О применении судами законодательства об оспаривании решений и действий (или бездействия) органов государственной власти, местного самоуправления, общественных объединений, организаций, должностных лиц и государственных служащих

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 19 декабря 2003 года № 10. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 24 декабря 2010 года № 20

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 24.12.2010 № 20 (вводится в действие со дня официального опубликования).

В связи с изменением гражданского процессуального законодательства и возникающими у судов вопросами по применению норм, содержащихся в главе 27 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:

1. Обратить внимание судов на то, что в соответствии с пунктом 2 статьи 76 Конституции Республики Казахстан, статьями 278 и 279 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - ГПК) гражданами и юридическими лицами могут быть оспорены в суде коллегиальные и единоличные решения и действия (бездействие) государственных органов, органов местного самоуправления, общественных объединений, организаций, должностных лиц и государственных служащих в порядке, предусмотренном главой 27 ГПК, при обязательном наличии совокупности следующих условий:
1) спор вытекает из публично-правовых правоотношений (отношений власти и подчинения);
2) оспариваемыми решениями, действиями (бездействием):
нарушены права, свободы и охраняемые законом интересы граждан и юридических лиц;
созданы препятствия гражданину к осуществлению его прав и свобод, а также юридическому лицу - его прав и охраняемых законом интересов;
на гражданина или юридическое лицо незаконно наложена какая-либо обязанность, либо они незаконно привлечены к ответственности.
В порядке, предусмотренном главой 27 ГПК, могут быть оспорены, в частности, решение местного исполнительного органа о запрещении собрания, митинга, шествия, пикетирования или демонстрации; решение уполномоченного государственного органа об отказе в признании лица репатриантом, вынужденным переселенцем, беженцем; действия дорожных органов по ограничению или закрытию движения транспортных средств; действия налоговых органов по принудительному взысканию с банковских счетов юридических лиц и индивидуальных предпринимателей налоговой задолженности; решение и действие (бездействие) судебного исполнителя по исполнению исполнительного документа или об отказе в совершении таких действий.

2. Не подлежат рассмотрению по правилам главы 27 ГПК:
1) заявления, подлежащие рассмотрению в порядке искового производства, особого производства либо по правилам, предусмотренным главами 25, 26, 28, 29 ГПК, а также решения и действия, указанные в части 2 статьи 279 ГПК;
2) заявления об оспаривании решений и действий (бездействия) суда, судьи, прокурора, следователя, дознавателя, в отношении которых гражданским процессуальным, уголовно-процессуальным и административно-процессуальным законодательством установлен иной судебный порядок рассмотрения.
В исковом, а не в особом исковом производстве, подлежат рассмотрению споры между субъектами гражданско-правовых, трудовых, жилищных, семейных и других частно-правовых отношений.
По правилам искового производства подлежат рассмотрению, в частности, заявления работников органов внутренних дел, налоговых и таможенных органов о признании незаконными приказов руководителей этих органов о наложении дисциплинарных взысканий либо увольнений со службы; заявления об оспаривании решений, принятых органами акционерных обществ, хозяйственных товариществ, затрагивающих интересы акционеров и участников этих организаций; заявления об оспаривании решений и действий (бездействия) конкурсных, тендерных комиссий, конкурсных управляющих.

3. Требования граждан и юридических лиц о признании неправомерными решений и действий (бездействия) органов государственной власти, местного самоуправления, общественных объединений, организаций, должностных лиц и государственных служащих и связанные с ними исковые требования (например, иски о возмещении имущественного или морального вреда, причиненного незаконными действиями должностных лиц; о возврате незаконно изъятого имущества и т.п.) подлежат рассмотрению в порядке искового производства.

4. Под государственными органами понимаются государственные учреждения, уполномоченные Конституцией , законами, иными нормативными правовыми актами на осуществление от имени государства функций по:
1) изданию актов, определяющих общеобязательные правила поведения;
2) управлению и регулированию социально-значимых общественных отношений;
3) контролю за соблюдением установленных государством общеобязательных правил поведения. (пункт 2 статьи 1 Закона Республики Казахстан "Об административных процедурах").
Общественными объединениями признаются политические партии, профессиональные союзы и другие объединения граждан, созданные на добровольной основе для достижения ими общих целей, не противоречащих законодательству (пункт 1 статьи 106 Гражданского Кодекса Республики Казахстан (далее - ГК).
К организациям относятся юридические лица, действующие в организационно-правовых формах, предусмотренных пунктами 2 и 3 статьи 34 ГК.

5. Разъяснить судам, что по правилам главы 27 ГПК подлежат рассмотрению споры по поводу решений, являющихся актами индивидуального применения.
В соответствии со статьей 4 Закона Республики Казахстан "Об административных процедурах" правовой акт государственных органов относится к актам индивидуального применения, если он:
1) рассчитан на одноразовое либо иное ограниченное применение;
2) (или) распространяется на определенное лицо либо иной определенный круг лиц в рамках законодательно регламентированной ситуации;
3) (или) устанавливает, изменяет, прекращает или приостанавливает права и обязанности определенного лица или иного ограниченного круга лиц.

6. В соответствии со статьей 1 Закона Республики Казахстан "О государственной службе" государственными служащими признаются граждане Республики Казахстан, занимающие в установленном законодательством порядке оплачиваемую из республиканского или местного бюджетов либо из средств Национального Банка Республики Казахстан должность в государственном органе и осуществляющие должностные полномочия в целях реализации задач и функций государства.
Должностное лицо - лицо, постоянно, временно или по специальному полномочию осуществляющее функции представителя власти либо выполняющее организационно-распорядительные или административно-хозяйственные функции в государственных органах.
В случае оспаривания решений и действий (бездействия) должностных лиц и государственных служащих, а не государственных органов, эти лица должны быть привлечены к участию в деле и извещены о времени и месте судебного заседания.

7. Заявления могут быть поданы гражданами и организациями, обладающими гражданской процессуальной дееспособностью, либо их представителями.
Подача гражданином или юридическим лицом заявления вышестоящему должностному лицу или в вышестоящий орган не является основанием для отказа в принятии заявления к производству суда.
Прокурор вправе по просьбе граждан обратиться в суд с заявлением о защите их прав и законных интересов. С таким заявлением прокурор вправе обратиться в суд и в отношении организаций ( статья 55 ГПК).
Заявление прокурора о признании правового акта и действия государственного органа или должностного лица незаконными, поданное в суд в связи с отклонением протеста соответствующим государственным органом или должностным лицом, подлежит рассмотрению по правилам главы 29 ГПК.

8. Заявления об оспаривании решений и действий (бездействия) государственных органов, организаций и лиц, указанных в части 1 статьи 278 ГПК, оформляются в соответствии с требованиями, предусмотренными статьями 150 и 151 ГПК, и оплачиваются государственной пошлиной в размере, установленном подпунктами 2)- 4) пункта 1 статьи 496 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)".
Вместе с тем судам необходимо иметь в виду, что в силу подпунктов 12)-14) статьи 501 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)" от уплаты государственной пошлины по данной категории дел освобождаются участники Великой Отечественной войны и лица, приравненные к ним, инвалиды 1 и 2 групп, репатрианты (оралманы) - по всем делам, связанным с приобретением гражданства Республики Казахстан, а также физические и юридические лица - за подачу заявлений об оспаривании действий судебных исполнителей.

9. Содержащиеся в статьях 153 - 155 , 242 , 243 , 247 и 250 ГПК положения об основаниях и порядке отказа в принятии искового заявления, возвращении искового заявления, оставлении искового заявления без движения, приостановлении производства по делу, прекращения производства по делу, оставления заявления без рассмотрения распространяются и на дела данной категории.

10. В соответствии с нормами главы 3 ГПК и частью 2 статьи 278 ГПК заявления об оспаривании решений и действий (бездействия) государственных органов, органов местного самоуправления, организаций и лиц, указанных в части 1 статьи 278 ГПК, по общему правилу могут быть поданы гражданином в районный суд по месту его жительства либо в суд по месту нахождения государственного органа, общественного объединения, организации, должностного лица, государственного служащего, действия которого оспариваются.
Дела об оспаривании индивидуальных актов Правительства Республики Казахстан, министерств и других республиканских исполнительных органов и органов, подчиненных, подотчетных непосредственно Президенту Республики Казахстан, касающихся прав и свобод граждан, прав организаций, рассматриваются в соответствии с правилом, предусмотренным статьей 28 ГПК.
Указанное положение не распространяется на территориальные структурные подразделения республиканских исполнительных органов и органов, подчиненных, подотчетных непосредственно Президенту Республики Казахстан.
Дела об оспаривании гражданами, осуществляющими предпринимательскую деятельность без образования юридического лица, и юридическими лицами решений и действий государственных органов, органов местного самоуправления, наделенных правами юридических лиц, подсудны специализированным межрайонным экономическим судам.

11. Согласно части 1 статьи 280 ГПК гражданин и юридическое лицо вправе обратиться с заявлением в суд в течение трех месяцев со дня, когда им стало известно о нарушении их прав, свобод и охраняемых законом интересов. В соответствии с пунктами 2 и 3 статьи 179 ГК этот срок может быть применен только по заявлению лица, участвующего в деле, до вынесения решения и является самостоятельным основанием к вынесению судом решения об отказе в иске.
Установленные иными законами сроки для обращения в суд с заявлением, не совпадающие со сроком, предусмотренным частью 1 статьи 280 ГПК, в силу части 2 статьи 3 ГПК применению не подлежат.

12. Признав обязательной явку в судебное заседание руководителя государственного органа, общественного объединения, организации, должностного лица или государственного служащего, суд выносит об этом определение.
В случае злостного уклонения указанных лиц от явки в судебное заседание суд вправе вынести определение об их приводе ( статья 120 ГПК).
Под злостным уклонением следует понимать повторную неявку в суд этих лиц, надлежаще извещенных о времени и месте судебного заседания и не явившихся без уважительных причин в суд.
Если к моменту рассмотрения дела должностное лицо или государственный служащий не занимают ту должность, во время работы в которой вынесено оспариваемое решение или совершено оспариваемое действие (бездействие), суд должен решить вопрос о привлечении к участию в деле соответствующего государственного органа, к компетенции которого относится восстановление нарушенных прав и законных интересов гражданина или юридического лица.

13. Признав заявление обоснованным, суд выносит решение об его удовлетворении.
Формулировка резолютивной части решения зависит от того, оспаривается решение или действие (бездействие).
Если оспаривается решение лиц, указанных в части 1 статьи 278 ГПК, то резолютивная часть формулируется в зависимости от того, кем было вынесено оспариваемое решение и какие права (гражданские, административные, пенсионные и т.д.) им были нарушены.
В силу пункта 3 статьи 8 Закона Республики Казахстан "Об административных процедурах" незаконный правовой акт государственного органа должен быть отменен судом.
Решением суда отменяются не соответствующие Конституции и законодательству Республики Казахстан решения маслихатов и распоряжения акимов (пункты 3 и 4 статьи 88 Конституции Республики Казахстан).
Если в результате издания не соответствующего законодательству индивидуального акта органа государственного управления либо должностного лица нарушаются права собственника и других лиц по владению, пользованию и распоряжению принадлежащим им имуществом, такой акт признается решением суда недействительным по заявлению собственника или лица, права которого нарушены ( статья 267 ГК).
Не соответствующие законодательству решения государственного органа, органа местного самоуправления, общественного объединения, организации, а также действия лиц, указанных в части 1 статьи 278 ГПК, суд должен признавать незаконными и в силу части 1 статьи 282 ГПК возложить на соответствующий государственный орган, общественное объединение, организацию, должностное лицо или государственного служащего обязанность устранить в полном объеме допущенное нарушение прав, свобод, охраняемых законом интересов гражданина и юридического лица.
В решении об удовлетворении заявления необходимо указать правовые нормы, нарушенные оспоренным решением, действием (бездействием), и конкретные действия, которые должны быть совершены для устранения допущенных нарушений.

14. В соответствии с частью 3 статьи 282 ГПК в течение трех дней после вступления решения в законную силу суд обязан направить его для устранения допущенных нарушений закона руководителю государственного органа, общественного объединения, организации, должностному лицу, государственному служащему, решения и действия которых были оспорены, либо вышестоящему в порядке подчиненности органу, организации или должностному лицу.
В случае добровольного неисполнения решения суд, по заявлению заявителя, должен выписать исполнительный лист и направить его для исполнения в соответствующий орган, уполномоченный к исполнению судебных постановлений по территориальности (часть 2 статьи 236 ГПК).

15. В связи с принятием настоящего постановления признать утратившим силу постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 23 декабря 1994 года N 8 "О рассмотрении судами жалоб на решения и действия государственных органов, общественных объединений, должностных лиц, ущемляющие или ограничивающие права граждан" с изменениями, внесенными постановлением Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 15 мая 1998 года N 5.

16. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вступает в силу со дня его официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда
Республики Казахстан

Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания

Соттардың мемлекеттік өкімет, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің шешімдері мен әрекеттеріне (немесе әрекетсіздігіне) дау айту жөніндегі заңнаманы қолдануы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 19 желтоқсандағы N 10 нормативтік қаулысы.

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.12.24 № 20 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Азаматтық іс жүргізу заңнамасының өзгеруіне және Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 27-тарауында мазмұндалған нормаларды қолдану бойынша соттарда туындаған мәселелерге байланысты, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 76-бабының 2-тармағына, Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің (әрі қарай - АІЖК) 278 және 279 -баптарына сәйкес мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің алқалық және жеке-дара шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), азаматтар мен заңды тұлғалар АІЖК-нің 27-тарауында қарастырылған ретте, сот арқылы шағым келтіру үшін міндетті түрде келесі шарттардың жиынтығы болу тиістілігіне, соттар назар аудару керек:

1) дау жариялы-құқықтық қатынастан (билік пен бағыныс қарым-қатынасы) шықса;

2) даулы шешімдермен, әрекеттермен (әрекетсіздікпен):

азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен бостандықтары және заңмен қорғалатын мүдделері бұзылса;

азаматқа құқықтары мен бостандықтарын, ал заңды тұлғаға құқықтары мен заңмен қорғалған мүдделерін жүзеге асыруына кедергілер жасалса;

азаматқа немесе заңды тұлғаға әлде бір міндет заңсыз жүктелсе не олар заңсыз жауапқа тартылса.

Жергілікті атқару органының жиналыс, митинг, шеру, тосқауылдар не демонстрацияға тыйым салу туралы шешіміне; мемлекеттік өкілетті органның тұлғаны оралман, мәжбүрлі көшпелі, қашқын деп танудан бас тартуы жөніндегі шешіміне; көлік құралдарының қозғалысын тоқтату не шектеу бойынша жол органдарының әрекеттеріне; заңды тұлғалардың немесе жеке кәсіпкерлердің банк шоттарынан салық берешегін салық органдарының мәжбүрлеп өндіріп алу әрекеттеріне; сот орындаушының атқару құжатын орындау бойынша немесе мұндай әрекеттерді іске асырудан бас тарту жөніндегі шешімі мен әрекетіне де (әрекетсіздігіне), АІЖК-нің 27-тарауында көзделген ретте, дау айтылуы мүмкін.

2.АІЖК-нің 27-тарауының ережелері бойынша қаралуға жатпайды:

1) талап қою, ерекше іс жүргізу тәртібімен немесе АІЖК-нің 25, 26, 28, 29- тарауларында көзделген ережелер бойынша қаралуға жататын арыздар, сондай-ақ АІЖК-нің 279-бабының 2-бөлігінде көрсетілген шешімдер мен әрекеттер;

2) соттың, судьяның, прокурордың, тергеушінің, анықтаушының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту жөніндегі арыздар азаматтық іс жүргізу, қылмыстық іс жүргізу және әкімшілік іс жүргізу заңнамаларына сәйкес сотта басқа белгіленген тәртіпте қаралатын болса;

Азаматтық-құқықтық, еңбек, тұрғын үй, отбасы және басқа да жеке құқықтық қатынас субъектілерінің арасындағы даулар ерекше талап қою өндірісінде емес, талап қою өндірісінде қаралуға жатады.

Ішкі істер, салық және кеден органдары қызметкерлерінің осы органдар басшыларының тәртіптік жаза қолдану немесе қызметтен босату жөніндегі бұйрықтарын заңсыз деп тану туралы арыздары; акционерлік қоғам, шаруашылық серіктестік органдарының акционерлері мен осы ұйым қатысушыларының мүдделеріне қатысты қабылдаған шешімдеріне дау айту туралы арыздар; конкурстық, тендерлік комиссия, конкурстық басқармалардың шешіміне және әрекетіне (әрекетсіздігіне), дау айту жөніндегі арыздар талап қою өндірісінің ережелері бойынша қаралуға жатады.

3. Мемлекеттік өкімет, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды тұлғалар мен мемлекеттік қызметшілердің шешімдері мен әрекеттерін (әрекетсіздігін) заңға қайшы деп тану туралы азаматтар мен заңды тұлғалардың талаптары және осыған байланысты (мысалы, лауазымды тұлғаның заңсыз әрекеттерімен келтірілген моралдық не мүліктік зиянның орнын толтыру туралы талаптары, заңсыз алынған мүліктерді қайтару т.б.) талап арызды қарау тәртібінде жүргізіледі.

4. Мемлекеттік органдар деп мемлекет атынан Конституциямен , заңдармен, басқа нормативтік құқықтық актілермен:

1) жалпыға бірдей міндетті мінез-құлық ережелерін белгілейтін актілер шығаруға;

2) әлеуметтік мәні бар қоғамдық қатынастарды басқару мен реттеуге;

3) мемлекет белгілеген жалпыға бірдей міндетті мінез-құлық ережелерінің сақталуын бақылауға (Қазақстан Республикасы "Әкімшілік ресімдеу туралы" Заңының 1-бабының 2-тармағы) уәкілдік берілген органдар ұғынылады.

Қоғамдық бірлестіктер деп, саяси партиялар, кәсіптік одақтар және азаматтардың заңға қайшы келмейтін, өздерінің ортақ мақсаттарына жету үшін ерікті негізде құрған басқа да бірлестіктері танылады (Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (әрі қарай -АК) 106-бабының 1-тармағы).

АК-тің 34-бабының 2 және 3-тармақтарында көзделген құқықтық-ұйымдық нысандарда жұмыс істейтін заңды тұлғалар ұйымдар деп аталады.

5. Жеке қолдану актілері болып табылатын шешімдер жөніндегі даулар, АІЖК-нің 27-тарауының ережелері бойынша қаралуға жататынын, соттар түсінулері керек.

Қазақстан Республикасының "Әкімшілік ресімдеу туралы" Заңының 4-бабына сәйкес мемлекеттік органдардың құқықтық актісі жеке қолданылатын актілерге жатады, белгіленген нысандағы жазбаша ресми құжат болып табылады және:

1) бір рет не өзгеше шектеулі түрде қолдануға есептеледі;

2) (немесе) заңдарда регламенттелген жағдай шеңберінде белгілі бір тұлғаға не өзге де белгілі бір тұлғалар тобына қолданылады;

3) (немесе) белгілі бір тұлғаның немесе тұлғалардың өзге шектеулі тобының құқықтары мен міндеттерін белгілейді, өзгертеді, тоқтатады немесе тоқтата тұрады.

6. Қазақстан Республикасы "Мемлекеттік қызмет туралы" Заңының 1-бабына сәйкес, мемлекеттік қызметшілер заңдармен белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікті бюджеттен не Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаржысынан ақы төленетін мемлекеттік органда қызмет атқаратын және мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыру мақсатында лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының азаматтары танылады.

Лауазымды адам - ұдайы, уақытша немесе арнайы өкілеттік бойынша өкімет өкілінің міндеттерін жүзеге асыратын не мемлекеттік органдарда ұйымдастырушылық-өкім берушілік немесе әкімшілік-шаруашылық функцияларын орындайтын адам.

Мемлекеттік органдардың емес, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айтқанда, бұл тұлғалар іске қатысуға тартылуы керек және сот отырысының орны мен уақыты жөнінде оларға хабар берілуі керек.

7. Арыздар азаматтық іс жүргізу әрекет қабілеттігі бар азаматтармен және ұйымдармен не олардың өкілдерімен берілуі мүмкін.

Азаматтың немесе заңды тұлғаның арызды жоғары тұрған лауазымды адамға немесе жоғары тұрған органға беруі, олардың сол арызын сот өндірісіне қабылдаудан бас тартуға негіз бола алмайды.

Прокурор азаматтардың өтінуімен олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау туралы сотқа арыз беруге құқылы. Осындай арызбен прокурор ұйымдардың да мүддесін қорғау үшін сотқа жүгінуге құқылы (АІЖК-нің 55-бабы ).

Прокурордың құқықтық актіні және мемлекеттік органның не лауазымды адамның әрекеттерін заңсыз деп тану туралы наразылығы тиісті мемлекеттік органның не лауазымды адамның орындамауына байланысты сотқа берген арызы, АІЖК-нің 29-тарауының ережелері бойынша қаралуға жатады.

8. АІЖК-нің 278-бабының 1-бөлігінде көрсетілген мемлекеттік органдардың, ұйымдардың және тұлғалардың шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту жөніндегі арыздар, АІЖК-нің 150 және 151- баптарында көзделген талаптарға сәйкес ресімделеді және Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)" Кодексінің 496-бабының 1-тармағының 2), 4)-тармақшаларында белгіленген мөлшерінде мемлекеттік баж төленеді.

Сонымен бірге соттар Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)" Кодексінің 501-бабының 12), 14)-тармақшаларына сәйкес істердің санаты бойынша Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар, 1 және 2 топтағы мүгедектер, репатрианттар (оралмандар) - Қазақстан Республикасы азаматтығын алуға байланысты барлық істер бойынша, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар - сот орындаушыларының әрекеттеріне дау айту жөнінде арыз бергендері үшін, мемлекеттік баж төлеуден босатылатындарын ескерулері қажет.

9. АІЖК-нің 153 - 155, 242, 243, 247 және 250-баптарында қамтылған талап арызды қабылдаудан бас тартудың негіздері мен тәртібі, талап арызды қайтару, талап арызды қозғалыссыз қалдыру, іс бойынша өндірісті тоқтата тұру, іс бойынша өндірісті тоқтату, арызды қараусыз қалдыру жөніндегі ережелер осы санаттағы істерге де қолданылады.

10. АІЖК-нің 3-тарауының және АІЖК-нің 278-бабының 2-бөлігінің нормаларына сәйкес АІЖК-нің 278-бабының 1-бөлігінде көрсетілген мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдар мен адамдардың шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту жөніндегі арыздарды, жалпы ереже бойынша азаматтың тұрғылықты жеріндегі аудандық сотқа не мемлекеттік органның, қоғамдық бірлестіктің, ұйымның, лауазымды адамның, мемлекеттік қызметшінің орналасқан жеріндегі сотқа беруге болады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің, министрліктерінің және басқа да республикалық атқару органдарының және Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынатын, есеп беретін органдардың азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, ұйымдардың құқықтарына қатысты жеке актілеріне дау айту жөніндегі істер АІЖК-нің 28-бабымен көзделген ережеге сәйкес қаралады.

Көрсетілген ереже республикалық атқару органдарының аумақтық құрылымдық бөлімшелеріне және Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынатын, есеп беретін органдарға қолданылмайды.

Заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырған азаматтардың, заңды тұлғалардың, мемлекеттік органдардың, заңды тұлға құқығы берілген жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шешімдері мен әрекеттеріне дау айту жөніндегі істер мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттың соттылығына жатады.

11. АІЖК-нің 280-бабының 1-бөлігіне сәйкес азамат пен заңды тұлға, оларға құқықтары, бостандықтары мен заңмен қорғалатын мүдделері бұзылғаны туралы белгілі болған күннен бастап үш ай ішінде сотқа арызбен жүгінуге құқылы. АК-тің 179-бабының 2 мен 3-тармақтарына сәйкес бұл мерзім, тек іске қатысушы адамның арызы бойынша қолданылуы мүмкін және талаптан бас тарту туралы шешім шығару үшін жеке негіз болады.

Сотқа арызбен жүгіну үшін басқа заңдармен белгіленген мерзімдер, АІЖК-нің 280-бабының 1-бөлігінде көзделген мерзімге қайшы келетін болса, онда ол АІЖК-нің 3-бабының 2-бөлігіне сәйкес қолданылуға жатпайды.

12. Сот отырысына мемлекеттік орган, қоғамдық бірлестік, ұйым басшылары, лауазымды тұлға не мемлекеттік қызметшінің келуі міндетті деп танығанда, сот бұл жөнінде ұйғарым шығарады.

Аталған тұлғалар сот отырысына келуден қасақана бас тартқан жағдайда сот оларды мәжбүрлеп әкелу жөнінде ұйғарым шығаруға құқылы (АІЖК-нің 120-бабы ).

Осы тұлғалардың сотқа қасақана келуден бас тартуы деп алдын-ала сот отырысының болатын уақыты мен орны туралы нақты хабары болып және сотқа дәлелді себептерсіз қайта келмеуін түсіну керек.

Егер істі қарау кезінде лауазымды адам не мемлекеттік қызметші дау айтылған шешім шығарылған немесе дау айтылған әрекет (әрекетсіздік) жасалған жұмысындағы сол лауазымында болмаса, сот азаматтың не заңды тұлғаның бұзылған құқығы мен заңды мүддесін қалпына келтіру құзіреті бар мемлекеттік органды іске қатыстыру арқылы мәселені шешу керек.

13. Сот арызды негізді деп таныса, оны қанағаттандыру жөнінде шешім шығарады.

Шешімнің қарар бөлімінің тұжырымдамасы шешімге немесе әрекетке (әрекетсіздікке) келтірілген дауға байланысты қабылданады.

Егер АІЖК-нің 278-бабының 1-бөлігінде көрсетілген тұлғалардың шешімдеріне дау айтылса, онда қарар бөлімі дауланған шешімді кім шығарды және онымен қандай құқықтар (азаматтық, әкімшілік, зейнеткерлік және т.б.) бұзылғанына қатысты қалыптасады.

Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы "Әкімшілік ресімдеу туралы" Заңының 8-бабының 3-тармағына сәйкес мемлекеттік органның заңсыз құқықтық актісінің күші сотпен жойылуға жатады.

Қазақстан Республикасы Конституциясы мен заңнамасына (Қазақстан Республикасы Конституциясының 88-бабының 3 және 4-тармақтарына) сәйкес келмейтін мәслихат шешімдері мен әкімдердің өкімдерінің күші сот шешімімен жойылады.

Егер мемлекеттік басқару органының не лауазымды адамның заңдарға сәйкес келмейтін жеке акт шығаруы салдарынан меншік иесінің және басқа адамдардың өзіне тиесілі мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі құқықтары бұзылса, мұндай акт меншік иесінің немесе құқығы бұзылған адамның арызы бойынша сот шешімімен жарамсыз деп танылады (АК-тің 267-бабы бойынша).

Сот заңнамаға сәйкес келмейтін мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару, қоғамдық бірлестіктің, ұйымның шешімдерін, сондай-ақ АІЖК-нің 278-бабының 1-бөлігінде көрсетілген тұлғалардың әрекеттерін заңсыз деп тануы тиіс және АІЖК-нің 282-бабының 1-бөлігіне сәйкес тиісті мемлекеттік органға, жергілікті өзін-өзі басқару органына, қоғамдық бірлестікке, ұйымға, лауазымды адамға немесе мемлекеттік қызметшіге азаматтың және заңды тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын, заңмен қорғалатын мүдделерін бұзуға жол берілген бұрмалаушылықты толық көлемінде жоюға міндеттеуге тиіс.

Арызды қанағаттандыру жөніндегі шешімде, даулы болған шешіммен, әрекетпен (әрекетсіздікпен) бұзылған құқықтық нормалар және жіберілген заң бұзушылықты жою үшін жасалатын нақты әрекеттер көрсетілуі тиіс.

14. АІЖК-нің 282-бабының 3-бөлігіне сәйкес шешім заңды күшіне енгеннен кейін үш тәулік ішінде сот оны, шешімдері мен әрекеттеріне дау айтылған мемлекеттік органның, қоғамдық бірлестіктің, ұйымның басшысына, лауазымды адамға, мемлекеттік қызметшіге немесе бағыныс тәртібі бойынша жоғары тұрған органға, ұйымға не лауазымды адамға бұзылған заң тәртібін қалпына келтіру үшін жіберуге міндетті.

Шешімді ерікті түрде орындамаған жағдайда сот, арызданушының өтініші бойынша, атқару парағын жазуға және оны орындау үшін сот қаулыларын орындайтын уәкілетті тиісті аумақтағы органға орындау үшін жіберуге тиіс (АІЖК-нің 236-бабының 2-бөлімі).

15. Осы қаулының қабылдануына байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1994 жылғы 23 желтоқсандағы N 8 "Азаматтардың құқықтарын шектейтін немесе оған нұқсан келтіретін мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктердің, лауазымды және басқа да адамдардың шешімдері мен әрекеттеріне келтірілген шағымдарды соттардың қарауы туралы" қаулысының , Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының 1998 жылғы 15 мамырдағы N 5 қаулысымен енгізілген өзгерістермен бірге, күші жойылған деп танылсын.

16. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылып, жалпыға міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы