Об утверждении Программы охраны здоровья матери и ребенка в Республике Казахстан на 2001-2005 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 14 мая 2001 года N 630. Утратило силу - постановлением Правительства РК от 14 февраля 2003 г. N 159

      В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 8 декабря 2000 года N 1826 P001826_ "О плане мероприятий по реализации задач, поставленных Президентом страны в Послании народу Казахстана "К свободному, эффективному и безопасному обществу" от 24 октября 2000 года" Правительство Республики Казахстан постановляет:
      1. Утвердить прилагаемую Программу "Охрана здоровья матери и ребенка в Республике Казахстан на 2001-2005 годы".
      2. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

     Премьер-Министр
     Республики Казахстан

                                               Утверждена
                                               постановлением Правительства
                                               Республики Казахстан
                                               от 14 мая 2001 года N 630

      Программа Охрана здоровья матери и ребенка в
Республике Казахстан на 2001-2005 годы

                           Паспорт Программы

Наименование               Программа Охрана здоровья матери и ребенка в
                           Республике Казахстан на 2001 - 2005 годы
 
  Основание для              Поручения Президента Республики Казахстан,
разработки                 вытекающие из его Послания народу Казахстана,
                           высказанные на совместном заседании палат
                           Парламента Республики Казахстан 24 октября
                           2000 года
 
  Основные разработчики      Агентство Республики Казахстан по делам
                           здравоохранения
 
  Цель                       Основной целью Программы является создание     
                           условий для обеспечения сохранения жизни и
                           здоровья матери и ребенка, получения           
                           качественной медицинской помощи путем          
                           межотраслевого сотрудничества
 
  Задачи                     По вопросам создания механизмов реализации будут
                           разработаны конкретные планы мероприятий
                           заинтересованных министерств и ведомств на
                           республиканском, местном уровнях и мониторинги
                           их выполнения
 
  Механизм реализации        Подготовка директивных документов,             
                           регламентирующих обеспечение условий сохранения
                           жизни и здоровья матери и ребенка с учетом     
                           фундаментальных и прикладных задач науки и
                           практики и межотраслевого сотрудничества в
                           решении вопросов охраны здоровья матери и      
                           ребенка
 
  Источники                  Финансовое обеспечение Программы осуществляется
финансирования             за счет республиканского и местных бюджетов,
                           собственных средств медицинских ВУЗов и
                           колледжей, внешних инвестиций, средств
                           международных организаций и стран-доноров

Ожидаемые результаты       Реализация Программы будет способствовать не   
                           только улучшению состояния женщин и детей, но и
                           здоровью всего населения, тем самым будет      
                           способствовать процветанию и повышению         
                           благосостояния народов Казахстана.

Срок реализации            2001-2005 годы

                              Введение
 

        С момента провозглашения суверенитета Республика Казахстан стала членом ООН и многих других международных организаций, что позволило ей стать полноправным членом международного сообщества.
      Стратегией развития Республики Казахстан "Казахстан-2030" государство определило одним из основных долгосрочных приоритетов здоровье и благополучие граждан.
      Состояние здоровья населения является основной составляющей национальной безопасности, экономической стабильности и социальной жизни Казахстана.
      В республике две трети населения составляют дети до 18 лет и женщины детородного возраста. Понимая важность и актуальность проблемы здоровья нации, охрана здоровья матери и ребенка должна стоять в центре внимания нашего государства, органов здравоохранения, общественности.
      Но Казахстану не удалось избежать негативного опыта стран переходного периода, характеризующегося неблагополучием социальной сферы, снижением уровня жизни, увеличением безработицы, внешней и внутренней миграцией и др.
      Прошедшие годы характеризовались целым рядом серьезных проблем в области охраны здоровья населения. Отмечена тенденция роста ряда социально-значимых заболеваний: туберкулез, болезни, передающиеся половым путем, онкологические заболевания, диабет, алкоголизм, наркомания, ВИЧ/СПИД-инфекции, психические расстройства.
      За последние годы ухудшилось здоровье детей и женщин детородного возраста, снизились рождаемость и естественный прирост населения при сохраняющихся высоких показателях младенческой и материнской смертности.
      Создавшаяся ситуация указывает на принятие конкретных мер по улучшению охраны здоровья матери и ребенка для достижения позитивных сдвигов в улучшении генофонда нации.
      Программа "Охрана здоровья матери и ребенка в Республике Казахстан на 2001-2005 годы" разработана в соответствии с заданием Президента страны, высказанным на расширенном заседании Правительства от 9 февраля 2000 года по приоритетности службы материнства и детства.

                     1. Анализ современного состояния
                      охраны здоровья матери и ребенка

      В период социально-экономических преобразований последних лет в Республике Казахстан наблюдается снижение рождаемости (с 1995 г. рождаемость сократилась на 9%), естественного прироста населения.
      Снижается индекс здоровья женщин и детей. Показатели материнской и младенческой смертности остаются на высоких уровнях.
      Среди младенческой смертности растет мертворождаемость, смертность в первые сутки после рождения и в периоде новорожденности. Остается высоким процент детей, родившихся с низкой массой тела, врожденными пороками развития. Все это характеризует возрастание интегрированной патологии матери и плода.
      В республике индекс здоровья женщин детородного возраста остается низким и составляет всего лишь 20%, в регионах Семипалатинского полигона и Приаралья доходит до 10 %. Среди заболеваний женщин возрастает удельный вес социально-значимых болезней. Трудноразрешимой продолжает оставаться проблема абортов.
      Растет заболеваемость среди детей. Ежегодно около 2 миллионов детей переносят острые болезни органов дыхания, 600 тыс. детей - острые кишечные инфекции, которые являются одними из основных причин смерти детей в возрасте первого года. В последние годы дети стали больше подвергаться социально значимым заболеваниям.
      В республике, особенно среди детей экологически неблагополучных регионов, чаще стали встречаться случаи заболеваний, связанные с нарушением питания и обмена веществ, наследственными факторами, в т.ч. врожденные аномалии.
      В сельской местности до 80% детей раннего возраста страдают малокровием, отставанием в психофизическом развитии, рахитом. Большинство юношей в силу наличия тех или иных отклонений в здоровье не могут исполнить свой конституционный воинский долг.
      В последнее время в республике заболевания у детей имеют большие тенденции к затяжному течению. Так, переход заболеваний в хронические формы отмечается в двадцати процентах случаях у детей дошкольного возраста и пятидесяти процентах случаях школьного возраста. Растет количество детей с нарушениями зрения, речи, слуха и осанки.
      Ежегодно до 800 тыс. детей находятся на диспансерном учете и лишь 5-6% из них получают лечение в организациях оздоровительного профиля.
      С каждым годом возрастает количество детей-инвалидов, количество которых на сегодняшний день составляет около 50 тысяч. Реабилитация и привлечение их к активной жизни требует особого внимания.
      Из-за трудностей целевого финансирования на приобретение оборудования и проведение ремонтных работ материально-техническая база организаций охраны материнства и детства находится в неудовлетворительном состоянии. Это отражается на механизмах профилактической работы с детьми и женщинами репродуктивного возраста, качестве лечебно-диагностической помощи.
      Во многих областях свернуты службы санитарной авиации, специализированные бригады скорой медицинской помощи.
      В кризисной ситуации находятся санаторная и реабилитационная помощь детям и женщинам детородного возраста. Из ранее функционировавших 45 детских санаториев соматического профиля в настоящее время функционируют лишь 12.
      Вследствие нарушения межведомственной координации деятельности между органами здравоохранения и образования ухудшилось медицинское обеспечение организованного детства.
      Школы, функционирующие в санаторно-реабилитационных организациях, в отношении материально-технического оснащения, снабжения школьными и методическими принадлежностями находятся в неудовлетворительном состоянии.
      Рост числа брошенных новорожденных опережает развитие сети домов ребенка, вследствие чего дети залеживаются в стационарах, что способствует заражению внутрибольничными инфекциями и отставанию их в психофизическом развитии.
      Учитывая изложенное, в настоящее время назрела необходимость разработки Программы "Охрана здоровья матери и ребенка" для защиты прав детей и матерей на сохранение здоровья и улучшения здоровья будущей нации.

                      2. Цель и задачи Программы

      Целью Программы является создание условий для обеспечения сохранения и улучшения жизни, здоровья матери и ребенка; профилактика и снижение заболеваемости среди женщин и детей; улучшение системы оказания качественной специализированной медицинской помощи; реабилитация и санаторное оздоровление женщин и детей; улучшение оснащения, материально-технической базы детских и родовспомогательных организаций.
      К основным задачам относятся:
      1) разработка мер и механизмов по решению проблем в области охраны здоровья матери и ребенка в условиях рыночных отношений;
      2) улучшение оснащения материально-технической базы детских и родовспомогательных организаций современным медицинским оборудованием и инструментарием;
      3) повышение квалификации медицинских работников путем регулярной пред - и постдипломной подготовки современным методам диагностики и лечения.

                  3. Основные направления и механизм
                         реализации Программы

      Для реализации Программы разработан План мероприятий, который предусматривает поэтапное исполнение намеченных мероприятий. Комплексность мероприятий позволит координировать деятельность государственных и местных органов управления.
      Основными направлениями и приоритетами достижения цели Программы являются:
      1)подготовка директивных документов, регламентирующих регулярное профилактическое обследование женского и детского населения, и направленных на улучшение качества лечебно-диагностической помощи;
      2) приоритетность службы детства и родовспоможения в здравоохранении;
      3) межотраслевой подход к решению основных целей Программы в деле охране здоровья матери и ребенка;
      4) обеспечение доступа детей и матерей ко всем уровням первичной и специализированной медицинской помощи;
      5) обеспечение рационального питания детей, беременных женщин и кормящих матерей;
      6) совершенствование медицинского обеспечения детей в детских дошкольных и школьных коллективах и интернатных организациях;
      7) своевременность реабилитации и оздоровления детей и матерей;
      8) адресное оздоровление матерей с детьми из экологически неблагоприятных регионов;
      9) углубление знаний семьи и общества по вопросам здорового образа жизни, охраны репродуктивного здоровья, безопасного материнства, профилактики заболеваний среди детей;
      10) изучение основ валеологии в системе дошкольного и школьного воспитания;
      11) взаимодействие с местными органами власти, государственными,
неправительственными и международными организациями для решения конкретных задач в реализации данной Программы;
      12) привлечение широких слоев населения, общественных организаций для пропаганды и решения проблем в вопросах охраны здоровья матери и ребенка; 
      13) контроль за соблюдением норм законодательства по охране труда женщин на производстве.

                     4. Необходимые ресурсы и источники финансирования

      Реализация Программы в 2001-2005 годах будет осуществляться из следующих источников:
      1) средства республиканского бюджета;
      2) средства местных бюджетов;
      3) средства международных организаций (ЮНИСЕФ, ЮНФПА, ЮСАИД и др.) и стран-доноров;
      4) собственные средства медицинских ВУЗов и колледжей.

              Предполагаемые финансовые затраты государственного
          бюджета на реализацию Программы "Охрана здоровья матери и       
     ребенка в Республике Казахстан" на 2001-2005 годы (в тысячах тенге)

___________________________________________________________________________
    Средства  ! 2001 год  ! 2002 год  ! 2003 год  ! 2004 год  ! 2005 год  !
______________!___________!___________!___________!___________!___________!

Республиканс-                                                             !

кий бюджет        470550     470550       470550      470550      476550  !

Местный бюджет   3856531    5502346      5418884     5415872     5415872  !

Всего            4327081  5972896,0    5889434,0     5886422   5892422,0  !

__________________________________________________________________________!

      Реализация Программы из государственного бюджета в 2001 году будет осуществляться в пределах средств, утвержденных в республиканском и местных бюджетах.
      Объем бюджетных средств, необходимый для реализации мероприятий в 2002-2005 годах, будет уточняться при разработке и формировании проектов соответствующих бюджетов на соответствующий финансовый год.

              5. Ожидаемые результаты от реализации Программы

      В результате реализации Программы будет сформирована устойчиво функционирующая система охраны здоровья матери и ребенка с ее приоритетным направлением и централизацией финансирования.
      Решение проблем в охране здоровья матери и ребенка предусматривает:
      1) снижение заболеваемости среди женщин и детей, улучшение психофизического развития детей, улучшение состояния здоровья населения;
      2) снижение уровня материнской, младенческой и детской смертности;   
      3) обеспечение доступности и улучшение качества медицинской  помощи детям и матерям;
      4) развитие в республике специализированных служб медицинского обеспечения женщин и детей;
      5) создание условий для снижения детской инвалидности;
      6) развитие санаторной и реабилитационной помощи детскому и женскому населению;
      7) повышение квалификации акушер-гинекологов и педиатров, врачей общей практики, врачей других специальностей при обучении и внедрении в практическую деятельность современных, эффективных и малозатратных методов лечения женщин и детей.

            6. План мероприятий по реализации Программы "Охрана здоровья
             матери и ребенка в Республике Казахстан на 2001-2005 годы"

              Мероприятие            !  Форма !Ответствен-!Источник! Срок 
                                     !заверше-!ные за ис- !финанси-!испол-
                                     !  ния   !полнение   !рования !нения
_____________________________________!________!___________!________!_______
                   1                 !    2   !     3     !    4   !    5 
_____________________________________!________!___________!________!_______
 

___________________________________________________________________________
             1. Организационно-правовые мероприятия по охране
                         здоровья матери и ребенка
___________________________________________________________________________

1.1. Внедрить новые критерии живорож- Приказ    АЗО,АС,АМД, Средства 2002-

дения,предложенные ВОЗ (Всемирная     АЗО       МЭТ,МЮ,МТСЗ междуна- 2005

организация здравоохранения), в гг.                         родных   гг.

Астана, Кызылорда или Павлодар                              органи-

                                                            заций и

                                                            стран-

                                                            доноров

     1.2. Координировать деятельность      Норматив- АЗО,МЮ,АС,  Осущест- 2001-

лечебно-профилактических организаций  ный пра-  акимы об-   вляется  2005

и совместно с органами ЗАГСа          вовой     ластей,     в преде- гг.

обеспечить полноту регистрации        акт       гг.Астаны,  лах 

случаев рождений, смерти женщин и               Алматы      средств

детей                                                       на содер-

                                                            жание го-

                                                            сударст-

                                                            венных

                                                            органов

1.3. Привести статистическую            -//-    АЗО,АС,МЮ     -//-   2001г.

отчетность в соответствие с  Законом

РК  Z980321_   "О браке и семье" с

определением детского возраста

до 18 лет

1.4. Внедрить современные методы      Норматив- АЗО, акимы  Собст-   2002г.

компьютерной связи для координации    ный пра-  областей,   венные  

деятельности лечебно-профилактичес-   вовой     гг. Астаны, средства

ких организаций                       акт, ре-  Алматы      Научного

                                      шения                 центра

                                      акимов                педиатрии

                                                            и детской     

                                                            хирургии,     

                                                            местные       

                                                            бюджеты

1.5. Научным центрам педиатрии и      Норматив-    АЗО      Собст-   2001-

детской хирургии, охраны здоровья     ный пра-              венные   2005

матери и ребенка обеспечить           вовой акт             средства гг.

ежегодные издания справочников с                            Научных

анализами педиатрической, акушерско-                        центров

гинекологической службы в республике                        педиатрии

                                                            и детской     

                                                            хирургии,

                                                            охраны

                                                            здоровья      

                                                            матери и      

                                                            ребенка

___________________________________________________________________________

                2. Экология и здоровье женщин и детей

___________________________________________________________________________

2.1. Изучить особенности заболеваний  Норматив-    АЗО      Средства 2002-

и патологии развития женщин и детей   ный пра-              стран-   2004

в экологически неблагоприятных        вовой акт             доноров  гг.

регионах (Семипалатинский, Азгирский,

Капустин Яр, Каркаралинский,

Приаралье)

2.2. Вести широкую разъяснительную      -//-    МКИОС,      Осущест- 2001-

работу о влиянии экологической                  МПРОС,АЗО   вляется  2005

обстановки на здоровье населения, в                         в преде- гг.

том числе женщин и детей                                    лах

                                                            средств

                                                            на содер-

                                                            жание го-

                                                            сударст-

                                                            венных

                                                            органов

___________________________________________________________________________
                          3. Питание детей и матерей
___________________________________________________________________________

3.1. Внедрение программы ВОЗ          Норматив-    АЗО      Осущест- 2001-

(Всемирной организации здравоохра-    ный пра-              вляется  2005

нения) по грудному вскармливанию      вовой акт             в преде- гг.

                                                            лах 

                                                            средств

                                                            на содер-

                                                            жание го-

                                                            сударст-

                                                            венных

                                                            органов

3.2. Организовать пред- и постди-       -//-    АЗО,МОН     Собст-   2001-

пломное обучение врачей и средних                           венные   2005

медицинских работников вопросам                             средства гг.

грудного вскармливания.                                     медицин-

Издать учебный материал для                                 ских

студентов медицинских ВУЗов и                               ВУЗов и

учащихся медколледжей, дидактический                        колледжей

материал для обучения беременных и

кормящих матерей по вопросам грудного

вскармливания

3.3. Поэтапно открыть детские         Решение   Акимы об-   Местные  2002-

молочные кухни в городах, районных    акимов    ластей,     бюджеты  2005

центрах для обеспечения питанием                гг.Астаны,           гг.

детей раннего возраста, в частности,            Алматы

из семей, имеющих право на получение

адресной социальной помощи, и

лечебным питанием детей, находящихся

на диспансерном учете

3.4. Стимулировать и поддерживать     Решение   Акимы об-   Внешние  2004-

производство продуктов питания и      акимов    ластей,     инвес-   2005

лечебного питания для детей на малых            гг.Астаны,  тиции    гг.

производствах республики                        Алматы

                                                МЭТ,АЗО

___________________________________________________________________________
             4. Профилактическая работа по охране здоровья
                              женщин детей
___________________________________________________________________________

4.1. Поэтапное внедрение регистра     Норматив- АЗО, акимы  Местные  2002-

скрининговых профилактических         ный пра-  областей,   бюджеты  2005

осмотров женского и детского          вовой     гг.Астаны,           гг.

населения                             акт, ре-  Алматы    

                                      шение

                                      акимов

4.2. Участвовать в реализации         Отчет по  АЗО,АС,МЭТ, Средства 2001-

проекта ЮНФПА (Фонд народонаселения   выполне-  АСП,АМД,    междуна- 2005

ООН) "Формирование политики           нию       Националь-  родных   гг.

народонаселения и планирование        проекта   ная комис-  органи-       

развития"                                       сия по де-  заций и

                                                лам семьи   стран-

                                                и женщин    доноров       

         4.3. Проводить скрининг-диагностику   Норматив- АЗО, акимы  Местные  2002-

наиболее часто встречающихся          ный пра-  областей и  бюджеты  2005

врожденных и наследственных заболе-   вовой     гг.Астаны,           гг.

ваний (гипотиреоза, фенилкетонурии)   акт, ре-  Алматы

и создание в медико-генетических      шение

центрах банка данных                  акимов

4.4. Организовать передвижные штатные   -//-        -//-     -//-    2002г.

женско-детские консультации при

областных (детских) больницах и

областных роддомах (перинатальных

центрах)

     4.5.Организовать бесплатное           Норматив-    -//-      -//-    2002-

обследование беременных на            ный право-                     2005

внутриутробные инфекции, врожденные   вой акт                        гг.

аномалии развития, инфекции,

передаваемые половым путем

     4.6. Обеспечить поэтапное внедрение     -//-       -//-       Сред-  2001-

стратегии Интегрированного Введения                           ства   2005

Болезней Детского Возраста                                    между- гг.

(ИВБДВ) в республике                                          народ-

                                                              ных

                                                              органи-

                                                              заций и

                                                              стран-

                                                              доноров

     4.7. Издать инструктивные материалы   Норматив-   АЗО         Осуще-  2002-

"школа эпилепсии", "школа больных     ный пра-                ствля-  2005

бронхиальной астмой" и др. для детей  вовой                   ется в  гг.

и родителей, а также для подготовки   акт                     преде-

инструкторов из числа медицинских                             лах

работников                                                    средств

                                                              на содер-

                                                              жание

                                                              государ-

                                                              ственных

                                                              органов

4.8. Внедрить общенациональный          -//-     АЗО,         Внешние  2002

скрининг рака шейки матки и рака                 акимы        инвес-   г.

молочной железы                                  областей,    тиции

                                                 гг.Астаны,

                                                 Алматы

     4.9. Усилить профилактическую работу  Норматив-  АЗО,         Мест-   2002-

по предупреждению заболеваний зубов,  ный пра-   акимы        ные     2005

ЛОР патологии у детей школьного       вовой акт, областей,    бюд-    гг.

возраста                              решение    гг.Астаны,   жеты

                                      акимов     Алматы

4.10. Организовать регулярные         Норматив-  МКИОС,       Осуще-  2001-

выступления на республиканском        ный пра-   АЗО          ствля-  2005

телевидении, радио и в прессе по      вовой акт               ется в  гг.

вопросам здоровья матери и ребенка                            преде-

                                                              лах

                                                              средств

                                                              на со-

                                                              держание

                                                              государ-

                                                              ственных

                                                              органов

__________________________________________________________________________
                 5. Совершенствование медицинской помощи
                           женщинам и детям
__________________________________________________________________________

5.1. Оказание специализированной      Бюджет-    АЗО         В преде- 2001-

медицинской помощи женщинам и         ная                    лах      2005

детям в Республиканском научно-       програм-               средств  гг.

исследовательском центре охраны       ма                     респуб-

здоровья матери и ребенка,                                   ликан-

Научном центре педиатрии и детской                           ского

хирургии, Республиканской детской                            бюджета

больнице "Аксай"

     5.2. Оказание стационарной             -//-     Акимы        В преде- 2001-

медицинской помощи детям,                       областей     лах      2005

беременным, роженицам и родильницам             и гг.        средств  гг.

                                                Астаны и     местного

                                                Алматы       бюджета

     5.3. Модернизация отделений           Приказ    АЗО,         Собст-   2003г

новорожденных по неонатальной         АЗО,      акимы        венные 

реанимации в Научном центре           решение   областей     средства

педиатрии и детской хирургии,         Акимов    и гг.        Научных

в Научном центре охраны здоровья                Астаны,      центров

матери и ребенка, в профильных                  Алматы       педиат-

родовспомогательных и детских                                рии и    

организациях областей                                        детской

                                                             хирургии,

                                                             охраны

                                                             здоровья

                                                             матери и

                                                             ребенка,

                                                             местные

                                                             бюджеты      

     5.4. Разработать нормативы            Приказ    АЗО          Средства 2001-

штатного расписания и коечного        АЗО                    на со-   2003

фонда педиатрического,                                       держание гг. 

акушерско-гинекологического                                  государ-

профилей                                                     ственных

                                                             органов

5.5. Осуществить поэтапное оснащение  Норматив- АЗО,         В преде- 2002-

детских и родовспомогательных         ный пра-  акимы        лах      2005

организаций современным медицинским   вовой     областей     средств  гг.

оборудованием для диагностики и       акт, ре-  и гг.        респуб-

лечения                               шение     Астаны,      ликан-

                                      акимов    Алматы       ского

                                                             бюджета 

                                                             на осна-

                                                             щение

                                                             респуб-

                                                             ликан-

                                                             ских

                                                             органи-     

                                                             заций

                                                             здраво-

                                                             охране-

                                                             ния, мест-

                                                             ные бюд-

                                                             жеты,

                                                             средства

                                                             между-

                                                             народных

                                                             организа-

                                                             ций и стран-

                                                             доноров      

                                                              5.6. В виду высокой заболеваемости      -//-        -//-     Местные  2002г

новорожденных создать на базе                                бюджеты

детских областных организаций

отделения хирургии новорожденных в

городах Павлодар и Кызылорда

5.7. Поэтапное оснащение действующих    -//-        -//-      -//-    2002-

отделений по челюстно-лицевой                                         2005

хирургии специальным оборудованием и                                  гг.

инструментарием для оперативной

коррекции и реабилитации детей с

врожденными дефектами лица и челюсти

5.8. Обеспечить закуп лекарственных   Бюджетная     АЗО      В преде- 2001-

препаратов для лечения детей,         программа              лах      2005

больных лейкемией                                            средств  гг.

                                                             рес-

                                                             публикан-    

                                                             ского        

                                                             бюджета

5.9. Внедрить современные методы      Приказ АЗО   АЗО,      В преде- 2003г

обследования и лечения у детей с                   акимы     лах

почечной недостаточностью в крупных                областей  средств

городах и областных центрах                        и гг.     местных

республики                                         Астаны и  бюдже-

                                                   Алматы    тов

5.10. Осуществлять совершенствование  Норматив-    АЗО       Осуще-   2001-

центров и внедрение новых             ный пра-               ствля-   2005

международных протоколов лечения:     вовой                  ется в   гг.

- по проблемам стандартов объема      акт                    пределах

  акушерско-гинекологической помощи;                         средств

- по оказания первичной и                                    на со-

  реанимационной помощи новорожденным;                       держание

- неврологической патологии и нарушений                      государ-

  опорно-двигательного аппарата,                             ственных

  в т.ч. тяжелых форм детских                                органов

  церебральных параличей;

- врожденных и приобретенных пороков

  развития, в т.ч. сердечно-сосудистой

  системы;

- ожоговых заболеваний;

- эндокринной патологии, в т.ч.

  церебрально-гипофизарного нанизма

5.11. Обеспечить развитие             Норматив-   АЗО, МОН,  В преде- 2002-

сурдологопедической помощи детям:     ный пра-    акимы      лах      2003

организация кабинетов в поликлиниках  вовой       областей   средств  гг.

(детских, клинико-диагностических);   акт, ре-    и гг.      местных

выделение коек в отолариноголонги-    шение       Астаны,    бюдже-

ческих (ЛОР) отделениях областных     акимов      Алматы     тов

центров

_______________________________________________________________________   
       6. Охрана здоровья детей в образовательных организациях
___________________________________________________________________________

6.1. Совместно с санитарно-           Норматив-   МОН, АЗО,  Осуще-   2001-

эпидемиологическим управлением        ный пра-    акимы      ствляет- 2005

контролировать соблюдение             вовой       областей,  ся в     гг.

санитарно-гигиенических               акт         гг. Аста-  пределах

требований при организации                        ны, Алматы средств

учебного процесса                                            на со-

                                                             держание

                                                             государ-

                                                             ственных

                                                             органов

6.2. Изучить патологии детей            -//-     АЗО, МОН,    -//-    2001-

школьного и дошкольного возраста,                акимы                2005

связанные с нарушением санитарно-                областей             гг. 

гигиенических требований, с                      и гг.

целью корректировки гигиенических                Астаны,

условий                                          Алматы

6.3. Внедрить в организациях          Приказ     АЗО, МОН    В преде- 2001-

дошкольного и среднего образования    АЗО                    лах      2004

физические и природные методы                                средств  гг.

закаливания с целью снижения                                 местных

заболеваемости детей                                         бюджетов

     6.4. Принять меры по созданию         Приказ     МОН, АЗО,   В преде- 2001-

соответствующих условий для обучения  АЗО,       акимы об-   лах      2005

и воспитания больных детей в школах   решение    ластей и    средств  гг.

при больницах, санаториях,            акимов     гг. Аста-,  местных

реабилитационных центрах                         ны, Алматы  бюджетов

___________________________________________________________________________
           7. Медико-социальное обеспечение детей-сирот и
               детей оставшихся без попечения родителей
__________________________________________________________________________

7.1. Оказание медицинской помощи      Бюджет-    АЗО,        В преде- 2001-

детям в домах ребенка. Развивать      ная        акимы       лах      2005

систему действующих загородных зон    программа  областей,   средств  гг.

для летнего оздоровления,                        гг.         местных

совершенствовать воспитательную                  Астаны,     бюдже-

работу с детьми                                  Алматы      тов

     7.2. Создать банк данных о            Норматив-  МОН, АЗО,   Средства 2003-

детях-сиротах и детях, оставшихся     ный пра-   акимы       междуна- 2005

без попечения родителей и             вовой      областей,   родных   гг.

потенциальных усыновителей            акт        гг.         органи-

(в том числе иностранных)                        Астаны,     заций и

                                                 Алматы      стран-

                                                             доноров

7.3. Развивать систему организации      -//-     АЗО, МВД,   В преде- 2002-

кризисных центров по медицинскому                МОН, МТСЗ,  лах      2005

обеспечению и социальной адаптации               акимы       средств  гг.

для временного пребывания детей из               областей,   местных

малообеспеченных и асоциальных                   гг.         бюдже-  

семей, детей-сирот, оставшихся                   Астаны,     тов,

без попечения родителей и матерей,               Алматы      средства

в том числе для детей, попавших в                            стран-

затруднительные социально-бытовые                            доноров

условия

7.4. Разработать и внедрить             -//-     МОН, АЗО    В преде- 2002-

программы здоровья, профессиональной                         лах      2005

ориентации, психологической и                                средств  гг.

практической подготовки к труду                              местных

воспитанников детских домов и                                бюджетов

школ-интернатов

7.5. Организовать подготовку            -//-     МОН, АЗО     -//-    2002-

родителей, опекунов по вопросам                                       2005

семейного воспитания и воспитания                                     гг.

здорового ребенка

________________________________________________________________________
         8. Медико-социальная помощь детям-инвалидам и детям
                    с ограниченными возможностями
__________________________________________________________________________

8.1. Приобщить детей инвалидов        Норматив-  МТСЗ, АЗО,  В преде- 2002-

и детей с ограниченными               ный пра-   МОН,        лах      2005

возможностями к активному образу      вовой      акимы       средств  гг.

жизни                                 акт        областей    местных

                                                 и гг.       бюдже-

                                                 Астаны,     тов,

                                                 Алматы      средства

                                                             стран-

                                                             доноров

8.2. Внедрить скрининг-мониторинг     Приказ     АЗО, МОН,   В преде- 2002-

по ранней диагностике и лечению       АЗО,       акимы       лах      2005

отклонений в психическом развитии     решение    областей    средств  гг.

ребенка на уровне первичной           акимов     и гг.       местных

медико-санитарной помощи                         Астаны и    бюджетов

                                                 Алматы

___________________________________________________________________________
           9. Реабилитация и санаторное оздоровление
        женщин и детей, организация летнего отдыха детей
__________________________________________________________________________

9.1. Оказание специализированной      Бюджетная  АЗО         В преде- 2001-

медицинской и реабилитационной        программа              лах      2005

помощи детям в республиканском                               средств  гг.

детском санатории "Алатау", в                                респуб-

республиканском детском                                      ликан-

реабилитационном центре "Балбулак"                           ского

                                                             бюджета

9.2. Осуществить оснащение            Решение     -//-       Респуб-  2005г

республиканского детского клини-      бюджетной              ликан-

ческого санатория "Алатау"            комиссии               ский

                                                             бюджет

9.3. Оздоровление детей-инвалидов,    Норматив-   акимы      В преде- 2001-

детей-сирот и ставшихся без           ный пра-    областей   лах      2005

попечения родителей, детей из         вовой       и гг.      средств  гг.

малообеспеченных семей,               акт,        Астаны,    республи-

беременных, кормящих матерей и        решение     Алматы,    канского

детей из экологически                 акимов      МОН,       и мест-

неблагополучных регионов в                        АЗО, МТСЗ, ных

республиканском учебно-                           СФПРК      бюджетов

оздоровительном центре "Бобек",

детских санаториях,

реабилитационных центрах

"Мать и дитя", домах отдыха,

лагерях санаторного типа,

ведомственных, профсоюзных

санаторно-курортных организациях

     9.4. Разработать методические         Приказ АЗО  АЗО       Собствен- 2002-

рекомендации по современным                                 ные сред- 2005

программам и технологиям                                    ства рес- гг.

оздоровления детей и матерей                                публи-        

                                                            канских

                                                            организа-

                                                            ций здра-

                                                            воохранения

__________________________________________________________________________

Қазақстан Республикасында ана мен бала денсаулығын қорғаудың 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2001 жылғы 14 мамыр N 630 Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2003.02.14. N 159 қаулысымен.

      "Ел Президентінің 2000 жылғы 24 қазандағы Қазақстан халқына "Еркін, тиімді және қауіпсіз қоғамға" Жолдауында қойылған міндеттерді іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 8 желтоқсандағы N 1826 қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

     1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында ана мен бала денсаулығын қорғаудың 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілсін.

     2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

     Қазақстан Республикасының
     Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы     
Үкіметінің          
2001 жылғы 14 мамырдағы     
N 630 қаулысымен        
бекітілген           

        Қазақстан Республикасында ана мен бала денсаулығын
        қорғаудың 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасы
                     Бағдарламаның паспорты

Атауы                  Қазақстан Республикасында ана мен бала
                       денсаулығын қорғаудың 2001-2005 жылдарға
                       арналған бағдарламасы

Әзірлеу үшін негіз     Қазақстан Республикасы Президентiнiң
                       2000 жылғы 24 қазанда Қазақстан
                       Республикасының Парламентi палаталарының
                       бiрлескен отырысында айтылған Қазақстан
                       халқына Жолдауынан туындайтын тапсырмалар

Негізгі әзірлеушілер   Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау
                       iсi жөнiндегi агенттiгi

Мақсаты                Бағдарламаның негiзгi мақсаты ана мен баланың
                       өмiрi мен денсаулығын сақтауды қамтамасыз
                       ету, салааралық ынтымақтастық жолымен
                       сапалы медициналық көмек алу үшiн жағдайлар
                       жасау болып табылады

Міндеттері            Iске асыру тетiктерiн жасау мәселелерi бойынша
                      мүдделi министрлiктер мен ведомстволардың
                      республикалық, жергiлiктi деңгейлерде нақты
                      iс-шаралар жоспарлары және оларды орындаудың
                      мониторингтерi әзiрленетiн болады

Іске асыру тетіктері  Ана мен бала денсаулығын қорғау мәселелерiн
                      шешуде ғылым мен практиканың iргелi және
                      қолданбалы мiндеттерiн және салааралық
                      ынтымақтастықты ескере отырып, ана мен
                      баланың өмiрi мен денсаулығын сақтау
                      жағдайларын қамтамасыз етудi реттейтiн
                      директивалық құжаттар дайындау

Қаржыландыру көздері  Бағдарламаны қаржылық қамтамасыз ету
                      республикалық және жергiлiктi бюджеттер,
                      медициналық жоғары оқу орындары мен
                      колледждердiң жеке қаражаты, сыртқы
                      инвестициялардың, халықаралық ұйымдар мен
                      донор-елдердiң қаражаты есебiнен жүзеге
                      асырылады

Күтілетін нәтижелер   Бағдарламаны iске асыру әйелдер мен балалар
                      денсаулығын ғана емес, барлық халықтың
                      денсаулығын жақсартуға ықпал ететiн болады,
                      сөйтiп Қазақстан халықтары әл-ауқатының
                      гүлденуi мен жоғарылауына ықпал ететiн болады

Іске асыру мерзімі    2001-2005 жылдар

                          Кiрiспе

      Егемендiгiн жариялаған сәттен бастап Қазақстан Республикасы БҰҰ-ның және көптеген басқа да халықаралық ұйымдардың мүшесi болды, бұл оған халықаралық қоғамдастықтың толық құқықты мүшесi болуына мүмкiндiк бердi.
      Мемлекет Қазақстан Республикасының "Қазақстан-2030" даму стратегиясымен азаматтардың денсаулығы мен игiлiгiн негiзгi ұзақ мерзiмдi басымдықтарының бiрi етiп белгiледi.
      Халықтың денсаулық жағдайы Қазақстанның ұлттық қауiпсiздiгiнiң, экономикалық тұрақтылығының және әлеуметтiк өмiрiнiң негiзгi құрастырушысы болып табылады.
      Республикада халықтың үштен екiсiн 18 жасқа дейiнгi балалар мен бала туу жасындағы әйелдер құрайды. Ұлт денсаулығы проблемасының маңыздылығы мен өзектiлiгiн түсiне отырып, ана мен бала денсаулығын қорғау бiздiң мемлекетiмiздiң, денсаулық сақтау органдарының, қауымдастықтың басты назарында тұруы тиiс.
      Бiрақ, Қазақстан өтпелi кезең елдерiнiң әлеуметтiк саланың қолайсыздығымен, өмiр сүру деңгейiнiң төмендеуiмен, жұмыссыздықтың көбеюiмен, сыртқы және ішкi миграциямен және т.б. сипатталатын терiс тәжiрибесiнен аттап өте алмады.
      Өткен жылдар халықтың денсаулығын қорғау саласындағы бiрқатар елеулi проблемалармен сипатталды. Бiрқатар әлеуметтiк маңызды аурулардың: туберкулездiң, жыныстық жолмен берiлетiн аурулардың, онкологиялық аурулардың, диабеттiң, алкоголизмнiң, нашақорлықтың АҚТҚ/ЖҚТБ-инфекциясының, психикалық бұзылулардың өсу үрдiсi байқалды.
      Соңғы жылдар iшiнде балалар мен туу жасындағы әйелдердiң денсаулығы нашарлады, нәрестелер мен аналар өлiмiнiң жоғары көрсеткiштерi сақталу жағдайында бала туу мен халықтың табиғи өсiмi төмендедi.
      Қалыптасқан жағдай ұлттың тектiк қорын жақсартуда жағымды өзгерiстерге қол жеткiзу үшiн ана мен бала денсаулығын қорғауды жақсарту жөнiнде нақты шаралар қабылдауды көрсетедi.
      "Қазақстан Республикасында 2001-2005 жылдарға арналған Ана мен бала денсаулығын қорғау" бағдарламасы ел Президентiнiң Yкiметтiң 2000 жылғы 9 ақпандағы кеңейтiлген мәжiлiсiнде ана мен бала қызметiнiң басымдылығы жөнiнде айтқан тапсырмасына сәйкес әзiрлендi.

             1. Ана мен бала денсаулығын қорғаудың
                   қазiргi жай-күйiн талдау

      Қазақстан Республикасында соңғы жылдардағы әлеуметтiк-экономикалық жаңарулар кезеңiнде бала туудың (1995 жылдан бастап бала туу 9%-ға қысқарды), халықтың табиғи өсiмiнiң төмендеуi байқалуда.
      Әйелдер мен балалар денсаулығының индексi төмендеуде. Ана мен бала өлiмiнiң көрсеткiштерi жоғары деңгейде қалып отыр.
      Нәресте шетiнеуiнiң ішiнде өлi туу, туғаннан кейiнгi алғашқы тәулiктерде және нәрестелiк кезеңде шетiнеу өсiп отыр. Төмен дене салмағымен, дамудың туа бiткен кемiстiктерiмен туған балалардың пайызы жоғары күйiнде қалуда. Мұның бәрi ана мен нәрестенiң үйлескен патологиясының өсуiн сипаттайды.
      Республикада бала туу жасындағы әйелдер денсаулығының индексi төмен күйiнде қалуда және бар-жоғы 20%-ды құрайды, Семей полигоны мен Арал өңiрiндегi аймақтарда 10%-ға дейiн жетедi. Әйелдер ауруларының арасында әлеуметтiк маңызды аурулардың үлес салмағы өсiп отыр. Аборттар проблемасы шешiлуi қиын болып қалуда.
      Балалардың арасындағы сырқаттану өсiп отыр. Жыл сайын 2 миллионға жуық бала тыныс алу органдарының күштi ауруларымен, 600 мың бала - бiр жастағы балалардың қайтыс болуының негiзгi себептерiнiң бiрi болып табылатын күштi ішек инфекцияларымен ауырады. Соңғы жылдары балалар әлеуметтiк маңызды ауруларға көп ұшырайтын болды.
      Республикада, әсiресе, экологиялық жағынан қолайсыз аймақтардағы балалардың арасында тамақтану мен зат алмасудың бұзылуларымен, тұқым қуалаушылық факторларымен, оның ішiнде туа бiткен аномалиялармен байланысты аурулармен сырқаттану оқиғалары жиi кездесетiн болды.
      Селолық жерлерде ерте жастағы балалардың 80%-ы қан аздығынан, психофизикалық дамуда кейiн қалушылықтан, мешелден зардап шегедi. Бозбалалардың көпшiлiгi денсаулығындағы әр түрлi ауытқушылықтардың болуына байланысты өзiнiң конституциялық әскери борышын өтей алмайды.
      Соңғы уақытта республикадағы балалардың ауруларында созылмалы өту үрдiсi бар. Осылайша, ауруларының созылмалы нысандарға өту мектепке дейiнгi балалардың жиырма пайызында және мектеп жасындағылардың елу пайызында байқалады. Көру, сөйлеу, есту және мүсiн бұзылулары бар балалардың саны өсуде.
      Жыл сайын 800 мыңға дейiн бала диспансерлiк есепте тұрады, және олардың бар-жоғы 5-6%-ы ғана сауықтыру бейiнiндегi ұйымдарда ем алады.
      Жыл сайын, бүгiнгi күнi саны 50 мыңға жуық жеткен, мүгедек балалардың саны өсуде. Оларды оңалту мен белсендi өмiр сүруге тарту ерекше назар аударуды талап етедi.
      Жабдықтарды сатып алу мен жөндеу жұмыстарын жүргiзуге арналған мақсатты қаржыландырудың қиындығынан аналар мен балаларды қорғау ұйымдарының материалдық-техникалық базасы қанағаттанғысыз жағдайда болып отыр. Бұл балалармен және бала туу жасындағы әйелдермен профилактикалық жұмыс істеу тетiктерiнде, емдеу-диагностикалық көмектiң сапасында көрiнiс табады.
      Көптеген облыстарда санитарлық авиацияның, жедел медициналық көмектiң мамандандырылған бригадаларының қызметтерi тоқтаған.
      Балалар мен бала туу жасындағы әйелдерге көрсетілетін санаторлық және оңалту көмектерi дағдарыстық жағдайда қалып отыр. Бұрын жұмыс iстеген соматикалық бейiндегi 45 балалар санаторийiнiң қазiргi уақытта 12-сi ғана жұмыс істейдi.
      Денсаулық сақтау мен бiлiм беру органдарының арасындағы қызметтi ведомствоаралық үйлестiрудiң бұзылуы салдарынан ұйымдастырылған балалықты медициналық қамтамасыз ету нашарлады.
      Санаторлық-оңалту ұйымдарында жұмыс істейтiн мектептер материалдық-техникалық жарақтануға, мектептiк және әдiстемелiк құралдармен жабдықталуға қатысты қанағаттанғысыз жағдайда болып отыр.
      Тастанды балалар санының өсуi балалар үйлерi желiсiнiң дамуын басып озуда, соның салдарынан балалар стационарларда жатып қалады, бұл аурухана ішiнде инфекцияларды жұқтыруына және психофизикалық дамуында кешеуiлдеуiне ықпал етедi.
      Айтылғандарды ескере отырып, қазiргi уақытта балалар мен аналардың денсаулығын сақтауға арналған құқықтарын қорғау және болашақ ұлттың денсаулығын жақсарту үшiн "Ана мен бала денсаулығын қорғау" бағдарламасын әзiрлеу қажеттiгi пiсiп-жетiлдi.

             2. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

      Бағдарламаның мақсаты ана мен баланың өмiрiн, денсаулығын сақтауды және жақсартуды қамтамасыз ету үшiн жағдайлар жасау; әйелдер мен балалардың арасындағы аурудың алдын алу және оны азайту; сапалы мамандандырылған медициналық көмек көрсету жүйесiн жақсарту; әйелдер мен балаларды оңалту және санаторлық сауықтыру; балалар және бала тууға көмекшi ұйымдардың жарақтандырылуын, материалдық-техникалық базасын жақсарту болып табылады.
      Негiзгi мiндеттерге:
      1) нарықтық қатынастар жағдайында ана мен бала денсаулығын қорғау саласындағы проблемаларды шешу жөнiндегi шаралар мен тетiктердi әзiрлеу;
      2) балалар және бала тууға көмекшi ұйымдардың материалдық-техникалық базасын қазiргi заманғы медициналық жабдықтармен және құралдармен жарақтандыруды жақсарту;
      3) диагностика мен емдеудiң қазiргi заманғы әдiстерiне дипломға дейiн және кейiн жүйелi даярлау жолымен медициналық қызметкерлердiң бiлiктiлiгiн көтеру жатады.

        3. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыттары
                       және тетiгi

      Бағдарламаны іске асыру үшiн белгiленген іс-шараларды кезең-кезеңмен орындауды көздейтiн Іс-шаралар жоспары әзiрлендi. Іс-шаралардың кешендiлiгi мемлекеттiк және жергiлiктi басқару органдарының қызметiн үйлестiруге мүмкiндiк бередi.
      Бағдарлама мақсатына қол жеткiзудiң негiзгi бағыттары мен басымдықтары:
      1) әйелдер мен балаларды жүйелi алдын ала тексерудi регламенттейтiн және емдеу-диагностикалық көмектiң сапасын жақсартуға бағытталған директивалық құжаттар дайындау;
      2) денсаулық сақтаудағы балалар және әйелдердi босандыру қызметтерiнiң басымдылығы;
      3) Бағдарламаның ана мен бала денсаулығын қорғау iсiндегi негiзгi мақсаттарын шешуге ведомствоаралық көзқарас;
      4) балалар мен аналардың бастапқы және мамандандырылған медициналық көмектiң барлық деңгейлерiне қол жетушiлiгiн қамтамасыз ету;
      5) балалардың, жүктi әйелдер мен бала емiзетiн әйелдердiң ұтымды тамақтануын қамтамасыз ету;
      6) мектепке дейiнгi және мектеп жасындағы балалар ұжымдары мен интернат ұйымдарында балаларды медициналық қамтамасыз етудi жетiлдiру;
      7) балалар мен аналарды оңалту мен сауықтырудың уақытылығы;
      8) экологиялық қолайсыз аймақтардың балалы аналарын атаулы сауықтыру;
      9) отбасы мен қоғамның салауатты өмiр салты, өсiмпаздық денсаулықты қорғау, ана болудың қауiпсiздiгi, балалар арасындағы аурулардың алдын алу мәселелерi жөнiндегi бiлiмдерiн тереңдету;
      10) мектепке дейiнгi және мектептегi тәрбие жүйесiне валеология негiздерiн оқыту;
      11) осы Бағдарламаны iске асырудағы нақты мiндеттердi шешу үшiн жергiлiктi өкiмет органдарымен, мемлекеттiк, үкіметтiк емес және халықаралық ұйымдармен өзара iс-қимыл жасау;
      12) ана мен бала денсаулығын қорғау мәселелерiндегi проблемаларды насихаттау және шешу үшiн халықтың қалың топтарын, қоғамдық ұйымдарды тарту;
      13) өндiрiстегi әйелдердiң еңбегiн қорғау жөнiндегi заңнама нормаларының сақталуына бақылау жасау болып табылады.

          4. Қажеттi ресурстар және қаржыландыру көздерi

     Бағдарламаны iске асыру 2001-2005 жылдары мынадай көздерден жүзеге асырылатын болады:
     1) республикалық бюджеттiң қаражаты;
     2) жергiлiктi бюджеттiң қаражаты;
     3) халықаралық ұйымдар мен (ЮНИСЕФ, ЮНФПА, ЮСАИД және т.б.) донор-елдердiң қаражаты;
     4) медициналық жоғары оқу орындары мен колледждердiң жеке қаражаты.

Қазақстан Республикасында ана мен бала денсаулығын қорғаудың
2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыруға
мемлекеттік бюджеттің болжалды қаржылық шығындары
(мың теңгемен)

Қаражат       ! 2001 жыл  ! 2002 жыл  ! 2003 жыл  ! 2004 жыл  ! 2005 жыл  !
______________!___________!___________!___________!___________!___________!
Республикалық                                                             !
бюджет            470550     470550       470550      470550      476550  !
Жергілікті                                                                !
бюджет           3856531    5502346      5418884     5415872     5415872  !
Барлығы:         4327081  5972896,0    5889434,0     5886422   5892422,0  !

      2001 жылы Бағдарламаны мемлекеттiк бюджеттен iске асыру республикалық және жергiлiктi бюджеттерде бекiтiлген қаражаттың шегiнде жүзеге асырылатын болады.
      2002-2005 жылдары іс-шараларды іске асыру үшiн қажеттi бюджет қаражатының көлемi тиiстi қаржы жылына тиiстi бюджеттердiң жобаларын әзiрлеу және қалыптастыру кезiнде нақтыланатын болады.

          5. Бағдарламаны іске асырудан күтiлетiн нәтижелер

      Бағдарламаны iске асырудың нәтижесiнде өзiнiң басымдықты бағытымен және қаржыландырудың орталықтандыруымен бiрге ана мен бала денсаулығын қорғаудың тұрақты жұмыс істейтiн жүйесi қалыптасатын болады.
      Ана мен бала денсаулығын қорғаудағы проблемаларды шешу:
      1) әйелдер мен балалар арасындағы сырқаттануды азайтуды, балалардың психофизикалық дамуын жақсартуды, халықтың денсаулық жағдайын жақсартуды;
      2) ана, нәресте және бала өлiмiнiң деңгейiн төмендетудi;
      3) балалар мен аналарға медициналық көмектiң қол жетушiлiгiн қамтамасыз етудi және сапасын жақсартуды;
      4) республикада әйелдер мен балаларды медициналық қамтамасыз етудiң мамандандырылғын қызметтерiн дамытуды;
      5) балалар мүгедектiгiн азайту үшiн жағдайлар жасауды;
      6) балалар мен әйелдерге санаторлық және оңалту көмектерiн дамытуды;
      7) оқыту және әйелдер мен балаларды емдеудiң қазiргi заманғы, тиiмдi және шығыны аз әдiстерiн практикалық қызметке енгiзу кезiнде акушер-гинекологтар мен педиатрлардың, жалпы практика дәрiгерлерiнiң, басқа мамандықтағы дәрiгерлердiң бiлiктiлiгiн арттыруды көздейдi.

6. Қазақстан Республикасында ана мен бала денсаулығын қорғаудың 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі
іс-шаралар жоспары

Іс-шара    !   Аяқталу !Орындауға !Қаржыландыру көзі!Орындалу
           !   нысаны  !жауаптылар!                 !мерзімі
---------------------------------------------------------------------------
    1      !      2    !     3    !         4       !     5

     1. Ана мен бала денсаулығын қорғау жөніндегі ұйымдастыру-құқықтық
                                іс-шаралары

1.1. Астана, Қызылорда  ДСА-ның     ДСА, СА,   Халықаралық ұйым. 2002-2005
немесе Павлодар қала.   бұйрығы     КДА, ЭСМ,  дар мен донор-    ж.ж.
ларында ДДҰ (Дүниежү.               ӘдМ, ЕХҚМ  елдердің қаражаты
зілік денсаулық сақтау
ұйымы) ұсынған тірі
туудың жаңа өлшемдерін
енгізу.

1.2. Емдеу-алдын алу   Нормативтік  ДСА, ӘдМ,  Мемлекеттік ор.   2001-2005
ұйымдарының қызметін   құқықтық     СА, облыс. гандарды ұстауға  ж.ж.
үйлестiру және АХАТ    кесім        тардың,    арналған қаражат.
органдарымен бірлесiп,              Астана,    тың шегінде жү.
әйелдер мен балалардың              Алматы     зеге асырылады
туу, қайтыс болу                    қ.қ.
оқиғаларын тіркеудің                әкімдері
толықтығын қамтамасыз
ету

1.3. Балалар жасын 18    -//-       ДСА, СА,        -//-         2001 ж.
жасқа дейiн белгілей                ӘдМ
отырып, статистикалық
есептілiкті "Неке
және отбасы туралы"
ҚР Заңымен
сәйкес келтiру

1.4. Емдеу-профилак.   Нормативтік  ДСА,       Педиатрия және    2002 ж.
тикалық ұйымдардың     құқықтық     облыстар.  балалар хирур.
қызметiн үйлестіру     кесім,       дың,       гиясы ғылыми
үшін компьютерлік      әкімдердің   Астана,    орталығының жеке
байланыстың қазіргі    шешімдері    Алматы     қаражаты, жергі.
заманғы әдістерін                   қ.қ.       лікті бюджеттер
енгізу                              әкімдері

1.5. Педиатрия және    Нормативтік  ДСА        Педиатрия және    2001-2005
балалар хирургиясы,    құқықтық                балалар хирур.    ж.ж.
ана мен бала           кесім                   гиясы, ана мен
денсаулығын қорғау                             бала денсаулығын
ғылыми орталықтары                             қорғау ғылыми
республикадағы                                 орталықтарының
педиатрлық, акушер-                            жеке қаражаты
гинеколог қызметiнiң
талдаулары бар
анықтаманы жыл сайын
шығаруды қамтамасыз
ету
---------------------------------------------------------------------------
            2. Экология және әйелдер мен балалардың денсаулығы

2.1. Экологиялық       Нормативтік  ДСА        Донор-елдердің    2002-2004
қолайсыз аймақтар.     құқықтық                қаражаты          ж.ж.
дағы (Семей, Азғыр,    кесім
Капустин Яр,
Қарқаралы, Арал
өңірі) әйелдер мен
балалар дамуы
аурулары мен
патологиясының
ерекшелiктерiн
зерделеу

2.2. Экологиялық         -//-      МАКМ, ТОҚМ, Мемлекеттік ор.   2001-2005
жағдайдың халықтың,                ДСА         гандарды ұстауға  ж.ж.
оның ішiнде әйелдер                            арналған қаражат.
мен балалардың                                 тың шегінде жүзе.
денсаулығына әсері                             ге асырылады
туралы кең түсіндіру
жұмысын жүргізу
---------------------------------------------------------------------------
                     3. Балалар мен аналардың тамақтануы

3.1. Емшек сүтiмен    Нормативтік  ДСА         Мемлекеттік ор.   2001-2005
тамақтандыру          құқықтық                 гандарды ұстауға  ж.ж.
жөнiндегі ДДҰ         кесім                    арналған қаражат.
(Дүниежүзілік                                  тың шегінде жүзе.
денсаулық сақтау                               ге асырылады
ұйымы) бағдарла.
масын енгiзу

3.2. Дәрігерлер мен   Нормативтік  ДСА, БҒМ    Медициналық ЖОО   2002-2005
орта медициналық      құқықтық                 мен колледждердің    ж.ж.
қызметкерлердi        кесім                    жеке қаражаты
дипломға дейін және
дипломнан кейін
емiзіп қоректендіру
мәселелерiне оқытуды
ұйымдастыру.
Медициналық ЖОО-ның
студенттері мен
медколледждердiң
оқушылары үшiн жүктi
және бала емізетiн
әйелдерді, емшек
сүтiмен тамақтандыру
мәселелері бойынша,
оқытуға арналған оқу
материалын,
дидактикалық материал
шығару

3.3. Жас балаларды,    Әкімдердің  Облыстар.   Жергілікті        2002-2005
атап айтқанда атаулы   шешімі      дың,        бюджеттер         ж.ж.
әлеуметтiк көмек                   Астана,
алуға құқығы бар                   Алматы қ.қ.
отбасыларды тамақпен               әкімдері
және диспансерлік
есепте тұрған
балаларды шипалы
тамақпен қамтамасыз
ету үшін қалаларда,
аудан орталықтарында
балалардың сүт ас
үйлерін кезең-кезеңмен
ашу

3.4. Республиканың     Әкімдердің  Облыстар.   Сыртқы инвести.   2004-2005
шағын өндiрістерiнде   шешімі      дың, Ас.    циялар            ж.ж.
балаларға арналған                 тана, Ал.
тамақ өнімдері мен                 маты қ.қ.
шипалы тағамдар                    әкімдері,
өндіруді ынталандыру               ЭСМ, ДСА
және қолдау
---------------------------------------------------------------------------
          4. Әйелдер мен балалардың денсаулығын қорғау жөніндегі
                             алдын алу жұмыстары

4.1. Әйелдер мен       Нормативтік ДСА, облыс. Жергілікті        2002-2005
балаларды скринингтiк  құқықтық    тардың,     бюджеттер         ж.ж.
алдын алу тексеру.     кесім,      Астана,
лерінiң тiзiлiмiн      әкімдердің  Алматы қ.қ.
кезең-кезеңмен         шешімі      әкімдеріенгiзу

4.2. ЮНФПА-ның (БҰҰ-   Жобаның     ДСА, СА,    Халықаралық       2001-2005
ның Елді қоныстандыру  орындалуы   ЭСМ, СЖА,   ұйымдар мен       ж.ж.
қоры) "Ел халқы        жөніндегі   КДА, Отбасы донор-елдердің
саясатын қалыптастыру  есеп        және әйел.  қаражаты
және дамуды жоспарлау"             дер істері
жобасын іске асыруға               жөніндегі
қатысу                             ұлттық
                                   комиссия

4.3. Неғұрлым жиі      Нормативтік ДСА, облыс. Жергілікті        2002-2005
кездесетiн туа бiткен  құқықтық    тардың,     бюджеттер         ж.ж.
және тұқым қуалайтын   кесім,      Астана,
ауруларға              әкімдердің  Алматы қ.қ.
(гипотиреоза,          шешім       әкімдері
фенилкетонурия)
скрининг-диагностика.
лауды жүргізу және
медициналық-
генетикалық
орталықтарда деректер
банкiн құру

4.4. Облыстық          Нормативтік ДСА, облыс. Жергілікті        2002 ж.
(балалар) аурухана.    құқықтық    тардың,     бюджеттер
лардың және облыстық   кесім,      Астана,
перзентханалардың      әкімдердің  Алматы қ.қ.
(перинатальдық         шешім       әкімдері
орталықтар) жанынан
әйелдердің, балалар.
дың жылжымалы штаттық
консультацияларын
ұйымдастыру

4.5. Жүктi әйелдерді   Нормативтік    -//-        -//-           2002-2005
құрсақішiлік           құқықтық                                  ж.ж.
инфекцияларға,         кесім
дамудың туа біткен
аномалияларына,
жыныстық жолмен
берiлетiн инфекция.
ларға тегiн тексерудi
ұйымдастыру

4.6. Республикада Бала    -//-        -//-      Халықаралық      2001-2005
Жасындағы Ауруларды                             ұйымдар мен      ж.ж.
Жинақтай Емдеу (БЖАЖЕ)                          донор-елдердің
стратегиясын кезең-                             қаражаты
кезеңмен енгiзуді
қамтамасыз ету

4.7. Балалар мен       Нормативтік  ДСА         Мемлекеттік      2002-2005
ата-аналар үшiн,       құқықтық                 мекемелерді      ж.ж.
сондай-ақ медициналық  кесім                    ұстауға арналған
қызметкерлер қатарынан                          қаражаттың
нұсқаушыларды даярлау                           шегінде жүзеге
үшiн "эпилепсия                                 асырылады
мектебiнің", "демік.
пемен ауыратын
науқастар
мектебiнің" нұсқаулық
материалдарын шығару

4.8. Жатыр мойны рагы     -//-      ДСА, облыс. Сыртқы инвести.  2002 ж.
мен сүт безі рагының                тардың,     циялар
жалпы ұлттық                        Астана,
скринингін енгізу                   Алматы қ.қ.
                                    әкімдері
 
  4.9. Мектеп жасындағы  Нормативтік  ДСА, облыс. Жергілікті       2002-2005
балалардың тiс ауру.   құқықтық     тардың,     бюджеттер        ж.ж.
ларын, ЛОР патологияны кесім,       Астана,
болдырмау жөнiндегі    әкімдердің   Алматы қ.қ.
алдын алу жұмыстарын   шешімдері    әкімдері
күшейту

4.10. Республикалық    Нормативтік  МАКМ, ДСА   Мемлекеттік      2001-2005
теледидарға, радио     құқықтық                 мекемелерді      ж.ж.
мен баспасөзге ана     кесім                    ұстауға арналған
мен бала денсаулығы                             қаражаттың
мәселелерi бойынша                              шегінде жүзеге
жүйелi түрде шығуды                             асырылады
ұйымдастыру
---------------------------------------------------------------------------
     5. Әйелдер мен балаларға көрсетілетін медициналық көмекті жетілдіру

5.1. Ана мен бала      Бюджеттік    ДСА         Республикалық    2001-2005
денсаулығын қорғау     бағдарлама               бюджет қаражат.  ж.ж.
республикалық ғылыми-                           ының шегінде
зерттеу орталығында,
Педиатрия және
балалар хирургиясы
ғылыми орталығында,
"Ақсай" республикалық
балалар ауруханасында
әйелдер мен балалар.
ға мамандандырылған
медициналық көмек
көрсету

5.2. Балаларға, жүктi, Бюджеттік    Облыстар    Жергілікті       2001-2005
бала туатын және бала  бағдарлама   мен Астана  бюджет қаражат.  ж.ж.
туған әйелдерге                     және        ының шегінде
стационарлық медицина.              Алматы қ.қ.
лық көмек көрсету                   әкімдері

5.3. Педиатрия және    ДСА-ның      ДСА, облыс. Педиатрия және    2003 ж.
балалар хирургиясы     бұйрығы,     тар мен     балалар хирур.
ғылыми орталығында,    әкімдердің   Астана,     гиясы, ана мен
Ана мен баланың        шешімі       Алматы қ.қ. баланың денсау.
денсаулығын қорғау                  әкімдері    лығын қорғау
ғылыми орталығында,                             ғылыми орталық.
облыстардың бейiнді                             тарының жеке
бала тууға көмекші                              қаражаты, жер.
және балалар ұйым.                              гілікті бюджеттер
дарында неонатальдық
реанимация жөнiндегі
нәрестелердiң
бөлiмшелерiн жаңғырту

5.4. Педиатр, акушер   ДСА-ның      ДСА         Мемлекеттік ор.   2001-2003
-гинекология бейiн.    бұйрығы                  гандарды ұстауға  ж.ж.
дерiнiң штат кесте.                             арналған қаражат
сiнiң және төсектiк
қорының нормативтерін
әзiрлеу

5.5. Балалар және бала Нормативтік  ДСА, облыс. Республикалық     2002-2005
тууға көмекші          құқықтық     тар мен     денсаулық сақтау  ж.ж.
ұйымдарын диагностика  кесім,       Астана,     ұйымдарын жабдық.
мен емдеу үшiн қазіргі әкімдердің   Алматы қ.қ. тауға арналған
заманғы медициналық    шешімі       әкімдері    республикалық бюд.
жабдықтармен кезең-                             жет қаражатының
кезеңмен жабдықтауды                            шегінде, жергілікті
жүзеге асыру                                    бюджеттер, халық.
                                                аралық ұйымдар
                                                мен донор-елдердің
                                                қаражаты
5.6. Нәрестелер           -//-        -//-      Жергілікті          2002 ж.
арасында аурушаңдылық.                          бюджеттер
тың жоғарылауына орай
облыстық балалар ұйым.
дарының базасында
Павлодар және
Қызылорда қалаларында
жаңа туған нәрестелер.
дiң хирургиясы
бөлiмшелерiн құру

5.7. Жақ-азу хирур.    Нормативтік  ДСА, облыс. Жергілікті       2002-2005
гиясы бойынша жұмыс    құқықтық     тар мен     бюджеттер        ж.ж.
істейтiн бөлiмшелердi  кесім,       Астана,
арнайы жабдықтармен    әкімдердің   Алматы қ.қ.
және балалардың туа    шешімі       әкімдері
бiткен жақ-азу
кемiстiктерiн жедел
түзету және оларды
оңалтуға арналған
құрал-жабдықтармен
кезең-кезеңмен
жарақтандыру

5.8. Лейкемиямен       Бюджеттік    ДСА         Республикалық    2001-2005
ауыратын балаларды     бағдарлама               бюджет қара.     ж.ж.
емдеу үшiн дәрiлік                              жатының шегінде
препараттарды сатып
алуды қамтамасыз
ету

5.9. Республиканың     ДСА-ның      ДСА, облыс. Жергілікті бюд.  2003 ж.
iрi қалаларында және   бұйрығы      тар мен     жет қаражатының
облыс орталықтарында                Астана және шегінде
балалардың бүйрек                   Алматы қ.қ.
жеткiліксiздiгiн                    әкімдері
тексеру мен емдеудiң
қазiргi заманғы
әдiстерiн енгiзу

5.10. Орталықтарды     Нормативтік  ДСА         Мемлекеттік ор.  2001-2005
жетiлдіру және:        құқықтық                 гандарды ұстауға    ж.ж.
- акушерлiк-гинеколо.  кесім                    арналған қаражат.
гиялық көмек көлемі                             тың есебінен
стандарттарының                                 жүзеге асырылады
проблемалары бойынша;
- нәрестелерге
алғашқы және реанима.
циялық көмек көрсету
бойынша;
- неврологиялық
патология және
тiрек-қимыл аппара.
тының бұзылулары,
оның ішiнде балалар.
дың церебралдық
параличтерінің ауыр
нысандарын;
- туа бiткен және
кейiн пайда болған
дамудың, оның ішiнде
жүрек-қан тамыры
жүйесiнiң кемiстiк.
терiн;
- күю ауруларын;
- эндокриндiк
патологияны, оның
ішiнде церебралдық-
гипофизарлық нанизмдi
емдеудiң жаңа халық.
аралық хаттамаларын
жүзеге асыру

5.11. Балаларға        Нормативтік  ДСА, БҒМ,   Жергілікті       2002-2003
сурдологопедикалық     құқықтық     облыстар    бюджеттер        ж.ж.
көмектi дамытуды       кесім,       мен Астана, қаражатының
қамтамасыз ету:        әкімдердің   Алматы қ.қ. шегінде
емханаларда (балалар,  шешімі       әкімдері
клиникалық-диагнос.
тикалық) кабинеттер
ұйымдастыру; облыс
орталықтарының
отолариногологиялық
(ЛОР) бөлiмшелеріне
төсек-орындарды бөлу
---------------------------------------------------------------------------
          6. Бiлiм беру ұйымдарында балалардың денсаулығын сақтау

6.1. Оқу процесiн      Нормативтік  БҒМ, ДСА,    Мемлекеттік     2001-2005
ұйымдастыру кезінде    құқықтық     облыстардың, органдарды      ж.ж.
санитарлық-гигиеналық  кесім        Астана,      ұстауға
талаптардың сақталуын               Алматы қ.қ.  арналған
санитарлық-эпидемио.                әкімдері     қаражаттың
логиялық басқармамен                             есебінен жүзеге
бiрге бақылау                                    асырылады

6.2. Гигиеналық           -//-      ДСА, БҒМ,        -//-        2001-2005
жағдайларды түзету                  облыстар                     ж.ж.
мақсатында санитарлық               мен Астана,
-гигиеналық                         Алматы қ.қ.
талаптардың бұзылуына               әкімдері
байланысты мектеп
және мектепке дейiнгi
балалардың
патологиясын зерделеу

6.3. Мектепке дейiнгі  ДСА-ның      ДСА, БҒМ     Жергілікті      2001-2004
және орта бiлiм беру   бұйрығы                   бюджеттер       ж.ж.
ұйымдарында балалар.                             қаражатының
дың сырқаттануын                                 шегінде
азайту мақсатында
шынығудың дене және
табиғи әдістерін
енгізу

6.4. Ауруханалардың,   ДСА-ның      БҒМ, ДСА,    Жергілікті      2001-2005
санаторийлердің,       бұйрығы,     облыстар     бюджеттер       ж.ж.
оңалту орталықтарының  әкімдердің   мен Астана,  қаражатының
жанындағы мектептерде  шешімі       Алматы қ.қ.  шегінде
науқас балаларды                    әкімдері
оқыту мен тәрбиелеу
үшiн тиістi жағдайлар
жасау жөнiндегі
шаралар қабылдау
---------------------------------------------------------------------------
      7. Жетiм балалар мен ата-анасының қамқорынсыз қалған балаларды
                   медициналық-әлеуметтік қамтамасыз ету

7.1. Нәрестелер        Бюджеттік    ДСА,         Жергілікті      2001-2005
үйiндегі балаларға     бағдарлама   облыстардың, бюджеттер       ж.ж.
медициналық көмек                   Астана,      қаражатының
көрсету. Жазғы                      Алматы қ.қ.  шегінде
сауықтыру үшiн жұмыс                әкімдері
істеп тұрған қала
сыртындағы аймақтар
жүйесiн дамыту,
балаларды тәрбиелеу
жұмысын жетiлдiру

7.2. Жетiм балалар     Нормативтік  БҒМ, ДСА,    Халықаралық     2003-2005
мен ата-анасының       -құқықтық    облыстардың, ұйымдар мен     ж.ж.
қамқорынсыз қалған     кесім        Астана,      донор-елдердің
балалар және негiзгі                Алматы қ.қ.  қаражаты
асырап алушылар                     әкімдері
(оның ішiнде
шетелдiктер) туралы
деректер банкiн жасау

7.3. Аз қамтылған және    -//-      ДСА, ІІМ,    Жергілікті       2002-2005
бейәлеуметтiк                       БҒМ, ЕХҚМ,   бюджеттер        ж.ж.
отбасылар балаларын,                облыстардың, қаражатының
ата-анасы мен анасының              Астана,      шегінде,
қамқорынсыз қалған                  Алматы қ.қ.  донор-елдердің
жетім балаларды, оның               әкімдері     қаражаты
ішінде қиын әлеуметтік
-тұрмыстық жағдайларға
тап болған балаларды
медициналық қамтамасыз
ету және олардың
уақытша тұруы үшiн
әлеуметтік бейiмделуi
бойынша дағдарыс
орталықтарын
ұйымдастыру жүйесiн
дамыту

7.4. Балалар үйi мен   Нормативтік  БҒМ, ДСА     Жергілікті      2002-2005
мектеп-интернаттардың  -құқықтық                 бюджеттер       ж.ж.
тәрбиеленушілерiне     кесім                     қаражатының
денсаулық, кәсiби                                шегінде
бағдар, еңбекке
психологиялық және
практикалық дайындау
бағдарламаларын
әзiрлеу және енгiзу

7.5. Отбасылық тәрбие  Нормативтік  БҒМ, ДСА         -//-        2002-2005
және денi сау бала     -құқықтық                                 ж.ж.
тәрбиесi мәселелері    кесім
бойынша ата-аналарды,
қамқоршыларды
даярлауды ұйымдастыру
---------------------------------------------------------------------------
          8. Мүгедек балаларға және мүмкiндiгi шектеулi балаларға
                  көрсетілетін медициналық-әлеуметтік көмек

8.1. Мүгедек балалар    Нормативтік ЕХҚМ, ДСА,   Жергілікті      2002-2005
мен мүмкiндiгi шектеулi -құқықтық   БҒМ, облыс.  бюджеттер       ж.ж.
балаларды салауатты     кесім       тар мен      қаражатының
өмiр салтына бейiмдеу               Астана,      шегінде,
                                    Алматы қ.қ.  донор-елдердің
                                    әкімдері     қаражаты

8.2. Алғашқы            ДСА-ның     ДСА, БҒМ,    Жергілікті      2002-2005
медициналық-санитарлық  бұйрығы,    облыстар     бюджеттер       ж.ж.
көмек деңгейінде        әкімдердің  мен Астана   қаражатының
баланың психикалық      шешімі      және Алматы  шегінде
дамуындағы                          қ.қ.
ауытқушылықтарды ерте               әкімдері
диагностикалау мен
емдеу жөнiндегi
скрининг-мониторингті
енгiзу
---------------------------------------------------------------------------
        9. Әйелдер мен балаларды оңалту және санаторийлық сауықтыру,
                    балалардың жазғы демалысын ұйымдастыру

9.1. "Алатау" респуб.  Бюджеттік    ДСА          Республикалық   2001-2005
ликалық балалар        бағдарлама                бюджет          ж.ж.
санаторийiнде,                                   қаражатының
"Балбұлақ" республика.                           шегінде
ық балаларды оңалту
орталығында балаларға
мамандандырылған
медициналық және
оңалту көмегін көрсету

9.2. "Алатау" респуб.  Бюджет          -//-      Республикалық   2005 ж.
ликалық клиникалық     комиссия.                 бюджет
балалар санаторийiн    сының
жарақтандыруды жүзеге  шешімі
асыру

9.3. Мүгедек балалар.  Нормативтік  Облыстар     Республикалық   2001-2005
ды, жетiм балаларды    құқықтық     мен Астана,  және жергілікті ж.ж.
және ата-анасының      кесім,       Алматы қ.қ.  бюджеттер
қамқорынсыз қалған.    әкімдердің   әкімдері,    қаражатының
дарды, аз қамтылған    шешімі       БҒМ, ДСА,    шегінде
отбасылардың балала.                ЕХҚМ, ҚРКФ
рын, экологиялық
қолайсыз аймақтардан
келген емiзетiн
аналар мен балаларды
"Бөбек" республикалық
оқу-сауықтыру
орталығында, балалар
санаторийлерiнде,
"Ана мен бала" оңалту
орталықтарында,
демалыс үйлерінде,
санаторлық үлгідегі
лагерьлерде,
ведомстволық,
кәсіподақтық
санаторлық-курорттық
ұйымдарда сауықтыру

9.4. Балалар мен       ДСА-ның      ДСА          Республикалық   2002-2005
аналарды сауықтырудың  бұйрығы                   денсаулық       ж.ж.
қазіргі заманғы                                  сақтау
бағдарламалары мен                               ұйымдарының
технологиялары бойынша                           жеке қаражаты
әдістемелік
ұсынымдар әзірлеу
---------------------------------------------------------------------------