардың негізгі міндеттерінің бірі жаңа жұмыс орындарын құру болып табылады.

      Бүгінгі күні жұмыс орындары негізінен Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттары, инвестициялық жобалар, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру жөніндегі бағдарламалар шеңберінде іске асырылатын жобаларда құрылады.

      Осыған байланысты жұмыс орындарын құру бойынша жоспарлы көрсеткіштер өңірлік жұмыспен қамту карталарында көзделетін болады.

      Жұмыс орындарын құру, сондай-ақ халықты жұмысқа орналастыру мониторингі Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің ақпараттық жүйесі арқылы ("Еңбек нарығы" автоматтандырылған ақпараттық жүйесі, "Жұмыс орындарын құрудың интеграциялық картасы" ақпараттық жүйесі, Электрондық еңбек биржасы) жүзеге асырылатын болады.

3.1-параграф. Еңбек мобильділігі орталықтары жұмысының форматын өзгерту және еңбек нарығының цифрлық экожүйесін одан әрі жетілдіру

      Еңбек нарығы мен жұмыспен қамтудың көрсетілетін қызметтерін дамытудың заманауи үрдістеріне сәйкес келетін бірыңғай бағдарламалар мен әдістемелер бойынша үздіксіз кәсіби дамуды қамтитын Еңбек мобильділігі орталықтарының қызметкерлерін оқытудың кешенді жүйелері құрылатын болады. Сондай-ақ қызметкерлердің алған білімдерін бағалау, аттестаттау нәтижелері негізінде біліктілік санаттарын беру, еңбекақы төлеу жүйесін жетілдіру жүргізіледі.

      Еңбек мобильділігі орталығының міндеті жұмыссыздармен жұмыс істеуде жеке тәсілді қамтамасыз ету және олар үшін көрсетілетін қызметтердің дұрыс және жеткілікті жиынтығын әзірлеу болады, яғни жұмыссыздармен кейс-менеджмент қағидаттарында жұмыс істеуге көшу қамтамасыз етіледі.

      Еңбек мобильділігі орталықтары жұмысындағы жаңа тәсілдер азаматтар мен жұмыс берушілердің қажеттіліктері мен мүдделері негізінде жүзеге асырылатын болады. Сондай-ақ барлық мемлекеттік қолдау құралдарын толық цифрландыру және жұмыспен қамтудың цифрлық қызметтерін енгізу жүргізіледі.

      "Цифрлық жұмыспен қамту қызметі" жобасын іске асыру шеңберінде еңбек мобильділігі орталықтары офисіне барып, офлайн форматта қызметтер көрсету үлесін азайту және ізденушілер мен жұмыс берушілердің жұмыспен қамту органдарымен өзара іс-қимылын цифрлық арналар жағына ауыстыруға басымдық беру жөніндегі жұмыс жалғасатын болады.

      Жұмыспен қамту органдарының цифрлық трансформациясы қызметтерді цифрлық форматта көрсетуге толықтай көшуін көздейтін болады. Қашықтан мансаптық кеңес беру тетіктері, жұмыс берушілермен бейне-түйіндеме және бейне-әңгімелесу арқылы байланысу құралдары әзірленеді, сондай-ақ жұмыс іздеу кезінде бос орындар мен түйіндемелерді салыстыруда жасанды интеллект пайдаланылатын болады.

      Цифрлық жұмыспен қамту органдарының жұмыс стратегиясы көрсетілетін қызметтерге барлық мүдделі тараптардың тең қолжетімділігін қамтамасыз етуге бағдарланатын болады.

      Жұмыспен қамту саласындағы қызметтерді цифрландыру көрсетілетін қызметтердің сапасы мен ашықтығын, азаматтар мен жұмыс берушілер үшін мемлекеттік қолдау шараларын алудың жылдамдығы мен ыңғайлылығын арттыруға, бюрократиялық кедергілерді төмендетуге ықпал ететін болады.

      Электрондық еңбек биржасы порталын одан әрі дамыту шеңберінде жасанды интеллект негізінде:

      мансап жолының дизайнері және кәсіптік бағдаршы;

      өңірлік және халықаралық еңбек көші-қоны ықтималдығы;

      онлайн оқытудың қолжетімділігін кеңейту және жаппай қамтамасыз ету;

      дағдыларды тәуелсіз бағалау және сертификаттау;

      электрондық еңбек шарттарын жасасу;

      "Платформалық жұмыспен қамту" электрондық сервисін қамтитын дағдыларға сәйкес бос орындарды жеке іріктеу бойынша сервистер әзірленетін болады.

      Бұл азаматтардың жай ғана жұмыс іздеп қоймай, белсенді жұмысқа орналасуға бет бұруына мүмкіндік береді, сондай-ақ дағдыларды дамыту, еңбек мобильділігі, еңбек қатынастарын оңай ресімдеу арқылы табысын арттыруға жағдай жасайды.

3.2-параграф. Платформалық жұмыспен қамтуды формальдандыру

      2023 жылы платформалық жұмыспен қамтуды формальдандыру жөніндегі пилоттық жоба іске асырылды, онда табыстың 1 %-ы мөлшерінде бірыңғай ай сайынғы салық төлемі көзделеді. 2023 жылғы 1 шілдеден бастап Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексі қолданысқа енгізілді, онда платформалық жұмыспен қамтуды реттеу жөніндегі нормалар бекітілді, атап айтқанда, тиісті бап, ұғымдық аппарат енгізіліп, платформалық жұмыспен қамту тараптарының өзара іс-қимыл тәртібі, олардың құқықтары мен міндеттері айқындалды.

      Платформалық жұмыспен қамтуды түпкілікті формальдандыру үшін интернет-платформалар арқылы, оның ішінде "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" (Салық кодексі) Қазақстан Республикасының Кодексіне, Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексіне және "Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу арқылы жұмыс істейтін адамдар үшін жаңа салықтық режим енгізу қажет.

3.3-параграф. Еңбек нарығының инклюзивтілігін арттыру

      Зейнет жасына толуға аз қалған (егде жастағы) адамдарға мүмкіндік жасау.

      Зейнеткерлік жас шегі ұлғайған сайын зейнет жасына толуға аз қалған адамдардың экономикалық белсенділік деңгейін арттыру мақсатында оларды жұмыспен қамтуды қолдау қажеттігі де арта түседі.

      Осы бағытты іске асыру үшін аға буын өкілдері үшін мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің мынадай үш негізгі тетігін дамыту ұсынылады:

      жалақыны субсидиялау арқылы жұмыс берушілерді зейнет жасына толуға аз қалған адамдарды жалдауға үшін ынталандыру, бұл аға буын өкілдеріне ресми зейнеткерлікке шыққанға дейін жұмыс істеуге және сол арқылы қартайған шақтағы лайықты өмірін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді;

      дағдыларды игеру арқылы біліктілікті үздіксіз арттыру үшін егде жастағы жұмыс күшін "өмір бойы оқу" мәдениетіне тарту. Оқыту барысында алған дағдылардың кең қолжетімділігі мен өзектілігі тегін мемлекеттік платформада онлайн-оқуды қамтамасыз етеді. Кәсіптік тәжірибе мен жаңа дағдыларды игерудің үйлесімі егде жастағы адамдарға жас адамдардан қалыспай, еңбек нарығында бәсекеге қабілеттілігін сақтауға мүмкіндік береді.

      Мүгедектігі бар адамдар үшін мүмкіндік жасау

      Мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыру үшін мүмкіндік жасау және оларды экономикалық белсенділікке қосу инклюзия саясатының маңызды бағыты болып табылады. Ерекше қажеттіліктері бар еңбекке қабілетті азаматтар шетте қалмауға тиіс, керісінше оларды барлығымен тең дәрежеде нәтижелі жұмыспен қамтуға қосу қажет. Ол үшін еңбек қызметін әлеуметтік қорғау және цифрландыру құралдары белсенді пайдаланылатын болады.

      Мүгедектігі бар адамдарды жұмыспен қамтуға жәрдемдесу мақсатында мынадай құралдар қолданылатын болады:

      жалақыны субсидиялау арқылы мүмкіндігі шектеулі адамдарды жалдауды ынталандыру, сондай-ақ жұмыс орындарына бейімделу және оқыту шығыстарын өтеу;

      мүгедектігі бар адамдар үшін жұмыс орындарын квоталау, сондай-ақ жұмыс орындарын сақтамай жаңа жұмысшыларды жалдау үшін квоталарды пайдалануды ынталандыру;

      медициналық қорытындыға ресми түрде баға берумен шектелмей, мүгедектігі бар адамның еңбекке қабілеттілік дәрежесіне, ұмтылыстары мен әлеуметтік сипаттамаларына қарай жұмысқа орналастыруды қолдау және ынталандыру жүйесін дамыту.

      Сондай-ақ кешенді нысаналы қолдау кәсіпкерлікті бағдарламаларын дамыту есебінен мүмкіндіктері шектеулі адамдар арасында кәсіпкерлікті ынталандыру қажет.

6-бөлім. Нысаналы индикаторлар мен күтілетін нәтижелер

      Мақсаттарға қол жеткізу осы Тұжырымдамаға 1-кестеде көрсетілген нысаналы индикаторлармен өлшенетін болады.

      Ұсынылған шараларды іске асыру сапалы жұмыс орындарының санын арттырып, жұмыспен қамту құрылымын жақсартады.

      2030 жылға қарай экономикада 3,8 млн сапалы жұмыс орны болады деп күтілуде,, бұл жалпы жұмыспен қамту құрылымында 45 %-ды құрайтын болады.

      Сапалы жұмыс орындарының орташа жылдық өсу қарқыны 10 % құрайды.

      1,7 миллион адамның табысы медианалық жалақыдан жоғары деңгейге дейін артады.

      Жыл сайын табысы медианалық жалақыдан асатын адамдардың саны орта есеппен 288 мыңға көбейетін болады.

Кесте. Нысаналы индикаторлар

Нысаналы индикаторлар

Өлшем бірлігі

Болжам

Жауапты орындаушылар

2024 жыл

2025 жыл

2026 жыл

2027 жыл

2028 жыл

2029 жыл

1

Экономикалық қызметтің негізгі түрлері бөлінісінде сапалы жұмыс орындарының санын ұлғайту

мың адам

2 452

2 847

3 085

3 324

3 562

3 801

Қазақстан Республикасының Үкіметі

1.1

Ауыл, орман және балық шаруашылығы

мың адам

65

71

78

85

92

101

АШМ, ЭТРМ

1.2

Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді қазу

мың адам

156

178

201

224

247

270

ЭМ, ӨҚМ

1.3

Өңдеу өнеркәсібі

мың адам

323

361

400

441

481

524

ӨҚМ, АШМ, ЭМ

1.4

Электр энергиясымен, газбен, бумен, ыстық сумен және ауаны баптаумен жабдықтау

мың адам

64

70

76

82

89

95

ЭМ

1.5

Сумен жабдықтау, қалдықтарды жинау, өңдеу және жою, ластануды жою бойынша қызмет

мың адам

16

19

20

21

22

24

СРИМ, ЭТРМ

1.6

Құрылыс

мың адам

152

159

166

174

182

191

ӨҚМ

1.7

Көтерме және бөлшек сауда, автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу

мың адам

211

226

240

255

270

285

СИМ

1.8

Көлік және қоймалау

мың адам

211

228

244

261

280

298

КМ, СИМ

1.9

Тұру және тамақтану бойынша қызметтерді ұсыну

мың адам

22

24

25

26

28

30

СИМ

1.10

Ақпарат және байланыс

мың адам

79

90

101

112

124

136

ЦДИАӨМ, МАМ

1.11

Қаржылық және сақтандыру қызметі

мың адам

57

58

58

59

59

60

Қаржымині

1.12

Жылжымайтын мүлікпен операциялар

мың адам

21

22

23

23

24

25

Әділетмині

1.13

Кәсіптік, ғылыми және техникалық қызмет

мың адам

66

68

70

72

74

76

ӨҚМ, ҒЖБМ, АШМ

1.14

Әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету саласындағы қызмет

мың адам

62

66

70

72

76

80

Еңбекмині, ІІМ, ТСМ

1.15

Мемлекеттік басқару және қорғаныс, міндетті әлеуметтік қамсыздандыру

мың адам

260

268

276

285

293

301

МҚІА, Еңбекмині, Қорғанысмині

1.16

Білім беру

мың адам

372

394

420

439

456

466

ОМ, ҒЖБМ, ДСМ, АШМ, ІІМ, Қорғанысмині, МАМ

1.17

Денсаулық сақтау және халыққа әлеуметтік қызмет көрсету

мың адам

256

276

297

318

339

358

ДСМ, Еңбекмині

1.18

Өнер, ойын-сауық және демалыс

мың адам

30

33

35

38

40

44

МАМ, ТСМ

1.19

Қызметтердің басқа түрлерін ұсыну

мың адам

29

31

32

35

36

39

ҰЭМ, Еңбекмині

1.20

Платформалық жұмыспен қамту

мың адам


205

253

302

350

398

Еңбекмині, Қаржымині, ЦДИАӨМ

2

Өңірлер бөлінісінде сапалы жұмыс орындарының санын ұлғайту

мың адам

2 452

2 847

3 085

3 324

3 562

3 801

Қазақстан Республикасының Үкіметі

2.1

Абай облысы

мың адам

60

69

71

74

76

80

облыс әкімдігі Абай

2.2

Ақмола облысы

мың адам

99

116

126

136

148

158

Ақмола облысының әкімдігі

2.3

Ақтөбе облысы

мың адам

127

148

161

174

187

200

Ақтөбе облысының әкімдігі

2.4

Алматы облысы

мың адам

98

113

125

136

148

160

Алматы облысының әкімдігі

2.5

Атырау облысы

мың адам

111

129

141

153

164

175

Атырау облысының әкімдігі

2.6

Батыс Қазақстан облысы

мың адам

89

103

113

122

131

141

Батыс Қазақстан облысының әкімдігі

2.7

Жамбыл облысы

мың адам

100

115

124

134

143

152

Жамбыл облысының әкімдігі

2.8

Жетісу облысы

мың адам

73

83

88

95

101

107

облыс әкімдігі Жетісу

2.9

Қарағанды облысы

мың адам

150

169

180

189

199

209

Қарағанды облысының әкімдігі

2.10

Қостанай облысы

мың адам

108

123

130

136

144

151

Қостанай облысының әкімдігі

2.11

Қызылорда облысы

мың адам

79

93

100

108

115

123

Қызылорда облысының әкімдігі

2.12

Маңғыстау облысы

мың адам

98

116

130

142

154

166

Маңғыстау облысының әкімдігі

2.13

Павлодар облысы

мың адам

99

111

116

121

125

131

Павлодар облысының әкімдігі

2.14

Солтүстік Қазақстан облысы

мың адам

67

75

78

81

85

88

Солтүстік Қазақстан облысының әкімдігі

2.15

Түркістан облысы

мың адам

147

174

191

207

224

241

Түркістан облысының әкімдігі

2.16

Ұлытау Облысы

мың адам

30

33

35

37

39

40

Ұлытау облысының әкімдігі

2.17

Шығыс Қазақстан облысы

мың адам

96

108

112

118

122

127

Шығыс Қазақстан облысының әкімдігі

2.18

Астана қаласы

мың адам

252

296

326

354

384

412

Астана қаласының әкімдігі

2.19

Алматы қаласы

мың адам

466

553

610

668

725

783

Алматы қаласының әкімдігі

2.20

Шымкент қаласы

мың адам

103

120

128

139

148

157

Шымкент қаласының әкімдігі


  Қазақстан Республикасының
еңбек нарығын дамытудың
2024 – 2029 жылдарға арналған
тұжырымдамасына
қосымша

Қазақстан Республикасының еңбек нарығын дамытудың 2024 – 2029 жылдарға арналаған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары


Р/с

Реформалардың /негізгі
іс-шаралардың атауы

Аяқталу нысаны

Аяқталу мерзімі

Жауапты орындаушылар


1

2

3

4

5

1. Адами капиталды дамыту

Нысаналы индикаторлар:
кәсіптік стандарттармен қамтылған сұранысқа ие кәсіптердің үлесін 2029 жылға қарай 90 %-ға дейін жеткізу

1

Кластерге кіретін ТжКБ ұйымдарында заманауи басқару нысандарын енгізу

ОМ бұйрығы

2024 жылғы желтоқсан

ОМ, ЖАО

2

ТжКБ жүйесінде оқытудың желілік оқыту нысанын енгізу

ОМ бұйрығы

2026 жылғы желтоқсан

ОМ, Еңбекмині, ЖАО

3

Оқушыларды ерте кәсіби диагностикалау және сұранысқа ие мамандықтарға бағдарлау бағдарламасын енгізу

ерте кәсіби диагностикалау бағдарламасы

2024 – 2029 жылғы желтоқсан

ОМ, ҒЖБМ, Еңбекмині, ЖАО

4

ТжКБ орындарында практикалық дағдыларды меңгеру үшін мектептер мен ТжКБ бірлескен жұмысы

диплом

2024 – 2029 жылғы желтоқсан

ОМ, Еңбекмині, ЖАО

5

"Зәкірлік" ұйымдарды айқындай отырып, ТжКБ ұйымдарын бейіндеу

облыстар, Астана, Алматы және Шымкент қалалары әкімдерінің қаулылары

2024 – 2029 жылғы желтоқсан

ОМ, Еңбекмині, ЖАО

6

Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында оқуын жалғастыру үшін ТжКБ оқыту нәтижелерін тану

ТжКБ оқыту нәтижелерін тану

2024 – 2029 жылғы желтоқсан

ҒЖБМ, ОМ

7

Кәсіптік біліктілікті тану жүргізілетін кәсіптерді айқындау

кәсіптер тізілімі

2024 – 2029 жылдар

Еңбекмині, мүдделі мемлекеттік органдар, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

8

Кәсіптік стандарттарды әзірлеу және өзектілендіру

бұйрықтар

2024 – 2029 жылдар

мүдделі мемлекеттік органдар

9

Кәсіптік стандарттар негізінде ТжКБ және жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламаларын әзірлеу және өзектілендіру

білім беру бағдарламаларын жаңарту

2024 – 2029 жылдар

ОМ, ҒЖБМ, Еңбекмині

10

Цифрлық "Кәсіптер бойынша жөнсілтер" арқылы тиімді кәсіптік бағдарлау үшін ақпаратқа қолжетімділікті кеңейту

кәсіптер бойынша нұсқаулық

2024 – 2029 жылдар

Еңбекмині, ҒЖБМ, ОМ

11

ТжКБ ұйымдарын ірі кәсіпорындарға және офтейк-келісімшарттар шеңберінде сенімгерлік басқаруға беру

облыстар, Астана, Алматы және Шымкент қалалары әкімдерінің қаулылары

2024 – 2029 жылғы желтоқсан

ЖАО, ОМ, Еңбекмині

12

Өңіраралық және салааралық ағын, кәсіпкерлік қызметке тарту бойынша жұмыс күшінің деңгейлес ұтқырлықтың мониторингі

есеп

2024 – 2029 жылғы желтоқсан

Еңбекмині,
ОМ, ҒЖБМ, ЖАО

13

Агломерациялардан тыс жерлерде (Астана, Алматы, Шымкент қалалары) экономикалық өсу полюстерін құру үшін жаппай жұмыс орындарын құруды, тұрғын үй және көлік инфрақұрылымын дамытуды көздейтін инвестициялық жобалар шеңберінде ішкі ұтқырлықты ынталандыру жөнінде ұсыныстар әзірлеу

талдамалық ақпарат

2024 жылғы
желтоқсан

Еңбекмині, ӨҚМ, КМ, ЭМ, ЭТРМ, АШМ, ЖАО

14

Кадрлардың еңбек тапшылығы бар өңірлерге релокациясын ынталандыру

талдамалық ақпарат

2024 жылғы
желтоқсан

Еңбекмині, ӨҚМ, КМ, ЭМ, ЭТРМ, АШМ

2. Сапалы жұмыс орындарына деген сұранысты ынталандыру

Нысаналы индикаторлар:
Сапалы жұмыс орындары санының ұлғаюы, мың адам (2024 жылы – 2 452, 2025 жылы – 2 847, 2026 жылы – 3 085, 2027 жылы – 3 324, 2028 жылы – 3 562 2029 жылы – 3 801)

15

Мыналарды:
геологиялық ақпараттың цифрлық дерекқорын;
мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді алуға арналған "Бірыңғай терезе";
интерактивті геологиялық карталарды (зертханалар, керн қоймалары, байыту фабрикалары, металлургия зауыттары, логистикалық жолдар және т.б.);
әлеуетті инвесторлар мен жұмыс істеп тұрған жер қойнауын пайдаланушылардың ақпараттық жүйеге ашық қолжетімділігін қамтамасыз етуді қамтитын жер қойнауын пайдаланудың ақпараттық жүйесін өнеркәсіптік пайдалануға іске қосу:

өнеркәсіптік пайдалануға қабылдау актісі

2024 жылғы маусым

ЦДИАӨМ, ӨҚМ, ЭМ

16

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне орталық мемлекеттік, жергілікті атқарушы органдардың, сондай-ақ өндірісті жаңғырту кезінде қызметкерлерді босатуды жоспарлайтын ірі тау-кен металлургиясы ұйымдары мен жер қойнауын пайдаланушылардың өзара іс-қимылы мәселелері бойынша өзгерістер енгізу жөнінде ұсыныстар әзірлеу

заңнамалық түзетулер жобасы

2027 жылғы маусым
 

Еңбекмиі, ӨҚМ, ЭМ, ЭТРМ, ЖАО

17

Мемлекеттік-жекешелік әріптестіктің реттелетін сатып алулары мен жобалары шеңберінде өндірістерді оқшаулау жолымен елішілік құндылықты дамыту үшін азаматтық офсет тетігін енгізу

заңнамалық түзетулер жобасы

2024 жылғы желтоқсан
 

ӨҚМ, Қаржымині, ЭМ, АШМ, ЭТРМ

18

Өнеркәсіптік кооперация. Трансшекаралық құн құру тізбегіне кіруін қамтамасыз ететін шекара маңы өңірлерінде бірлескен өндірістерді кеңейту және (немесе) құру үшін шетелдік инвесторларға ынталандыру топтамасын ұсыну

талдамалық ақпарат және ұсынымдар

2025 жылғы маусым
 

ӨҚМ, ҰЭМ, Еңбекмиі, АШМ, ЭМ, Қаржымині

19

Құрылыс салушы тарапынан құрылыс салу объектісіндегі тұрғын үй алаңының үлесін беру жөніндегі міндеттемелерді ескере отырып, тұрғын үй салуға жер учаскелерін беру үшін ашық аукцион негізінде жер учаскелерін беру тетігін құру мәселелері бойынша ұсыныстар әзірлеу

талдамалық ақпарат және ұсынымдар

2024 жылғы желтоқсан
 

АШМ, ӨҚМ, Қаржымині ЖАО
 

20

Теміржол инфрақұрылымын дамыту.
"Достық – Мойынты" учаскесінің екінші жолдарын, "Дарбаза – Мақтаарал", "Бақты – Аягөз" жаңа теміржол желісін және "Алматы" станциясын айналып өтетін айналма теміржол желісін салу.
2029 жылдың соңына дейін 11 мың км теміржол учаскесін жөндеу

орындалған жұмыс актісі

2029 жылғы желтоқсан
 

КМ

21

Қазақстан Республикасының ірі өңірлік әуежайларының базасында логистикалық орталықтарды дамытуға инвесторларды тарту үшін ынталандыру топтамасын құру

талдамалық ақпарат және ұсынымдар

2026 жылғы желтоқсан
 

КМ, СІМ

22

Кадрларды оқыту үшін ТжКБ базасында агроқұзырет орталықтарыны желісін құру жөнінде ұсыныстар әзірлеу

агроқұзырет орталықтары

2024 – 2026 жылғы желтоқсан
 

ОМ, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

23

Заманауи сауда форматтарын кеңейтуді құру және ынталандыру үшін ынталандыру топтамасын құру

талдамалық ақпарат және ұсынымдар

маусым 2028 жыл

СИМ, Қаржымині, ӨҚМ, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

24

Бюджеттік бағдарламалар бойынша ресурстарды бөлу кезінде орта кәсіпкерлікке басымдық беру және шағын және орта бизнес субъектілеріне арналған мемлекеттік қолдау шараларын көрсету кезінде сапалы жұмыс орындарын құру өлшемшартын енгізу

нормативтік құқықтық актілер топтамасын қабылдау

2024 жылғы желтоқсан

ҰЭМ, Қаржымині, ӨҚМ, АШМ, ЭМ, ЭТРМ, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

25

Шекаралық өткелдерде өткізу қабілетін арттыру. Кедендік ресімдеу мерзімдерін қысқарту үшін өткізу пункттерін тиімді цифрландыру

талдамалық ақпарат

маусым 2024 жыл

Қаржымині, КМ, СИМ, ЦДИАӨМ

26

Оңтүстікті индустрияландыру. Жұмыс істеп тұрған өндірістік инфрақұрылымды дамыту және жаңа өндірістік инфрақұрылым құру және жұмыс күші артық оңтүстік өңірлерде өңдеу өнеркәсібі өндірістерінің қарапайым ресурстық емес өндірістері үшін ынталандыру топтамасын ұсыну

талдамалық ақпарат

2027 жылғы желтоқсан

 

Алматы, Жамбыл, Қызылорда, Түркістан, Жетісу облыстарының, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері,
ҰЭМ, ӨҚМ, Қаржымині

27

Орталық және шығыс өңірлерді қайта индустрияландыру. Орташа немесе жоғары технологиялық күрделі өндірістерді кеңейту және (немесе) құру үшін ынталандыру топтамасын ұсыну
 

талдамалық ақпарат және ұсынымдар

2027 жылғы желтоқсан

Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Абай және Ұлытау облыстарының әкімдіктері,
ҰЭМ,ӨҚМ, Қаржымині

28

Агробизнесті кластерлеу және мамандандыру. Ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау, сақтау және өткізу тізбектерінің бірыңғай жүйесін бір кластерде (географиялық қағидат бойынша) құру. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын кластерлеу есебінен сапалы жұмыс орындар үлесін ұлғайту үшін ынталандыру топтамасын ұсыну
 

талдамалық ақпарат және ұсынымдар

2024 жылғы желтоқсан
 

АШМ, ҰЭМ, Қаржымині, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

3. Сұраныс пен ұсынысты ұштастыру үшін экономика мен адами капиталды дамыту жүйесінің тиімді байланысына жағдай жасау

Нысаналы индикаторлар:
1) жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің цифрландырылған шаралары үлесін 86-дан 100 %-ға дейін жеткізу.
2) жұмыспен қамту және жұмыспен қамтуға жәрдемдесу шараларымен қамту саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді онлайн форматта алушылардың үлесін 44-тен 70 %-ға дейін ұлғайту – (2024 жылы – 50%, 2025 жылы – 54%, 2026 жылы – 58%, 2027 жылы – 62%, 2028 жылы – 65%, 2029 жылы – 70%).
3) мансап орталықтарының бизнес-процестерге оқытылған қызметкерлерінің үлесін 14,2-ден 80 %-ға дейін ұлғайту (штат санынан 2024 жылы – 25 %, 2025 жылы – 30 %, 2026 жылы – 35 %, 2027 жылы – 50 %, 2028 жылы – 65 %, 2029 жылы – 80 %)

29

Ұлттық жобалар және (немесе) мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде жұмыс орындарын құру көрсеткіштері көзделетін өңірлік жұмыспен қамту карталарын бекіту

өңірлік жұмыспен қамту карталары

2024 – 2029 жылдар

ЖАО, ҰЭМ, АШМ, ӨҚМ, КМ, СИМ, МАМ, ТСМ, ОМ, ҒЖБМ, ДСМ, ЭТРМ, СРИМ, ЭМ, ЦДИАӨМ, Еңбекмині

30

Еңбекминінің ақпараттық жүйелері арқылы жұмыс орындарын құру, сондай-ақ халықты жұмысқа орналастыру мониторингі

есеп

2024 – 2029 жылдар

Еңбекмині, ЖАО

31

Еңбек мобильділігі орталықтарының (мансап орталықтарының) қызметкерлерін оқытудың кешенді жүйесін енгізу: жеке оқыту жоспарларын қалыптастыру, үздіксіз кәсіптік оқыту, аттестаттау және біліктілік санаттарын беру, ішкі жаттықтырушылар пулын құру

Еңбекминінің бұйрықтары

2024 жыл

Еңбекмині, ЖАО

32

Жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларын Enbek.kz сайтындағы онлайн-форматқа көшіру: жұмыссыздарға қашықтықтан мансаптық консультация беру, жұмысқа орналасу процестерін цифрлық форматқа көшіру – бейне-түйіндеме және бейне-әңгімелесу, цифрлық еңбек практикасын ұйымдастыру, бос жұмыс орындарын үйлестіру және жасанды интеллект базасындағы түйіндеме

жұмыспен қамту саласындағы көрсетілетін қызметтерді цифрлық форматта көрсету

2024 – 2029 жылдар

Еңбекмині, ЖАО

33

Платформалық жұмыскерлерді тіркеуді және әлеуметтік қорғауды автоматтандыру үшін "Платформалық жұмыспен қамту" электрондық сервисін енгізу, арнаулы салық режимін қолдану

"Платформалық жұмыспен қамту" электрондық сервисі

2024 жылғы
желтоқсан

Еңбекмині, ЦДИАӨМ, Қаржымині

      Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

АШМ

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі

"Атамекен" ҰКП

"Атамекен" Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы

Әділетмині

Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі

ҒЖБМ

Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі

ДСМ

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі

Еңбекмині

Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

ЖАО

жергілікті атқарушы органдар

КМ

Қазақстан Республикасының Көлік министрлігі

Қаржымині

Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі

Қорғанысмині

Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі

МАМ

Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі

МҚІА

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі

ОМ

Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі

ӨҚМ

Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі

млн
СРИМ

миллион
Қазақстан Республикасының Су ресурстары және ирригация министрлігі

СИМ

Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі

СІМ

Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі

ТжКББ

техникалық және кәсіптік білім беру

ТСМ

Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігі

ЦДИФӨМ

Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі

ҰЭМ

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

ЭМ

Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі

ЭТРМ

Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрлігі

ІІМ

Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі_______________________________


Об утверждении Концепции развития рынка труда Республики Казахстан на 2024 – 2029 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2023 года № 1050

      Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемую Концепцию развития рынка труда Республики Казахстан на 2024 – 2029 годы (далее – Концепция).

      2. Центральным государственным и местным исполнительным органам, иным организациям (по согласованию), ответственным за реализацию Концепции:

      1) принять необходимые меры по реализации Концепции;

      2) обеспечить своевременное исполнение Плана действий по реализации Концепции;

      3) не позднее 15 апреля, следующего за отчетным годом, представлять информацию о ходе реализации Концепции в Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан.

      3. Министерству труда и социальной защиты населения Республики Казахстан не позднее 1 мая, следующего за отчетным годом, представлять в уполномоченный орган по государственному и стратегическому планированию Республики Казахстан отчет о реализации Концепции, а также размещать его за подписью первого руководителя на интернет-ресурсе (за исключением информации ограниченного доступа).

      4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан.

      5. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

      Премьер-Министр
Республики Казахстан
А. Смаилов

  Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 29 ноября 2023 года № 1050

Концепция развития рынка труда Республики Казахстан
на 2024 – 2029 годы

      Раздел 1. Паспорт

      Раздел 2. Анализ текущей ситуации

      Раздел 3. Обзор международного опыта

      Раздел 4. Видение развития рынка труда

      Раздел 5. Основные принципы и подходы развития рынка труда

      Глава 1. Развитие человеческого капитала

      Параграф 1.1 Меры по повышению качества технического и профессионального образования

      Параграф 1.2 Меры по развитию национальной системы квалификаций

      Параграф 1.3 Меры по стимулированию предприятий для повышения компетенции своих работников и внутренней мобильности

      Глава 2. Стимулирование спроса на качественные рабочие места

      Параграф 2.1 Создание качественных рабочих мест в горнодобывающей промышленности

      Параграф 2.2 Создание качественных рабочих мест в обрабатывающей промышленности

      Параграф 2.3 Стимулирование спроса на качественные рабочие места в строительстве и транспортной отрасли

      Параграф 2.4 Стимулирование спроса на качественные рабочие места в сельском хозяйстве, торговле и услугах

      Параграф 2.5 Стимулирование спроса на качественные рабочие места с учетом макрорегионов

      Глава 3. Создание условий к эффективной связи экономики и системы развития человеческого капитала для сопряжения спроса и предложения

      Параграф 3.1 Переформатирование работы центров трудовой мобильности и дальнейшее совершенствование цифровой экосистемы рынка труда

      Параграф 3.2 Формализация платформенной занятости

      Параграф 3.3 Повышение инклюзивности рынка труда

      Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

      Приложение: План действий по реализации Концепции развития рынка труда Республики Казахстан на 2024 – 2029 годы.

Раздел 1. Паспорт

1. Наименование

Концепция развития рынка труда Республики Казахстан на 2024 – 2029 годы

2. Основание для разработки

1. Указ Президента Республики Казахстан от 15 февраля 2018 года № 636 "Об утверждении Национального плана развития Республики Казахстан до 2025 года и признании утратившими силу некоторых указов Президента Республики Казахстан".
2. Указ Президента Республики Казахстан от 16 сентября 2023 года № 353 "О мерах по реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2023 года "Экономический курс Справедливого Казахстана".
3. Послание Главы государства Токаева К.К. народу Казахстана от 1 сентября 2023 года "Экономический курс Справедливого Казахстана".
4. Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790 "Об утверждении Системы государственного планирования в Республике Казахстан".

3. Государственный орган, ответственный за разработку Концепции

Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан
 

4. Государственные органы, ответственные за реализацию Концепции

Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан;
Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан;
Министерство здравоохранения Республики Казахстан;
Министерство транспорта Республики Казахстан;
Министерство финансов Республики Казахстан;
Министерство культуры и информации Республики Казахстан;
Министерство просвещения Республики Казахстан;
Министерство промышленности и строительства Республики Казахстан;
Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан;
Министерство водных ресурсов и ирригации Республики Казахстан;
Министерство иностранных дел Республики Казахстан;
Министерство туризма и спорта Республики Казахстан;
Министерство национальной экономики Республики Казахстан;
Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан;
Министерство экологии и природных ресурсов Республики Казахстан;
Министерство энергетики Республики Казахстан;
местные исполнительные органы.
 

5. Сроки реализации

2024 – 2029 годы
 

Раздел 2. Анализ текущей ситуации

      Рынок труда является одним из ключевых факторов экономического и социального развития страны, так как он определяет уровень занятости, доходов, квалификации и благосостояния населения, кроме того, рынок труда отражает степень адаптации экономики к изменяющимся условиям внутреннего и международного спроса, а также к новым технологиям и инновациям.

      Понимание его основных параметров и динамики имеет важное значение для государственных органов, частного бизнеса, системы образования и переподготовки кадров и всего общества в целом.

      Казахстанский рынок труда постоянно развивается под воздействием политических и различных социально-экономических факторов на протяжении 30 лет.

      В результате модель рынка труда имеет свои особенности, связанные с историческими, географическими, демографическими и институциональными факторами, такими как эластичность заработной платы к росту занятости, увеличение самостоятельной занятости, снижение качества человеческого капитала.

      Текущее состояние рынка труда определяется уровнем сложности экономики, где Казахстан занимает 81 место в мире, что обуславливается высокой долей сырья в виде углеводородов и металлов в производстве и экспорте, низкой диверсифицированностью экономики. Расширение ассортимента технологической продукции происходит в основном за счет отраслей низкой сложности. Это приводит к нехватке сложных рабочих мест, так как только 37 % имеющихся рабочих мест в Казахстане требует от работников высокого уровня навыков.

      Таким образом, в экономике с низким уровнем сложности требуется преимущественно средний уровень квалификации и отсутствуют устойчивые стимулы к развитию человеческого капитала.

      Кроме того, рынок труда Казахстана находится под постоянным влиянием таких внутренних и внешних факторов, как демография, миграция и региональные диспропорции в распределении рабочей силы, цифровизация и автоматизация рабочих мест, внедрение искусственного интеллекта, приводящих, в том числе, к структурным изменениям в целом.

2.1 Демографические изменения рынка труда

      В Казахстане к 2030 году ежегодный приток молодежи на рынок труда составит свыше 300 тысяч человек благодаря демографическому росту 2000-х годов. Первая волна "бэби-бума" с общим средним и средним профессиональным образованием уже достигает рынка труда, в 2026 году начнут прибывать – с высшим образованием.

      Процесс урбанизации – общемировой тренд и Казахстан не является исключением. Сегодня почти 60 % населения Казахстана проживает в городах. При этом в странах Организации экономического сотрудничества и развития (далее – ОЭСР) доля урбанизации составляет более 74 %. К 2050 году население мегаполисов Казахстана увеличится в 2,2 раза. Среднегодовой прирост урбанизации за последние 10 лет составил 5 %. Инфраструктурное развитие мегаполисов не синхронизировано с процессом создания новых качественных рабочих мест. Прибывая в города из сельской местности, трудовые мигранты не имеют возможности найти качественные рабочие места. При этом идет не только географическая, но и секторальная миграция – из агросектора в сектор услуг и торговли.

      Рынок труда Казахстана также подвержен внешней конкуренции, наблюдается устойчивый рост эмиграции квалифицированных специалистов. Среди выехавших в другие страны 60 % лиц с высшим и технически-профессиональным образованием. Согласно результатам анализа Boston Consulting Group (2020 год) доля населения Казахстана, обдумывающая возможность переезда за рубеж, составляет 64 %.

      Таким образом, высокое демографическое давление на рынок труда будет приводить к росту безработицы, особенно среди молодежи. Процесс урбанизации продолжится и будет приближаться к уровню стран ОЭСР. Отток квалифицированных кадров за рубеж будет влиять на конкурентоспособность бизнеса и дефицит профессиональных кадров.

      Согласно базовому сценарию прирост рабочей силы в Казахстане к 2030 году будет более 9,6 млн человек экономически активного населения (прирост к 2022 году составил 3,9 %).

      При этом более трети всей рабочей силы будет сконцентрировано в Южном макрорегионе (Алматинская, Жамбылская, Жетісу, Кызылординская, Туркестанская области и город Шымкент). В 2022 году рост составил 7,2 %. Для сравнения, Северный и Центрально-Восточный макрорегионы к 2030 году потеряют согласно прогнозу 10 % и 12,1 % рабочей силы соответственно. Совокупная доля этих регионов в общем количестве рабочей силы также уменьшится с 34 до 27,5 %.

      В Западном макрорегионе, включающем в себя Атыраускую, Мангистаускую, Западно-Казахстанскую и Актюбинскую области, ситуация останется без существенных изменений. Ожидается незначительный прирост рабочей силы к 2030 году в размере 2 %. При этом доля в общем количестве рабочей силы уменьшится с 15,8 до 15,5 % за счет более активного роста Южного макрорегиона.

      Таким образом, региональные диспропорции распределения рабочей силы на рынке труда Казахстана будут усиливаться с преобладанием населения в трудоизбыточных южных регионах и сокращением в трудодефицитных северном, восточном и центральном регионах страны.

      Диспропорция между регионами сохранится ввиду различий между демографическим ростом и валовым региональным продуктом (далее – ВРП). Южные регионы при большой плотности населения будут сохранять низкие уровень ВРП и производительность труда. К примеру, имея население более 7,6 млн человек, совокупный ВРП Алматинской, Жамбылской, Жетісу, Кызылординской, Туркестанской областей и города Шымкента равен 17,4 трлн тенге, то есть на 30 % населения Казахстана приходится всего 20 % валового внутреннего продукта (далее – ВВП).

2.2 Низкое качество рабочей силы

      Сегодня рынок труда характеризуется неудовлетворительным качеством рабочей силы как текущей, так и будущей.

      Наблюдается несоответствие между спросом со стороны бизнеса и предложением рабочей силы, вследствие чего до 25 % выпускников технического и профессионального образования (далее – ТиПО) работает не по специальности. Качество знаний выпускников ТиПО определяется статистикой нетрудоустроенных и количеством трудоустроенных работающих не по специальности (40 % и 25 % соответственно). Проведенный в 2021 году по методике PIAAC (Международное исследование компетенций взрослого населения) анализ навыков рабочей силы показал трехкратную разницу в навыках между молодым и старшим поколением.

      Будущая рабочая сила, прибытие которой на рынок труда ожидается в ближайшие 3-10 лет, находится в неудовлетворительном состоянии. Например, по качеству знаний у школьников (рейтинг PISA для оценки успеваемости по чтению, математике и естественным наукам) Казахстан находится на 69 месте из 79 стран.

      Основной спрос в стране приходится на специалистов средней категории. Спрос на специалистов средней квалификации составляет 976 тысяч (53 %), тогда как количество выпускников ТиПО (2018 – 2022 годы) составляет 580 тысяч человек. Существующая система подготовки кадров характеризуется недостаточным количество квалифицированных преподавателей, устаревшими учебными программами и низкой связью с реальным бизнесом.

      Вместе с тем, на предприятиях государственной собственности преимущественно работают высококвалифицированные кадры, в то время как частный сектор отдает предпочтение среднеквалифицированным. Несмотря на то, что зарплата в государственном секторе ниже, чем в частном, он привлекает очень высокую долю людей с образованием выше среднего. Более половины кадров в частных предприятиях работают на простых рабочих местах и являются работниками в сфере услуг и продаж, административного обслуживания и офисной работы, сельского хозяйства, операторами производственного оборудования или рабочими промышленности, строительства и транспорта, неквалифицированными работниками.

      Согласно анализу Всемирного Банка стремительно сокращается срок устаревания технических навыков и составляет всего 5 лет. 58 % глобальной рабочей силы нуждается в новых навыках для успешного выполнения своей работы. 65 % детей начальной школы после выпуска будут заниматься совершенно новыми видами работ с новым трудовым функционалом, навыками и требованиями.

      Основной проблемой текущей рабочей силы является низкая доля охвата программами повышения квалификации работников. За пять лет (2018 – 2022 годы) снижена доля охвата программами повышения квалификации работников. При этом идет снижение как процентной доли наемных работников, повышающих квалификацию за счет работодателя, с 8 до 6 %, так и в абсолютном выражении с 586 тысяч в 2018 году до 539 тысяч в 2022 году.

      При этом аналогичный показатель в странах ОЭСР составляет 48 %, что выше показателя Казахстана в 8 раз.

      Таким образом, в среднесрочной перспективе основной запрос со стороны бизнеса на качественный человеческий капитал будет приходится на специалистов средней категории. Низкий охват переподготовкой кадров значительно снижает качество трудовых ресурсов, в том числе на фоне быстрого устаревания знаний.

2.3 Недостаточное количество и качество рабочих мест

      Одним из главных вызовов казахстанского рынка труда является низкий темп создания новых рабочих мест.

      В начале 2000-х годов, в период роста спроса на рынках сырьевых товаров, Казахстан постепенно наращивал объемы экспорта продукции, что обеспечило рост экономики. Страна начала встраиваться в международные сырьевые, транспортные и финансовые потоки, что подстегнуло развитие всех отраслей в республике. В результате в 2002 – 2006 годах реальный рост экономики составил 60 %, что также положительно отразилось на рынке труда. Число рабочих мест увеличилось на 19 %.

      Однако в последующие периоды темпы роста экономики были не такие стремительные, в том числе под влиянием различных кризисов. Рост ВВП замедляется, что негативно сказывается на создании новых рабочих мест.

      За указанный период численность наемных работников увеличилась на 3,3 % с 6612 тысяч до 6847 тысяч человек.

      При этом сохраняется неизменно низкая доля частного сектора в генерации новых высокопродуктивных рабочих мест, составляющая всего 18 %.

      В результате необходимо отметить, что частный сектор генерирует недостаточное количество новых рабочих мест. Для сравнения в Канаде частный сектор создал 90 % новых рабочих мест (2019 год), в Соединенных Штатах Америки (далее – США) эта цифра составила 84 % (2020 год).

      Около 40 % ВВП Казахстана составляет квазигосударственный сектор, при этом функционирует более 25 тысяч предприятий с участием государства. Присутствие государства в экономике выше чем в Китайской Народной Республике (далее – КНР) и странах ОЭСР.

      Следует констатировать, что на сегодня прирост рабочих мест обеспечивается низкопродуктивными отраслями и государственным сектором. 46 % занятых работает в отраслях с низкой производительностью труда, что влияет на их доходы.

      Для оценки уровня "сложности экономики" существует индекс экономической сложности (Economic Complexity Index – ECI), разработанный учеными из Гарвардского университета и Массачусетского технологического института, который измеряет накопленные в стране знания, выраженные в отраслевой структуре. Для данной оценки используется статистика международной торговли. Учитываются те продукты, в производстве которых страна имеет устойчивое конкурентное преимущество, то есть экспортирует больше, чем средняя экономика подобного размера. Индекс сложности экономики отражает насколько сложна и диверсифицирована совокупность производимой страной продукции. Специализация на простых технологиях не позволяет достичь устойчивого высокого уровня благосостояния.

      В 2020 году Казахстан ухудшил свои позиции в рейтинге, опустившись за год с 79-го на 81-е место из 133 стран (в 2001 году страна была на 67 месте). Тем не менее, в экспортной корзине страны до сих пор преобладает продукция с низкой добавленной стоимостью. Казахстан находится рядом с такими странами, как Гватемала, Ямайка, Марокко, Оман. Лидирующие позиции рейтинга занимают такие страны, как Япония, Швейцария, Германия.

      Разработчики индекса прогнозируют умеренный рост экономики Казахстана в ближайшее десятилетие. Согласно прогнозам исследователей до 2030 года без технологического прорыва ежегодный рост в Казахстане в среднем составит 3,2 %.

      2.4 Региональный аспект рынка труда Казахстана

      Урбанизация и развитие промышленности положительно отразились на увеличении количества рабочих мест. Наибольший прирост занятости, как и рост экономики, за десятилетний период произошел в крупных мегаполисах с высокой производительностью труда, а именно, в городах Астане и Алматы, в которых на 60 %-й прирост рабочих мест пришелся 70 %-й рост ВВП. В промышленных западных регионах масштабы роста экономики также совпадают с приростом занятости населения при стабильном уровне повышенной производительности труда. При этом в южных регионах вклад занятости выше, чем вклад региона в рост экономики.

      В целом, если увеличение количества рабочих мест при высокой производительности труда в промышленных регионах можно связать с преимущественной ориентированностью экономик на добычу и реализацию природных ресурсов/сырья, то в городах на это повлияла диверсифицированность экономик мегаполисов с преобладанием отраслей оказания услуг, в том числе с высокой добавленной стоимостью, таких как профессиональная и научная деятельность, финансы и страхование, IT и других, ввиду наличия благоприятных условий к их развитию.

      Вместе с тем отток занятости составляет 313,4 тысячи человек и приходится на 7 регионов, включая все северные регионы, с наибольшими показателями в Северо-Казахстанской (19 % от всего оттока) и Восточно-Казахстанской областях (16 %). Столь значительное сокращение очевидно связано с внешней и внутренней миграцией населения на фоне ухудшения демографической обстановки и слабым экономическим ростом в северных регионах.

      В южных регионах (без учета города Алматы) проживает 38 % населения, в то время как их доля в ВРП составляет лишь 17%. В северных регионах на 22 % населения приходится 25 % ВРП. Экономика северных регионов достаточно диверсифицирована. На юге 65 % приходится на торговлю и другие услуги.

      Горнодобывающая промышленность одна из наиболее производительных, в то же время занятость в отдельных регионах может выглядеть искусственно раздутой и подверженной внешней ценовой конъюнктуре. Это ситуация также отражает дисбалансы в технологическом развитии отраслей в разрезе регионов.

      Наименьшая производительность – в сельском хозяйстве, где наблюдается большая доля самозанятого населения. Продолжение перетоков самозанятого населения в более производительные отрасли будет иметь положительный эффект для роста, здесь рынок саморегулируем и параллелен урбанизации. Сектор услуг преимущественно является низкопроизводительным, в нем занята существенная доля работников, он значительно зависим от внутреннего спроса и реального сектора.

      Вместе с тем самозанятость в южных регионах, за исключением городов Алматы и Шымкента, распространена среди наименее образованных слоев населения. Школа является последней ступенью образования для 30 % самостоятельно занятого населения по всей стране, которые преимущественно проживают в сельской местности, что объясняет их низкую производительность и отражает структурные недостатки в области спроса на рынке труда.

      В Кызылординской области их доля достигает до 48 %, Алматинской и Туркестанской областях – 46 %. Низкие темпы урбанизации, старение, нежелание к переменам и переезду способствуют непродуктивной работе населения, например, частному извозу и стихийной торговле, где не требуется высокого уровня профессиональной подготовки. А с развитием новых технологий и автоматизации разрыв между уровнями образования становится значительнее с каждым годом.

      Сектор услуг преимущественно является низкопроизводительным, в нем занята существенная доля работников, он значительно зависим от внутреннего спроса и реального сектора.

2.5 Структурные изменения рынка труда

      Цифровая экономика преобразует рынок труда, традиционная наемная занятость начала трансформироваться в сторону "экономики свободного заработка". Сегодня на рынке труда гибкий режим занятости, в том числе платформенная работа, которая является не просто модным трендом, а динамично развивающимся направлением.

      Главными преимуществами платформенной занятости являются низкие барьеры входа, возможность совмещения с основной работой, гибкость рабочего времени, баланс карьеры и личной жизни. Таким образом, платформенная занятость создает дополнительные возможности для занятости.

      В то же время существуют и риски платформенной занятости, такие как нестабильная занятость и доходы, отсутствие права на социальную выплату по потере работы, временной нетрудоспособности, оплачиваемого отпуска, также есть ограничения в возможности объединения в профсоюзы.

      По итогам 2022 года благодаря цифровизации порядка 1 млн человек заняты в платформенной занятости в Казахстане. Платформенная занятость относится к типу организации работы, при которой люди нанимаются через онлайн-платформы для выполнения краткосрочных или проектных задач.

      В 2020 году Европейская комиссия определила 10 видов платформенной занятости:

      онлайн-продажи – продажа товаров или услуг через электронные маркет-платформы;

      транспортные услуги – предоставление транспортных услуг через платформы;

      услуги по размещению – сдача жилья в аренду;

      внештатная работа – предоставление внештатных услуг (написание текстов, дизайн и программирование);

      услуги доставки – предоставление услуг доставки;

      домашние услуги – предоставление домашних услуг (таких как уборка и уход за садом);

      услуги по уходу – предоставление услуг по уходу (уход за детьми и престарелыми);

      краудсорсинг – участие в краудсорсинговых проектах;

      онлайн-репетиторство – предоставление репетиторских услуг в онлайн-формате;

      экономика свободного заработка – выполнение краткосрочных или разовых заданий на таких платформах, как TaskRabbit и Gigwalk.

      Также наблюдаются изменения структуры категории самозанятых. На сегодняшний день зафиксирован 10 % рост доли людей с высшим образованием в этой категории. Экспертный опрос показал, что для 22 % опрошенных фриланс является основным заработком, тогда как для 78 % "свободный заработок" является видом дополнительного дохода преимущественно в сфере образования и торговли.

      Ситуация будет осложняться выходом новой демографической волны на рынок труда. К 2030 году 74 % рабочей силы в Казахстане будут представлять "миллениалы" и поколение "Z"1, которые значительно отличаются от старшего поколения. Они выбирают новые модели поведения и ценности, то есть ценят гибкие формы занятости. Это поколение имеет свое понимание баланса между профессиональной и личной жизнью, может пойти на финансовые уступки ради гибкости трудового графика. Новое поколение не зацикливается на профессиональной карьере и пожизненной приверженности одному делу. Они готовы тратить больше времени и денег на образование.

      Демографический рост и прибытие на рынок труда молодежи заставят рынок труда адаптироваться к новой реальности, где молодое поколение будет изменять рынок труда под свои приоритеты и условия.

      Спектр платформенной занятости будет расширяться с каждым годом, проникая в сектора услуг, туризма, IT, торговли, строительства, недвижимости и другие. Следующее десятилетие платформенная занятость достигнет своей зрелости. Такие риски, как низкая заработная плата, неравномерность и непредсказуемость доходов участников не будут столь значительными.

      Цифровизация даст государству электронные каналы и инструменты точечного влияния на новые вызовы платформенной занятости. Имея "цифровой след" каждого работника платформенной занятости государство совместно с бизнесом сумеет вырабатывать альтернативы таким традиционным льготам, как медицинская страховка, оплачиваемый отпуск и пенсионные отчисления. Работники платформенной занятости будут формировать новые виды профсоюзов, которые будут отличаться меньшей иерархией, большим уровнем самоорганизации, мобилизации и автономии.

      Сегодня рынок труда Казахстана сталкивается с рядом проблем и вызовов, которые требуют комплексного и системного подхода к их решению. Среди этих проблем и вызовов можно выделить следующие:

      низкая производительность труда и недостаточная диверсификация экономики, зависящей от добычи и экспорта природных ресурсов;

      несоответствие квалификации и навыков работников требованиям рынка труда, а также недостаточное развитие системы профессионального образования и обучения;

      высокая доля неформальной занятости, особенно в сельской местности, а также низкий уровень защиты прав и интересов работников;

      неравенство по доступу к рабочим местам и доходам между различными группами населения, такими как женщины, молодежь, люди с инвалидностью, этнические меньшинства и другие.

      Таким образом, в ближайшее десятилетие перед Казахстаном стоит двуединая задача.

      Первая задача – добиться высокого уровня жизни, справедливого распределения доходов и значительного сокращения неравенства граждан. Наиболее эффективной мерой по сокращению неравенства является предоставление качественного образования, которое, в свою очередь, становится основой для высокой производительности труда и продуктивности.

      Вторая задача – завершить переход от "экономики простых вещей" к "сложной экономике" – экономике, основанной на приобретении и использовании продуктивных знаний для построения сложных и технологически продвинутых товаров, услуг и производств.

Раздел 3. Обзор международного опыта

      В ходе обзора мирового опыта были изучены подходы ряда стран, такие как Вьетнам, Канада, Малайзия, Польша, Саудовская Аравия, США, Чили и Южная Корея.

      Данные страны сделали свою ставку на индустриализацию и экспорто-ориентированное производство. Главный фактор успеха заключается в определении правильного баланса между индустриализацией, высокопроизводительным агропромышленным сектором и конкурентоспособным малым и средним бизнесом (далее – МСБ).

3.1 По стимулированию бизнеса для развития рынка труда

      Опыт Южной Кореи

      В период становления южнокорейской экономики в 1960 – 1970 годах Правительство страны справилось с большой миграцией населения из аграрных регионов в города, соответственно, из аграрного в промышленный сектор. Этому способствовали индустриализация страны, создание крупных и средних промышленных предприятий. Основной упор производства был направлен на экспорт.

      Начиная с 1980-х годов, промышленность начала ориентироваться на исследования и научно-технические разработки, которые дали свои плоды к началу 2000-х годов.

      В дальнейшем упор делался на инновационную и креативную индустрию. Успех был обусловлен обеспечением налоговых и финансовых преференций, а также массированными инвестициями в научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы и образование.

      Опыт Малайзии

      Как и другие "азиатские тигры" Малайзия делала ставку на развитие экспортных отраслей. При этом была поставлена задача постепенного усложнения производства и повышения требований к качеству продукции.

      Не имея собственных крупных промышленных конгломератов, Малайзия пошла по пути привлечения транснациональных компаний с собственными капиталами и технологиями производства.

      Имея выгодное географическое расположение, Правительство страны сделало ставку на развитие промышленных агломераций, таких как индустриальные парки, особые экономические зоны, научно-технологические парки, региональные экономические коридоры. На государственном уровне было уделено внимание комплексной поддержке малого и среднего бизнеса.

      Опыт Польши

      В преддверии и после вступления в Еврозону Правительство Польши проводило политику постепенного сокращения подоходного налога, при этом проводя значительную социальную поддержку населения в области труда. Большой акцент был сделан на развитие отечественных промышленных отраслей, поддержку агробизнеса и сельскохозяйственную переработку.

      Уже в составе Евросоюза Польше удалось эффективно использовать средства еврофондов для развития инфраструктуры, поддержки промышленности и субсидирования сельского хозяйства. Традиционно был оказан полный спектр поддержки МСБ.

      Опыт Вьетнама

      Вслед за КНР с конца 1980-х годов Вьетнам начал постепенный переход от централизованной к рыночной экономике, которую позже назвали политика "Doi Moi".

      На первом этапе были упразднены сельхозколлективы, снят контроль цен на сельхозпродукты. Затем Правительство провело либерализацию внутреннего рынка, приняло меры по стимулированию частного бизнеса.

      Страна открыла доступ транснациональным корпорациям с собственным капиталом, технологиями производства и иностранным инвестициям. Благодаря конкурентоспособному рынку труда, низкой заработной плате, постепенному повышению производительности, стабильной макроэкономической политике и выгодному географическому расположению, начиная с 2010-х, Вьетнам начал создавать качественные рабочие места, высокотехнологические и экспортоориентированные производства.

3.2 По развитию человеческого капитала

      Опыт Южной Кореи

      Южная Корея добилась значительных успехов в развитии человеческого капитала за последние несколько десятилетий. Система образования страны высоко ценится, а ее рабочая сила известна своей сильной трудовой этикой, дисциплиной и техническими навыками.

      Одним из ключевых факторов развития человеческого капитала в Южной Корее было внимание Правительства к образованию. В стране существует высокоцентрализованная система образования с упором на академические достижения. Учащиеся обязаны посещать школу в течение 12 лет, и учебная программа предназначена для подготовки их к вступительным экзаменам в университет.

      Южная Корея также имеет сильную систему профессионального образования, которая дает учащимся технические навыки, которые пользуются большим спросом в производственной и технологической отраслях страны. Правительство вложило значительные средства в профессиональное образование, и многие студенты выбирают этот путь вместо поступления в университет.

      Опыт Малайзии

      Малайзия также добилась значительных успехов в развитии человеческого капитала, хотя страна сталкивается с некоторыми уникальными проблемами.

      Одним из ключевых факторов развития человеческого капитала в Малайзии было внимание Правительства к образованию. Однако есть опасения по поводу качества образования, особенно в сельской местности. Правительство реализовало различные инициативы для решения этой проблемы, такие как выделение дополнительных ресурсов школам в сельской местности и расширение доступа к профессиональному образованию.

      В целом внимание Малайзии к образованию и здравоохранению помогло создать квалифицированную рабочую силу, которая имеет хорошие возможности для экономического роста. Однако по-прежнему существуют проблемы, которые необходимо решить, особенно в плане повышения качества образования, поощрения равенства и инклюзивности.

      Опыт Польши

      Страна добилась значительного прогресса после перехода страны к рыночной экономике в 1990-х годах. В стране хорошо развита система образования с упором на науку и технологии. Важным аспектом развития человеческого капитала в Польше является относительно низкий уровень неравенства доходов в стране. Люди из малообеспеченных семей имеют больше шансов на высшее образование. Тем не менее, есть еще проблемы в сфере эмиграции. Многие высококвалифицированные специалисты покинули Польшу в поисках лучшей работы за границей, что может ограничить потенциал экономического роста страны.

      Опыт Саудовской Аравии

      В последние годы система образования Саудовской Аравии претерпела значительные улучшения, особенно в области естественных наук, технологий, инженерии и математики. Страна вложила значительные средства в образование, уделяя особое внимание развитию квалифицированной рабочей силы для поддержки экономической диверсификации.

      Правительство реализовало различные инициативы по расширению доступа к образованию, особенно для женщин. Саудовская Аравия создала несколько специализированных университетов и исследовательских институтов, в том числе университет науки и технологий имени короля Абдуллы (KAUST) и город науки и технологий имени короля Абдулазиза (KACST). Эти учреждения помогли развить сильную исследовательскую культуру в стране и внесли значительный вклад в такие области, как возобновляемые источники энергии, нанотехнологии и биотехнологии.

3.3 Институциональные меры

      При анализе был сделан акцент на опыт следующих стран: Канада, США и Южная Корея, так как они используют отличительные механизмы институциональной поддержки.

      Южная Корея использует прямые инструменты управлением рынка труда в рамках среднесрочного экономического планирования.

      Канада делает акцент на понимание и анализ среднесрочных перспектив и трендов, обращая большое внимание на статистику и форсайт, подготавливая бизнес и общество к новым вызовам.

      США опирается на имеющиеся фискальные и монетарные инструменты, имеет возможность использовать "невидимую руку" рынка, предлагая больше инициативы крупному и среднему бизнесу.

      Опыт Канады

      Одним из отличительных качеств работы канадского Правительства является оперативная и полная статистика рынка труда. На региональном и местных уровнях уделяется большое внимание профессиональной ориентационной системе для оценки перспектив трудоустройства.

      Существуют программы поддержки переподготовки для работающих людей в возрастной категории 25-65 лет.

      На всех уровнях работают программы по стимулированию инклюзивности рабочих мест, программы социальных грантов и социальной инновации. Подготовка качественных форсайтов, трендов и прогнозов помогает бизнесу лучше ориентироваться при планировании рынка труда.

      Опыт Южной Кореи

      Особенность южнокорейского подхода заключается в среднесрочном и долгосрочном планировании занятости на центральном и региональном уровнях. Принимаются программы стабилизации занятости с ориентацией на повышение численности работающих женщин и пожилых людей.

      Отдельными программами регулируется приток иностранной рабочей силы. Учитывая особый статус корейских профсоюзов в политической жизни страны, эффективно функционирует система долгосрочного найма с расширенной защитой прав работников. В крупных городах функционируют государственная и частные (отраслевые) биржи труда.

      Опыт США

      На федеральном уровне принята программа налогового кредита при создании рабочих мест, которая стимулирует создание новых рабочих мест в отраслях экономики, нуждающихся в дополнительной поддержке. Принимаются программы по привлечению талантливых мигрантов, имеющих техническое, инженерное и IT образование.

      На региональном уровне каждый штат предпринимает меры по привлечению новых производственных предприятий за счет налоговых и других преференций.

      Осуществляется программа "Сделано в США" для поддержки крупных и средних производственных предприятий.

      В целом международный опыт дает нам возможность посмотреть какие институциональные меры успешно реализованы другими странами.

      Для стимулирования спроса:

      ориентация экономики на промышленность обеспечивает качественные рабочие места и повышение доходов;

      повышение доходов работников обеспечивается преимущественно частными компаниями с экспортоориентированным производством;

      поддержка предпринимательства и развитие МСБ способствуют созданию новых рабочих мест.

      Для стимулирования предложения:

      среднесрочное и долгосрочное планирование обеспечивает предсказуемость на рынке труда;

      формирование экосистемы с вовлечением бизнеса обеспечивает постоянный доступ к достоверной информации о спросе на рынке труда для принятия обоснованных системных решений и реализации оперативных мер;

      безопасная и здоровая рабочая среда становится одним из основополагающих принципов и прав в сфере труда.

Раздел 4. Видение развития рынка труда

      Основной задачей рынка труда заключается в создании конкурентоспособного, предсказуемого и адаптивного рынка, важнейшим приоритетом которого является создание новых качественных рабочих мест.

      Ориентация рынка труда на качественную занятость совместно с поддержкой мер по автоматизации и цифровизации промышленных предприятий, справедливой поддержкой малого и среднего бизнеса и пересмотром парадигмы системы образования обеспечит увеличение производительности труда, социальную защиту граждан, а также сбалансированное территориальное развитие.

      При этом понятие "качественное рабочее место" необходимо характеризовать следующим образом:

      постоянная занятость, то есть работник должен осуществлять трудовую деятельность от 6 месяцев и более;

      уровень оплаты труда равен либо больше медианной заработной платы в регионе (для абсорбирования возникших шоков в экономике медианная зарплата в регионах подлежит пересмотру каждые 6 месяцев);

      обеспечение пакетом социальной защиты – наличие ежемесячных обязательных пенсионных взносов, социальных отчислений в Государственный фонд социального страхования и Государственный фонд медицинского страхования, наличие оплачиваемого отпуска;

      безопасная рабочая среда (для оценки безопасности рабочей среды предприятия используется методика сравнения количества производственных травм и смертей относительно рабочих мест в данной отрасли).

      Кроме того, для дальнейшего развития рынка труда Казахстана необходимо обеспечить:

      системное стимулирование спроса на качественные рабочие места в разрезе отраслей и макрорегионов;

      развитие человеческого капитала, повышение качества трудовых ресурсов;

      развитие инфраструктуры рынка труда, а также повышение его инклюзивности.

Раздел 5. Основные принципы и подходы развития рынка труда

      Драйвером роста качественной занятости должны стать индустриализация ключевых секторов экономики, а также повсеместное внедрение и продвижение новых технологий, обеспечивающих повышение производительности труда и создание новых видов занятости.

      Эти направления предполагают увеличение количества предприятий, размеров и масштабов бизнеса существующих предприятий, перевод бизнеса из теневого сектора в формальный.

      Для эффективного стимулирования спроса со стороны экономики необходим единый системный подход, учитывающий следующие факторы:

      текущий уровень развития отраслей и планы по созданию новых производств (на примере Единой карты индустриализации);

      стратегические задачи по повышению уровня технологической сложности производительных мощностей;

      прогноз развития человеческого капитала с увязкой с демографическими показателями;

      уровень развития ТиПО;

      отраслевую и инфраструктурную специфику макрорегиона.

      В целом для решения задачи повышения производительности труда и улучшения качества жизни населения в экономике необходимо создание 1,5 млн новых качественных рабочих мест.

Глава 1. Развитие человеческого капитала

      Стратегическая задача по повышению уровня квалификаций и непрерывному развитию навыков рабочей силы должна охватить как молодых людей, которым еще предстоит выйти на рынок труда, так и действующую рабочую силу.

      Потребность в новых навыках в связи с автоматизацией рабочих процессов будет компенсироваться созданием условий для постоянного самообразования и повышения квалификации, в том числе при поддержке работодателей.

      Навыки имеют решающее значение для будущего казахстанского рынка труда. Казахстанские работники нуждаются в рабочих местах. При этом важно не только их количество, но также качество и доступность.

Параграф 1.1. Меры по повышению качества ТиПО

      Исходя из поставленных задач стимулирование спроса ТиПО должно стать центральным звеном подготовки и переподготовки кадров для новой экономики. Ключевыми факторами повышения качества ТиПО являются тесная координация с бизнесом и увязка со стратегическими направлениями развития экономики. С этой целью предлагаются кластеризация ТиПО в разрезе отраслей и регионов, а также передача их в доверительное управление по приоритетным направлениям.

      Предстоит задача изменить структуру системы образования. Если на сегодняшний день соотношение выпускников ТиПО к выпускникам организаций высшего и (или) послевузовского образования составляет 46 к 54, то задача довести это соотношение до 70 к 30 соответственно.

      Повышение качества ТиПО предполагается за счет следующих мероприятий:

      внедрение современных форм управления в организациях ТиПО, входящих в кластер;

      совместная работа школ и ТиПО для получения практических навыков в стенах ТиПО;

      передача организаций ТиПО в доверительное управление крупным предприятиям в рамках офтейк-контрактов;

      кластеризация ТиПО для повышения эффективности образовательных программ с определением "якорных" организаций, внедрение современных форм управления;

      профилизация организаций ТиПО в соответствии с развитием отраслевых кластеров экономики и внедрение сетевой формы обучения;

      внедрение программы ранней профессиональной диагностики школьников и ориентации на востребованные профессии;

      признание результатов обучения ТиПО для продолжения образования в организациях высшего и (или) послевузовского образования.

      Особая роль ТиПО отводится задаче пространственного перетока трудовых ресурсов в регионы с нарастающим экономическим потенциалом. Учитывая миграцию "село – город", система ТиПО, расположенных в сельской местности, должна быть адаптирована для подготовки человеческого капитала с навыками и компетенциями, применимыми в промышленном производстве и городской экономике.

      Для реализации данного направления также необходимы координация работодателей в целевых регионах, ТиПО и местных исполнительных органов, и единая информационная система, содержащая данные о студентах и выпускниках колледжей, их квалификации.

      Кроме того, необходимо разработать систему для консолидации процесса обучения актуальным навыкам (от образовательных программ до прохождения практики) и последующего карьерного пути. На практике учреждения ТиПО смогут отслеживать достижение результатов обучения студентов, автоматически управлять процессом профессионального становления и последующего роста, стандартизировать подготовку квалифицированных кадров под требования конкретного предприятия путем запроса навыков непосредственно необходимых на рабочих местах. Система будет содержать, сохранять, а затем использовать данные о студентах и выпускниках колледжей.

      При завершении обучения система будет автоматически размещать резюме студента на электронной бирже труда и подбирать перечень вакансий для трудоустройства, а в дальнейшем отслеживать сроки заключения трудовых договоров.

      Использование системы в полном объеме позволит в дальнейшем формировать рейтинг организаций образования по трудоустройству студентов колледжей непосредственно по выбранному направлению подготовки.

Параграф 1.2. Меры по развитию национальной системы квалификаций

      Согласно мировой практике одним из главных решений проблемы дисбаланса квалификаций является эффективная Национальная система квалификаций, своевременно отражающая изменения потребности в навыках на фоне непрерывных технологических преобразований трудовых функций.

      Основа формирования взаимосвязи между рынком труда и системой подготовки кадров будет заложена регулярным обновлением Национального классификатора занятий как основного инструмента диагностики рынка труда. Классификатор также обеспечит формирование качественных требований к рабочей силе.

      При непосредственном участии бизнеса будет продолжена работа по разработке новых и актуализации существующих профессиональных стандартов, которые станут базовым документом по установлению квалификационных требований к работникам и сложности определения видов работ. Являясь эталоном требований рынка труда в конкретном направлении, они будут своего рода техническим заданием от бизнеса на подготовку специалистов. Определяя исчерпывающий набор знаний, навыков и компетенций по всем профессиям и занятиям, профессиональные стандарты будут основой по гармонизации действующего законодательства.

      Кроме того, профессиональные стандарты должны стать основой и для развития справочника "Банк навыков", что позволит сформировать единый перечень профессиональных навыков по конкретной группе занятий, а также условием для разработки и обновления образовательных программ технического и профессионального, высшего и послевузовского образования, онлайн курсов и введения сертификации по признанию квалификации и навыков на соответствие требований работодателя, рынка труда и новой экономики. Данные о востребованных навыках, кодифицированные и соответствующим образом систематизированные должны быть доступны всему населению.

      В этой связи бизнес, ассоциации работников и государство будут определять направления развития человеческого капитала и разделять ответственность за его будущее.

Параграф 1.3. Меры по стимулированию предприятий для повышения компетенции своих работников и внутренней мобильности

      Важным направлением государственной политики является создание условий для стимулирования бизнеса к вовлечению в подготовку и переподготовку квалифицированных профессиональных кадров для нужд своих отраслей. Учитывая серьезные проблемы в координации организаций образования с потребностями бизнеса, передача учреждений ТиПО в собственность или в доверительное управление предприятий, занимающих ведущие позиции в своих отраслях, будет не только способствовать повышению обеспеченности квалифицированными кадрами, но и обеспечит эффект перетока отраслевых знаний и инноваций.

      В целях повышения мобильности рабочей силы будут предложены следующие меры:

      горизонтальная мобильность для высвобождаемой рабочей силы по межотраслевому перетоку, вовлечению в предпринимательскую деятельность;

      стимулирование внутренней мобильности в рамках инвестиционных проектов, предусматривающих создание массовых рабочих мест, развития жилищной и транспортной инфраструктуры для создания полюсов экономического роста за пределами агломераций (городов Астаны, Алматы, Шымкента);

      стимулирование релокации кадров в трудодефицитные регионы и создание новых качественных рабочих мест в приоритетных отраслях экономики.

      Также для стимулирования предприятий к инвестированию в обучение и переподготовку кадров будут предусмотрены меры по частичному или полному субсидированию государством. Помимо повышения качества рабочей силы это в перспективе будет способствовать росту заинтересованности предприятий в их удержании и дальнейшем развитии.

      Государство будет оказывать следующие меры для стимулирования частного сектора к повышению компетенций своих сотрудников:

      предоставление грантов и субсидий предприятиям;

      разработка и внедрение системы сертификации для определения уровня необходимых знаний и навыков работников;

      поддержка образовательных учреждений для обучения работников в виде

      государственных грантов или субсидий;

      проведение информационных кампаний о необходимости повышения профессиональных навыков и компетенций.

      Данные меры будут стимулировать предприятия к инвестированию в обучение и развитие своих работников, что приведет к повышению квалификации и конкурентоспособности предприятий, а также увеличению производительности и экономическому росту страны в целом.

      Растущую численность молодых людей необходимо подготовить к трудовой деятельности, где основными фокусами станут повышение уровня навыков, вовлечение в предпринимательство и содействие в трудоустройстве при партнерстве с работодателями.

      Молодежная практика, проекты содействия занятости через передачу опыта от старшего поколения, возможность трудоустройства для выпускников, ищущих работу впервые, поддержка молодых предпринимателей в креативной индустрии будут основными направлениями поддержки молодежной занятости.

      Важной мерой в партнерстве с работодателями является адресная поддержка молодежи NEET2 в преодолении барьеров на пути к трудоустройству через обучение на рабочем месте.

      Концепт "обучения в течение всей жизни" должен стать во главу угла личностного, образовательного и профессионального развития каждого гражданина. Начиная со школьной скамьи до выхода на пенсию, жизненный путь любого человека должен сопровождаться постоянным обучением. В связи с этим возрастает важность профессионального ориентирования, в особенности поддержки в выборе карьерного пути в раннем возрасте. В этом направлении сегодня идет работа по внедрению и развитию цифровой информационной платформы "Путеводитель по профессиям".

      Сегодня во времена быстрой индустриальной и цифровой трансформации, а также возрастающей ценности цифровых навыков происходит смена фокуса с "диплома по специальности" на реальные навыки специалистов. Образование является центральным элементом развития навыков, но знания не эквивалентны навыкам. В этой связи наряду с классической системой образования критичной становится роль онлайн-обучения.

      Масштабным результатом онлайн-обучения станут:

      повышение квалификации или приобретение навыков, реально востребованных на рынке труда;

      обеспечение оперативного переобучения в связи с быстрой сменой профессиональных знаний, умений и навыков;

      ликвидация цифровой безграмотности и формирование цифровой культуры граждан.

Глава 2. Стимулирование спроса на качественные рабочие места

Параграф 2.1. Создание качественных рабочих мест в горнодобывающей промышленности

      Горнодобывающая промышленность является одним из основных драйверов экономики. Создание новых качественных рабочих мест в этой отрасли будет связано с модернизацией и расширением действующих производств путем:

      повышения качества, прозрачности и доступности геологической информации, в частности, запуска в промышленную эксплуатацию информационной системы недропользования, которая обеспечит прозрачность бизнес-процессов и снизит транзакционные издержки при получении геологической информации, оформлений заявок и мониторинга инвестиций (в свою очередь, это обеспечит открытый доступ ко всем геологическим отчетам с последующим доступом к первичным оцифрованным геологическим материалам за исключением секретной и конфиденциальной);

      принятия эффективных и оптимальных для всех сторон мер по поддержке работников, высвобождаемых в результате модернизации предприятий в добывающем и металлургическом секторах. Местными исполнительными органами и крупными стратегически важными добывающими и металлургическими компаниями при поддержке отраслевых и функциональных центральных государственных органов должна быть выработана согласованная политика по поддержке работников, высвобождаемых в результате технологической модернизации и/или сокращения объемов деятельности предприятий.

      В 2022 году в сфере горнодобывающей промышленности в наличии было 113,3 тысяч качественных рабочих мест, при этом согласно оценкам экспертов количество качественных рабочих мест к 2030 году составит до 270 тысяч единиц.

Параграф 2.2. Создание качественных рабочих мест в обрабатывающей промышленности

      Обрабатывающая промышленность также является одним из ключевых генераторов качественных рабочих мест в экономике. Как и в горнодобывающей отрасли для увеличения количества качественных рабочих мест необходимы модернизация и расширение действующих производств, а также соответствующее развитие каналов сбыта и инфраструктуры путем:

      проведения проактивной торговой политики на внешних и внутренних рынках для развития товарного производства. Развитость и доступность рынков – это ключевые факторы для привлечения инвестиций. Существует значительная разница в торговой политике в горнодобывающей и обрабатывающей промышленности. Рынок сырья, как правило, является рынком продавца и успех на нем во многом зависит от способности компании обеспечить предоставление продуктов с наибольшим количеством и доступностью для извлечения полезных веществ по минимальной цене. Конкуренция в основном идет на базисе цены;

      реализации единого подхода к совокупному системному развитию обрабатывающей промышленности и торговли для реализации как экспортного потенциала, так и базового обеспечения потребностей внутреннего рынка по примеру большинства развивающихся стран. В обрабатывающей промышленности количество бизнес-моделей и конкурентных стратегий гораздо шире и сложнее. Поэтому должны быть компетентные отраслевые команды по продвижению различных видов промышленных товаров для различных групп клиентов: от стандартных промышленных полуфабрикатов в виде базовых металлов, химикатов и удобрений, спрос на которые определяется ценой, до товаров конечного потребления, спрос на которые определяется брэндингом;

      усилия внешнеторговой политики, которая должна быть сосредоточена на устранении нетарифных торговых барьеров внутри Евразийского экономического союза, с КНР и странами Центральной Азии. Это требует постоянного диалога с существующими экспортерами обрабатывающей промышленности для выявления реальных потребностей и барьеров во внешней торговле;

      выстраивания систем промышленной кооперации и формирования региональных кластеров, создания и расширения производств в приграничных регионах, обеспечивающих встраивание (с учетом конкурентных преимуществ региона) в трансграничные цепочки создания стоимости для развития товарных производств. Казахстан должен более активно проникать на рынки Центральной и Южной Азии, а также предлагать производителям из этих стран условия для создания производств для рынков Евразийского экономического союза;

      стимулирования трансферта и локализации технологий через механизм гражданского офсета для доступа к технологиям и локализации новых для Казахстана видов высокотехнологичной продукции. В законодательстве о регулируемых закупках должна быть предусмотрена возможность заключения офсетных соглашений параллельно с основным контрактом на поставку импортной высокотехнологичной и дорогостоящей продукции. Важным условием развития внутреннего производства является защита внутреннего рынка от экономической контрабанды и поставки некачественных товаров через использование технического регулирования и национальных стандартов. Это потребует преодоления саботажа и угроз со стороны сильных лоббистских групп, бизнес которых построен на этом;

      стимулирования пространственного и промышленного развития через опережающее предложение энергетической, водной, транспортно-логистической, инженерной и цифровой инфраструктуры. Необходимо повысить привлекательность обрабатывающей промышленности путем снижения издержек и увеличения отдачи от инвестированных ресурсов. Этого можно достичь исключительно за счет системной работы, направленной на сопряжение промышленного и пространственного развития для создания, расширения и обеспечения специализированных факторов производства. Усилия должны быть сосредоточены на развитии высококачественной промышленной и цифровой инфраструктуры, человеческого капитала, центров компетенций, инфраструктуры тестирования и сертификации. Создание пространственных "точек роста" со специализированными факторами производства поможет привлечь инвесторов и стимулировать рост отрасли;

      повышения эффективности обрабатывающей промышленности, где важно определить и поддержать те предприятия, которые могут эффективно конкурировать как на внутреннем, так и на внешнем рынках. Такая поддержка может выражаться в снижении барьеров по доступности фондового финансирования, долгосрочному кредитованию через институты развития, предоставлению промышленных грантов на технологическую модернизацию, промышленной ипотеки по отрицательной эффективной ставке, облегчения регулирования и другим стимулам, способствующим укреплению конкурентных позиций предприятий.

      В то же время необходимо, чтобы поддержка оказывалась на прозрачной и справедливой основе без фаворитизма или дискриминации. Важно в тесном сотрудничестве с бизнес-сообществом определить эти эффективные предприятия и оказать им необходимую поддержку. 

      Для успешного трансферта технологий и привлечения предпринимательских талантов в промышленном производстве миграционная политика обеспечит снижение транзакционных издержек по привлечению квалифицированных иностранных человеческих ресурсов. Для опережающей подготовки отечественных кадров и создания национальных (международных/региональных) центров компетенций в сотрудничестве с ведущими мировыми компаниями по дефицитным профессиям будут привлечены иностранные специалисты. Для приглашаемых специалистов предполагаются: удобный режим трудовой деятельности, упрощение получения всех разрешительных процедур, предоставление визы для востребованных профессий с выдачей вида на жительство.

      В 2022 году в наличии обрабатывающей промышленности было 247,9 тысяч качественных рабочих мест (12,2% от общего количества качественных рабочих мест в Казахстане, наибольший показатель), согласно оценкам экспертов целевое количество качественных рабочих мест к 2030 году достигнет до 524 тысяч единиц.

Параграф 2.3. Стимулирование спроса на качественные рабочие места в строительстве и транспортной отрасли

      Политика развития рынка труда в строительной отрасли направлена на стимулирование создания новых качественных рабочих мест преимущественно в частном секторе с условием обеспечения их качества и доступности.

      Меры в строительной отрасли обусловлены тем, что экономическая активность в отрасли напрямую зависит от экономической активности в других секторах экономики, прежде всего, в промышленности и ее инфраструктуре. Следует учесть, что меры по стимулированию качественной занятости в строительстве должны быть консолидированы с согласованными изменениями промышленной или инфраструктурной политики.

      Ключевыми мерами станут пересмотр процедур государственных закупок в строительных работах в части квалификационных требований (медианная заработная плата, безопасность труда и другие, количество постоянных работников) и изменение подходов к предоставлению земельных участков под строительство многоквартирного жилья в целях стимулирования конкуренции на рынке жилищного строительства. При проведении местными исполнительными органами конкурсов на предоставление таких земельных участков в качестве ключевого критерия вместо стоимости будет определен объем жилой площади, предоставляемой застройщиком акиматам в качестве оплаты за земельные участки. Полученное таким образом жилье акиматы будут использовать их исключительно для удовлетворения нужд населения, стоящего в очереди на получение жилья от государства.

      На 2022 год в строительной отрасли находились 136,9 тысяч качественных рабочих мест, по оценкам экспертов целевое количество качественных рабочих мест к 2030 году по итогам реализации мер по стимулированию спроса составит 191 тысяч единиц.

      Транспортная отрасль имеет большое значение для экономики, поскольку она обеспечивает связь между производителями и потребителями, а также способствует развитию торговли, промышленности и сельского хозяйства. Транспортная отрасль также создает множество рабочих мест и вкладывает средства в инновации и технологии, которые повышают эффективность и безопасность перевозок.

      В целях создания качественных рабочих мест в транспортной отрасли необходим комплекс мер по повышению инвестиционной привлекательности всех подотраслей (автотранспорт, железнодорожный и авиатранспорт), а также стимулированию дальнейшей цифровизации отрасли с целью увеличения производительности труда.

      По итогам 2022 года количество качественных рабочих мест в транспортной отрасли составляет 179,1 тысяч, так по оценкам экспертов данный показатель к 2030 году составит 298 тысяч рабочих мест.

Параграф 2.4. Стимулирование спроса на качественные рабочие места в сельском хозяйстве, торговле и услугах

      Отрасль сельского хозяйства имеет важное значение для экономики Казахстана, поскольку она является источником продовольствия, сырья, доходов и занятости для значительной части населения. Сельское хозяйство также влияет на развитие других отраслей, таких как пищевая, легкая, химическая и машиностроительная промышленность.

      Для стимулирования спроса на качественные рабочие места в сельском хозяйстве необходимо проводить комплексные меры, направленные на повышение производительности труда и конкурентоспособности сельского хозяйства как сферы занятости, включая кластеризацию сельского хозяйства, предприятий с использованием механизма встречных обязательств по государственной поддержке приоритетных направлений (создание ферм, якорная кооперация, финансирование сервисного бизнеса), разработку и массовое распространение прикладных технологий в сфере агронауки, создание сети центров агрокомпетенций на базе ТиПО для обучения кадров.

      Также необходима ориентация на технологизацию сельского хозяйства. В частности, необходимо принятие мер государственного стимулирования повышения продуктивности земель (урожайность) и продуктивности животных, птицы (надои, привесы, настриг, яйценоскость и т.п.) в стимулировании внедрения новых технологий, новых сортов и пород.

      Для этого необходимо реформирование системы государственной поддержки сельского хозяйства, в первую очередь, системы субсидирования.

      Переход от субсидирования факторов производства (техника, семена, удобрения, пестициды, поголовье скота и т.п.) к прямому субсидированию конечной продукции стимулирует участников цепочки поставок к получению больше сельхозпродукции лучшего качества.

      Доля качественных рабочих мест в сельском хозяйстве составляет 51,7 тысяч. Данный показатель по оценкам экспертов к 2030 году составит порядка 101 тысяч единиц.

      Сектор услуг в Казахстане вносит значительный вклад в экономику страны, составляя 52,5 % ВВП страны (2022 год). Сектор охватывает широкий спектр видов деятельности, таких как торговля, телекоммуникации, финансы, недвижимость и государственное управление. В отличие от более капиталоҰмких отраслей развитие сектора услуг непременно связано с привлечением трудовых ресурсов, в том числе высвобождаемых из других секторов экономики.

      Учитывая наличие потенциала к конкурентоспособному развитию и структуру отрасли для развития рынка труда в секторе услуг, необходимы стимулирование частных инвестиций в строительство транспортно-логистической инфраструктуры (оптово-распределительные и логистические центры, склады, фулфилмент центры, хранилища для сельскохозяйственной продукции), а также развитие системы сертификации.

      Для сектора услуг, связанных с экономикой знаний (креативная экономика, научная и техническая деятельность), критическими являются обеспечение инфраструктурой и отмена институциональных барьеров в форме ограничения конкуренции.

      В целях создания благоприятных условий для развития торговли, включая электронную, меры государственной политики будут сконцентрированы на решении нескольких ключевых задач:

      развитие современных форматов торговли и сокращение дефицита торговых площадей современного формата путем включения для местных исполнительных органов индикативных норм обеспеченности населения, прежде всего городского, торговыми площадями современного формата;

      развитие торгово-логистической инфраструктуры, включая оптово-распределительные и логистические центры, склады, центры распределения (фулфилмент центры), хранилища сельскохозяйственной продукции и т.п.;

      стимулирование увеличения объемов внешнеторговых операций путем значительного сокращения сроков таможенного оформления и устранения узких мест в инфраструктуре для повышения ее пропускной способности;

      развитие системы сертификации продукции для сокращения сроков получения сертификатов и повышения доступности внешних рынков для казахстанской продукции.

      В секторе торговли в 2022 году находилось 183,7 тысяч качественных рабочих мест, что составляет 13,7 % от общего количества занятых в данной отрасли (один из самых низких показателей). По оценкам экспертов данный целевой показатель к 2030 году составит 285 тысяч рабочих мест.

Параграф 2.5. Стимулирование спроса на качественные рабочие места с учетом макрорегионов

      Системное стимулирование спроса должно быть нацелено на сбалансированное развитие макрорегионов. Для этого необходимо проведение политики диверсификации экономик с обеспечением перетока инвестиционных и трудовых ресурсов из добывающей промышленности и низкопроизводительных сельскохозяйственных секторов в обрабатывающую промышленность и высокопроизводительные сервисные сектора экономики, что повысит среднедушевые доходы населения страны.

      Создание условий для трудовой миграции вслед за качественными рабочими местами позволит эффективно распределить перетоки трудовых ресурсов в разрезе регионов и отраслей.

      Вместе с тем повышение количества и качества рабочих мест потребует переквалификации и обучения, направленных на изменение региональной и отраслевой специализации, что имеет решающее значение для справедливого перехода, а также включение критерия по расширению и созданию качественных рабочих мест при предоставлении государственной поддержки субъектам бизнеса.

      Системное стимулирование спроса в Южном макрорегионе – первичная индустриализация и мобильность кадров

      Прогноз рабочей силы до 2030 года в Южном макрорегионе обозначает ежегодный прирост в количестве до 200 тысяч человек, обеспечиваемый преимущественно за счет молодежи. При этом в макрорегионе наблюдается высокая концентрация рабочей силы к 2030 году (более 35 % от всей рабочей силы Казахстана).

      Медианная заработная плата наемных работников в макрорегионе является самой низкой по Казахстану (178,5 тысяч тенге). Специфика структуры занятости характеризуется высокой занятостью населения в сельском хозяйстве (50% сельскохозяйственных работников трудятся на юге страны) и низкой долей работников в промышленном секторе (15 % – самый низкий показатель среди макрорегионов).

      Решение задачи по повышению доходов в южных регионах страны с высокой долей занятости в сельском хозяйстве требует изменения структуры экономики этих регионов. Для этого должны быть созданы привлекательные условия для первичной индустриализации в этих регионах с максимально возможным использованием потенциала существующих специальных экономических и индустриальных зон.

      Формирование "точек индустриализации" в южных регионах предлагается путем реализации таких мер как локализация производств и дальнейшее развитие отраслевых кластеров в легкой и пищевой промышленности, а также в сфере строительных материалов. Развитие обрабатывающей промышленности требует создания инфраструктуры, а также подготовки и переподготовки кадров для проектов по первичной индустриализации юга (в основном, легкая промышленность).

      Исходя из демографических особенностей других макрорегионов необходимо также обеспечить целевую подготовку и обеспечение перетока кадров в Центральный и Восточный Казахстан. Действующие тренды на рынке труда также требуют обеспечения качественной трудовой миграции из трудоизбыточных регионов Казахстана.

      Для качественной подготовки кадров в рамках первичной индустриализации необходимы реорганизация системы ТиПО, увеличение доли профильных колледжей и повышение уровня взаимодействия с отраслевыми предприятиями.

      Системное стимулирование спроса в Центрально-Восточном макрорегионе – реиндустриализация экономики

      Прогноз рабочей силы до 2030 года в Центрально-Восточном макрорегионе показывает снижение общего количества рабочей силы в регионе на 10 % в течение 7 лет, а также рост доли молодежи в структуре рабочей силы, ежегодный выход на рынок труда более 30 тысяч человек.

      Медианная заработная плата наемных работников в макрорегионе составляет 203,2 тысяч тенге. Специфика структуры занятости характеризуется высокой занятостью населения в промышленности.

      Приоритетным направлением создания новых рабочих мест и повышения доходов населения в Центрально-Восточном макрорегионе должна стать реиндустриализация экономики региона, то есть необходимо провести вначале процесс восстановления и затем развития промышленности.

      Для реализации данной задачи необходимы меры по развитию и модернизации промышленной инфраструктуры, а также созданию современных исследовательских центров для разработки технологий, повышения сложности действующих производств, привлечения крупных технологических компаний.

      Исходя из экономических и демографических особенностей макрорегиона необходимо обеспечить межотраслевой переток из добывающей промышленности в обрабатывающую промышленность, а также приток квалифицированных кадров из других регионов с соответствующей целевой подготовкой и переподготовкой кадров на базе ТиПО.

      Системное стимулирование спроса в Северном макрорегионе – кластеризация агробизнеса

      Северный макрорегион характеризуется преимущественно негативным прогнозом развития рабочей силы – снижение общего количества рабочей силы в регионе в течение 7 лет достигло 12 %, а также ежегодный выход на рынок труда менее 30 тысяч человек (самый низкий показатель по стране). Дополнительным фактором является высокое миграционное давление со стороны мегаполисов и приграничных регионов.

      Медианная заработная плата наемных работников в макрорегионе является второй самой низкой по Казахстану после юга (186,7 тысяч тенге). Специфика структуры занятости также характеризуется высокой занятостью населения в сельском хозяйстве (25 % сельскохозяйственных работников) и низкой долей работников в промышленном секторе (18 %).

      Увеличение доли качественных рабочих мест в северных регионах страны, учитывая специализацию на производстве зерна, возможно за счет кластеризации сельскохозяйственных предприятий. Для этого необходима комплексная реализация таких мер как:

      развитие кластеров из производственных и перерабатывающих компаний для охвата всего цикла производства и переработки сельскохозяйственной продукции, включая расходные материалы;

      повышение производительности труда путем внедрения новых технологий;

      создание инфраструктуры для единой системы заготовки, хранения сельхозпродукции и цепочек сбыта в одном кластере.

      Ключевыми задачами также становятся сокращение оттока кадров за счет увязки системы подготовки кадров с региональными проектами в сфере индустриализации, а также подготовка кадров с акцентом на автоматизацию и цифровизацию сельского хозяйства.

      Системное стимулирование спроса в Западном макрорегионе – развитие недропользователями программ внутристрановой ценности

      Прогноз рабочей силы до 2030 года в Западном макрорегионе характеризуется преимущественно положительными тенденциями – прирост общего количества рабочей силы в регионе и увеличение количества молодежи, выходящей на рынок труда, в 1,5 раза (до 40 тысяч человек).

      Специфика структуры занятости характеризуется высокой занятостью населения в промышленности и крайне низкой (6 %) занятостью в сфере сельского хозяйства. Более 90 % ВРП Западного макрорегиона обеспечивает добывающая промышленность – высокопроизводительный сектор с ограниченным количеством создаваемых рабочих мест. Медианная заработная плата наемных работников в макрорегионе составляет 227,7 тысяч тенге.

      Приоритетным направлением создания качественных рабочих мест и повышения доходов населения в Западном макрорегионе также должна стать индустриализация экономики региона – запуск проектов по созданию долгосрочных партнерств и консорциумов с недропользователями в целях поддержки открытия и развития бизнеса.

      Создание новых промышленных производств необходимо осуществлять с применением механизма офтейк-контрактов для локализации и создания новых производств и механизма офсетных контрактов для трансферта технологий и привлечения инвестиций.

      Для эффективного кадрового обеспечения программ индустриализации в Западном макрорегионе необходима программа привлечения лучших кадров для повышения качества дошкольного и среднего образования и ТиПО.

Глава 3. Создание условий к эффективной связи экономики и системы развития человеческого капитала для сопряжения спроса и предложения

      Одной из основных задач центральных и местных исполнительных органов является создание новых рабочих мест.

      На сегодня создание рабочих мест генерируют в основном проекты, реализуемые в рамках документов Системы государственного планирования, инвестиционных проектов, программ по стимулированию развития малого и среднего предпринимательства.

      В этой связи плановые показатели по созданию рабочих мест будут предусмотрены в региональных картах занятости.

      Мониторинг создания рабочих мест, а также трудоустройства населения будет осуществляться посредством информационных систем Министерства труда и социальной защиты населения Республики Казахстан (автоматизированная информационная система "Рынок труда", информационная система "Интеграционная карта создания рабочих мест", Электронная биржа труда).

Параграф 3.1. Переформатирование работы центров трудовой мобильности и дальнейшее совершенствование цифровой экосистемы рынка труда

      Будут созданы комплексные системы обучения сотрудников центров трудовой мобильности, включающие непрерывное профессиональное развитие по единым программам и методикам, соответствующие современным тенденциям развития рынка труда и услуг службы занятости. Также будут проводиться оценка полученных знаний сотрудников, присвоение квалификационных категорий на основе результатов аттестации, совершенствование системы оплаты труда.

      Задача центра трудовой мобильности будет заключаться в обеспечении индивидуального подхода в работе с безработными и выработке правильного и достаточного набора услуг для них, то есть будет обеспечен переход к работе с безработными на принципах кейс-менеджмента.

      Новые подходы в работе центров трудовой мобильности будут осуществляться на основе потребностей и интересов граждан и работодателей. Также будет проведена полная цифровизация всех инструментов государственной поддержки и внедрены цифровые службы занятости.

      В рамках реализации проекта "Цифровая служба занятости" будет продолжена работа по сокращению доли оказания услуг в офлайн-формате с посещением офисов центров трудовой мобильности и смещению приоритета в сторону цифровых каналов взаимодействия соискателей и работодателей с органами занятости.

      Цифровая трансформация органов занятости будет предусматривать полный переход оказания услуг в цифровой формат. Будут разработаны механизмы дистанционного карьерного консультирования, инструменты видео-резюме и видео-собеседований с работодателями, а также использован искусственный интеллект при сопоставлении вакансий и резюме при поиске работы.

      Стратегия работы цифровых органов занятости будет ориентирована на обеспечение равного доступа к услугам всем заинтересованным сторонам.

      Цифровизация услуг в сфере занятости будет способствовать повышению качества и прозрачности предоставляемых услуг, скорости и удобству получения мер государственной поддержки для граждан и работодателей, снижению бюрократических барьеров.

      В рамках дальнейшего развития Электронной биржи труда будут разработаны сервисы по индивидуальному подбору вакансий в соответствии с навыками на основе искусственного интеллекта, включающие:

      конструктор карьерного пути и профессиональный ориентатор;

      возможность региональной и международной трудовой миграции;

      расширение доступности и обеспечение массовости онлайн обучения;

      независимую оценку и сертификацию навыков;

      заключение электронных трудовых договоров;

      электронный сервис "Платформенная занятость".

      Это позволит гражданам перейти от простого поиска работы к проактивному трудоустройству, а также создаст условия для повышения доходов через развитие навыков, трудовую мобильность, упрощенное оформление трудовых отношений.

Параграф 3.2. Формализация платформенной занятости

      В 2023 году реализован пилотный проект по формализации платформенной занятости, подразумевающий единую ежемесячную налоговую выплату в размере 1% от дохода. С 1 июля 2023 года введен в действие Социальный кодекс Республики Казахстан, в котором закреплены нормы по регулированию платформенной занятости, в частности, введены соответствующая статья, понятийный аппарат, определен порядок взаимодействия сторон платформенной занятости, их права и обязанности.

      Для окончательной формализации платформенной занятости необходимо введение нового налогового режима для лиц, занятых посредством интернет-платформ, в том числе путем внесения изменений в Кодекс Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)", Социальный кодекс Республики Казахстан и Закон Республики Казахстан "Об обязательном социальном медицинском страховании".

Параграф 3.3. Повышение инклюзивности рынка труда

      Создание возможностей для людей предпенсионного (старшего) возраста

      По мере повышения порога пенсионного возраста возрастает необходимость поддержки занятости лиц предпенсионного возраста с целью повышения уровня их экономической активности.

      Для реализации данного направления предлагается развивать три основных рычага обеспечения возможностей для лиц старшего поколения:

      стимулирование работодателей для найма лиц предпенсионного возраста посредством субсидирования заработных плат, что позволит старшему поколению доработать до официального выхода на пенсию и тем самым обеспечить достойную старость;

      вовлечение рабочей силы старшего возраста в культуру "обучения в течение всей жизни" для непрерывного повышения квалификации посредством приобретения навыков. Широкий доступ и актуальность приобретаемых в ходе обучения навыков обеспечит онлайн-обучение на бесплатной государственной платформе. Комбинация профессионального опыта и приобретение новых навыков позволят лицам старшего возраста сохранять конкурентоспособность на рынке труда, не уступая молодой рабочей силе.

      Создание возможностей для лиц с инвалидностью

      Создание возможностей для трудоустройства лиц с инвалидностью и включение их в экономическую активность являются важным направлением политики инклюзии. Трудоспособные граждане с особыми потребностями не должны оставаться в стороне, а должны быть включены в продуктивную занятость наравне со всеми. Для этого будут активно использованы инструменты социальной защиты и цифровизации трудовой деятельности.

      В целях содействия занятости лиц с инвалидностью будут применяться следующие инструменты:

      стимулирование найма лиц с ограниченными возможностями через субсидирование заработных плат, а также возмещение расходов по адаптации и обучению на рабочих местах;

      квотирование рабочих мест для лиц с инвалидностью, а также стимулирование использования квот для найма новых работников, а не сохранения рабочих мест;

      развитие системы поддержки и стимулирования трудоустройства в зависимости от степени трудоспособности, стремлений и социальных характеристик лица с инвалидностью, при этом не ограничиваясь формальной оценкой медицинского заключения.

      Следует также стимулировать предпринимательство среди лиц с ограниченными возможностями за счет развития комплексных целевых программ поддержки предпринимательства.

Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

      Достижение целей будет измеряться целевыми индикаторами, указанными в таблице к настоящей Концепции.

      Реализация предлагаемых мер приведет к увеличению количества качественных рабочих мест и улучшению структуры занятости.

      К 2030 году в экономике прогнозируется 3,8 млн качественных рабочих мест, что будет составлять 45% в общей структуре занятости.

      Среднегодовой темп роста качественных рабочих мест составит 10%.

      1,7 млн человек повысят доходы до уровня выше медианной заработной платы.

      Ежегодно количество людей с доходами, превышающими медианную заработную плату, будет увеличиваться в среднем на 288 тысяч.

Таблица. Целевые индикаторы

№ п/п

Целевые индикаторы

Ед. изм.

Прогноз

Ответственные исполнители




2024 год

2025 год

2026 год

2027 год

2028 год

2029 год



1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

Увеличение количества качественных рабочих мест в разрезе основных видов экономической деятельности

тысяч человек

2 452

2 847

3 085

3 324

3 562

3 801

Правительство Республики Казахстан

1.1

Сельское, лесное и рыбное хозяйство

тысяч человек

65

71

78

85

92

101

МСХ, МЭПР

1.2

Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров

тысяч человек

156

178

201

224

247

270

МЭ, МПС

1.3

Обрабатывающая промышленность

тысяч человек

323

361

400

441

481

524

МПС, МСХ, МЭ

1.4

Снабжение электроэнергией, газом, паром, горячей водой и кондиционированным воздухом

тысяч человек

64

70

76

82

89

95

МЭ

1.5

Водоснабжение, сбор, обработка и удаление отходов, деятельность по ликвидации загрязнений

тысяч человек

16

19

20

21

22

24

МВРИ, МЭПР

1.6

Строительство

тысяч человек

152

159

166

174

182

191

МПС

1.7

Оптовая и розничная торговля, ремонт автомобилей и мотоциклов

тысяч человек

211

226

240

255

270

285

МТИ

1.8

Транспорт и складирование

тысяч человек

211

228

244

261

280

298

МТ, МТИ

1.9

Предоставление услуг по проживанию и питанию

тысяч человек

22

24

25

26

28

30

МТС

1.10

Информация и связь

тысяч человек

79

90

101

112

124

136

МЦРИАП, МКИ

1.11

Финансовая и страховая деятельность

тысяч человек

57

58

58

59

59

60

МФ

1.12

Операции с недвижимым имуществом

тысяч человек

21

22

23

23

24

25

МЮ

1.13

Профессиональная, научная и техническая деятельность

тысяч человек

66

68

70

72

74

76

МПС, МНВО, МСХ

1.14

Деятельность в области административного и вспомогательного обслуживания

тысяч человек

62

66

70

72

76

80

МТСЗН, МВД, МТС

1.15

Государственное управление и оборона, обязательное социальное обеспечение

тысяч человек

260

268

276

285

293

301

АДГС, МТСЗН, МО

1.16

Образование

тысяч человек

372

394

420

439

456

466

МП, МНВО, МЗ, МСХ, МВД, МО, МКИ

1.17

Здравоохранение и социальное обслуживание населения

тысяч человек

256

276

297

318

339

358

МЗ, МТСЗН

1.18

Искусство, развлечения и отдых

тысяч человек

30

33

35

38

40

44

МКИ, МТС

1.19

Предоставление прочих видов услуг

тысяч человек

29

31

32

35

36

39

МНЭ, МТСЗН

1.20

Платформенная занятость

тысяч человек


205

253

302

350

398

МТСЗН, МФ, МЦРИАП

2

Увеличение количества качественных рабочих мест в разрезе регионов

тысяч человек

2 452

2 847

3 085

3 324

3 562

3 801

Правительство Республики Казахстан

2.1

Область Абай

тысяч человек

60

69

71

74

76

80

акимат области Абай

2.2

Акмолинская область

тысяч человек

99

116

126

136

148

158

акимат Акмолинской области

2.3

Актюбинская область

тысяч человек

127

148

161

174

187

200

акимат Актюбинской области

2.4

Алматинская область

тысяч человек

98

113

125

136

148

160

акимат Алматинской области

2.5

Атырауская область

тысяч человек

111

129

141

153

164

175

акимат Атырауской области

2.6

Западно-Казахстанская область

тысяч человек

89

103

113

122

131

141

акимат Западно-Казахстанской области

2.7

Жамбылская область

тысяч человек

100

115

124

134

143

152

акимат Жамбылской области

2.8

Область Жетісу

тысяч человек

73

83

88

95

101

107

акимат области Жетісу

2.9

Карагандинская область

тысяч человек

150

169

180

189

199

209

акимат Карагандинской области

2.10

Костанайская область

тысяч человек

108

123

130

136

144

151

акимат Костанайской области

2.11

Кызылординская область

тысяч человек

79

93

100

108

115

123

акимат Кызылординской области

2.12

Мангистауская область

тысяч человек

98

116

130

142

154

166

акимат Мангистауской области

2.13

Павлодарская область

тысяч человек

99

111

116

121

125

131

акимат Павлодарской области

2.14

Северо-Казахстанская область

тысяч человек

67

75

78

81

85

88

акимат Северо-Казахстанской области

2.15

Туркестанская область

тысяч человек

147

174

191

207

224

241

акимат Туркестанской области

2.16

Область Ұлытау

тысяч человек

30

33

35

37

39

40

акимат области Ұлытау

2.17

Восточно-Казахстанская область

тысяч человек

96

108

112

118

122

127

акимат Восточно-Казахстанской области

2.18

город Астана

тысяч человек

252

296

326

354

384

412

акимат города Астаны

2.19

город Алматы

тысяч человек

466

553

610

668

725

783

акимат города Алматы

2.20

город Шымкент

тысяч человек

103

120

128

139

148

157

акимат города Шымкента

      ______________________________________________

  Приложение
к Концепции развития
рынка труда
Республики Казахстан на 2024 – 2029 годы

План действий
по реализации Концепции развития рынка труда Республики Казахстан на 2024 – 2029 годы

№ п/п

Наименование реформ/основных мероприятий

Форма завершения

Срок завершения

Ответственные исполнители


1

2

3

4

5

1. Развитие человеческого капитала

Целевые индикаторы:
доведение доли востребованных профессий, охваченных профессиональными стандартами, к 2029 году до 90 %.
 

1

Внедрение современных форм управления в организациях ТиПО, входящих в кластер
 

приказ МП

декабрь 2024 года

МП, МИО

2

Внедрение сетевой формы обучения в системе ТиПО
 

приказ МП

декабрь 2026 года

МП, МТСЗН, МИО

3

Внедрение программы ранней профессиональной диагностики школьников и ориентации на востребованные профессии
 

программа ранней профессиональной диагностики

декабрь 2024-2029 годов

МП, МНВО, МТСЗН, МИО

4

Совместная работа школ и ТиПО для получения практических навыков в стенах ТиПО
 

диплом

декабрь 2024-2029 годов

МП, МТСЗН, МИО

5

Профилизация организаций ТиПО с определением "якорных" организаций
 

постановления акимов областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента

декабрь 2024-2029 годов

МП, МТСЗН, МИО

6

Признание результатов обучения ТиПО для продолжения образования в организациях высшего и (или) послевузовского образования

признание результатов обучения ТиПО

декабрь 2024-2029 годов

МНВО, МП

7

Определение профессий, по которым будет вестись признание профессиональных квалификаций
 

реестр профессий

2024-2029 годы

МТСЗН, заинтересованные государственные органы,
НПП "Атамекен" (по согласованию)

8

Разработка и актуализация профессиональных стандартов
 

приказы

2024-2029 годы

заинтересованные государственные органы

9

Разработка и актуализация образовательных программ ТиПО и высшего и (или) послевузовского образования на основе профессиональных стандартов
 

Обновление образовательных программ

2024-2029 годы

МП, МНВО, МТСЗН

10

Расширение доступа к информации для эффективного профессионального ориентирования через цифровой "Путеводитель по профессиям"
 

путеводитель по профессиям

2024-2029 годы

МТСЗН, МНВО, МП

11

Передача организаций ТиПО в доверительное управление крупным предприятиям и в рамках офтейк-контрактов
 

постановления акимов областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента

декабрь 2024-2029 годов

МИО, МП, МТСЗН

12

Мониторинг горизонтальной мобильности рабочей силы по межрегиональному и межотраслевому перетоку, вовлечению в предпринимательскую деятельность
 

отчет

декабрь 2024-2029 годов

МТСЗН,
МП, МНВО, МИО

13

Выработка предложений по стимулированию внутренней мобильности в рамках инвестиционных проектов, предусматривающих создание массовых рабочих мест, развития жилищной и транспортной инфраструктуры для создания полюсов экономического роста за пределами агломераций (городов Астаны, Алматы, Шымкента)
 

аналитическая информация

декабрь 2024 года

МТСЗН, МПС, МТ, МЭ, МЭПР, МСХ, МИО

14

Стимулирование релокации кадров в трудодефицитные регионы
 

аналитическая информация

Декабрь 2024 года

МТСЗН, МПС, МТ, МЭ, МЭПР, МСХ

2. Стимулирование спроса на качественные рабочие места

Целевые индикаторы:
Увеличение количества качественных рабочих мест, в тыс. человек (2024 год – 2452, 2025 год – 2847, 2026 год – 3085, 2027 год – 3324, 2028 год – 3562, 2029 год – 3801)
 

15

Запуск в промышленную эксплуатацию информационной системы недропользования, включающей:
цифровую базу данных геологической информации;
"Единое окно" для получения государственных услуг;
интерактивные геологические карты (лаборатории, кернохранилища, обогатительные фабрики, металлургические заводы, логистические пути и др.);
обеспечение открытого доступа в информационную систему потенциальным инвесторам и действующим недропользователям.
 

акт приема в промышленную эксплуатацию

июнь 2024 года

МЦРИАП, МПС, МЭ

16

Разработка предложений по внесению изменений в Трудовой кодекс Республики Казахстан по вопросам взаимодействия центральных государственных, местных исполнительных органов, а также крупных горно-металлургических организаций и недропользователей, планирующих высвобождение сотрудников при модернизации производства
 

проект законодательных поправок

июнь 2027 года

МТСЗН, МПС, МЭ, МЭПР, МИО

17

Внедрение механизма гражданского офсета для развития внутристрановой ценности путем локализации производств в рамках регулируемых закупок и проектов государственно-частного партнерства
 

проект законодательных поправок

декабрь 2024 года

МПС, МФ, МЭ, МСХ, МЭПР

18

Промышленная кооперация. Предложение пакета стимулов для иностранных инвесторов для расширения и (или) создания совместных производств в приграничных регионах, обеспечивающих встраивание в трансграничные цепочки создания стоимости
 

аналитическая информация и рекомендации

июнь 2025 года

МПС, МНЭ, МТСЗН, МСХ, МЭ, МФ

19

Разработка предложений по вопросам создания механизма предоставления земельных участков на основе открытого аукциона для предоставления земельных участков под строительство жилья с учетом обязательств со стороны застройщика по передаче доли жилой площади в объекте застройки
 

аналитическая информация и рекомендации

декабрь 2024 года

МСХ, МПС, МФ, МИО
 

20

Развитие железнодорожной инфраструктуры.
Строительство вторых путей участка "Достык – Мойынты", "Дарбаза – Мактаарал", новой железнодорожной линии "Бахты – Аягоз" и обводной железнодорожной линии в обход станции "Алматы".
Ремонт 11 тыс. км железнодорожных участков до конца 2029 года
 

акт выполненных работ

декабрь 2029 года

МТ

21

Создание пакета стимулов для привлечения инвесторов в развитие логистических центров на базе крупных региональных аэропортов Республики Казахстан
 

аналитическая информация и рекомендации

декабрь 2026 года

МТ, МИД

22

Выработка предложений по созданию сети центров агрокомпетенций на базе ТиПО для обучения кадров
 

центры агрокомпетенции

декабрь 2024-2026 годов

МП,
НПП "Атамекен"
(по согласованию)

23

Создание пакета стимулов для расширения и строительства форматов современной торговли
 

аналитическая информация и рекомендации

июнь 2028 года

МТИ, МФ, МПС, НПП "Атамекен"
(по согласованию)

24

Приоритизация среднего предпринимательства при распределении ресурсов по бюджетным программам и включение критерия по созданию качественных рабочих мест при оказании мер государственной поддержки для субъектов малого и среднего бизнеса
 

принятие пакета нормативных правовых актов

декабрь 2024 года

МНЭ, МФ, МПС, МСХ, МЭ, МЭПР,
НПП "Атамекен"
(по согласованию)

25

Повышение пропускной способности на пограничных переходах. Эффективная цифровизация пунктов пропуска для сокращения сроков таможенного оформления
 

аналитическая информация

Июнь 2024 года

МФ, МТ, МТИ, МЦРИАП

26

Индустриализация юга. Развитие существующей и создание новой производственной инфраструктуры, и предложение пакета стимулов для простых нересурсоемких производств обрабатывающей промышленности в трудоизбыточных южных регионах
 

аналитическая информация

декабрь 2027 года
 

акиматы Алматинской, Жамбылской, Кызылординской, Туркестанской областей, области Жетісу, городов Алматы и Шымкента, МНЭ, МПС, МФ

27

Реиндустриализация центральных и восточных регионов. Предложение пакета стимулов для расширения и (или) создания производств со средней или высокой технологической сложностью
 

аналитическая информация и рекомендации

декабрь 2027 года

акиматы Восточно-Казахстанской, Карагандинской областей, областей Абай и Ұлытау,
МНЭ, МПС, МФ,

28

Кластеризация и специализация агробизнеса. Создание единых систем заготовок, хранения сельхозпродукции и цепочек сбыта в одном кластере (по географическому принципу). Предложение пакета стимулов для увеличения доли качественных рабочих мест за счет кластеризации сельскохозяйственных предприятий
 

аналитическая информация и рекомендации

декабрь 2024 года

МСХ, МНЭ, МФ, НПП "Атамекен"
(по согласованию)

3. Создание условий к эффективной связи экономики и системы развития человеческого капитала для сопряжения спроса и предложения

Целевые индикаторы:
1) доведение доли оцифрованных мер содействия занятости с 86 до 100 %.
2) увеличение доли получателей государственных услуг в сфере занятости и охвата мерами содействия занятости в онлайн-формате с 44 до 70 % – (2024 год – 50 %, 2025 год – 54 %, 2026 год – 58 %, 2027 год – 62 %, 2028 год – 65 %, 2029 год – 70 %).
3) увеличение доли сотрудников карьерных центров, прошедших обучение бизнес-процессам с 14,2 до 80 % (2024 год – 25 % от штатной численности, 2025 год – 30 %, 2026 год – 35 %, 2027 год – 50 %, 2028 год – 65 %, 2029 год – 80 %)

29

Утверждение региональных карт занятости, предусматривающих показатели создания рабочих мест в рамках национальных проектов и (или) государственных программ
 

региональные карты занятости

2024-2029 годы

МИО, МНЭ, МСХ, МПС, МТ, МТИ, МКИ, МТС, МП, МНВО, МЗ, МЭПР, МВРИ, МЭ, МЦРИАП, МТСЗН

30

Мониторинг создания рабочих мест, а также трудоустройства населения посредством информационных систем МТСЗН

отчет

2024-2029 годы

МТСЗН, МИО

31

Внедрение комплексной системы обучения сотрудников центров трудовой мобильности (карьерных центров): формирование индивидуальных планов обучения, непрерывное профессиональное обучение, аттестация и присвоение квалификационных категорий, создание пула внутренних тренеров

приказы МТСЗН

декабрь 2024 года

МТСЗН, МИО

32

Перевод активных мер содействия занятости в онлайн-формат на Enbek.kz: дистанционное карьерное консультирование безработных, перевод в цифровой формат процессов трудоустройства – видеорезюме и видеособеседование, организация цифровых трудовых практик, сопряжение вакансий и резюме на базе искусственного интеллекта

оказание услуг в сфере занятости в цифровом формате

2024-2029 годы

МТСЗН, МИО

33

Внедрение электронного сервиса "Платформенная занятость" для автоматизации регистрации и социальной защиты платформенных работников, применение специального налогового режима

электронный сервис "Платформенная занятость"

декабрь
2024 года

МТСЗН, МЦРИАП, МФ

      Примечание: расшифровка аббревиатур:

МСХ


Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан

НПП "Атамекен"


Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен"

МЮ


Министерство юстиции Республики Казахстан

МНВО


Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан

МЗ


Министерство здравоохранения Республики Казахстан

МТСЗН


Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

МИО


местные исполнительные органы

МТ


Министерство транспорта Республики Казахстан

МФ


Министерство финансов Республики Казахстан

МО


Министерство обороны Республики Казахстан

МКИ


Министерство культуры и информации Республики Казахстан

АДГС


Агентство Республики Казахстан по делам государственной службы

МП


Министерство просвещения Республики Казахстан

МПС


Министерство промышленности и строительства Республики Казахстан

МВРИ


Министерство водных ресурсов и ирригации Республики Казахстан

МТИ


Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан

МИД


Министерство иностранных дел Республики Казахстан

ТиПО


техническое и профессиональное образование

МТС


Министерство туризма и спорта Республики Казахстан

МЦРИАП


Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан

МНЭ


Министерство национальной экономики Республики Казахстан

МЭ


Министерство энергетики Республики Казахстан

МЭПР


Министерство экологии и природных ресурсов Республики Казахстан

МВД


Министерство внутренних дел Республики Казахстан

___________________________________________________