ИПС "Әділет"

Соттардың жұмысындағы кемшіліктерді жою, олар азаматтардың өмірі мен денсаулығына қарсы жасалған әрекеттер үшін белгіленген заңдарды біркелкі қолдануын қамтамасыз ету мақсатымен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Пленумы қаулы етеді:

1. Жасалған қылмыстың барлық мән-жайын жан-жақты, толық әрі әділ зерттеу жөніндегі заң талаптары қасақана кісі өлтіргендігі туралы істерді қараған кезде ерекше ескерілуі тиіс. Себебі, одан айыптының әрекеті дұрыс бағалануы, ал қылмысты ауырлататын жағдайлар жасалғанда заң бойынша өлім жазасы қолданылатындығы осыған байланысты екеніне соттардың назары аударылатын болсын.

2. Кісі өлтіруге бірнеше адам қатысқан жағдайда соттар қатысушылардың арасындағы алдын ала келісім болған-болмағанын, олардың арасында рольдердің бөлісілген-бөлісілмегенін, сондай-ақ қылмыс жасауға қатысқандардың әрқайсысының оған қатыстылығы дәрежесіне қорытынды жасауға негіз беретін басқа да барлық жайларды мұқият зерттеп, қатысушылардың әрқайсысының іс-әрекеттерін дәрежелеп, жеке-жеке жаза тағайындауға тиіс.

Кісі өлтіруге бірлесіп әрекет жасаған жәбірленушінің өмірін сарп ету процесіне өздері тікелей қатысқан адамдар осы қылмысты әдейі жасағандар деп табылады. Олардың әрекеті ҚК-тің 88-бабының тиісті бөліктері және оның тармақтары бойынша дәрежеленеді. Қылмысқа қатысы бар, бірақ кісі өлтіру процесіне тікелей қатыспағандардың әрекеті (ұйымдастырушылар, дем берушілер, арандатушылар) дәлелді деп танылғанда, дәрежелену белгілері көрсетіліп, ҚР-тің 17-бабымен және 88-баптың тиісті бөліктерімен дәрежеленуге тиіс.

Қылмыс субъектілерін сипаттайтын дәрежелеу белгілері (ерекше қауіпті рецидивистің немесе бұрын қасақана кісі өлтірген адамның қасақана кісі өлтіруі) тек сондай белгілері бар қылмысқа қатысушылардың әрекетін дәрежелегенде ғана ескерілуі тиіс. Басқа қылмысты ауырлататын орындаушының әрекеттерін сипаттайтын жағдайлар қылмысқа қатысушылар үшін оларға ондай жағдайлар алдын ала мәлім болғанда ғана жауапкершілік тудырады.

3. Соттар бір топ болып қасақана кісі өлтіру қылмысынан сондай қылмыс жасаған бандаға қатысушыларды айыра білген жөн. Қарулы банданы ұйымдастырғаны, оған және олардың шабуылына қатысқаны үшін жауапкершілікті белгілейтін ҚК-тің бабында банданың қылмысты әрекеттерінен мүмкін болатын зардаптары үшін жауапкершілік көрсетілмеген. Осыған орай бандаға қатысушы адамның қасақана кісі өлтіруі жасалған қылмыстардың жиынтығы бойынша бандитизм және қасақана кісі өлтіру ретінде дәрежеленуге жатады.

4. Қасақана кісі өлтіру тікелей де, жанама арам ниетпен де жасалуы мүмкін екендігін соттардың еске алғаны жөн. Адамды қасақана өлтіруге оқталу қылмысы, тек тікелей ниетпен жасалады. Бұл жағдайда айыпты өзінің әрекеті қоғамға қауіпті екенін, жәбірленушінің өлерін біліп, өлгенін тілейді. Бірақ оның ырқына байланысты емес себептерден адам өлмей қалады. Осыған байланысты айыптының әрекеттері шын мәнінде жәбірленушіні өлтіруге бағытталған ба, дегеніне жетуге нендей жағдайлардың кедергі болғанын анықтау қажет.

5. Өзіне және өзге тұлғаға материалдық пайда (мүліктік құқықтарды, тұрғын үйге құқықтарды, үшінші тұлғалардан сыйақы алу және тағы сол сияқты) келтіру мақсатымен немесе материалдық шығындардан (мүлікті, ақшаны қайтару, қызмет көрсетуді төлеу, алименттерді төлеу, материалдық міндеттемелерді орындау және төлемдерді өтеу және тағы сол сияқты) құтылу мақсатымен жасалған қасақана кісі өлтіру ҚК 96-бабы екінші бөлігінің з) тармағы бойынша пайда табу мақсатымен жасалған әрекет ретінде саралануға жатады.

Сыйақы үшін қасақана кісі өлтірген кінәлінің әрекеттерін де жалданып кісі өлтіру ретінде ҚК 96-бабы екінші бөлігінің з) тармағы бойынша, ал осындай кісі өлтіруді ұйымдастырған немесе орындаушыны сыйақыға кісі өлтіруге айдап салған тұлғаның әрекеттерін ҚК 28-бабының үшінші немесе төртінші бөліктері және ҚК 96-бабы екінші бөлігінің з) тармағы бойынша саралау керек.

Егер кінәлінің ниеті қарақшылық шабуыл жасауға бағытталса және осы қылмысты жасау және жәбірленушіге күш қолдану процесінде кінәлі оны қасақана өлтірсе, жасалған әрекет қылмыстардың жиынтығы ретінде ҚК 96-бабы екінші бөлігінің з) тармағы және ҚК 179-бабының тиісті бөлігі бойынша саралану қажет.

Қарақшылық шабуылдан немесе басқа қылмыстан кейін жасалған әрекетті жасыру мақсатымен қасақана құқыққа қарсы қаза келтіру жасалған әрекет үшін жауаптылық көзделген қылмыстық заң нормасы бойынша және ҚК 96-бабы екінші бөлігінің к) тармағы бойынша саралануға жатады.

Басқа қылмысты жасауды жеңілдету мақсатымен қасақана қаза келтіру де өлтіру тәсіліне (күш қолдану, у беру және тағы басқа жолмен) қатыссыз ҚК 96-бабы екінші бөлігінің к) тармағы және кісі өлтіргеннен кейін өзінің пиғылын жүзеге асыру мақсатында жасалған қылмыс үшін жауапкершілік көздейтін қылмыстық заңның нормасы бойынша саралануы керек.

Егер мүлікті иемдену ниеті қасақана кісі өлтіргеннен кейін туындаса және пайдакүнемдік ниет оны жасау себебі болмаса, онда кінәлінің жәбірленушіні өлтіргеннен кейін оның мүлкін алумен байланысты әрекеттері ҚК бөтен меншікке қарсы қылмыстар үшін жауаптылықты көздейтін баптары бойынша, ал кісі өлтіруі - ҚК 96-бабының саралаушы белгілерінің болуына байланысты тиісті бөлігі бойынша саралауға жатады.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 12 Нормативтік қаулысымен.

6. Соттарға бұзақылық ниетпен жасалған кісі өлтіруді жеке бас араздық салдарынан, дау-дамай немесе төбелес барысында жасалған кісі өлтіруден ажырата білген жөн. Бұл мәселені шешу кезінде кінәлі мен жәбірленушінің қарым-қатынасын, ұрыс пен төбелестің сылтауы мен себептерін, қақтығысты бастаушыны анықтап, екеуінің белсенділігі мен әрекеттерінің сипатын және басқа да жағдайларды ескеруі тиіс.

Қоғамды анық құрметтемеудің, моральдық және әдептілік нормаларын өрескел бұзудың салдарынан кісі өлтіру, егер кінәлінің әрекеті қоғамдық тәртіпті ашық бұзуға және өзін маңайындағы адамдарға қарсы қою, оларға қарағанда басымдылығын көрсету, оларға менсінбей қарау тілегінен туындаса, ҚК 96-бабы екінші бөлігінің и) тармағы бойынша саралануы керек. Бұл көп жағдайда себепсіз немесе болмашы сылтауды кісі өлтіруге себеп ретінде пайдалану арқылы жасалады.

Егер бұзақылық ниетпен бір кісіні өлтіру кезінде кінәлі басқа тұлғалардың денсаулығына қасақана ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірсе, онда жасалған әрекеттерді тұтастай қылмыстардың жиынтығы бойынша ҚК 96-бабы екінші бөлігінің и) тармағы және денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығын көздейтін ҚК баптарының тиісті бөліктері бойынша саралаған жөн.

Бұзақылық ниетпен кісі өлтіруге дейін және одан кейін жасалған бұзақылық әрекеттер онымен бір ниетпен байланысты болмаса, ҚК 257-бабының тиісті бөлігі бойынша дербес саралануы тиіс.

Қасақана кісі өлтіру, денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтiру, егер олардың жасалуына қызғаныш, кек, бас араздық және басқа да ниеттер себеп болса, тек қана қоғамдық орында немесе бөтен азаматтардың көзінше жасалуына байланысты бұзақылық ниетпен жасалған деп санауға болмайды.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 12 Нормативтік қаулысымен.

7. Қасақана кісі өлтірушілікті ҚК-тің 88-бабының "в" тармағымен дәрежелегенде айыпты адам өзінің бұл қимылын жәбірленушінің қызмет немесе қоғамдық борышын орындалуына байланысты екенін сезуі керек. Сондықтан оны қылмысқа итерген жәбірленушінің қандай заңды әрекеттері себеп болғанын анықтауы қажет.

Кез-келген адамның міндетті қызмет аясына жататын жұмысын қызметтік борышты орындау, ал қоғамдық борышты орындау деп - арнайы жүктелетін қоғамдық міндеттердің орындалуын айтады. Сондай-ақ қоғам немесе жеке адамның мүддесіне бола (заңды бұзуға жол бермеу, дайындалып жатқан немесе жасалған қылмыс туралы өкімет органдарына хабарлау және т.б.) жасалған басқа әрекеттер де танылады.

Милиция қызметкерінің қоғамдық тәртіпті қорғау жөніндегі өзіне жүктелген қызметін атқарып тұрған кезде оның өміріне қарсы және де айыптының бұл әрекеті. ҚК-тің 173-1-бабының диспозициясымен қамтылған жағдайларды қоспаған басқа да өзінің қызметтік борышын орындап тұрғанда өміріне қарсы жасалған әрекеттер, ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "в" тармағымен дәрежеленеді.

Егер жәбірленуші милиция қызметкері болмаса, бірақ сол мезетте милиция қызметкерімін деп өзін таныстырып және қоғамдық тәртіпті қорғауға бағытталған әрекеттер жасаса, оның өміріне қарсы жасалған әрекеттер ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "в" тармағымен дәрежеленеді.

8. Ерекше қаталдықпен қасақана кісі өлтірген жағдайға баға бергенде, мұндай ерекше қаталдық айыптының объективті әрекеттерінен басқа өз қылығына психикалық тұрғыдан қарауынан да көрінуі мүмкін екенін ескеру қажет. Атап айтқанда, жәбірленушіні өлтіру алдында немесе өлтіру үстінде оны азаптаған, қинаған немесе қорлаған болса, айыпты біле тұра жәбірленушіні ерекше қайғы-қасіретке душар етсе (жәбірленушінің денесін көп жерден жарақаттау, жанын қинайтын уды пайдалану, тірідей өртеу, көп уақыт аш қалдыру, су бермеу т.б.), бұл әрекеттер ерекше қаталдықтың белгілері деп саналады. Жәбірленуші жақындарының көзінше өлтірілсе, бұл әрекеттер жәбірленушінің жақындарына ерекше күйзеліспен қайғы-қасірет әкелген болса, ол да ерекше қаталдық болып табылады. Мұндайда айыптының субъективті көзқарасы жәбірленушіні өлтіруге бағытталған тікелей арам ниеттілігімен бірге, кісі өлтіру процесінің басы-қасында болған оның жақындарына ерекше күйзеліс пен қайғы-қасірет әкелген ниет ретінде де сипатталады.

Жәбірленушіге туыс адамдар ғана емес, қалыптасқан өзара қарым- қатынастағы сыйлас адамдар да (заңды некесі жоқ ерлі-зайыптылар, жігіт пен қалыңдық, қамқоршылар мен бағып-қағуға алғандар, солардың қолындағылар, т.б.) оның жақындары деп танылуы мүмкін.

Жәбірленушіні өлтірген кезде оның жақындарының басы-қасында болу фактісін ғана емес, айыптының қылмысты солардың көзінше, яғни қылмыс жасағанынан хабардар екендігін де соттар анықтауы қажет.

Айыпты адам бірнеше жақын адамдарды өлтіру ниетпен, алдымен басқаларының көзінше жәбірленушінің бірін, содан соң қалғанын өлтірсе, ол қаталдықпен кісі өлтіру деп есептеледі. Себебі өлтірер алдында жәбірленушінің әрқайсысына олардың көзінше жақын адамдарын өлтіргенде, ерекше моральдық күйзеліс әкелген болып саналады.

Жәбірленуші өлтірілген соң (оны жасыру мақсатымен мүшелеп тастаудан басқа) оның денесі танымастай етіліп бұзылуы, мәйіттің қорлануы да қаталдықты дәлелдейді, және ол ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "г" тармағымен дәрежелеуге негіз болады.

9. Көп адамның өміріне қауіп төндіретін қасақана жасалған кісі өлтірушілікті дәрежелеу үшін айыптының басқа адамдардың өміріне немесе денсаулығына нақты қауіп төндіретін тәсілді қолдану арқылы, белгілі бір адамды өлтіруге барғандығын анықтау қажет. Мұндайда айыптының әрекетін ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "д" тармағымен дәрежелеу үшін өлтірмекші болған адамның қасында болғандардың саны, олардың дене жарақатын алған-алмағаны есепке алынбайды.

Нақтылы бір адамды өлтіруге бағытталған әрекеттің салдарынан болған қауіптен басқалардың зақымдануына әкеліп соқтырған айыптының қылығы жанама ниет түрінде болады. Сондықтан бір адамды көп адамның өміріне қауіпті тәсілмен өлтіргенде басқалардың да өлуі немесе дене жарақатын алуы ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "д" және "з" тармақтарымен немесе дене жарақатын алуы ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "д" тармағымен және қасақана дене жарақаттау үшін жауаптылық белгілейтін басқа да тиісті баптармен дәрежеленуге жатады.

10. Зорлаумен немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттерімен ұштастырылған кісі өлтіру деп сол қылмыстарды жасауға оқталу немесе жасау барысында жәбірленушіге қасақана қаза келтіруді түсіну керек.

Зорлау немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттерін жасау үстінде немесе көрсетілген қылмыстарды жасауға оқталу кезінде немесе зорлап жыныстық қатынас жасау, нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттері аяқталғаннан кейін жасалған әрекеттерді жасыру не көрсетілген қарсылық үшін кек алу мақсатында жәбірленушіге құқыққа қарсы қаза келтіру ҚК 96-бабы екінші бөлігінің к) тармағы бойынша және ҚК 120 немесе ҚК 121-баптарының тиісті бөліктері бойынша саралануы керек. Қылмыстық процесті жүргізуші орган кінәлілердің көрсетілген әрекеттерін саралау кезінде іс бойынша анықталған ҚК 96-бабы екінші бөлігінің к) тармағында, сондай-ақ ҚК 96-бабы екінші бөлігінің басқа тиісті тармақтарында және ҚК 120 немесе ҚК 121-баптарының тиісті бөліктерінде көзделген барлық саралаушы белгілерін көрсетуі тиіс.

Зорлау немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттерін жасау үстінде немесе көрсетілген қылмыстарға оқталу кезінде жәбірленушінің денсаулығына жеңіл немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіру ҚК 120 , ҚК 121-баптарының диспозициясымен қамтылады және қосымша саралауды талап етпейді.

Денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2004 жылғы 20 желтоқсандағы N 875/1 бұйрығымен бекітілген Сот-медициналық сараптама өндірісін ұйымдастырудың ережесіне сәйкес, алынған сараптама қорытындысы негізінде анықталады.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 12 Нормативтік қаулысымен.

11. Жәбірленушіні өлтіру және қылмыс жасауды оңайлату немесе кісі өлтірушінің немесе басқа адамның жәбірленуші білетін өзге де жасаған қылмысын жасыру ниетімен істелсе, мұндай әрекеттер ҚК-тің 88-бабының 1-бөлігінің "е" тармағымен дәрежеленеді. Бұл жерде жасырған қылмыс жәбірленушінің өзі немесе басқа адам жөнінде жасалғандығының, оның ауырлығы, қасақана немесе абайсызда жасалғандығы айыптының өз мақсатына жеткен немесе хабар түсіп, айыптыға ол белгілі болған жағдайда да, кісі өлтіру басқа қылмысты жасыру мақсатымен болуы мүмкін. Басқа қылмысты жеңілдету немесе жасыру мақсатымен кісі өлтіру - бұл басқа қылмысты бір адамның да, олар бір-бірімен өзара сөз байланыса отырып әр түрлі адамның бір мезгілде немесе әр кезде де жасалуы ықтимал. Жасыру немесе жеңілдету мақсатымен кісі өлтіруге себеп болған қылмыс өз бетімен бөлек дәрежеленеді.

Егер өзінің қоғамдық немесе қызметтік борышын өтеу үстіндегі жәбірленушіні айыпты қасақана өлтірсе, оның өзі басқа қылмыс жасауды жеңілдету немесе жасыру үшін жасалса, бұл әрекет ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "в", "е" тармақтарымен дәрежеленеді.

12. ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "ж" тармағын қолдану үшін айыпты адамның әйелді өлтіргенде оның жүкті екенін білгендігі жетіп жатыр. Бұл жерде оның жүктілік мерзімі, ұрықтың өміршең еместігі, әйелдің жүкті екендігі жөнінде тиісті емдеу мекемелерінде есепте тұрған-тұрмағандығы оған қатысы жоқ.

13. Бір немесе қысқа мерзімде бірнеше рет әрекет жасап екі одан да көп адамды бірінен соң бірін өлтірсе және бұл әрекеттері көп адамның өліміне тікелей немесе жанама ниеті болғандығын көрсетсе, онда айыптының әрекеті ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "з" тармағымен дәрежеленеді. Екі немесе одан көп адамды өлтіруге ойы болған айыптының бір адамды өлтіріп, екіншісін өлтіруге оқталуы екі немесе одан да көп адамды өлтірген қылмыс болып табылмайды. Өйткені қылмыс жасау пиғылы бола тұра көп адам қылмысты жасаушының ырқынан тыс жағдайларға байланысты өлмей қалып тұр. Мұндай жағдайда айыптының әрекеті ҚК-тің 15-бабы мен 88-баптың 1-бөлігінің "з" тармағы және басқаша дәрежелеу белгілерінің болуына байланысты ҚК-тің 88-бабының тиісті бөліктері бойынша дәрежеленуге тиіс.

Айыптының бір мезгілде бір адамды өлтіріп, екінші адамды өлтіруге оқталуы қандай кезекте жасалғандығына қарамастан ҚК-тің 15-бабы және 88-баптың 1-бөлігінің "з" тармағы бойынша дәрежеленеді.

Егер бірнеше адам өлтірілсе, бірақ қылмыс жасалған кезде әр айыпты басқаның көмегінсіз тек бір адамды өлтірсе, ондай қылмыс ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "з" тармағымен тек барлық қылмыскерлердің бірнеше адамды өлтіруге ниеттері болғандығы, сол ниеттерін жүзеге асыруда олар өзара рольдерін бөліп алғандары анықталған жағдайда ғана дәрежеленеді.

14. "И" тармағы бойынша бұрын қасақана кісі өлтірген адамның алғашқы қылмысы үшін сотталған сотталмағанына қарамастан қасақана адам өлтіруі (абайсызда, қажетті қорғану шегінен асу жағдайда немесе қатты жан күйзеліс үстінде ашумен адам өлтіруден басқасы) дәрежеленеді. Бұрын қасақана кісі өлтіргендер деп:

а) ҚК-тің 52-бабының 1-бөлігі, 53-бабының 1-бөлігі, 88, 173-1- баптардағы, 227-баптың "в" тармағында көрсетілген қылмыстарды жасаған;

б) оларды жасауға қатысқан (17-бап) адамдар саналады.

Бұрын жасаған қылмысы үшін қудалау мерзімі өтіп кетсе немесе сотталғандығы жойылса ия болмаса одан арылған болса, онда бұрын кісі өлтіргендігі есепке алынбайды.

Егер тұлға бірнеше кісіні өлтірсе және олардың ешқайсысы үшін сотталмаған болса, онда әрекеттердің барлығы ҚК 11-бабы бесінші бөлігінің талаптарына сәйкес ҚК 96-бабы екінші бөлігінің н) тармағымен (негіздер болса, басқа да тиісті тармақтары бойынша) саралануға жатады. Сонымен қатар уақыты бойынша бірінші жасалған кісі өлтіру ҚК 96-бабы бірінші немесе екінші бөлігі бойынша дербес саралауды талап етпейді.

Екі немесе одан да көп кісілерді өлтіру бірнеше кісіге қаза келтіруге бағытталған біртұтас ниетпен жасалса, қылмыстар жиынтығын құрамайды және ҚК 96-бабы екінші бөлігінің а) тармағы бойынша саралануға жатады.

Кісі өлтірген және кісі өлтіруге оқталған жағдайда кінәлінің әрекеті қылмыстар жиынтығы ретінде саралануға жатады.

Әр мезгілде жауаптылықты ауырлататын екі рет қасақана адам өлтіруге оқталған немесе жауаптылықты ауырлататын жағдайда екі рет қасақана адам өлтірген және олардың бірде-біреуі үшін сотталмаған адамның әрекеттері тиісінше ҚК-тің 15-бабы және 88-бабының 1-бөлігінің "и" тармағы бойынша, осылармен қатар қылмыстарын ауырлататын жағдайларды белгілейтін тиісті тармақтар бойынша дәрежеленуі керек.

Соттар айыптының алғашқы қылмысының заңды бағалануының дұрыстығына назар аударуы міндетті, өйткені оның жаңа қылмыс жасау әрекетін ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "и" тармағы бойынша дәрежелеу осыған байланысты.

Ескерту. 14-тармаққа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006.12.25. N 12 Нормативтік қаулысымен.

15. Қасақана адам өлтіруді ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "к" тармағы бойынша дәрежелеу үшін айыптының қанға-қан деп кек қайтару дәстүрін мойындайтын халықтың тобына жататындығы анықталуы қажет.

Сондай-ақ аталған қылмыс жасалғанға дейін адам өлтіру фактісінің болғандығы орын алғандығы, айыптының онымен туыстық қарым-қатынаста болғандығын,оның туысының өліміне жәбірленушінің немесе туыстарының кінәлі екендігі қалай белгілі болғандығын анықтау қажет. Адам өлтірудің себебі ретінде қаншылдықпен кек қайтаруды жеке бастың жек көрушілік қатынастары негізіндегі тұрғыдан, кек қайтарудан ажырата білу керек.

16. ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "л" тармағы бойынша тек заңмен белгіленген тәртіп бойынша, қасақана адам өлтіргенге дейін күшіне енген үкім негізінде аса қауіпті рецидивист деп саналатын және белгіленген заң тәртібі бойынша сотталғандығы жойылмаған адамдар ғана жауап береді. Соттар сотталушының әрекетін дәрежелеуге әсерін тигізетін оның жеке басының осындай мәліметтерін мұқият зерттеу керек.

17. Еңбекпен түзеу мекемесінде бас бостандығынан айыру түрінде жазасын өтеуші жұмыстан іріткі салу кезінде немесе жаппай тәртіпсіздік жасауға қатысушы билікті ия қызмет бабын асыра пайдалану кезінде қасақана кісі өлтірсе, оның бұл әрекеттері осындай қылмыстары үшін жауапкершілікті белгілейтін ҚК-тің баптарында қамтылмайды. Сондықтан олар дербес дәрежеленуі тиіс, ал айыпталушының барлық әрекеті қасақана кісі өлтіру үшін және осы қылмыстары үшін жауаптылықты белгілейтін ҚК-тің баптары бойынша дәрежеленеді.

18. Қасақана адам өлтіруді жәбірленушіні өлімге әкеп соқтырған, қасақана денеге жарақат түсіруден ажырата білу үшін айыпталушының пиғыл бағыты, оның өз әрекетінің нәтижесін жәбірленушінің өліміне жеке көзқарасын ескерген жөн. Тура немесе жанама ниетпен қасақана кісі өлтіру кезінде айыпты өзінің жасаған әрекеттерінің дұрыс еместігін түсінеді, қоғамдық қауіпті салдар жәбірленушінің өлімінің болатынын алдын ала біледі және тура ниетпен осылай болса екен дейді, ал жанама ниетпен ол мұны әдейі жасайды, бірақ бұған немқұрайды қарайды. Ал, денеге ауыр жарақат түсірген кезде ол әрекетінің қоғамдық қауіпті сипатын түсінеді. Бірақ жәбірленушінің өліміне оның көзқарасы абайсыздық формасында болады.

Айыпты пиғылының мәні туралы мәселені шешкен кезде соттар жасалған қылмысқа барлық жағдайлардың жиынтығы тұрғысынан келуі керек. Және, жеке алғанда қылмыстың тәсілі мен құралын, жарақат пен денедегі басқа да ақаулардың санын, сипатын, ауырлығын айыптаушының қылмыстық әрекеттерді тоқтату себептерін және т.б., сондай-ақ, айыпталушының, жәбірленушінің алғашқы мінез-құлқын, олардың қарым-қатынасынан, айыптаушының қылмыстан кейінгі әрекеттерінің сипатын ескеру қажет.

19. Денеге жарақат түсіру деп бөгде адамның денсаулығына қасақана заңсыз түрде немесе абайсызда денедегі ұлпалардың анатомиялық тұтастығын бүлдіру жолымен әйтпесе, басқа жолмен оның ағзаларының дұрыс жұмыс істеуін бұзу арқылы зиян келтіруді айтады. Дене жарақатының ауырлығы сот- медициналық сараптауды тағайындау жолымен анықталады. Оның қорытындылары басқа айғақтардың жиынтығымен бірге зерттеліп бағалауға жатады. ҚІЖК-нің 53-бабына сәйкес дене жарақатының сипаты мен ауырлығын анықтау үшін сараптауды міндетті түрде тағайындау қажет. Жәбірленушінің түрінің адам танығысыз бүлінуін мойындау сот-медициналық сараптың емес, соттың құзырына жатады.

ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінде көрсетілген жағдайларда жасалған қылмыс белгілері бойынша ауыр дене жарақатын дәрежелеген кезде ҚК-тің 93-бабы 2-бөлігінде ауыр дене жарақатын түсіру қайталап жасалу белгісінің көрсетілмегенін ескеру керек.

20. Соттардың назарын ҚК-тің 13-бабына сәйкес қажетті қорғану құқығы азаматтардың өмірін, денсаулығын, арын, беделін, сондай-ақ мүлкін қоғамдық қауіптерден қорғаудағы конституциялық құқығын жүзеге асырудың бірден-бір кепілі екеніне аудару керек. Азаматтар заңға сәйкес шабуылдан қашып қорғанудан немесе басқа амалдар қолданудан тыс, заңға сәйкес қоғамдық қауіпті шабуылға қарсы залал жасау жолымен белсенді шараларды қолдануға қақысы бар. Мұндай кезде олар қоғамдық қауіпті шабуылдан қорғану жағдайында келтірген залалы үшін жауап бермейді.

21. Қажетті қорғану жағдайының тек қана қоғамдық қауіпті шабуыл сәтінде ғана емес, шабуыл жасау қауіпі анық төнген кезде, сондай-ақ, шабуыл аяқталғаннан кейін де, бірақ, істің барысында қорғанушы үшін оның тоқтап қалу сәтінің түсініксіз жағдайында жасалса да туындайтынын түсіндіру керек.

Соттар шын мәнінде қоғамдық қауіпті шабуыл жоқ, бірақ қорғанушыға оқиғаның өту жағдайы қоғамдық қауіпті шабуылдың жасалып жатқанына негіз берсе және ол мұндай шабуылдың бар екенін қате түсінген кездегі қорғанудан өтірік қорғануды айыра білуі керек.

Мұндай жағдайда өзінің болжау қателігін аңғармай және қателігін аңғару мүмкін болмаған адамның қорғану құралдарын қолдануын қажетті қорғаныс жағдайында жасаған әрекет деп қарау керек. Егер адам жасалған шабуылдың жалғандығын ұғынбай, залал келтіретін болса, бірақ, іс жағдайына қарай мұны ұғына алатын және ұғынуға міндетті болса, онда мұндай адамның әрекеті абайсызда залал келтіргендігі үшін жауапқа тартылатын ҚК-тің баптары бойынша дәрежеленуге жатады.

22. Заңның мәні бойынша шабуылшыға қажетсіз-ақ ҚК-тің 90-шы немесе 96-баптарында көрсетілгендей, қасақана залал келтірілетін кездегі шабуылдың сипаты мен қауіптілігіне анық, сөзсіз қорғанудың сәйкессіздігі ғана қорғанудың қажетті шегінен асып кеткендік деп мойындалады. Қоғамдық қауіпті шабуыл бетін қайтару кезінде абайсызда келтірілетін мұндай зиянкестік үшін қылмыстық жауапкершілік туындамайды.

Соттар қажетті қорғану шегінен асқан белгілердің бары немесе жоғы туралы мәселені шешкен кезде тек қорғану мен шабуыл жасау құралдарының сәйкестігін немесе сәйкессіздігін ғана емес, қорғанушыға қауіп төндірушінің қауіптілік сипатын шабуылға қарсы тұрудағы оның күші мен мүмкіндігін, сондай-ақ шабуылшы мен қорғанушының күштері ара салмағына ықпал ететін барлық басқа жағдайларды да (шабуылшы мен қорғанушының саны олардың күш-қуаты, жасы, қаруланғандығы, шабуыл жасау уақыты мен орны және т.с.с.) ескеруі керек. Қорғанушының бір топ адам шабуылды жасаған кезде барлық топтың әрекетінің қауіптілігі мен сипатына қарай олардың кез-келгеніне осындай қорғаныс шараларын қолдануға құқы бар.

23. Шабуыл барысында туындаған жан күйзелу жағдайында қорғанушының қауіп сипатын үнемі дәл болжап соған сәйкес қорғаныс құралын таңдай алмауы мүмкін. Сондықтан шабуыл жасау кезінде қолданылған қарудың немесе басқа нәрсенің шабуылшыдан қорғанушыға ауысып, шабуылшыға қарсы соққы бергеннен, болмаса шабуылды тойтарғаннан гөрі көп зиян келтірсе, егерде мұндай жағдайда шабуыл сипаты мен қаупіне қарай қорғаныстың сәйкессіздігі жіберілмеген болса, онда бұл қажетті қорғану шегінен аспағандықты дәлелдейді.

24. Формальдық жағынан қылмыс белгілері бар, бірақ, маңызды болғандықтан, қоғамдық қаупі болмашы екені біле тұра қорғанушы басқа адамға зиянкестік жасаса, сондай-ақ, ол адамды заңсыз әрекеттер жасады деген сылтаумен өз пайдасына шешу үшін шабуыл жасауға киліктірсе (төбелес шығару, қоқан-лоқы, кек алу әрекеттерін жасау және т.б.), егерде зиянкестік шабуылды тоқтатқаннан немесе ол біткеннен кейін жасалып, қорғану құралын қолдану қажеттігі жоқтығы айқын болса және бұған қорғанушының көзі жетіп тұрса, ол қажетті қорғану кезінде болды деп табылмайды. Мұндай жағдайда жасаған әрекеті үшін жауаптылық жалпы негізде қаралады.

25. Соттар, адам өлтіру қажетті қорғану шегінен асып кеткен жағдайда денені жарақаттаудан дәл осындай табанда пайда болған жан күйзелісі жағдайында жасалған әрекеттерді айыра білуі керек. Сотталушы қажетті қорғану деңгейін асырып жіберу кезінде шабуыл жасаушыға зиян келтіре отырып, қорғануды қоғамдық қауіпті қастандық жасауға қамтамасыз етумен басшылыққа алады. Ал табанда пайда болған жан күйзелісі салдарынан (ызаланып шектен шығу) болған қылмыс қорғану мақсатында емес, тап осындай толқу әсерінен жасалынады. Егер қорғанушы қажетті қорғану шегін асырып жіберген кезде одан туындайтын әрекет табан астында қалыптасқан жан күйзелу үстінде болса, онда оның әрекеті нәтижесіне қарай ҚК-тің 90-шы немесе 96-баптары бойынша дәрежеленуге жатады.

Соттар ызаланып шектен шығушылықты, оның туу себептерін, табанда пайда болған-болмағанын анықтауы қажет. Мұндайда ызаланып шектен шығушылық қалпының күрт интенсивті көңіл-күйге берілуі тұрғысынан көрінетінін, ал оның өзіңді ұстай білу мүмкіндігі кезінде сананы билеп, ызаланып шектен шығу реакциясы тууына қарай әрекет еткен кезде көрінетінін ескерген жөн. Айыптының осындай халде қанша уақыт болғанын анықтау үшін сот психиатрлық сараптауды өткізу қажет. ҚК-тің 89-шы немесе 95-баптарынан туындайтын жауапкершілікті тек жәбірленуші тарапынан заңсыз қысым жасағанда немесе ауыр тіл тигізуден болатын емес, сол сияқты айыптының немесе оған жақын адамдардың құқы мен заңды мүдделерінің өрескел бұзылуымен ұласқан (күштемей әрекеттеу нәтижесінде өлтіру немесе денсаулыққа зиян келтіру, өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу, өз білгенін істеу, қызмет бабын пайдалану) жәбірленушінің басқа да заңға қайшы әрекеттерінің себептері немесе аса күшті жан күйзелісі жәбірленушінің әлденеше заңға қайшы келетін әрекеттерінің салдары ретінде және соңғысы оның тікелей себебі болған кезде туындайды.

ҚК-тің 89-шы немесе 95-баптары бойынша әрекетті дәрежелеудің аса қажетті шарты - айыптының әрекеттері жиынтығына талдау негізінде анықталатын, жәбірленуші тарапынан заң қайшы әрекеттерге жауап реакция болып келетін кенеттен аса күшті жан күйзелісі деп табылады. Осы жағдайлар арасындағы уақыт жағынан алшақтық ҚК-тің осы аталған баптарының қолдануына жол бермейді.

26. Қажетті қорғану шегінен асып кеткен жағдайда немесе табанда пайда болған жан күйзеліс үстінде қасақана адам өлтіру немесе денеге жарақат салу ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің "д", "ж", "з", "и", "л" тармақтарында көрсетілген дәрежелеу белгілерінің болғанына қарамастан ҚК-тің 89, 90, 96-баптарымен дәрежелеуге жатады.

27. Сотталушы әрекетінің қажетті қорғану шегінен асырып жіберу немесе кенеттен туындаған жан күйзелісі жағдайында жасалғанын анықтай отырып, сот үкімдегі өз шешімін жалпы тұжырымдарымен шектеп қоймай, қол жұмсаудың қорғану сипаты мен қауіпсіздігіне сәйкессіздікті байқататын нақты жағдайларға немесе айыптының қатты жан күйзелісінің болғанына негіздеуі керек.

28. Жәбірленуші тарапынан заңға қайшы күш жұмсау немесе ауыр сөз айтудан туындаған қажетті қорғану шегін асырып жіберу немесе күшті жан күйзелісі жағдайында жасалған қылмыстарды қараған кезде соттар бас бостандығынан айыруға қатысы жоқ басқа жазалауды қолдану мәселесін талқылауы тиіс.

29. Шегінен асырмай қорғану жағдайында келтірілген зиянның АК-тің 444-бабы бойынша орны толтыруға жатпайтынын ескеру керек. Егер зиян қажетті қорғанудың шегін асырып жіберу барысында болмаса жан күйзеліс үстінде ашумен жасалса, онда зиянның орнын толтырудың мөлшері істің жайына қарай және қорғанушымен қол сұғушының кінәсінің дәрежесіне қарай төмендетілуі мүмкін (АК-тің 453-бабы). Қажетті қорғанудың шегін асырып жіберу кезіндегі қылмыстан жәбірленген адамдарды емдеуге жұмсалатын қаржы осы қылмысты жасаған сотталған адамдардан мемлекет кірісіне өтелініп алынбайды (АК-тің 459-1-бабы).

30. Соттар қажетті қорғану туралы заңның қолданылуына байланысты істерді қараған кезде алдын ала тергеудің сапасына талапты жоғарылатуы керек. Іс бойынша қылмысқа екі жақтан қатысқандардың бәрі анықталып жауапқа тартылуын, шабуылшы және қорғанушы жөніндегі, істердің бір өндірісте тергеліп сотта қаралуын талап етуі қажет.

31. Соттар қасақана адам өлтіру мен абайсызда адам өлтіруді ажырата білуі керек. Мұндайда абайсызда адам өлтірудің қылмыстық өзіне сенушіліктің (адам әрекет жасаған кезде жәбірленушінің өліп қалуы мүмкіндігін алдын-ала біліп, оны болдырмауға жеңіл қарайды) немесе қылмыстық немқұрайдылықтың айыпты жәбірленушінің өлу мүмкіндігін алдын-ала білмейді, өлтіруге, не денесіне ауыр жарақат салуға ойы болмауы нәтижесінде болатынын ескеруі керек.

Қылмыстық өзіне сенушіліктің нәтижесіндегі адам өлтіруді жанама ниетпен адам өлтіруден ажырата білу керек. Мұндайда мыналарды ескерген жөн:

а) өзіне сенушілік кезінде айыпты адам өлімінің болуы мүмкін екенін ғана біле алады;

б) айыпты адам өзіне сеушілік кезінде жәбірленушінің өлімін болдырмауға жеңіл қарайды. Жанама ниеті болған кезде жәбірленуші өлімін болдырмауға ешқандай шара қолданбай оның болғанын тілемейді, бірақ болуына саналы түрде жол береді.

Абайсызда адам өлтіруді жауапкершілік тудырмайтын кездейсоқ өлтіруден ажырату қажет (адам кісінің өлімі болатынын білмеген және білуге мүмкіндігі болмаған немесе адам өлімінің болу мүмкіндігін білген, бірақ, оны болдырмау үшін айыптының ойынша барлық қажеттерді жасаған, бірақ, өлім оның ырқына байланысты емес себептерден болған).

32. ҚК-тің 92-бабының диспозициясына сәйкес өзін-өзі өлтіруге жеткізгені үшін жауаптылықтың міндетті шарты тек айыптының онан материалдық немесе басқадай тәуелділігіндегі жәбірленушіні қинап немесе күш көрсету фактілері және осы әрекеттер мен жәбірленушінің өзін-өзі өлтіру арасындағы байланыс қана емес, жәбірленушінің іс жүзіндегі өлімі де негіз болып табылады. Аталған бап осыған сәйкес әрекеттерге, егер жәбірленушіні өзін-өзі өлтіруге оқталса, бірақ, оның өліміне жол берілмесе (басқа адамның қатысуы, дер кезіндегі дәрігерлік көмек, т.б.), жауаптылық белгіленбейді.

Өзін-өзі өлтіруге итермелеудің субъективті жағы абайсыздықпен немесе қылмыстық нәтижеге деген жанама ниетпен сипатталады.

33. Қасақана кісі өлтіргені үшін жаза тағайындағанда соттар қылмыс жасаудағы барлық жағдайларды: ниетінің түрін, себептері мен мақсатын, тәсілін, қылмыс жасау кездері мен барысын, орын алған залалдың ауырлығын, айыптының жеке басын, сонымен бірге оның мінез-құлықтық жайы мен жағдайын, жауапкершілікті жеңілдететін және ауырлататын жағдайларды ескеруі керек.

ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігінің екі немесе одан да көп тармақтарында көрсетілген, жауаптылықты ауырлататын жағдайларда, жасалған қасақана кісі өлтіру осы барлық тармақтар бойынша дәрежеленуі тиіс. Ал жаза мұндай жағдайда әр тармақ бойынша жеке-жеке емес, жауаптылықты ауырлататын бірнеше жайлардың бар екендігі есепке алына отырып, ҚК-тің 88-бабы 1-бөлігі бойынша тағайындалуы керек.

Соттар айыптыға жазаның ерекше түрін қолдану туралы мәселені шешкенде өлім жазасы тек жауапты ауырлататын ерекше жағдайларда және ауыр қылмыс жасаушы адам ерекше қауіпті болғанда ғана қолданылатынын ескеруі тиіс. Өлім жазасын қолдану барлық жағдайларда сот мәжілісіндегі анықталған жағдайларға сілтеме жасау арқылы және айыпталушының толық мәлімет сипатына орай үкімде негізделуі керек.

34. Аталған қаулының қабылдануына байланысты Қазақ ССР Жоғарғы Соты Пленумының төмендегі қаулыларының күші жойылғандығы мойындалсын:

"Милиция қызметкерлері мен халық жасақшыларына қастандық жасау туралы істерді соттардың қарау практикасында туындайтын кейбір мәселелер" туралы 1962-жылдың 22-қыркүйегіндегі N 10 қаулысы; 1963-жылғы 25-қыркүйектегі N 7 және 1968-жылдың 12-маусымындағы N 5 пленум қаулылары енгізілген өзгертулерімен қоса;

"Қасақана дене ауыр жарақаты туралы істер бойынша сот практикасы туралы" 1974-жылдың 25-наурызындағы N 1 қаулысы, 1977-жылғы 23-маусымдағы N 4 қаулысымен енгізілген өзгертулер толықтырулармен қоса;

Республика соттарының ССРО Жоғарғы Пленумы қаулысын орындауы туралы 1975-жылдың 27-маусымындағы N 3 "Қасақана кісі өлтіру істері жөніндегі сот практикасы туралы" қаулысы.

ССРО Жоғарғы Соты Пленумының төмендегі қаулылары қолданбайды деп танылсын:

"Қасақана кісі өлтіру істері бойынша сот практикасы туралы" 1975-жылдың 27-маусымындағы N 4 қаулысы, 1989-жылдың 22-қыркүйегіндегі N 10 Пленум қаулылары енгізген өзгерістер, толықтырулармен қоса;

"Қоғамдық тәртіпті қорғау міндеттерін орындауына байланысты милиция қызметкерлерінің, халық жасақшыларының, сондай-ақ әскери қызметшілердің өміріне, денсаулығына және беделіне қастандық жасауына жауаптылығы жөніндегі заңдарды соттардың қолдануы туралы" 1989-жылдың 22-қыркүйегіндегі N 9 қаулысы;

"Қоғамдық қауіпті қастандықтан қажетті қорғану құқын қамтамасыз ететін заңдарды соттардың қолдануы туралы" 1984-жылдың 16-тамызындағы N 14 қаулысы.

      Сноска. Постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 23 декабря 1994 г. N 7 утратило силу - нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 11 мая 2007 года N 1 .
      В целях устранения недостатков в работе судов, обеспечения единообразия в применении ими законодательства, устанавливающего ответственность за посягательство на жизнь и здоровье граждан,
      Пленум Верховного Суда Республики Казахстан
     ПОСТАНОВЛЯЕТ:
      1. Обратить внимание судов, что требование закона о всестороннем, полном и объективном исследовании всех обстоятельств совершенного преступления, обязательное при рассмотрении любого дела, должно особо учитываться по делам об умышленных убийствах, поскольку от этого зависит правильность юридической квалификации деяния и к виновному при совершении умышленного убийства при отягчающих обстоятельствах закон допускает применение смертной казни. По каждому делу суды должны тщательно выяснять все обстоятельства, в том числе вид умысла, мотивы и цель, способ, обстановку и стадию совершения преступления, тяжесть наступивших последствий, и свои выводы мотивировать в приговоре с приведением исследованных в судебном заседании доказательств.
      2. При совершении убийства несколькими лицами суды должны устанавливать степень участия в преступлении каждого из соучастников, тщательно исследовать имелась ли предварительная договоренность между участниками преступления, были ли распределены роли между ними, а также все иные обстоятельства, на основании которых может быть сделан вывод о степени участия каждого в совершении преступления, индивидуально квалифицировать деяние и назначить наказание.
      Исполнителями убийства следует признавать лиц, которые действовали совместно и с умыслом, направленным на убийство, и сами непосредственно участвовали в процессе лишения жизни потерпевшего. Их действия надлежит квалифицировать по соответствующей части ст. 88 УК и ее пунктам.Действия же других соучастников умышленного убийства (организаторы, пособники, подстрекатели), лично не участвовавших в процессе лишения жизни потерпевшего,должны квалифицироваться по ст. 17 и соответствующей части ст.88 УК с указанием квалифицирующих признаков,признанных доказанными.
      Квалифицирующие признаки, характеризующие субъект преступления (совершения умышленного убийства особо опасным рецидивистом или лицом, ранее совершившим умышленное убийство), должны учитываться при квалификации действий только тех соучастников, к которым эти признаки непосредственно относятся. За умышленное убийство, совершенное исполнителями, при иных отягчающих обстоятельствах другие соучастники преступления могут нести ответственность лишь в тех случаях, когда об этих обстоятельствах им было заранее известно.
      3. Судам надлежит отличать совершение умышленного убийства группой лиц от совершения такого преступления участниками банды. Ст. 63 УК, устанавливающая отвественность за организацию вооруженных банд, участие в них и в совершаемых ими нападениях, не предусматривает ответственности за возможные последствия преступных действий вооруженных банд, в связи с чем умышленное убийство, совершенное участником банды, надлежит квалифицировать по совокупности совершенных преступлений, как бандитизм и умышленное убийство.
      4. Следует иметь в виду, что умышленное убийство может совершаться как с прямым, так и с косвенным умыслом.Покушение же на умышленное убийство с субъективной стороны может характеризоваться только прямым умыслом, когда виновный осознавал общественно опасный характер этих действий, предвидел наступление смерти потерпевшего и желал этого, но по независящим от его воли обстоятельствам смертельный исход не наступил. В связи с этим следует устанавливать, действовал ли виновный с намерением лишить жизни потерпевшего, желал ли он наступления смерти, какие обстоятельства помешали наступлению желаемого результата.
      5. Умышленное убийство, совершенное с целью получения материальной выгоды для себя или других лиц (имущественных прав, право на жилище, получение вознаграждения от третьих лиц и т.п.) либо в целях избавления от материальных затрат (возврат имущества, долга, оплата услуг, выплата алиментов, выполнение материальных обязательств и платежей и т.п.) подлежит квалификации по пункту з) части второй статьи 96 УК как совершенное из корыстных побуждений.
      Действия лица, совершившего умышленное убийство за вознаграждение, следует также квалифицировать по пункту з) части второй статьи 96 УК как убийство по найму, а действия лица, организовавшего это убийство или склонившего исполнителя к совершению убийства за вознаграждение, по части третьей или четвертой статьи 28 и пункту з) части второй статьи 96 УК.
      Если умысел виновного был направлен на совершение разбойного нападения и в процессе совершения этого преступления и применения насилия к потерпевшему виновный умышленно лишил его жизни, то содеянное следует квалифицировать как совокупность преступлений по пункту з) части второй статьи 96 УК и соответствующей части статьи 179 УК.
      Умышленное противоправное причинение смерти, совершенное после окончания разбойного нападения или иного преступления, с целью сокрытия содеянного, подлежит квалификации по норме уголовного закона, предусматривающей ответственность за содеянное, и по пункту к) части второй статьи 96 УК.
      Умышленное причинение смерти, совершенное с целью облегчить совершение другого преступления, также следует независимо от способа убийства (путем применения физического насилия, дачи яда и т.п.) квалифицировать по пункту к) части второй статьи 96 УК и норме уголовного закона, предусматривающей ответственность за преступление, совершенное виновным после убийства во исполнение своего умысла.
      Если умысел на завладение имуществом возник после совершения умышленного убийства и корыстная цель не была его мотивом, то действия виновного, связанные с завладением имуществом потерпевшего после лишения его жизни, следует квалифицировать по статьям УК, предусматривающим ответственность за преступления против чужой собственности, а убийство - по соответствующей части статьи 96 УК в зависимости от наличия квалифицирующих признаков.
       Сноска. Пункт 5 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 25 декабря 2006 года N 12.
      6. Судам следует различать умышленное убийство из хулиганских побуждений и убийство, совершенное на почве личных неприязненных отношений, в ссоре или драке. При решении этого вопроса необходимо учитывать взаимоотношения виновного и потерпевшего, повод и причину ссоры и драки, выявлять, кто был инициатором конфликта, активность и характер действий обоих и другие обстоятельства.
      По пункту и) части второй статьи 96 УК следует квалифицировать умышленное убийство, совершенное на почве явного неуважения к обществу, грубого нарушения норм морали и нравственности, когда поведение виновного является открытым вызовом общественному порядку и обусловлено желанием противопоставить себя окружающим, показать свое чувство превосходства или пренебрежительное отношение к ним. Нередко оно совершается без повода или с использованием малозначительного повода как предлога для убийства.
      Если при совершении из хулиганских побуждений умышленного убийства одного лица виновным был умышленно причинен тяжкий либо средней тяжести вред здоровью других лиц, то совершенные деяния в целом следует квалифицировать по совокупности преступлений по пункту и) части второй статьи 96 УК и соответствующим статьям УК, предусматривающим ответственность за причинение вреда здоровью.
      Хулиганские действия, совершенные как до, так и после убийства, совершенного из хулиганских побуждений, и не связанные с ним единым умыслом, надлежит квалифицировать самостоятельно по соответствующей части статьи 257 УК.
      Не может рассматриваться как совершенные из хулиганских побуждений убийство, причинение тяжкого или средней тяжести вреда здоровью только в связи с совершением их в общественном месте или в присутствии посторонних граждан, если мотивом их совершения были, ревность, месть, неприязненные отношения и другие побуждения, возникшие на почве личных взаимоотношений.
      Сноска. Пункт 6 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 25 декабря 2006 года N 12.
      7. При квалификации умышленного убийства по п. "в" ч. 1 ст. 88 УК закон предполагает сознание виновным того,что он действует против лица,выполняющего свой общественный или служебный долг, и именно в связи с этим посягает на его жизнь, поэтому необходимо выяснять, какие правомерные действия потерпевшего, связанные с выполнением им служебного или общественного долга, побудили виновного к совершению преступления.
      Под выполнением служебного долга следует понимать деятельность любого лица, входящую в круг его служебных обязанностей, а под выполнением общественного долга - осуществление любыми гражданами как специально возложенных на них общественных обязанностей, так и совершение любых других действий в интересах общества или отдельных лиц (пресечение правонарушений, сообщение органам власти о совершенном или готовящемся преступлении и др.).
      Посягательство на жизнь работника милиции в связи с выполнением им своего служебного долга надлежит квалифицировать по п. "в" ч. 1 ст. 88 УК, за исключением случаев,когда работник милиции во время посягательства на него осуществлял деятельность по охране общественного порядка, и это деяние виновного охватывается диспозицией ст. 173-1 УК. Посягательство на жизнь лица, фактически не являющегося работником милиции,но представившегося виновному таковым и выполнявшего действия, направленные на защиту общественного порядка,надлежит квалифицировать по п."в" ч.1 ст.88 УК.
      8. При оценке обстоятельств, характеризующих умышленное убийство как совершенное с особой жестокостью, необходимо иметь в виду,что особая жестокость может выражаться не только в объективных действиях,но и в психическом отношении виновного к своему деянию. Признак особой жестокости имеется, в частности, в случаях, когда перед лишением жизни или в процессе совершения убийства к потерпевшему применялись пытки, истязания или совершалось глумление над ним, либо когда убийство совершено способом, который заведомо для виновного связан с причинением потерпевшему особых страданий (нанесение потерпевшему большого количества телесных повреждений, использование мучительно действующего яда, сожжение заживо, длительное лишение пищи, воды и т.п.).
      Особая жестокость может также выражаться в совершении убийства в присутствии близких потерпевшему лиц, когда виновный, совершая убийство потерпевшего, своими действиями причиняет особые мучения и страдания присутствующим при этом близким потерпевшему лицам. В таких случаях субъективное отношение виновного характеризуется прямым умыслом, направленным не только на лишение жизни потерпевшего, но и на причинение особых мучений и страданий его близким,являющимся очевидцами самого процесса лишения жизни.
      Близкими могут быть признаны не только лица, состоявшие в родстве с потерпевшим, но и те, которые в связи со сложившимися взаимоотношениями являются таковыми (супруги, не состоящие в юридическом браке, жених и невеста, опекуны и попечители и их подопечные и т.п.).
      Судам необходимо устанавливать не только факт присутствия близких потерпевшему лиц во время его убийства, но и осведомленность виновного о том, что совершает преступление в их присутствии.
      Когда виновный действует с умыслом на лишение жизни нескольких лиц, находящихся между собой в близких отношениях, поочередное их убийство в присутствии друг друга должно также рассматриваться как совершенное с особой жестокостью, поскольку перед смертью каждому потерпевшему, в присутствии которых совершалось убийство их близких лиц, причинялись особые моральные страдания.
      Обезображивание трупа или надругательство над ним после убийства потерпевшего (кроме случаев расчленения с целью его сокрытия) свидетельствует об особой жестокости субъекта преступления и служит основанием для квалификаций действий по п. "г" ч. 1 ст. 88 УК.
      9. Для квалификации умышленного убийства, как совершенного способом, опасным для жизни многих людей, необходимо установить, что осуществляя умысел на убийство определенного лица, виновный сознавал, что он применяет способ, представляющий реальную опасность для жизни или здоровья других лиц. При этом для квалификации умышленного убийства по п. "д" ч. 1 ст. 88 УК не имеет значения количество лиц, подвергавшихся опасности и реально пострадавших в результате избранного виновным способа убийства потерпевшего, получили или не получили телесные повреждения лица, находившиеся возле потерпевшего, в отношении которого виновный имел умысел на убийство.
      Отношение виновного к причинению повреждений другим лицам от опасности, создавшейся в результате действий, направленных на лишение жизни конкретного человека, выражается в форме косвенного умысла, поэтому убийство одного лица, способом опасным для жизни многих людей, и гибель других лиц или причинение им телесных повреждений надлежит квалифицировать по п. "д" и п. "з" ч. 1 ст. 88 УК или по п. "д" ч. 1 ст. 88 УК и соответствующим статьям УК, устанавливающим ответственность за умышленное причинение телесных повреждений.
      10. Под убийством, сопряженным с изнасилованием, насильственными действиями сексуального характера, следует понимать умышленное причинение смерти потерпевшей (потерпевшему), совершенное при покушении на совершение указанных преступлений или в процессе их совершения.
      Противоправное умышленное причинение смерти потерпевшей (потерпевшему) в процессе изнасилования либо при совершении насильственных действий сексуального характера или покушения на совершение указанных преступлений или после окончания насильственного полового акта, насильственных действий сексуального характера, совершенное с целью сокрытия содеянного, либо по мотивам мести за оказанное сопротивление, квалифицируется по совокупности по пункту к) части второй статьи 96 УК и соответствующей части статьи 120 УК или 121 УК. Квалифицируя указанные действия виновных, орган, ведущий уголовный процесс, должен указать все установленные по делу квалифицирующие признаки, предусмотренные пунктом к) части второй статьи 96 УК, а также соответственно другими пунктами части второй статьи 96 УК и соответствующими частями статей 120 УК или 121 УК.
      Причинение при изнасиловании либо совершении насильственных действий сексуального характера, либо при покушении на совершение указанных преступлений, легкого или средней тяжести вреда здоровью потерпевших охватывается диспозицией соответственно статей 120 УК, 121 УК и дополнительной квалификации не требует.
      Тяжесть причиненного вреда здоровью устанавливается на основании экспертного заключения, полученного в соответствии с Правилами организации производства судебно-медицинской экспертизы утвержденными приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 20 декабря 2004 года N 875/1.
      Сноска. Пункт 10 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 25 декабря 2006 года N 12 .
      11. По п. "е" ч. 1 ст. 88 УК может быть квалифицировано умышленное убийство и в том случае, когда мотивом его совершения явилось стремление путем убийства потерпевшего облегчить совершение нового или сокрыть ранее совершенное субъектом убийства или другим лицом преступление, о котором известно этому потерпевшему. При этом не имеет значения, в отношении самого потерпевшего или в отношении других лиц совершено скрываемое преступление, относится ли оно к категории умышленных, тяжких или неосторожных преступлений, достиг ли виновный в результате убийства своей цели. Убийство с целью скрыть другое преступление может быть не только тогда, когда об этом преступлении еще не было сообщено в соответствующие органы, либо когда сообщение о преступлении поступило, но виновный не был осведомлен об этом, но и в случаях, когда сообщение о преступлении в соответствующие органы поступило и этим органам известно лицо, совершившее преступление, и виновный осведомлен об этом. Убийство с целью облегчить или скрыть другое преступление и эти другие преступления могут быть совершены как одним лицом, так и разными лицами по предварительному сговору между собой, как одновременно, так и в разное время. Преступление с целью сокрытия или облегчения совершения которого совершено убийство, подлежит самостоятельной квалификации.
      Если виновный совершил умышленное убийство потерпевшего, выполнявшего свой общественный или служебный долг, с целью облегчить совершение другого преступления или с целью его сокрытия, деяние надлежит квалифицировать по п. п. "в", "е" ч. 1 ст. 88 УК.
      12. Для применения п. "ж" ч. 1 ст. 88 УК достаточно установления, что виновный знал о беременности потерпевшей на момент ее убийства, при этом не имеет значения сроки беременности, жизнеспособность плода, нахождение женщины на учете по поводу беременности в соответствующем лечебном учреждении.
      13. По п. "з" ч.1 ст. 88 УК должны квалифицироваться случаи умышленного лишения жизни двух или более лиц, когда деяние выполнено одним или несколькими действиями в короткий промежуток времени свидетельствует о прямом или косвенном умысле виновного на причинение смерти нескольким лицам. При направленности умысла виновного на лишение жизни двух или более лиц убийство одного лица и покушение на другого не может рассматриваться как оконченное преступление - убийство двух и более лиц, поскольку результат преступного намерения - смерть нескольких лиц не наступил по обстоятельствам, независящим от воли субъекта преступления. В этом случае действия виновного надлежит квалифицировать по ст. 15 и п."з" ч. 1 ст. 88 и по соответствующей части статьи 88 УК в зависимости от наличия других квалифицирующих признаков. Последовательность действий виновного при одновременном убийстве одного лица и покушении на убийство другого значения для квалификации преступления по ст. 15 и п. "з" ч. 1 ст. 88 УК не имеет.
      Если имело место убийство нескольких лиц, однако при его осуществлении каждый виновный, не содействуя друг другу, непосредственно участвовал в лишении жизни только одного человека, по п. "з" ч. 1 ст. 88 УК преступление может быть квалифицировано лишь в случае установления того факта, что умысел всех соисполнителей был направлен на лишение жизни нескольких человек и что для его реализации они распределили роли между собой.
      14. По п."и" квалифицируется умышленное убийство, совершенное лицом, ранее совершившим умышленное убийство (кроме неосторожного убийства, убийства при превышении пределов необходимой обороны или в состоянии внезапно возникшего сильного душевного волнения), независимо от того, был ли виновный осужден за первое преступление или нет. Лицо считается ранее совершившим умышленное убийство, если оно совершило:
      а) преступление, предусмотренное ч. 1 ст. 52, ч. 1 ст. 53, ст. 88, 173-1, п. "в" ст. 227 УК;
      б) покушение на одно из названных преступлений (ст. 15 УК);
      в) являлось соучастником в их совершении (ст. 17 УК).
      При этом ранее совершенное убийство не может учитываться, если истекли сроки давности уголовного преследования или судимость за него снята либо погашена.
      Если лицо совершило убийство нескольких лиц и ни за одно из которых не было осуждено, то все деяния в соответствии с требованиями части пятой статьи 11 УК подлежат квалификации по пункту н) части второй статьи 96 УК (при наличии оснований и по другим соответствующим пунктам). При этом не требуется отдельной квалификации первого по времени совершенного убийства по части первой или части второй статьи 96 УК.
      Убийство двух и более лиц, совершенное с единым умыслом на причинение смерти нескольким лицам, совокупности не образует и подлежит квалификации по пункту а) части второй статьи 96 УК.
      При совершении убийства и покушения на убийство действия виновного подлежат самостоятельной квалификации как совокупность преступлений.
      В случае, когда виновным совершены в разное время два покушения на умышленное убийство при отягчающих обстоятельствах или два умышленных убийства при отягчающих обстоятельствах, и ни за одно из он не был осужден, то содеянное в целом должно квалифицироваться соответственно по ст. 15, п. "и" ч. 1 ст. 88 или по п. "и" ч. 1 ст. 88 УК и, кроме того, по соответствующим пунктам, предусматривающим отягчающие обстоятельства обоих преступлений.
      Суды обязаны обращать внимание на правильность юридической оценки предыдущего преступления, совершенного виновным, поскольку от этого зависит квалификация его действий по п. "и" ч. 1 ст. 88 УК за новое преступление.
      Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25 декабря 2006 года N 12 .
     15.При квалификации умышленного убийства по п. "к" ч. 1 ст. 88 УК должно быть установлено, что виновный принадлежит к той группе населения, которая признает обычай кровной мести, также необходимо выяснять, имел ли место до совершения данного преступления факт убийства человека, находился ли виновный в родственных отношениях с ним, из каких источников ему стало известно, что в насильственном лишении жизни его родственника виновны потерпевший или его родственники. Кровную месть как мотив убийства - следует отличать от убийства, совершенного из мести, возникшей на почве личных неприязненных отношений.
      16. По п. "л" ч. 1 ст. 88 УК могут нести ответственность только лица, признанные в установленном законом порядке особо опасными рецидивистами по приговору, вступившему в законную силу до совершения умышленного убийства, и если эта судимость не снята в установленном законом порядке. Судам надлежит тщательно исследовать эти данные о личности подсудимого, влияющие на квалификацию его действий.
      17.Умышленное убийство, совершенное во время дезорганизации работы исправительно-трудового учреждения лицом,отбывающим в нем наказание в виде лишения свободы, либо участником массовых беспорядков, либо при превышении власти или служебных полномочий, не охватывается статьями УК, устанавливающими ответственность за эти преступления, поэтому оно должно квалифицироваться самостоятельно, а все действия виновного - по статьям УК, устанавливающим ответственность за умышленное убийство и эти преступления.
      18. При разграничении умышленного убийства от умышленного тяжкого телесного повреждения, повлекшего смерть потерпевшего, необходимо учитывать направленность умысла виновного, его субъективное отношение к результатам своих действий - смерти потерпевшего. При совершении умышленного убийства с прямым или косвенным умыслом, виновный осознает противоправность совершаемых им действий, предвидит наступление общественно опасного последствия - смерти потерпевшего и при прямом умысле желает этого, а при косвенном умысле сознательно допускает, но относится к этому безразлично. При причинении же тяжкого телесного повреждения виновный действует с умыслом на причинение телесного повреждения, сознает общественно опасный характер совершаемых им действий, но к наступлению смерти потерпевшего его отношение выражается в форме неосторожности.
      Решая вопрос о содержании умысла виновного, суды должны исходить из совокупности всех обстоятельств совершенного преступления и учитывать, в частности, способы и орудия преступления, количество, характер и локализацию ранений и иных телесных повреждений, причины прекращения преступных действий виновного и т.д., а также предшествующее поведение виновного и потерпевшего, их взаимоотношения, характер действий виновного после совершения преступления.
      19. Под телесным повреждением следует понимать противозаконное умышленное или неосторожное причинение вреда здоровью другого человека путем нарушения анатомической целости тканей его тела либо нарушения правильного функционирования его органов или иным путем. Тяжесть телесных повреждений определяется путем назначения судебно-медицинской экспертизы,выводы которой подлежат исследованию и оценке в совокупности с другими доказательствами. В соответствии со ст. 53 УПК проведение экспертизы для определения характера и тяжести телесных повреждений обязательно. Вопрос о признании повреждения обезображивающим лицо потерпевшего является компетенцией суда,а не судебно-медицинского эксперта.
      При квалификации тяжкого телесного повреждения по признакам совершения преступления при обстоятельствах, указанных в ч.1 ст. 88 УК, необходимо иметь в виду, что диспозиция ч. 2 ст. 93 УК не предусматривает квалифицирующий признак - повторность причинения тяжкого телесного повреждения.
      20. Обратить внимание судов, что в соответствии со ст. 13 УК право на необходимую оборону является одной из гарантий реализации конституционных прав граждан на защиту от общественно опасных посягательств жизни, здоровья, чести, достоинства, а также на защиту имущества. В соответствии с законом граждане,независимо от наличия у них возможности спастись бегством или использовать иные способы избежать нападения, имеют право на применение активных мер по защите от общественно опасных посягательств путем причинения посягающему вреда. При этом они не несут ответственности за вред, причиненный посягавшему при отражении его общественно опасного посягательства.
      21. Разъяснить, что состояние необходимой обороны возникает не только в самый момент общественно опасного посягательства, но и при наличии реальной угрозы нападения, а также и тогда, когда защита последовала непосредственно за актом хотя бы и оконченного посягательства, но по обстоятельствам дела для обороняющегося не был ясен момент его окончания.
      Судам надлежит различать состояние обороны от мнимой обороны, когда реальное общественно опасное посягательство отсутствовало, но обстановка происшествия давала основание обороняющемуся считать, что совершается общественно опасное посягательство и он ошибочно предполагал наличие такого посягательства. В этом случае применение средств защиты лицом, которое не осознавало и не могло осозновать ошибочность своего предположения, надлежит рассматривать как деяния, совершенные в состоянии необходимой обороны. Если же лицо причиняет вред, не осознавая мнимость посягательства, но по обстоятельствам дела должно было и могло это сознавать, действия такого лица подлежат квалификации по статьям УК, предусматривающим ответственность за причинение вреда по неосторожности.
      22. По смыслу закона превышение пределов необходимой обороны признается лишь явное, очевидное несоответствие защиты характеру и опасности посягательства, когда посягающему без необходимости умышленно причиняется вред, указанный в ст. ст. 90 или 96 УК. Причинение такого же вреда по неосторожности при отражении общественно опасного посягательства не влечет уголовной ответственности.
      Решая вопрос о наличии или отсутствии признаков превышения пределов необходимой обороны, суды должны учитывать не только соответствие или несоответствие средств защиты и нападения, но и характер опасности, угрожавшей оборонявшемуся, его силы и возможности по отражению посягательства, а также все иные обстоятельства, которые могли повлиять на соотношение сил посягавшего и защищавшегося (количество посягавших и оборонявшихся, их физическое развитие, возраст, наличие оружия, время и место посягательства и т.п.). При совершении посягательства группой лиц обороняющийся вправе применить к любому из них такие меры защиты,которые обусловлены опасностью и характером действий всей группы.
      23. Судам следует иметь в виду, что в состоянии душевного волнения, вызванного посягательством, обороняющийся не всегда может точно взвесить характер опасности и избрать соразмерные средства защиты, поэтому переход оружия или других предметов, использованных при нападении, от посягавшего к оборонявшемуся, причинение посягавшему большего вреда, чем предотвращенный вред либо достаточный для отражения нападения, сами по себе не могут свидетельствовать о превышении пределов необходимой обороны, если при этом не было допущено явного несоответствия защиты характеру и опасности посягательства.
      24. Не может признаваться находившимся в состоянии необходимой обороны лицо, причинившее вред другому лицу в связи с совершением последним действий, формально содержащих признаки преступления, но в силу малозначительности заведомо для оборонявшего не представлявших общественной опасности, а также лицо, которое намеренно вызвало нападение, чтобы его использовать как повод для совершения в дальнейшем противоправных действий (развязывание драки, учинение расправы, совершение акта мести и т.п.), либо, если вред причинен после того,как посягательство было предотвращено или окончено и в применении средств защиты явно отпала необходимость, и это было очевидно для оборонявшегося. Ответственность за содеянное в таких случаях наступает на общих основаниях.
      25. Суды должны отграничивать убийство, причинение телесных повреждений при превышении пределов необходимой обороны от таких же деяний, совершенных в состоянии внезапно возникшего сильного душевного волнения, имея в виду, что при превышении пределов необходимой обороны подсудимый, причиняя вред нападавшему, руководствуется стремлением обеспечить защиту от общественно опасного посягательства, тогда как для преступлений, совершенных в состоянии внезапно возникшего сильного душевного волнения, характерно причинение вреда потерпевшему именно под влиянием такого волнения (физиологического аффекта), а не с целью защиты. Если обороняющийся превысил пределы необходимой обороны и при этом находился в состоянии внезапно возникшего сильного душевного волнения, то его деяние в зависимости от последствий надлежит квалифицировать по ст.90 или 96 УК.
      Судам надлежит тщательно выяснять, имел ли место физиологический аффект, какова причина его возникновения, был ли он внезапным. При этом следует иметь в виду, что аффективное состояние представляет собой кратковременную интенсивную эмоцию, которая занимает господствующее положение в сознании при сохранении способности к самообладанию и возможности действовать в связи с поводом, вызвавшим аффектную реакцию. Для выяснения вопроса, находился ли виновный в таком состоянии и в течение какого времени, необходимо проведение судебно-психиатрической экспертизы. Ответственность по ст. ст. 89 или 95 УК возникает не только в тех случаях, когда аффект вызван противозаконным насилием или тяжким оскорблением со стороны потерпевшего, но и тогда, когда причиной этому явились иные противозаконные действия потерпевшего, сопряженные с грубым нарушением прав и законных интересов виновного и его близких (причинение смерти или вреда здоровью не в результате насильственных действий, доведение до самоубийства, самоуправство, злоупотребление служебным положением и т.п.), либо когда сильное душевное волнение возникло как следствие неоднократных противозаконных действий потерпевшего, и последнее из которых явилось непосредственной его причиной.
      Для квалификации деяния по ст. ст. 89 или 95 УК необходимым условием является внезапность сильного душевного волнения, которая определяется на основании анализа совокупности действий виновного, явившихся ответной реакцией на противозаконные действия со стороны потерпевшего. Длительный промежуток во времени между этими обстоятельствами исключает применение названных статей УК.
      26. Совершение умышленного убийства или причинение телесных повреждений при превышении пределов необходимой обороны или в состоянии внезапно возникшего сильного душевного волнения даже при наличии квалифицирующих признаков,предусмотренных п.п. "д", "ж", "з", "и", "л" части 1 ст. 88 УК, надлежит квалифицировать соответственно по ст. ст. 89, 90, 95, 96 УК.
      27. Установив, что действия подсудимым совершены при превышении пределов необходимой обороны или в состоянии внезапно возникшего сильного душевного волнения, суд не ограничиваясь общими формулировками, обязан в приговоре обосновать свой вывод со ссылкой на конкретные обстоятельства, свидетельствующие о явном несоответствии защиты характеру и опасности посягательства,либо наличии у виновного сильного душевного волнения.
      28. При рассмотрении дел о преступлениях, совершенных при превышении пределов необходимой обороны или в состоянии сильного душевного волнения, вызванного противозаконным насилием или тяжким оскорблением со стороны потерпевшего, суды должны в каждом случае обсуждать вопрос о возможности назначения наказания, не связанного с лишением свободы.
      29. Следует иметь в виду, что вред, причиненный в состоянии необходимой обороны, если при этом не были превышены ее пределы, в соответствии со ст. 444 ГК возмещению не подлежит. Если вред причинен при превышении пределов необходимой обороны или в состоянии внезапно возникшего сильного душевного волнения, то в зависимости от обстоятельств дела и степени вины подсудимого и характера неправомерных действий потерпевшего размер возмещения вреда должен быть уменьшен либо в возмещении вреда может быть отказано (ст. 453 ГК). Средства, затраченные на стационарное лечение граждан, потерпевших от преступлений, совершенных при превышении пределов необходимой обороны, с осужденных за эти преступления в доход государства не взыскивается (ст. 459-1 ГК).
      30. По делам, связанным с применением законодательства о необходимой обороне, судам надлежит повысить требовательность к качеству предварительного следствия с тем, чтобы по делу были установлены все лица, преступное посягательство которых отражалось, при наличии оснований они были привлечены к ответственности, чтобы дело как в отношении посягавших, так и отношении оборонявшихся, расследовалось судом, как правило, в одном производстве.
      31. Суды должны отграничить умышленное убийство от убийства, совершенного по неосторожности. При этом следует иметь в виду, что неосторожное убийство совершается в результате преступной самонадеянности (лицо, совершая деяние, предвидит возможность наступления смерти потерпевшего, но легкомысленно рассчитывает на ее предотвращение) или преступной небрежности (виновный не предвидит возможности наступления смерти потерпевшего, хотя должен был и мог ее предвидеть), когда виновный не имел умысла,ни на причинение смерти потерпевшему, ни на причинение ему тяжкого телесного повреждения.
      Убийство в результате преступной самонадеянности следует отличать от убийства с косвенным умыслом. При этом необходимо учитывать, что:
      а) при самонадеянности виновный предвидит лишь возможность наступления смерти,при косвенном умысле он предвидит также и вероятность наступления смерти в аналогичных случаях;
      б) при самонадеянности виновный легкомысленно рассчитывает на предотвращение смерти потерпевшего, при косвенном умысле виновный, не принимая никаких мер к предотвращению смерти потерпевшего, не желает, но сознательно допускает ее наступление.
      Убийство по неосторожности необходимо отличать от случайного причинения смерти,ответственность за которое исключается (когда лицо не могло и не должно было предвидеть наступление смерти другого человека или когда предвидело возможность наступления смерти человека, и предприняло все необходимые, по его мнению, меры для предотвращения ее наступления, но смерть наступила по независящим от него причинам).
      32. Согласно диспозиции ст. 92 УК обязательным условием ответственности за доведение до самоубийства является не только наличие фактов жестокого обращения, травли или издевательства виновного над потерпевшим, который находился в материальной или иной зависимости от него, причинной связи между этими действиями виновного и совершением потерпевшим самоубийства, но и фактическое наступление смерти потерпевшего. Указанная статья не предусматривает ответственности за аналогичные действия, если потерпевший покушался на самоубийство,но наступление его смерти было предотвращено (вмешательство других лиц, своевременная медицинская помощь и т.п.).
      Субъективная сторона доведения до самоубийства характеризуется в форме неосторожности или косвенного умысла по отношению к преступному результату.
      33. При назначении наказания за умышленное убийство судам следует учитывать совокупность всех обстоятельств, при которых оно совершено: вид умысла, мотивы и цель, способ, обстановку и стадию совершения преступления, тяжесть наступивших последствий, личность виновного, в том числе исследовать и его психическое состояние и обстоятельства, смягчающие и отягчающие ответственность.
      Умышленное убийство, совершенное при отягчающих обстоятельствах, предусмотренных в двух или более пунктах части первой ст. 88 УК, должно квалифицироваться по всем этим пунктам, а наказание в таких случаях должно назначаться не по каждому пункту в отдельности, а по части первой ст. 88 УК с учетом наличия нескольких отягчающих обстоятельств.
      При решении вопроса о применении к виновному исключительной меры наказания суды должны иметь в виду, что смертная казнь может применяться лишь тогда, когда необходимость ее назначения обусловлена особыми обстоятельствами, отягчающими ответственность, и наряду с этим исключительной опасностью лица, совершившего столь тяжкое преступление. Применение смертной казни во всех случаях должно быть мотивировано в приговоре со ссылкой на установленные в судебном заседании обстоятельства совершения преступления и данные, с исчерпывающей полнотой характеризующие подсудимого как исключительно опасную личность для общества.
      34. В связи с принятием настоящего постановления
      а) признать утратившими силу постановления Пленума Верховного Суда Казахской ССР:
      "Некоторые вопросы, возникающие в практике рассмотрения судами дел о посягательствах на работников милиции и народных дружинников" от 22 сентября 1962 года N 10 с изменениями, внесенными постановлениями Пленума от 25 сентября 1963 года N 7 и от 12 июня 1968 года N 5";
      "О судебной практике по делам об умышленном тяжком телесном повреждении" от 25 марта 1974 года N 1 с изменениями и дополнениями, внесенными постановлением Пленума от 23 июня 1977 года N 4";
      "О выполнении судами республики постановления Пленума Верховного Суда СССР от 27 июня 1975 года N 4" О судебной практике по делам об умышленном убийстве" от 27 июня 1987 года N 3";
      б)признать недействующими постановления Пленума Верховного Суда СССР:
      "О судебной практике по делам об умышленном убийстве" от 27 июня 1975 года N 4 с изменениями и дополнениями, внесенными постановлениями Пленума от 2 марта 1989 года N 1 и от 22 сентября 1989 года N 10;
      "О применении судами законодательства об ответственности за   посягательство на жизнь, здоровье и достоинство работников милиции, народных дружинников, а также военнослужащих в связи с выполнением ими обязанностей по охране общественного порядка" от 22 сентября 1989 года N 9;
      "О применении судами законодательства, обеспечивающего право на необходимую оборону от общественно опасных посягательств" от 16 августа 1984 года N 14.
      (специалист Р.Жантасова 17.11.98 г.)

Азаматтардың өмірі мен денсаулығына қарсы әрекеттер үшін жауапкершілікті реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы