О Концепции развития финансового сектора Республики Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 июля 2003 года N 753

      В целях дальнейшего развития финансового сектора Республики Казахстан и приведения денежно-кредитной политики Республики Казахстан к стандартам, принятым в развитых странах (в частности, к стандартам Европейского Союза), Правительство Республики Казахстан постановляет:
      1. Одобрить прилагаемую Концепцию развития финансового сектора Республики Казахстан (далее - Концепция).
      2. Национальному Банку Республики Казахстан (по согласованию) совместно с Министерством экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан в двухмесячный срок с момента принятия настоящего постановления внести в Правительство Республики Казахстан согласованный в установленном порядке План мероприятий по реализации указанной Концепции.
      3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

      Премьер-Министр
      Республики Казахстан

Одобрена         
постановлением Правительства
Республики Казахстан   
от 28 июля 2003 года N 753

Концепция
развития финансового сектора
Республики Казахстан <*>

      Сноска. Внесены изменения - постановлением Правительства РК от 24 февраля 2005 г. N 169 .

Введение

      На данном этапе финансовый сектор находится на качественно новом уровне своего развития, и большинство реформ, направленных на создание основы для его успешного функционирования в дальнейшем, уже осуществлены.
      Улучшение кредитного рейтинга Казахстана до инвестиционного уровня подтверждает, что финансовый сектор Казахстана развивается успешно. Среди финансовых систем стран СНГ он является наиболее реформированным. Таким образом, Казахстан опережает страны СНГ по уровню развития финансового сектора на несколько лет.
      Тем не менее, Правительство Республики Казахстан (далее - Правительство) и Национальный Банк Республики Казахстан (далее - Национальный Банк) считают правильным не останавливаться на достигнутом и начать переход к решению задач следующего этапа: необходимо определить направления развития на среднесрочную перспективу с учетом макроэкономических тенденций, которые будут складываться в ближайшие годы, и предполагаемых изменений в валютном законодательстве.
      Правительство и Национальный Банк видят дальнейшее развитие финансового сектора в приведении всех его сегментов к международным стандартам в условиях предстоящей либерализации валютных отношений и возможного внедрения единого валютного пространства с отдельными странами.
      Целью данной Концепции является формирование устойчивой и эффективно функционирующей финансовой системы, удовлетворяющей потребностям реального сектора экономики в финансовых ресурсах и предоставляющей качественные услуги финансовыми институтами в условиях свободной конкуренции.
      Концепция предполагает определение основных задач и направлений развития на период с 2003 по 2006 годы и определяет в качестве приоритетного направления максимальное приближение денежно-кредитной политики к стандартам, принятым в развитых странах (например, к стандартам Европейского союза).

I. Развитие Национального Банка Республики Казахстан

1. Новые направления денежно-кредитной политики

      а) Переход на принципы инфляционного таргетирования

      Цель и задача
      На период до 2006 года Национальный Банк ставит перед собой задачу снижения среднегодового уровня инфляции, измеряемой индексом потребительских цен, до 4-5% годовых.
      Такая постановка задачи обуславливает необходимость перехода Национальным Банком от инструментальных правил к принципам инфляционного таргетирования денежно-кредитной политики. При инфляционном таргетировании в качестве целевого показателя рассматривается инфляция, а основным оперативным показателем служит одна из официальных краткосрочных процентных ставок.
      При таргетировании денежно-кредитной политики для возможности обязательного достижения поставленной цели необходимо знать, каким образом изменяются действия оперативного показателя на целевой показатель. Передача управляющих сигналов происходит по различным каналам. Среди них каналы совокупного спроса, совокупного предложения, валютного и процентного паритетов и другие. Совокупность данных каналов передачи и их взаимосвязей между собой носит название трансмиссионного механизма. Таким образом, трансмиссионный механизм - это механизм передачи воздействия управляющих сигналов на целевой показатель.
      С переходом к таргетированию инфляции будет создан механизм, обеспечивающий строгое соблюдение обязательств по достижению поставленной цели, что повысит доверие к проводимой денежно-кредитной политике.

      Текущее состояние
      В настоящее время в Казахстане имеются некоторые предпосылки для начала подготовки к переходу на принципы инфляционного таргетирования:
      - макроэкономическая стабильность и устойчивое состояние бюджета;
      - устойчивость валютного курса;
      - устойчивое развитие финансовой системы;
      - независимость Национального Банка, отказ от финансирования дефицита республиканского бюджета за счет средств Национального Банка;
      - официальное закрепление за Национальным Банком функции поддержания низкого уровня инфляции;
      - информационная открытость.
      Несмотря на это, переход на принципы инфляционного таргетирования сопряжен с некоторыми проблемами политического, экономического и технического характера.
      Политические проблемы включают определение и формирование законодательной базы, степени ответственности уполномоченных органов за выполнение достижения взятых обязательств и некоторые другие аспекты.
      Среди экономических проблем наиболее существенной является недостаточность портфеля ценных бумаг Национального Банка для проведения полномасштабных операций репо в объеме достаточном для поддержки официальных ставок, как основных инструментов регулирования ликвидности.
      Техническая проблема включает в себя разработку модели трансмиссионного механизма, объясняющего процесс воздействия денежно-кредитной политики на экономику.

      Основные меры
      В целях перехода на принципы инфляционного таргетирования предполагается принятие следующих мер:
      - по содействию развитию вторичного рынка ценных бумаг;
      - по значительному расширению портфеля ценных бумаг Национального Банка;
      - по развитию новых финансовых инструментов, которые увеличат регулирующие возможности Национального Банка, повысят гибкость финансового рынка и позволят снизить ряд присущих ему рисков;
      - по созданию условий для перехода от регулирования ликвидности нотами Национального Банка к использованию операций репо и официальных ставок как основных инструментов регулирования финансового рынка;
      - по разработке методики построения приемлемого в условиях Казахстана вида "основной инфляции" (core inflation), которая бы снижала шумовую волатильность ценовых индексов, обусловленную немонетарными факторами, и могла быть использована как ориентир для денежно-кредитной политики;
      - по разработке модели трансмиссионного механизма и определению операционных процедур достижения целевых уровней;
      - по конкретизации общей схемы проведения монетарной политики с использованием принципов инфляционного таргетирования и ее апробация в течение определенного периода.

      б) Совершенствование денежно-кредитной статистики в Республике Казахстан

      Цель и задача
      Составление обзора финансового сектора, который будет содержать консолидированные данные по всем институциональным единицам финансового сектора Республики Казахстан.

      Текущее состояние
      Денежно-кредитная статистика состоит из комплексного набора данных о запасах (остатках) финансовых и нефинансовых активов и пассивов финансовых организаций страны. С декабря 2001 года аналитическая основа денежно-кредитной статистики в Казахстане отражает концепции и определения, которые в целом соответствуют рекомендациям руководства МВФ по составлению денежно-кредитной и финансовой статистики.
      Данные по денежно-кредитной статистике охватывают счета Национального Банка и банков второго уровня, действующих в Казахстане, на основе которых составляются монетарные обзоры по Национальному Банку, банкам второго уровня и банковской системе. Монетарный обзор Национального Банка содержит данные по всем компонентам денежной базы, которая включает в себя обязательства Национального Банка, лежащие в основе денежных агрегатов страны. Монетарный обзор банков второго уровня включает в себя данные по обязательствам банков, включаемых в национальный показатель денежной массы.

      Основные меры
      Для составления обзора финансового сектора, который является наиболее широким по институциональному охвату и содержит консолидированные данные по всем институциональным единицам финансового сектора страны планируется расширить охват денежно-кредитной статистики за счет включения счетов кредитных товариществ и счетов остальных финансовых институтов (ломбарды, страховые компании, пенсионные фонды и т.д.). Это необходимо для того, чтобы денежно-кредитная и финансовая статистика могла давать более адекватную картину финансовой деятельности в стране. При составлении обзора финансового сектора денежно-кредитная и финансовая статистика в Казахстане будет охватывать максимально широкий круг инструментов и учреждений для отражения общей картины изменений на финансовом рынке страны.

2. Либерализация валютных отношений

      Цель и задача
      Поэтапное снятие отдельных ограничений при проведении валютных операций, применение иных методов регулирования валютных операций, в соответствии с требованиями времени и международной практики.

      Текущее состояние
      Ограничения и барьеры, установленные действующим валютным законодательством Республики Казахстан, характерны для большинства стран с развивающимися рыночными отношениями.

      Основные меры
      В настоящее время стабильный приток иностранного капитала в республику, устойчивость платежного баланса и обменного курса позволяют переключить акцент политики валютного регулирования с жесткого контроля над оттоком капитала на задачу повышения эффективности использования финансовых средств, а также развития внутреннего финансового рынка и появления новых финансовых инструментов.
      Основные направления и этапы валютной либерализации отражены в Концепции либерализации валютного режима в Республике Казахстан, в соответствии с которой для реализации первого этапа принята Программа либерализации валютного режима в Республике Казахстан на 2003-2004 годы, определяющая снятие отдельных ограничений в отношении наиболее привлекательных и экономически оправданных валютных операций. В рамках Программы предусмотрены совершенствование информационной базы по валютным операциям, создание эффективного механизма предотвращения масштабных спекулятивных операций на внутреннем валютном рынке и контроля за краткосрочными потоками капитала, а также систематизация и упрощение процедур валютного контроля. Реализация положений Программы создаст предпосылки для перехода от ограничительного режима валютного регулирования к рыночным формам и методам мониторинга и контроля за масштабными и потенциально дестабилизирующими потоками капитала.
      Полной либерализации валютного режима, то есть перехода от разрешительного к регистрационному, уведомительному порядку проведения валютных операций и конвертируемости национальной валюты по текущим и капитальным операциям (второй и третий этапы либерализации) предполагается достичь к 2007 году. Для реализации этой цели будет подготовлена соответствующая Программа либерализации валютного режима на 2005-2007 годы, закладывающая принципы полной конвертируемости национальной валюты. При этом за Правительством и Национальным Банком сохранится право введения ограничений в случае возникновения кризисных явлений.

3. Платежная система

      Цель и задача
      Важной задачей государства в развитии платежной системы являются полное приближение платежной системы Казахстана к стандартам Европейского союза, внедрение и развитие новых видов платежных инструментов.
      Также необходимы создание и развитие Национальной системы платежных карточек с целью концентрации услуг по обслуживанию платежных карточек в Казахстане.
      Кроме того, важным направлением являются построение общей платежной системы стран СНГ (ЕврАзЭС или другой структуры), основанной на национальных валовых системах расчета в режиме реального времени, а также популяризация платежной системы Казахстана в СНГ и за рубежом.

      Текущее состояние
      В настоящее время платежные системы Казахстана отвечают всем требованиям, предъявляемым международными финансовыми организациями к платежным системам развитых стран. При этом, нормативная база и технологии, используемые в платежных системах, постоянно совершенствуются и повышаются.
      Так, последние разработки в странах Европейского союза направлены на развитие систем платежных карточек на основе микропроцессорных технологий. В этой связи, в рамках мероприятий по приближению платежных систем Казахстана к стандартам Европейского союза, Национальный Банк планирует сосредоточить свои усилия на внедрении и развитии платежных карточек на основе микропроцессорных карточек в Казахстане.
      Первый шаг в направлении внедрения платежных карточек на основе микропроцессорных карточек уже сделан - принята Программа развития Национальной межбанковской системы платежных карточек на основе микропроцессорных карточек в Республике Казахстан. Предусмотренное Программой использование платежных карточек на основе микропроцессорных карточек позволит в будущем создать единое "платежное" пространство по обслуживанию населения, торгово-сервисных предприятий, независимо от того в каком банке они обслуживаются.
      Развитие системы платежных карточек на территории Республики Казахстан будет способствовать расширению безналичного денежного оборота, снижению расходов на эмиссию и обслуживание наличных денег, а также перейти от менее эффективных платежных инструментов (как, например чеки) к новым более эффективным видам платежных инструментов.
      Для этих целей по инициативе Национального Банка создана специальная организация Национальной межбанковской системы платежных карточек - акционерное общество "Процессинговый центр" (далее - процессинговый центр), на которую возложены функции по обработке транзакций по платежным карточкам, маршрутизации и клирингу платежей, осуществленных с использованием платежных карточек, в том числе и платежных карт международных платежных систем.
      Деятельность процессингового центра также предполагается развивать в области создания и развития на базе микропроцессорных карт систем электронной коммерции (E-Commerce), предоставления услуг по электронной коммерции коммерческим организациям, корпоративным и частным клиентам, государственным учреждениям; оказания услуг по социальным вопросам: страхование, идентификация граждан, выписки по остаткам в накопительных пенсионных фондах и т.д.

      Основные меры
      Долгосрочные стратегические цели внедрения Национальной межбанковской системы платежных карточек на основе микропроцессорных карточек заключаются в сохранении за Национальным Банком способности эффективно управлять находящейся в обращении денежной массой, ограничении системного и других рисков, которые могут создать угрозу для стабильности финансовых рынков или подорвать доверие к платежной системе, развитии новых эффективных, мало рискованных, недорогих и удобных методов оказания платежных и финансовых услуг потребителям.
      Для внедрения Национальной межбанковской системы платежных карточек на основе микропроцессорных карточек необходима последовательная реализация следующих мероприятий:
      - формирование правовых отношений, связанных с созданием системы;
      - определение спроса потребителей, готовности торговых (обслуживающих) организаций принимать к оплате платежные карточки;
      - определение методов предотвращения потенциальных преступлений с использованием платежных карточек, а также последствия и потенциальные риски для держателей платежных карточек.
      Кроме того, в развитии платежной системы страны важную роль играет Казахстанский центр межбанковских расчетов (КЦМР), деятельность которого предполагается развивать в следующих основных направлениях:
      - участие в построении единой межгосударственной платежной системы стран СНГ (ЕврАзЭС или другой структуры);
      - подготовка и предложение странам СНГ и другим странам услуг по продаже платежной системы;
      - дальнейшее развитие SWIFT 1 сервисного бюро с подключением как казахстанских, так и зарубежных финансовых институтов;
      - интеграция транспортной системы SWIFT с платежной системой Казахстана для предоставления пользователям дополнительной возможности приема и передачи сообщений в платежную систему через SWIFT;
      - развитие новых финансовых инструментов в межбанковской системе перевода денег и клиринге КЦМР;
      - интеграция действующей платежной системы Казахстана и финансовой автоматизированной системы транспорта информации (далее - ФАСТИ) с системой управления ключевой информацией (PKI);
      - интеграция транспортной системы ФАСТИ с платежной системой для предоставления пользователям дополнительной возможности приема и передачи сообщений в платежную систему через ФАСТИ;
      - дальнейшее развитие ФАСТИ с подключением как казахстанских, так и зарубежных финансовых институтов.

_________________________________
      1 SWIFT - сообщество всемирных межбанковских финансовых телекоммуникаций (society for worldwide interbank financial telecommunication).

4. Активизация мониторинга предприятий реального сектора

      Цель и задача
      Совершенствование применения инструментов денежно-кредитной политики и принятия согласованных мер денежно-кредитной и финансово-бюджетной политики, направленных на создание условий для неинфляционного экономического роста и предотвращения резких спадов в экономике.
      Достижение данной цели обеспечивается решением следующих задач:
      - оперативное выявление, анализ и прогнозирование колебаний экономической конъюнктуры и основных факторов, обусловивших эти колебания;
      - отслеживание и анализ эффективности каналов воздействия денежно-кредитной политики на реальный сектор экономики.

      Текущее состояние
      На основе Концепции мониторинга предприятий реального сектора экономики в системе Национального Банка, утвержденной постановлением Совета директоров Национального Банка от 18 марта 2000 года N 103, с 4 квартала 2000 года организованы обследования предприятий, проводимые на добровольной основе в регулярном ежеквартальном режиме, результаты которых обеспечивают получение оценок текущего и прогнозируемого экономического состояния и тенденций в экономике страны, регионах и базовых отраслях.
      В то же время возможность полноценного использования результатов мониторинга в вышеназванных целях зависит от репрезентативности предприятий-участников мониторинга, т.е. от того, в какой степени предприятиями представлена отраслевая структура экономики страны и регионов. В настоящее время в мониторинге участвует более 1000 предприятий всех базовых отраслей экономики. Вместе с тем, это преимущественно крупные и средние предприятия промышленности - отрасли, с которой мониторинг начинал свои первые шаги. Поэтому усилия Национального Банка и его региональных филиалов направлены на привлечение к обследованию в большей степени предприятий других отраслей.

      Основные меры
      Реализации поставленных задач будут служить:
      1) создание системы опережающих индикаторов для определения стадии делового цикла в экономике, краткосрочных колебаний ВВП;
      2) улучшение оценок состояния и ожидаемых изменений экономических процессов в реальном секторе экономики на основе:
      - повышения репрезентативности предприятий-участников мониторинга;
      - разработки обобщающих индикаторов в качестве непосредственных ориентиров для текущего осуществления денежно-кредитной политики;
      - совершенствования опросных анкет с целью упрощения их заполнения предприятиями и обеспечения возможности отслеживания основных каналов воздействия денежно-кредитной политики на реальный сектор экономики.
      Анализ направления и величины колебаний ВВП даст более точные ориентиры для их сглаживания путем своевременного воздействия на факторы спроса в экономике согласованными мерами денежно-кредитной и финансово-бюджетной политики.
      Проведение мониторинга будет способствовать также решению проблемы дальнейшего сближения реального и финансового сектора экономики путем преодоления непрозрачности предприятий, что окажет положительное влияние на реализацию долгосрочной государственной политики по индустриальному и инновационному развитию.

II. Создание и развитие единого органа надзора
за деятельностью участников финансового рынка

      Цели и задачи
      Основной целью реформирования системы государственного регулирования финансового рынка является создание независимой и эффективной системы консолидированного финансового надзора, главной задачей которой будет комплексная реализация системы методов и процедур надзора и регулирования финансового рынка для повышения уровня защиты прав и интересов потребителей финансовых услуг и формирования стабильной инфраструктуры отечественного финансового рынка.

      Текущее состояние
      С 2001 года в Казахстане начала формироваться новая система государственного регулирования деятельности финансовых институтов, предусматривающая объединение всех надзорных и регулятивных функций в рамках одного специализированного органа. Работа ведется сразу в двух направлениях: во-первых, осуществляется разработка необходимой законодательной базы, во-вторых, проводятся институциональные преобразования, предусматривающие концентрацию всех регулятивных и надзорных функций в Национальном Банке для последующего выделения всех надзорных подразделений в отдельный орган (предположительно в 2004 году). В новую систему уже были интегрированы функции и полномочия в отношении регулирования субъектов рынка ценных бумаг и накопительных пенсионных фондов.
      На настоящий момент в целях совершенствования единой системы регулирования на рассмотрении Мажилиса Парламента Республики Казахстан находятся проекты законов "О государственном регулировании и надзоре финансового рынка" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам организации единой системы государственного регулирования финансового рынка и надзора за складывающимися на нем отношениями".

      Основные меры
      В рамках создания данной системы необходимо обеспечить высокую степень скоординированности и эффективности комплексного регулирования и надзора, информативности, защиту прав и интересов потребителей финансовых услуг. Для полноценного регулирования финансового сектора к моменту его создания необходимо определить процедуры и схемы взаимодействия, информационного обмена с Национальным Банком и другими государственными органами.
      Единый регулирующий орган должен способствовать созданию сильной финансовой инфраструктуры национальной экономики и увеличению доверия к национальной финансовой системе, чему будет способствовать работа по пруденциальному надзору, обеспечению достаточной капитализации финансовых институтов и адекватному управлению рисками. К 2007 году целесообразно пересмотреть основные параметры механизмов дистанционного надзора с учетом стандартов Евросоюза и специфики отечественного рынка ценных бумаг.
      Кроме того, должна быть разработана схема оперативных действий при нарастании системного риска и/или возникновения кризисных ситуаций на всем финансовом рынке или отдельных его сегментах с целью снижения рисков при банкротстве крупных участников финансового рынка.
      После реализации вышеуказанных задач и по мере развития финансового рынка к 2007 году рассмотреть вопрос поэтапного самофинансирования (частичного финансирования) регулятора финансового рынка посредством ежегодных сборов с субъектов финансового рынка.
      В целях совершенствования механизмов и процедур надзора за финансовым рынком будут продолжены мероприятия по дальнейшему внедрению международных стандартов регулирования отдельных сегментов финансового рынка, таких как принципы Базельского комитета для банковской системы, требования Международной ассоциации страховых надзоров (IAIS) для страхового рынка, принципы регулирования рынков ценных бумаг Международной организации комиссий по ценным бумагам (ISOСО). Кроме того, в целях формирования здоровой и полноценной инфраструктуры финансового рынка будет осуществляться поэтапная адаптация отдельных норм и директив Европейского союза по вопросам пруденциального регулирования участников финансового рынка.

III. Институциональное развитие участников
финансового рынка

1. Развитие кредитных учреждений

      а) Построение 3-х уровневой системы кредитования

      Цели и задачи
      Предполагается функционирование трехуровневой системы кредитования, состоящей из банков, организаций, осуществляющих отдельные виды банковских услуг, и микрокредитных организаций.
      На период до 2007 года продолжится работа по совершенствованию консолидированного надзора над банками второго уровня в целях его более полного приближения к международным стандартам, в том числе рекомендуемым Базельским комитетом и принятым Европейским Союзом.
      Рекомендации определяют основные принципы эффективного банковского надзора и методы системного анализа, а директивы Европейского союза отражают наилучшую практику консолидированного надзора, реализованную в странах, имеющих наиболее стабильные банковские системы. Директивы Европейского союза предусматривают надежные процедуры управления рисками, в том числе определения, оценки, мониторинга и контроля рисков банков, в том числе с учетом их банковских групп, а также определения необходимой капитализации банков.
      Также, в целях повышения прозрачности деятельности банков, будет продолжена работа по переходу банков к международным стандартам финансовой отчетности, что обеспечит адекватность и надежность составляемой банками финансовой отчетности.
      Национальным Банком совместно с Правительством и Палатой аудиторов Казахстана будет продолжена работа по созданию института сертифицированных бухгалтеров. Будут разработаны единая стратегия развития аудита и единые подходы и требования к аудиту банков, основанные на международных стандартах аудита.
      В связи с этим, будет продолжена работа по повышению привлекательности банковского сектора Казахстана для зарубежных финансово устойчивых банков.
      Дополнительно необходимо создание в Казахстане специализированных банков, деятельность которых будет предусматривать проведение определенного перечня банковских услуг, в частности, жилищного строительного сберегательного банка.
      Кроме того, реализация Закона Республики Казахстан "О кредитных товариществах" будет способствовать более активному развитию такого вида финансовых институтов, как кредитное товарищество. Кредитные товарищества, наряду с ломбардами, ипотечными компаниями и другими организациями, осуществляющими отдельные виды банковских операций, должны стать основой второго уровня системы кредитования. При этом их заемщиками могут выступить малые и средние предприятия и физические лица, которые будут составлять основную часть клиентуры.
      Что касается регулирования деятельности таких организаций, то надзор будет менее жестким, поскольку круг финансовых операций у них будет ограниченным. Ресурсная база таких организаций будет формироваться за счет взносов их участников (учредителей, акционеров и т.д.).
      Функционирование третьего уровня системы кредитования непосредственно связано с деятельностью организаций, занимающихся исключительно микрокредитованием. Микрокредитные организации, осуществляющие только кредитование за счет своего капитала, грантов и взносов участников программ для мелких предпринимателей, представляют наименее регулируемый со стороны государства уровень системы кредитных отношений.
      Такой подход к деятельности микрокредитных организаций обусловлен, прежде всего, необходимостью вывода из теневого сектора нелегального финансового посредничества, которое является основным источником финансирования деятельности микропредпринимателей, слабой заинтересованностью банковского сектора, в силу ряда объективных факторов, (большие административные расходы, отсутствие кредитной истории, рентабельных проектов и ликвидного обеспечения) в их кредитовании.
      Нежелание теневого финансового посредничества к институциональному оформлению обусловлено требованиями действующего законодательства к его созданию и деятельности, соблюдение которых для них обременительно.
      Принятый 6 марта 2003 года Закон Республики Казахстан "О микрокредитных организациях" позволит развивать рынок микрокредитования и расширит доступ мелким предпринимателям к финансовым ресурсам.
      Микрокредитные организации будут регистрироваться только в органах статистики и юстиции без установления дополнительных требований к ним со стороны Национального Банка (отсутствие процедур лицензирования и надзора), что упростит форму их работы с клиентами.
      Соответствие их деятельности декларируемым целям и использование ими только разрешенных для микрокредитных организаций финансовых продуктов могут контролироваться в рамках обычных налоговых и иных проверок. Государственный контроль ограничится обязанностью микрокредитных организаций представлять статистическую отчетность в органы статистики и соответствующую информацию в налоговые органы.
      Главная задача всей системы - стимулировать малый бизнес и микробизнес к выходу из тени.

      Текущее состояние
      В настоящее время банки являются наиболее активными и капитализированными участниками финансового рынка. Так, валютный эквивалент среднего уровня капитализации на один банк в Казахстане составляет около 30 млн. долл. США.
      В настоящее время более 60% всех активов банков направлено на кредитование экономики. Это свидетельствует о том, что по структуре активов Казахстан уже достаточно приблизился к универсальным банкам развитых стран, которые также имеют в настоящее время высокую ликвидность и кредитный портфель в сумме 60-65% от совокупных активов.
      Общее количество небанковских организаций на конец 2002 года составило 125. Совокупный собственный капитал небанковских организаций составил 10,3 млрд. тенге. Небанковские организации осуществляют разнообразные виды банковских услуг, предоставляя их широким слоям населения, включая малообеспеченных граждан, индивидуальных предпринимателей, сельскохозяйственных товаропроизводителей, удовлетворяя потребности последних, прежде всего, в кредитовании, в том числе на льготных условиях (кредитные товарищества, ломбарды, организации, осуществляющие заемные операции и финансовый лизинг).

      Основные меры
      В целях развития трехуровневой системы кредитования предполагается осуществление следующих мер:
      - совершенствование в банках систем управления рисками;
      - совершенствование консолидированного надзора;
      - достижение прозрачности в банковской деятельности и внедрение в банках систем, препятствующих отмыванию денег и прохождению через банковскую систему теневых капиталов;
      - содействие улучшению качества предоставляемых банками услуги развитие добросовестной конкуренции между банками;
      - совершенствование нормативной правовой базы регулирования деятельности организаций, осуществляющих отдельные виды банковских операций;
      - расширение видов финансовых организаций с учетом специфики их деятельности;
      - разработка механизмов государственной поддержки в развитии организаций, осуществляющих отдельные виды банковских операций, и микрокредитных организаций;
      - принятие и реализация государственной программы микрокредитования, включающей не только вопросы выдачи таких кредитов, но обучения и консультационной помощи по ведению малого бизнеса;
      - обеспечение прозрачности и надежности услуг по предоставлению микрокредитов.

      б) Казахстанская ипотечная компания и Фонд гарантирования ипотечных кредитов

      Цель и задача
      В целях дальнейшего развития системы ипотечного кредитования необходимо определиться со среднесрочной стратегией деятельности Казахстанской ипотечной компании (КИК) - основного оператора данной системы.
      В целях оптимизации и расширения жилищного ипотечного кредитования банки, осуществляющие кредитование населения на приобретение или строительство жилья в рамках долгосрочной ипотечной жилищной программы, могут использовать в качестве одного из видов обеспечения специальную страховую программу, реализуемую в рамках создания Фонда гарантирования ипотечных кредитов (ФГИК). Целью создания ФГИК является страхование рисков кредиторов в случае дефолта заемщиков.

      Текущее положение
      КИК осуществляет свою деятельность в 13 регионах Республики Казахстан. Объем выданных ипотечных кредитов по Программе ипотечного кредитования КИК на конец 2002 года превысил 1 млрд. тенге.
      КИК первой среди стран СНГ выпустила и разместила ипотечные облигации на общую сумму 500 млн. тенге со сроком обращения три года.
      В целях обеспечения доступности ипотечных кредитов широким слоям населения КИК проводится работа по снижению уровня процентных ставок по ипотечным кредитам и увеличению сроков ипотечных кредитов до 15 лет.

      Основные меры
      Прежде всего, уже в этом году целесообразно принятие стратегии развития КИК.
      Страховые выплаты из ФГИК будут производиться кредиторам в случае возникновения просрочки при погашении определенного кредита и применения процедуры обращения взыскания залога.
      Страховое покрытие будет включать определенный установленный уровень (процент) от непогашенной части основного долга, просроченных процентов, юридических расходов, невыплаченной суммы страховки недвижимости за счет применения процедуры обращения взыскания, а также иные убытки кредитора, которые у него могут возникнуть после завершения процедуры обращения взыскания залога.
      Страховые премии будут выплачиваться единовременно самими заемщиками вначале процедуры кредитования в зависимости от суммы кредита, что будет способствовать притоку денежных средств в ФГИК.
      Уставной капитал ФГИК будет сформирован Национальным Банком. В дальнейшем предполагается привлечь к участию в ФГИК банки второго уровня, а также небанковские финансовые организации, осуществляющие ипотечное кредитование населения в рамках долгосрочной ипотечной жилищной программы.

      в) Банк Развития Казахстана

      Цель и задача
      Основные цели и задачи деятельности Банка Развития Казахстана (далее - Банк Развития) определены в Законе Республики Казахстан "О Банке Развития Казахстана", к которым относятся совершенствование и повышение эффективности государственной инвестиционной деятельности, развитие производственной инфраструктуры и обрабатывающих производств, содействие в привлечении внешних и внутренних инвестиций в экономику страны. В перспективе требуется усиление роли государства в финансировании инвестиционных проектов. Поскольку Банк Развития является важным финансовым звеном и одним из инструментов реализации Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096 (далее - Стратегия индустриально-инновационного развития), он должен более активно участвовать в реализации государственной инвестиционной политики.

      Текущее состояние
      Инвестиционные приоритеты Банка Развития, количественные ограничения на привлечение заемных средств, лимиты, направления, возможные условия, порядок и сроки кредитования, софинансирования и предоставления гарантий Банком Развития установлены в Меморандуме о кредитной политике Банка Развития, утвержденном решением Правительства от 12 сентября 2001 года N 1187.
      Уставный капитал Банком Развития используется исключительно для размещения в активы первоклассных эмитентов. Доходы, получаемые от инвестиционной деятельности, являются источниками кредитных ресурсов Банка Развития. Помимо этого источниками кредитных ресурсов Банка Развития могут выступать заемные средства, в том числе республиканского и местных бюджетов.

      Основные меры
      Банк Развития будет осуществлять свою деятельность в соответствии со Стратегией индустриально-инновационного развития.
      Кроме того, Банк Развития на основании договора с администратором бюджетной программы будет проводить экспертизу предлагаемых к реализации на возвратной основе республиканских и местных инвестиционных проектов, а также проектов, финансируемых за счет займов, привлекаемых под государственные гарантии.
      Для Банка Развития в перспективе будут приоритетными выполнение следующих мероприятий:
      - предоставление ценным бумагам Банка Развития статуса "агентских", что позволит снизить издержки и стоимость кредитных ресурсов;
      - с целью обеспечения необходимой экспансии казахстанского капитала финансирование Банком Развития проектов за пределами Республики Казахстан, технологически связанных с экономикой Казахстана, путем кредитования и, возможно, участия в капитале нерезидентов;
      - финансирование и стимулирование подготовки национальных кадров путем стажировок и работы в зарубежных институтах развития и международных финансовых организациях с целью увеличения представительства в персонале, дальнейшего продвижения и защиты интересов Казахстана.

      г) Жилищный строительный сберегательный банк

      Цель и задача
      Развитие новых финансовых услуг для населения по приобретению жилья или улучшению жилищных условий остается приоритетной задачей государства. В этой связи важным является развитие системы строительных сбережений, по которой будут привлекаться средства граждан страны, желающих приобрести жилье или улучшить жилищные условия. Основное отличие этого вида кредитования от системы ипотечного кредитования заключается в том, что клиент должен накопить сумму предварительного взноса на приобретаемое жилье в размере 50% от общей суммы жилья в строительном сберегательном банке. Недостающие 50% выплачиваются клиенту строительным сберегательным банком под более низкий, чем на рынке, процент.
      Также, система жилищных строительных сбережений предусматривает выплаты вкладчикам строительных сбережений премий государства из республиканского бюджета. Размер премии будет составлять 20 процентов от суммы поощряемого вклада, который включает в себя не только основную сумму, но и начисленное строительным сберегательным банком по нему вознаграждение.
      Внедрение системы строительных сбережений позволит решить следующие задачи:
      - улучшить жилищные условия граждан;
      - создать еще одну систему мобилизации внутренних сбережений населения;
      - создать стимул для развития строительной промышленности и увеличения инвестиций в целом;
      - создать новые рабочие места.

      Текущее состояние и основные меры
      В 2000 году был принят Закон Республики Казахстан "О жилищных строительных сбережениях в Республике Казахстан", однако система строительных сбережений не функционирует и по настоящий момент.
      В связи с принятием постановления Правительства Республики Казахстан "О создании жилищного строительного сберегательного банка" от 16 апреля 2003 года N 364 стал возможным запуск механизма строительных сбережений. В республиканском бюджете на 2003 год запланированы средства в сумме 500 млн. тенге на участие Правительства в уставном капитале жилищного строительного сберегательного банка, который будет осуществлять предоставление жилищных займов.
      Источниками финансирования жилстройсбербанка наряду с бюджетными средствами будут средства иностранных инвесторов, представителей зарубежных жилищных сберегательных учреждений.
      В дальнейшем для ускоренного развития системы жилстройсбережений необходимо создание благоприятных налоговых льгот для жилстройсбербанка и его вкладчиков.

      д) Кредитное бюро

      Цель и задача
      Во многих странах мира, в том числе и входящих в Европейский союз, кредиторы (финансовые организации, занимающиеся предоставлением кредитов) на постоянной основе обмениваются информацией о платежеспособности заемщиков через кредитные бюро.
      В период 2003-2006 годов необходимо создать наряду с частными кредитными бюро, институт государственной регистрации кредитов, как это распространено во многих развитых странах. Создание кредитного бюро позволит повысить уровень банковского обслуживания, доверия населения к банкам и другим финансовым организациям, создать гарантии по защите интересов заемщиков и банков, снизить риски на рынке кредитных услуг.

      Текущее состояние
      В настоящее время в Национальном Банке ведется кредитный регистр, для формирования которого банки и небанковские организации обязаны ежемесячно представлять информацию. Данная информация должна представляться банками и небанковскими организациями по всем выданным за отчетный период кредитам, условным и возможным обязательствам, а также списанным за этот период с баланса.
      Банки второго уровня не заинтересованы в предоставлении кредитов предприятиям малого и среднего бизнеса, поскольку значительная их часть не имеет кредитной истории. У банков вызывают сомнение возможности многих предприятий по своевременному возврату кредитов (платежеспособности) по причине отсутствия прозрачности в их деятельности, официальной информации по их прежним заимствованиям.

      Основные меры
      Будет разработана и принята вся необходимая нормативная правовая база, регламентирующая деятельность кредитного бюро.
      Предполагается, что учредителем кредитного бюро выступит Национальный Банк.
      Основным видом деятельности кредитного бюро являются деятельность по формированию, ведению кредитных историй и предоставлению кредитных отчетов, а также деятельность по реализации специализированного программного обеспечения, используемого для автоматизации деятельности участников системы кредитного бюро и специализированной литературы, предоставлению консультационных услуг по вопросам деятельности кредитного бюро, маркетинговых и статистических исследований.
      Поставщиками информации, обязанными представлять сведения кредитному бюро, будут являться банки, организации, осуществляющие отдельные виды банковских операций, страховые организации, осуществляющие обязательные виды страхования, государственные органы. Иные организации вправе приобрести статус информационного донора в добровольном порядке, заключив договор о представлении информации кредитному бюро.

      е) Развитие системы обязательного коллективного гарантирования (страхования) вкладов физических лиц

      Цель и задача
      Главная цель создания и функционирования системы коллективного гарантирования (страхования) вкладов физических лиц Республики Казахстан - защита интересов вкладчиков в случае применения по отношению к банку-участнику системы процедуры принудительной ликвидации. В перспективе стоит задача совершенствования механизмов функционирования данной системы с учетом достижений международной практики и стандартов.

      Текущее состояние
      Система коллективного гарантирования (страхования) вкладов физических лиц Республики Казахстан функционирует стабильно. В настоящее время участниками системы являются 21 банк второго уровня.
      На данном этапе система защиты вкладов отвечает не всем основным международным стандартам страхования депозитов, в частности рекомендованных МВФ и Форумом финансовой стабильности.

      Основные меры
      В целях полного соответствия системы страхования депозитов Казахстана лучшей международной практике необходимо осуществление следующих основных мер:
      - продолжение работы по переходу акционерного общества "Казахстанский фонда гарантирования (страхования) вкладов (депозитов) физических лиц" к международным стандартам и расширение его полномочий в части надзора за процессом ликвидации банков-участников;
      - совершенствование процедур определения объектов гарантирования и их постепенное расширение (в частности, включение в объект гарантирования денег в тенге, находящихся на карт-счетах, и условных вкладов физических лиц в тенге, в долларах США и евро);
      - с 2004 года предоставление права на прием депозитов населения только банкам, являющимся участниками системы гарантирования вкладов физических лиц;
      - постепенное повышение размера возмещения по депозитам населения, являющимся объектами системы гарантирования вкладов;
      - совершенствование порядка финансирования банками системы гарантирования вкладов с целью доведения резерва возмещения по вкладам до уровня, достаточного для сохранения стабильности и доверия вкладчиков к банковской системе.

2. Развитие страхового рынка

      Цель и задача
      Основная цель в развитии страхового рынка - формирование современной национальной страховой индустрии, активное использование страхования как эффективного механизма защиты интересов хозяйствующих субъектов и населения от различных рисков и источника долгосрочных внутренних инвестиций.

      Текущее состояние
      Устойчивый рост экономики республики в последние годы и принятые государством меры по реформированию национальной страховой индустрии способствовали ускоренному развитию этой отрасли.
      Динамика основных показателей страхового рынка в течение нескольких лет характеризуется положительно. На конец 2002 года в Казахстане действовали 33 страховых организации.
      Принятие в 2000 году Закона Республики Казахстан "О страховой деятельности" позволило повысить уровень страхового надзора до соответствующих международных стандартов в этой области. Активно формируется современная инфраструктура национального страхового рынка, внедряется система актуарных расчетов, создан Казахстанский актуарный центр.
      Приняты возможные на нынешнем этапе меры по интеграции казахстанского страхового рынка в международные рынки страхования и перестрахования. Национальный Банк в 2000 году вступил в Международную ассоциацию страховых надзоров (IAIS).
      В ходе реализации Государственной программы развития страхования в Республике Казахстан на 2000-2002 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 27 ноября 2000 года N 491, решены многие накопившиеся проблемы страхования, в том числе в социальной сфере.
      В определенной степени возросло доверие населения к страховому сектору, ведется работа по повышению уровня защиты законных интересов страхователей. Этому будет способствовать и появление на рынке, после принятия соответствующего закона, Фонда гарантирования страховых выплат по массовым видам обязательного страхования, правовые и экономические условия создания которого сейчас прорабатываются.
      Тем не менее, в стране недостаточно развит рынок страхования жизни и иных видов накопительного и долгосрочного страхования. Имеет место низкая капитализация страховых организаций, значительная часть собранных ими страховых премий передается по каналам перестрахования за рубеж (до 70%).

      Основные меры
      В перспективе будут осуществлены следующие основные меры:
      1) в сфере обязательного страхования:
      - поэтапное введение обязательных видов страхования, в т.ч. обязательное медицинское страхование (принятие соответствующих законодательных актов по этим вопросам) и обеспечение их эффективного применения, что повысит уровень социальной защищенности значительной части населения;
      - определение единой государственной политики в области экологического страхования (как обязательного так и добровольного) и развития иных видов страхования, связанных с защитой от рисков чрезвычайного характера;
      - создание системы государственной поддержки обязательного страхования в сельском хозяйстве;
      - всемерное использование потенциала страховой системы как одного из механизмов устойчивого развития промышленности республики;
      2) ускоренное развитие страхования жизни, системы аннуитетов и иных социально значимых видов страхования;
      3) формирование полноценной страховой статистики, а также создание отраслевой инфраструктуры по мониторингу и оценке различных опасных производственных рисков для использования их в страховании (особенно в области экологического страхования, страхования в сельском производстве и т.д.);
      4) создание оптимальных условий для развития добросовестной конкуренции на страховом рынке, сопряженное с обоснованным снижением тарифов страховых услуг, повышением качества страховых продуктов, обеспечением прозрачности и надежности в деятельности страховых (перестраховочных) организаций и страховых брокеров. Поощрение создания страховых (перестраховочных) пулов, в т.ч. содействующих реализации конкретных экономических задач государства;
      5) поэтапное решение проблем перестрахования, с учетом ограниченного потенциала национального страхового и перестраховочного рынков по принятию рисков, объемы которых ежегодно увеличиваются (что связано и с ускоренным развитием добывающих отраслей экономики);
      6) поэтапное расширение иностранного присутствия на страховом рынке, что позволит использовать ресурсы зарубежных страховщиков для развития воспроизводственной базы рынка через привлечение новых потребителей услуг по добровольным видам страхования;
      7) дальнейшее повышение консолидации страховых организаций и их профессионального уровня, а также установление на рынке реальной специализации страховых организаций, учитывая повышение роли таких перспективных направлений страхования как медицинское, накопительное и долгосрочное страхование жизни, страхование в туристической отрасли, страхование недвижимости, банковских и предпринимательских рисков и т.д.;
      8) принятие дополнительных мер по смягчению режима налогообложения страхователей и страховых организаций (включая освобождение от налогов средств страховых организаций, направляемых на обучение своего персонала на территории республики);
      9) дальнейшее совершенствование системы государственного регулирования страховой деятельности и надзора за ней, включая повышение финансовой устойчивости и платежеспособности страховых организаций, использование наиболее эффективных методов контроля за результатами их основной и инвестиционной деятельности, поэтапную либерализацию существующих требований к размещению страховых резервов и инвестиционной политике страховых организаций, а также усиление норм законодательства по вопросам проверки аффилиированности страховых организаций и их должностных лиц, условиям участия субъектов страховой деятельности в холдингах и иных корпоративных объединениях, мерам борьбы по отмыванию незаконного капитала через страховой сектор.
      Кроме того, предполагается создание компании по страхованию экспорта, основной функцией которой будет непосредственное содействие экспорту товаров и услуг казахстанских производителей путем страхования и перестрахования экспортных контрактов и инвестиций. Основные направления деятельности компании по страхованию экспорта отражены в Стратегии индустриально-инновационного развития.

3. Развитие рынка ценных бумаг

      а) Развитие внутренних институциональных инвесторов

      Цель и задача
      Основная цель работы в этом направлении - развитие и реализация потенциала внутренних институциональных инвесторов как главных субъектов процесса мобилизации и перераспределения свободных ресурсов в реальный сектор экономики.

      Текущее состояние
      В настоящее время в Казахстане только компании по управлению пенсионными активами являются крупными институциональными инвесторами, в то время как на сегодняшний день не функционирует ни один инвестиционный фонд, а банки второго уровня, сконцентрировавшие достаточный объем ресурсов, и страховые организации по мере слабого развития страхового рынка не реализовывали свой потенциал институциональных инвесторов в полной мере.

      Основные меры
      Одной из главных задач развития рынка ценных бумаг остается совершенствование механизмов привлечения сбережений населения (непрофессиональных инвесторов) через коллективные формы инвестирования. Основные усилия государства будут направляться на развитие инвестиционных фондов в качестве основной формы добровольного привлечения сбережений мелких непрофессиональных инвесторов и инвестирования этих средств в инструменты фондового рынка. Реализации данной задачи будет способствовать принятие нового Закона "Об инвестиционных фондах" и совершенствование нормативной базы организаций, осуществляющих деятельность по управлению портфелем ценных бумаг, что позволит также повысить эффективность инвестирования активов юридических лиц и квалифицированных инвесторов - физических лиц.
      Для стимулирования развития схем коллективного инвестирования брокеры-дилеры смогут использовать расчетно-кассовые отделения банков и сеть трансфер-агентов на рынке ценных бумаг для распространения акций (паев). Данная схема позволит использовать все возможные ресурсы для участия широких слоев населения в инвестиционных программах. Другим важным направлением развития форм коллективного инвестирования будет оптимизация налогообложения инвестиционных фондов и их вкладчиков, меры по реализации которой будут предприняты в ходе разработки проекта нового Закона "Об инвестиционных фондах".
      При этом для осуществления государственной инвестиционной политики создается Инвестиционный фонд Казахстана (ИФК). Основные направления деятельности ИФК отражены в Стратегии индустриально-инновационного развития. ИФК должен работать в полной кооперации с Банком Развития. Эти два института должны друг друга дополнять в направлении финансирования проектов по банковской линии и первоначального размещения капитала.

      б) Расширение возможностей инвестирования

      Цель и задача
      Одним из приоритетных направлений развития отечественного фондового рынка является формирование обширного перечня привлекательных финансовых инструментов. Основной задачей данного направления является создание условий для появления и становления новых финансовых инструментов, что будет способствовать появлению у инвесторов возможности перераспределения кредитных рисков путем диверсификации вложений, а у предприятий - эмитентов - нового источника заимствований, представляющего достаточно дешевую альтернативу банковскому кредиту.

      Текущее состояние
      В настоящее время наблюдается острый дефицит привлекательных инструментов рынка ценных бумаг, который обусловлен постоянным ростом инвестиционного потенциала внутренних институциональных инвесторов. Другим фактором, обуславливающим дефицит привлекательных для институциональных инвесторов инструментов, является высокая степень аффилиированности участников финансового рынка с основными эмитентами официального списка казахстанской фондовой биржи по категории "А", в особенности по акциям, эмитентами которых также выступают финансовые организации, в большинстве случаев банки. Таким образом, организации, осуществляющие инвестиционное управление пенсионными активами, в целях диверсификации инвестиционных портфелей накопительных пенсионных фондов вынуждены все чаще размещать находящиеся в их управлении пенсионные активы на зарубежных рынках.

      Основные меры
      Реализация данной задачи требует осуществления системы процедур и мероприятий по следующим направлениям:
      - повышение инвестиционной привлекательности казахстанских акций и облигаций, в рамках которого особое внимание будет уделено соблюдению норм корпоративного управления, укреплению принципов защиты прав и интересов мелких акционеров, платежной дисциплины в акционерных обществах и прозрачности деятельности акционерных обществ, усовершенствованию налогового законодательства в части налогообложения доходов по ценным бумагам. Для реализации данной задачи будут проведены мероприятия по определению порядка осуществления деятельности платежных агентов и разработке типовых внутренних нормативных актов и иных документов акционерных обществ, основанных на рекомендациях по применению принципов корпоративного управления казахстанскими акционерными обществами, утвержденных Экспертным советом по вопросам рынка ценных бумаг при Национальном Банке, и Законом Республики Казахстан "Об акционерных обществах";
      - развитие рынка долговых обязательств, в рамках которого будут осуществляться мероприятия по стимулированию становления новых видов облигаций (агентских и ипотечных) и появления новых инструментов денежного рынка (коммерческих бумаг и депозитных сертификатов);
      - развитие рынка производных ценных бумаг и финансовых инструментов, в рамках которого будет продолжена реализация мероприятий по стимулированию появления и становления казахстанских депозитарных расписок, структурных и гибридных производных инструментов на долговые обязательства, инструментов хеджирования процентных и валютных рисков, контрактных инструментов.
      Запуск рынка обращаемых депозитных сертификатов будет способствовать появлению нового источника заимствования для банков второго уровня и увеличению их депозитной базы, а гибкость сроков и порядка выплаты вознаграждения по ним будет способствовать высокой ликвидности данного инструмента.
      Появление нового инструмента в виде коммерческих бумаг, которые в мировой практике представляют собой краткосрочные долговые обязательства, имеющие фиксированный доход, будет способствовать минимизации затрат и времени на обслуживание задолженности при финансировании оборотных активов. Сочетающие в себе лучшие качества облигаций (в отличие от корпоративных облигаций являются неэмиссионными ценными бумагами, что существенно снижает расход времени на регистрацию эмиссии и дает преимущество в выборе сроков обращения) и векселей (в отличие от векселей выпускаются по стандартным правилам, имеют централизованную систему учета и могут обращаться на организованном рынке), коммерческие бумаги получат адекватное распространение. Кроме того, реализация данного проекта будет способствовать снижению ставок кредитования и перераспределению тенговой массы в рамках финансового рынка, отвлекая часть тенговых ресурсов с валютного рынка в новый инструмент краткосрочных инвестиций.
      Запуск рынка агентских облигаций позволит финансовым агентствам осуществлять эффективную политику заимствований при реализации государственной инвестиционной политики. Становлению данного инструмента будут способствовать льготное налогообложение, разрешение приобретения агентских облигаций за счет пенсионных активов накопительных пенсионных фондов и активов страховых (перестраховочных) организаций, допуск к рефинансированию Национальным Банком и включение агентских облигаций в категорию ликвидных активов при расчете пруденциальных нормативов и критериев финансовой устойчивости финансовых институтов. Данные меры будут стимулировать становление агентских облигаций как привлекательных высоколиквидных инструментов и увеличат их конкурентоспособность по сравнению с корпоративными облигациями.
      Первым шагом по развитию рынка производных финансовых инструментов станут определение понятия производных финансовых инструментов, порядок их выпуска и обращения, которые предусмотрены проектом новой редакции Закона Республики Казахстан "О рынке ценных бумаг". Появление структурных и гибридных производных инструментов на долговые обязательства - облигации одного или группы эмитентов, кредиты или кредитные линии позволит осуществлять рефинансирование долговых обязательств, что будет способствовать увеличению ликвидности рынка долговых ценных бумаг и увеличению объемов кредитования.
      Развитие рынка инструментов хеджирования процентных и валютных рисков будет способствовать снижению рисков не только институциональных инвесторов, но и предприятий - участников экспортно-импортных операций. Появление производных контрактных инструментов с базовым активом на товары будет способствовать снижению рисков внешнеторговых операций от ценовых колебаний.

      в) Совершенствование механизма защиты прав и интересов инвесторов

      Цель и задача
      По мере развития рынка ценных бумаг, появления новых финансовых институтов и инструментов и развития новых технологий проявляется необходимость постоянного совершенствования системы и методов защиты прав и интересов инвесторов.

      Текущее состояние
      Уровень защиты прав и интересов акционеров в Республике Казахстан уже в 2000 году заслужил оценки Европейского Банка Реконструкции и Развития "достаточно всеобъемлющая защита". На данный момент с целью защиты прав и интересов инвесторов Национальным Банком осуществляется пруденциальное регулирование только компаний по управлению пенсионными активами, банков-кастодианов и управляющих портфелем ценных бумаг. Прочие профессиональные участники являются объектами обязательных для выполнения критериев финансовой устойчивости.

      Основные меры
      В целях реализации данного направления требуется поэтапное внедрение комплекса мероприятий:
      - переход к международным стандартам раскрытия информации на рынке ценных бумаг. Переход к международным стандартам раскрытия информации будет осуществляться на базе адаптации норм директив Европейского союза по раскрытию информации, в частности, при прохождении процедуры листинга на организованном рынке, в проспекте эмиссии, регулярной отчетности листинговых компаний, информации о крупных держателях. Одновременно будет решаться вопрос стандартов допуска иностранных ценных бумаг к торговле на казахстанском рынке. Основной мерой, направленной на повышение степени информационной прозрачности казахстанского фондового рынка, станет создание централизованных систем раскрытия информации о деятельности акционерных обществ (в том числе внедрение обязательного раскрытия информации всеми участниками финансового рынка и акционерными обществами). Другим важным шагом в данном направлении, безусловно, станет переход к международным стандартам финансовой отчетности всех хозяйствующих субъектов Республики Казахстан, который обеспечит полноту, понятность и достоверность раскрываемой информации для инвесторов;
      - совершенствование регулирования лицензируемых субъектов рынка ценных бумаг. Данная мера предполагает введение пруденциального регулирования по отношению к лицензируемым субъектам рынка ценных бумаг, являющимся основными посредниками инвестиционного процесса, параллельно будет происходить постепенная адаптация некоторых норм финансовой устойчивости, профессиональной этики и процедур взаимодействия с клиентами в соответствие с требованиями директив Европейского союза. Указанные мероприятия, помимо увеличения степени защиты инвесторов, будут способствовать понятности национального рынка, что является одним из условий повышения уровня развития фондового рынка;
      - стимулирование добросовестной конкуренции на рынке ценных бумаг. В рамках данного вопроса будут приниматься меры по адаптации норм директив Европейского союза по вопросам инсайдерской торговли и злоупотреблений на рынке ценных бумаг. Кроме того, будут стимулироваться такие превентивные меры, как повышение уровня прозрачности биржевых торгов, раскрытие информации о конфликтах интересов и активизации деятельности маркет-мейкеров на рынке ценных бумаг;
      - меры по обеспечению сохранности активов институциональных инвесторов, помимо комплекса вышеизложенных мер, будут включать постоянное совершенствование листинговых требований, в том числе по дифференциации эмитентов по секторам экономики, увеличение степени диверсификации их инвестиционных портфелей и становление страхования рисков на рынке ценных бумаг.

      г) Развитие и совершенствование технической инфраструктуры рынка ценных бумаг

      Цель и задача
      Развитие технической инфраструктуры рынка ценных бумаг будет направлено главным образом на совершенствование существующей инфраструктуры, становление отдельных ее компонентов и совершенствование процедуры взаимодействия с зарубежными субъектами рынка ценных бумаг.

      Текущее состояние
      На сегодняшний день основу технической инфраструктуры казахстанского рынка ценных бумаг составляют Казахстанская фондовая биржа, Центральный депозитарий, а также регистраторы, кастодианы и брокеры-дилеры с лицензией 1 категории (с правом ведения счетов клиентов в качестве номинального держателя). Практически реализован выход субъектов казахстанской технической инфраструктуры на зарубежные рынки ценных бумаг, однако, в данном вопросе требуется решение ряда проблем, связанных с несовершенством законодательства отдельных государств.

      Основные меры
      Основными задачами развития технической инфраструктуры национального рынка ценных бумаг являются:
      - обеспечение полноценного доступа к услугам финансовых организаций граждан Казахстана, проживающих в различных регионах страны. Для этого потребуется развитие сети трансфер-агентов на рынке ценных бумаг в ближайшие (2003-2004 годы). После того, как данная сеть будет сформирована в достаточном объеме, действия государства будут направлены на повышение качественного уровня оказываемых трансфер-агентами посреднических услуг;
      - повышение надежности и совершенствование информационных систем всех субъектов технической инфраструктуры, в первую очередь Казахстанской фондовой биржи, Центрального депозитария и независимых регистраторов. В рамках данной задачи будут повышаться требования к функционированию технических систем всех субъектов технической инфраструктуры, будет проведена разработка нормативной правовой базы по вопросам процедур и методов учета новых финансовых инструментов и сделок с ними;
      - повышение уровня защиты удостоверяемых ценными бумагами прав путем создания в 2004-2005 годах на базе Центрального депозитария крупной, многофилиальной (с филиалами во всех областных центрах в крупнейших городах областного значения) организации, которая будет выполнять функции центрального депозитария, регистратора, платежного агента на рынке ценных бумаг;
      - разработка процедур взаимодействия субъектов технической инфраструктуры национального рынка с субъектами рынка ценных бумаг иностранных государств, в частности, по вопросам взаимного признания лицензий и открытия счетов номинального держания нерезидентам, в рамках межгосударственных соглашений и интеграционных формирований;
      - расширение перечня операций брокерских и дилерских организаций при параллельном повышении уровня их капитализации, включая допуск на валютный рынок.

4. Развитие почтово-сберегательной системы

      Цель и задача
      Основной задачей развития почтово-сберегательной системы является формирование эффективной и коммерчески жизнеспособной почтово-сберегательной системы, предоставляющей широкий спектр почтовых, финансовых и агентских услуг на базе современных технологий и прогрессивных форм международного сотрудничества.

      Текущее состояние
      АО "Казпочта" располагает самой большой сетью филиалов, материально-техническая база которой не в полной мере отвечает современным требованиям. В то же время уже созданы современные автоматизированные системы сбора информации и управления, охватывающие областной, городской и районный уровни. В последующем названные системы охватят сельский уровень. Привлекательность депозитных продуктов для городских жителей низка в силу невозможности установления конкурентной с банками ставки вознаграждения по привлекаемым вкладам (депозитам), так как вся сумма депозитов размещается на рынке государственных ценных бумаг. Почтово-сберегательная система предлагает альтернативный банковскому сектору способ привлечения сбережений населения, гарантирующий их полную сохранность при максимальной доступности финансовых услуг для широких слоев населения, проживающих в отдаленных регионах страны.

      Основные меры
      Для решения данных проблем АО "Казпочта" планируется привлечение долгосрочных инвестиций из независимых источников, а также в рамках проекта "Модернизация почтовой связи Республики Казахстан и формирование почтово-сберегательной системы" осуществить финансирование за счет выпуска и размещения корпоративных облигаций.
      В феврале 2003 года принят Закон Республики Казахстан "О почте". В соответствии с данным законом почтово-сберегательная система будет реализована на основе создания национального оператора почты, который помимо оказания почтовых услуг сможет осуществлять отдельные банковские операции, в том числе привлекать депозиты физических и юридических лиц. В рамках закона национальный оператор почты будет осуществлять деятельность на всей территории Казахстана, что делает возможным потребление финансовых услуг населением тех регионов Казахстана, в которых банковское посредничество отсутствует. Вышеуказанные условия обеспечивают конкурентоспособность финансовых услуг национального оператора почты.
      В соответствии с названным законом государство обеспечивает сохранность вкладов населения, привлекаемых национальным оператором почты на срочные депозиты, посредством размещения в государственные ценные бумаги и другие высоколиквидные финансовые инструменты.
      Одновременно, деятельность национального оператора почты в части осуществления финансовой деятельности и предоставления финансовых услуг будет регулироваться Национальным Банком, в том числе путем установления отдельных пруденциальных нормативов.
      Данная схема оказания банковских услуг национальным оператором почты и надзора над ней соответствует практике построения почтово-сберегательных систем в развитых странах мира.

IV. Гармонизация налогообложения участников
финансового рынка и финансовых инструментов

      Цель и задача
      Переход к стандартам Европейского союза предполагает отмену налоговых льгот и преференций, которые в настоящее время существуют по различным финансовым инструментам. Исключением при этом может быть только введение временных льгот для стимулирования развития какого-либо нового финансового инструмента, особенно связанных с реализацией государственной инвестиционной политики в приоритетных секторах экономики и финансового сектора. В дальнейшем эти льготы должны быть отменены, либо установлено обязательное устранение налоговых преференций после истечения какого-то определенного периода времени, достаточного для становления нового инструмента на финансовом рынке.

1. Налогообложение доходов физических лиц
по депозитам и долговым ценным бумагам

      Текущее состояние
      В настоящее время вознаграждение по вкладам в банках и организациях, осуществляющих отдельные виды банковских операций, и вознаграждение по долговым ценным бумагам, выплачиваемые физическим лицам, освобождаются от налогообложения. Это было сделано с целью стимулирования вложений населения в банковскую систему при отсутствии других возможностей привлечения средств населения в финансовую систему.

      Основные меры
      При условии появления на рынке новых финансовых инструментов для населения, целесообразным является рассмотрение вопроса об отмене освобождения от налогообложения доходов физических лиц по депозитам и долговым ценным бумагам с 2007 года с тем, чтобы данные доходы облагались у источника выплаты аналогично обложению доходов юридических лиц.

2. Налогообложение государственных ценных бумаг
и агентских ценных бумаг

      Текущее состояние
      В настоящее время все операции с государственными ценными бумагами и вознаграждение по ним освобождаются от налогообложения. Это делает инвестирование в данный финансовый инструмент более привлекательным.
      Одним из новых финансовых инструментов для финансового сектора Казахстана, требующим льготного режима налогообложения для стимулирования обращения, являются агентские ценные бумаги финансовых агентств. Порядок налогообложения агентских ценных бумаг с 1 января 2003 года является идентичным порядку, применяемому в отношении государственных ценных бумаг.

      Основные меры
      В перспективе возможным представляется, что вознаграждение по государственным ценным бумагам и агентским ценным бумагам, по мере становления их рынка, будет облагаться подоходным налогом у источника выплаты, что характерно для многих развитых стран, включая практически все страны Европейского Союза, США, Канаду. Это позволит уравнять условия для различных эмитентов, будь то Правительство, агентства или негосударственные эмитенты.
      По мере становления вторичного рынка следует рассмотреть возможность введения налогообложения на прирост стоимости при операциях с государственными ценными бумагами и агентскими ценными бумагами, за исключением операций Национального Банка по регулированию ликвидности банков второго уровня.

V. Интеграция финансовых систем
(в рамках ЕврАзЭС или другой структуры)

      Цель и задача
      В экономическом плане изолированное существование стран СНГ сопряжено со значительными издержками. Тем более, учитывая всю сложность складывающейся в данный момент ситуации в мировой экономике, вопросы создания единого экономического пространства и интеграции финансовых систем на территории ряда стран СНГ приобрели особую актуальность. Поэтому в дальнейшем экономическое благополучие стран СНГ будет во многом зависеть от интеграционных процессов.

      Текущее состояние
      Экономические взаимоотношения постсоветских стран за годы независимости были связаны с созданием и функционированием таких союзов и сообществ, как - СНГ, состоящего из всех стран бывшего СССР за исключением стран Балтии; Союз Беларуси и России; Центрально-Азиатское сотрудничество, куда входят Казахстан, Кыргызстан, Таджикистан и Узбекистан; альянс Грузии, Азербайджана, Украины, Узбекистана и Молдовы (ГУУАМ).
      Наработанная в течение последних лет практика интеграционного взаимодействия в дальнейшем послужила предпосылкой для формирования и развития институционально-правовых основ Таможенного союза Беларуси, Казахстана, Кыргызстана, России и Таджикистана и его дальнейшее преобразование 10 октября 2000 года в Евроазиатское экономическое сообщество (ЕврАзЭС).
      Однако, несмотря на функционирование множества союзов и содружеств, продвижение по пути интеграции постсоветских стран было не достаточно эффективным - принималось множество соглашений и документов, многие из которых исполнялись неадекватно, особенно в части тарифного и нетарифного регулирования, унификации налогового законодательства, снятия всевозможных барьеров на пути свободного продвижения населения, товаров и услуг.
      23 февраля 2003 года президентами Беларуси, Казахстана, России и Украины было подписано Заявление о создании Единого экономического пространства (далее - Заявление), ставшее результатом тщательного анализа эффективности действующих на территории СНГ других объединений.

      Основные меры
      Создание и развитие единого экономического пространства и интеграция финансовых систем должны происходить поэтапно и идти в направлении развития торгово-экономических отношений, развития предпринимательства и инвестиций, развития денежно-кредитных, финансовых и валютных отношений, последовательной гармонизации законодательств, проведения согласованной социальной политики.
      При этом период до 2007 года должен стать подготовительным этапом. В этот период работа будет проводиться по созданию реально действующего Единого экономического пространства (далее - ЕЭП) с привлечением в него новых участников. Будет согласовываться экономическая политика по ряду направлений, в частности денежно-кредитная, валютная, тарифная, таможенная. Гармонизации будет подлежать соответствующее законодательство стран. При этом его создание возможно в течение 1-2-х лет.
      Первоначально в соответствии с Заявлением создается комиссия, которая будет регулировать тарифы и торговлю Беларуси, Казахстана, России и Украины.
      Далее необходимо будет принять Программу по экономическому сближению стран - потенциальных участников валютного союза. Реализация Программы может занять около 3-4-х лет.
      Основными критериями, необходимыми для выполнения странами, которые в перспективе захотят вступить в единый валютный союз, должны быть:
      1) уровень среднегодовой инфляции - не более 5%;
      2) отношение общего государственного долга к ВВП - не более 50%, внешнего государственного долга к ВВП - не более 30%;
      3) дефицит государственного бюджета - не более 3% к ВВП.
      Также могут использоваться дополнительные критерии.
      Возможно установление переходного периода для приведения показателей в странах в соответствие с установленными критериями.
      Затем начнется проверка выполнения странами - потенциальными участниками валютного союза критериев вступления. Если достаточное количество стран отвечает этим критериям, то принимается решение о начале деятельности валютного союза в этих странах.
      Начиная с 2005 года можно будет приступить к созданию валютного союза. Предпосылками для этого являются: снятие национальных барьеров на пути движения не только товаров, но и всех факторов производства: капитала в его производительной и денежной формах, всех видов услуг, рабочей силы; координация экономической политики, снятие всех валютных ограничений и ограничений на движение капитала и постепенное сближение между экономической политикой стран - потенциальных участников валютного союза.
      В рамках подготовки к решению долгосрочной задачи по созданию единого валютного союза и единого валютного института в среднесрочной перспективе будут усилены работы в направлении создания единой платежной системы.
      Национальным Банком будет продолжена работа совместно с Интеграционным комитетом и центральными банками государств ЕврАзЭС по созданию и совершенствованию общей системы межгосударственных платежей, обеспечивающей эффективное, безрисковое и быстрое осуществление межгосударственных платежей в режиме использования взаимной конвертируемости национальных валют. В качестве дальнейшего развития платежно-расчетных отношений можно предложить систему межгосударственных платежей, основанную на децентрализованной платежной системе с использованием при этом положительного опыта стран Европейского Союза по созданию общей платежной системы "ТАРГЕТ". Создание полностью интегрированной общей платежной системы осуществимо только при условии интеграции национальных платежных систем.
      Участниками данной системы будут являться коммерческие банки и центральные банки государств-участников ЕврАзЭС. Расчеты по межгосударственным платежам будут производиться через корреспондентские счета, открытые банками в центральных банках своих стран.
      После успешной отработки механизма работы общей платежной системы стран ЕврАзЭС и при получении определенного опыта представляется целесообразным начать работу по созданию системы межгосударственных платежей на базе всего СНГ. Создание общего платежного пространства стран СНГ является важнейшем условием развития экономических взаимоотношений стран СНГ, и может создать мощный импульс для эффективного развития взаимной торговли между странами СНГ.
      Данные мероприятия являются начальным этапом на пути интеграции финансовых систем стран ЕврАзЭС. На данном этапе должны быть созданы предпосылки для введения единой валюты. В последующем будут созданы надгосударственный орган по проведению единой политики стран ЕврАзЭС, а также введена в безналичный (предположительно с 2010 года) и наличный оборот единая валюта (предположительно с 2011 года).

Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 28 шілдедегі N 753 қаулысы

      Қазақстан Республикасының қаржы секторын одан әрi дамыту және Қазақстан Республикасының ақша-кредит саясатын дамыған елдерде қабылданған стандарттарға (атап айтқанда, Еуропалық Одақ стандарттарына) сәйкес келтiру мақсатында, Қазақстан Республикасының Yкіметi қаулы етеді:

      1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың тұжырымдамасы (бұдан әрi - Тұжырымдама) мақұлдансын.

      2. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (келiсiм бойынша) Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгiмен бiрлесiп осы қаулы қабылданған кезден бастап екi ай мерзiмде көрсетiлген Тұжырымдаманы iске асыру жөнінде белгiленген тәртiппен келiсiлген Iс-шаралар жоспарын Қазақстан Республикасының Үкiметiне енгiзсiн.

      3. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

       Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы 
Үкiметінің      
2003 жылғы 28 шiлдедегi 
N 753 қаулысымен    
мақұлданған      

Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың
Тұжырымдамасы

  Кiрiспе

      Осы кезеңде қаржы секторы өз дамуының сапалы жаңа деңгейiнде тұр және алдағы уақытта оның табысты жұмыс iстеуi үшiн негiз жасауға бағытталған реформалардың көпшiлiгi жүзеге асырылды.
      Қазақстанның кредиттік рейтингiнің инвестициялық деңгейге дейiн жақсаруы Қазақстанның қаржы секторының табысты дамып келе жатқанын растайды. ТМД елдерінің қаржы жүйелерінің iшiнде ол әлдеқайда реформаланған болып табылады. Осылайша, қаржы секторының даму деңгейi бойынша Қазақстан ТМД елдерiнен бiрнеше жыл алда келедi.
      Соған қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкiметi (бұдан әрi - Үкiмет) және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (бұдан әрi - Ұлттық Банк) қол жеткiзгендерге тоқталып қалмай, мынадай кезеңнiң мiндеттерiн шешуге көшудi бастауды дұрыс деп есептейдi: таяу жылдарда қалыптасатын макроэкономикалық үрдiстердi және валюта заңдарында болатын өзгерiстердi ескере отырып, орташа мерзiмдегi болашақта дамыту бағыттарын айқындау қажет.
      Үкiмет пен Ұлттық Банк валюталық қатынастарды одан әрi ырықтандыру және жекелеген елдермен бiрге бiрыңғай валюта кеңiстiгiн енгізу мүмкiндiгi жағдайында қаржы секторының барлық бөліктерiн халықаралық стандарттарға сәйкес келтiру арқылы оның алдағы уақыттағы дамуын байланыстырады.
      Осы Тұжырымдаманың мақсаты экономиканың нақты секторының қаржы ресурстарын қажетсінуін қанағаттандыратын және қаржы институттарының еркiн бәсекелестiк жағдайында сапалы қызмет көрсететiн тұрақты және тиімдi жұмыс iстейтiн қаржы жүйесiн қалыптастыру болып табылады.
      Қаржы секторын дамытудың тұжырымдамасы 2003-2006 жылдар аралығындағы кезеңге негiзгi мiндеттер мен дамыту бағыттарын анықтауды болжайды және ақша-кредит саясатын дамыған елдерде қабылданған стандарттарға (мысалы, Еуропалық одақ стандарттарына) барынша жақындатудың басым бағыттары ретiнде айқындайды.

  I. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң дамуы

  1. Ақша-кредит саясатының жаңа бағыттары

       а) Инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу

       Мақсаты мен міндетi
      2006 жылға дейiнгi кезеңге Ұлттық Банк өзінің алдына тұтыну бағаларының индексiмен өлшенетiн инфляцияның орташа жылдық деңгейiн жылдық 4-5%-ға дейiн төмендету мiндетiн қойды.
      Мұндай мiндет қоюға Ұлттық Банктiң құралдар қолдану ережелерiнен ақша-кредит саясатының инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу қажеттігiн негiздейдi. Инфляциялық таргеттеу кезiнде мақсатты көрсеткiш ретiнде инфляция қарастырылады, ал негiзгi жедел көрсеткiш ресми қысқа мерзiмдi пайыздық ставканың бiрi ретiнде қызмет етедi.
      Ақша-кредит саясатын таргеттеу кезiнде алға қойылған мақсатқа мiндеттi түрде жетудiң мүмкiндігі үшiн мақсатты көрсеткішке жедел көрсеткiш әсерi қалай өзгертетінін бiлу қажет. Басқару сигналдарын беру әртүрлi арналар бойынша жүредi. Олардың iшiнде жиынтық сұраныс, жиынтық ұсыныс, валюталық және пайыздық тепе-теңдiк және басқа арналар. Осы беру арналардың жиынтығы және олардың өзара байланыстары трансмиссиялық тетiк деп аталады. Сонымен, трансмиссиялық тетiк - бұл басқару сигналдарын берудің мақсатты көрсеткiшке ықпал ету тетігі.
      Инфляцияны таргеттеуге көшумен алға қойылған мақсатқа жету жөніндегі міндеттемелердi қатаң сақтауды қамтамасыз ететiн тетік құрылатын болады, бұл жүргiзілетiн ақша-кредит саясатына деген сенімдi арттырады.

       Ағымдағы жағдай
      Қазiргi уақытта Қазақстанда инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшуге дайындықты бастау үшiн кейбiр алғышарттар бар:
      - макроэкономикалық тұрлаулылық пен бюджеттің тұрақты жай-күйi;
      - валюта бағамының тұрақтылығы;
      - қаржы жүйесiн тұрақты дамыту;
      - Ұлттық Банктің тәуелсiздiгi, республикалық бюджеттің тапшылығын Ұлттық Банктің қаражаты есебiнен қаржыландырудан бас тарту;
      - инфляцияның төмен деңгейлерiне қолдау көрсету функцияларын Ұлттық Банкке ресми бекiту;
      - ақпараттың ашықтығы.
      Осыған қарамастан, инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу саяси, экономикалық және техникалық сипаттағы кейбiр проблемалармен байланысты.
      Саяси проблемаларға заң базасын, алынған мiндеттемелердi және бiрқатар басқа аспектiлердi орындауға қол жеткiзуде уәкілеттi органдардың жауапкершілік дәрежесiн айқындау және қалыптастыру кіреді.
      Экономикалық проблемалардың iшiнде едәуiр маңыздысы өтiмділіктi реттеудің негiзгi құралдары ретiнде ресми ставкаларды қолдауға жеткiлiкті көлемде толық ауқымда репо операцияларын жүргiзу үшiн Ұлттық Банктің бағалы қағаздар портфелiнің жеткiлiксiздiгi болып табылады.
      Техникалық проблема өзiне ақша-кредит саясатының экономикаға әсер ету процесiн түсіндiретiн трансмиссиялық тетiктің моделiн әзiрлеудi қамтиды.

       Негiзгі шаралар
      Инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу мақсатында мынадай:
      - бағалы қағаздардың қайталама рыногын дамытуға жәрдемдесу жөніндегi;
      - Ұлттық Банк бағалы қағаздарының портфелiн едәуiр кеңейту жөніндегі;
      - Ұлттық Банктің реттеу мүмкiндiгiн арттыратын, қаржы рыногының икемділігін арттыратын және оған тән тәуекелдер қатарын төмендетуге мүмкiндiк беретiн жаңа қаржы құралдарын дамыту жөнiндегi;
      - Ұлттық Банктің ноттарымен өтiмділіктi реттеуден репо операцияларын және қаржы рыногының негiзгi құралдары ретiндегi ресми ставкаларды пайдалануға көшу үшiн жағдайлар жасау жөніндегi;
      - монетарлық емес факторларға негiзделген баға индекстерінің шулы құбылмалылығын төмендететiн және ақша-кредит саясаты үшiн бағдар ретінде пайдаланылуы мүмкiн Қазақстан жағдайында қолайлы "негiзгi инфляция" (core inflation) түрiн құру әдiстемесiн әзiрлеу жөніндегі;
      - трансмиссиялық тетіктің моделін әзiрлеу мен мақсатты деңгейлерiне қол жеткiзудiң операциялық рәсiмдерiн анықтау жөніндегi;
      - инфляциялық таргеттеу қағидаттарын пайдалана отырып монетарлық саясат жүргiзудiң жалпы сызбасын нақтылау жөнiндегi шараларды қабылдау және белгiлi бiр кезең ішінде ресми қабылдау болжанып отыр.

       б) Қазақстан Республикасында ақша-кредит статистикасын жетiлдiру

       Мақсаты мен мiндетi
      Қазақстан Республикасы қаржы секторының барлық институционалдық бiрлiктерi бойынша шоғырландырылған деректердi қамтитын қаржы секторына шолу жасау.

       Ағымдағы жағдай
      Ақша-кредит статистикасы елдің қаржы ұйымдарының қаржылық және қаржылық емес активтерi мен пассивтерiнің қорлары (қалдықтары) туралы мәлiметтердің кешендi жиынынан тұрады. 2001 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстандағы ақша-кредит статистикасының талдау негiзi, тұтастай алғанда ХВҚ Басшылығының ақша-кредит және қаржы статистикасын жасау жөнiндегi ұсыныстарына сәйкес келетiн тұжырымдамалар мен анықтамаларды көрсетедi.
      Ақша-кредит статистикасы жөнiндегi деректер Ұлттық Банктің және Қазақстанда жұмыс iстейтiн екiншi деңгейдегi банктердiң шоттарын қамтиды, солардың негiзiнде Ұлттық Банк бойынша екiншi деңгейдегi банктер мен банк жүйесiне монетарлық шолу жасалады. Ұлттық Банктің монетарлық шолуында ақша базасының барлық құрамдас бөлiктерi бойынша деректер болады, оған елдің ақша агрегаттарының негiзiне жататын Ұлттық Банктің мiндеттемелерi кiредi. Екiншi деңгейдегi банктердің монетарлық шолуына ақша массасының ұлттық көрсеткiшiне кiретiн банктердiң міндеттемелерi жөніндегi деректер кіредi.

       Негізгi шаралар
      Институционалдық қамту бойынша едәуiр ауқымды болып табылатын және елдiң қаржы секторының барлық институционалдық бiрліктерi бойынша шоғырландырылған деректер бар қаржы секторының шолуын жасау үшiн ақша-кредит статистикасын кредиттік серіктестiктердiң шоттары мен басқа қаржы институттарының (ломбардтардың, сақтандыру компанияларының, зейнетақы қорларының және т.б.) шоттарын кiргiзу есебiнен кеңейту жоспарлануда. Бұл ақша-кредит және қаржы статистикасының елдегi қаржы қызметiнің анағұрлым теңбе-тең көрiнiсiн бере алатындай болуы үшiн қажет. Қаржы секторының шолуын жасаған кезде Қазақстандағы ақша-кредит және қаржы статистикасы елдiң қаржы рыногындағы өзгерiстердің жалпы көрiнiсiн көрсету үшiн құралдар мен мекемелерi барынша кең ауқымын қамтитын болады.

2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру

       Мақсаты мен мiндетi
      Валюта операцияларын жүргiзген кезде жекелеген шектеулердi кезең бойынша алу, уақыт пен халықаралық практика талаптарына сәйкес валюта операцияларын реттеудің өзге де әдiстерiн қолдану.

       Ағымдағы жағдай
      Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген валюталық заңнамасында белгіленген шектеулер мен кедергілер дамып келе жатқан рыноктық қатынастары бар елдердiң көпшілігіне тән.

       Негiзгi шаралар
      Қазiргi кезде республикаға шетелдiк капиталдың тұрақты ағыны, төлем теңгерiмi айырбас бағамның тұрақтылығы валюталық реттеу саясатының акцентiн капиталдың әкетiлуiне қатаң бақылаудан қаржы қаражатын тиiмдi пайдалануды арттыру мiндетiне бағыттауға, сондай-ақ ішкi қаржы рыногын дамытуға және жаңа қаржы құралдарының пайда болуына мүмкіндік бередi. Валюталық ырықтандырудың негiзгi бағыттары мен кезеңдерi Қазақстан Республикасында валюталық режимдi ырықтандыру тұжырымдамасында көрсетiлген, соған сәйкес бiрiншi кезеңдi iске асыру үшiн әлдеқайда тартымды және экономикалық жағынан сенiмдi валюта операцияларына қатысты жекелеген шектеулердi алып тастауды айқындайтын Қазақстан Республикасында валюталық режимдi ырықтандырудың 2003-2004 жылдарға арналған  бағдарламасы қабылданды. Бағдарлама шеңберiнде валюта операциялары бойынша ақпараттық базаны жетілдіру, ішкі валюта рыногында кең ауқымдағы алыпсатарлық операцияларға жол бермеудің және қысқа мерзiмдi капитал ағындарын бақылаудың тиiмдi тетiгiн құру, сондай-ақ валюталық бақылау рәсiмдерiн жүйелеу және жеңiлдету көзделген. Бағдарламаның ережелерiн iске асыру валюталық реттеудің шектеулi режимнен кең ауқымды және мейлiнше тұрақсыздандыратын капитал ағындарының мониторингi мен бақылаудың нарықтық нысандарына және әдiстерiне көшу үшiн алғышарттар жасайды.
      Валюталық режимдi толық ырықтандыру, яғни валюта операцияларын жүргiзуге рұқсат беруден тiркеу, хабарлау тәртiбiне көшу мен ағымдағы және күрделi операциялар бойынша ұлттық валютаның конверсиялануына (ырықтандырудың екiншi және үшiншi кезеңдерi) 2007 жылы қол жеткiзу болжанады. Осы мақсатты iске асыру үшiн ұлттық валютаның толық конверсиялануының қағидаттары жасалатын Валюталық режимдi ырықтандырудың 2005-2007 жылдарға арналған тиiстi бағдарламасы дайындалатын болады. Сонымен бiрге дағдарыстық құбылыстар пайда болған жағдайда, Yкiмет пен Ұлттық Банктің шектеулер енгiзу құқығы сақталады.

3. Төлем жүйесi

       Мақсаты мен мiндетi
      Мемлекеттің төлем жүйесiн дамытудағы маңызды мақсаты Қазақстанның төлем жүйесiн Еуропалық одақ стандарттарына толық жақындату және төлем құралдарының жаңа түрлерiн енгiзу мен дамыту болып табылады.
      Сондай-ақ Қазақстанда төлем карточкаларына қызмет көрсету жөнiндегi қызметтi шоғырландыру мақсатында Төлем карточкаларының ұлттық жүйесiн құру және дамыту қажет.
      Бұдан басқа, ТМД елдерiнің (ЕуроАзЭҚ немесе басқа құрылымның) нақты уақыт режимiнде есептеудің ұлттық жалпы жүйелерiне негiзделген жалпы төлем жүйесiн құру, сондай-ақ Қазақстанның төлем жүйесiн ТМД мен шет елдерде танымал ету маңызды бағыт болып табылады.

       Ағымдағы жағдай
      Қазiргi уақытта Қазақстанның төлем жүйесi халықаралық қаржы ұйымдарының дамыған елдердің төлем жүйелерiне қойылатын барлық талаптарына сай келедi. Бұл ретте, төлем жүйелерiнде пайдаланылатын нормативтiк база мен технологиялар үнемi жетiлдiрiлiп және жоғарылатып отырады.
      Еуропалық одақ елдерiндегi соңғы әзiрлемелер микропроцессорлық технологиялар негізінде төлем карточкаларының жүйелерiн дамытуға бағытталған. Осыған байланысты, Қазақстанның төлем жүйелерiн Еуропалық Одақ стандарттарына жақындату жөніндегi iс-шаралар шеңберiнде Ұлттық Банк өзінің күш-жiгерiн Қазақстанда микропроцессорлық карточкалар негiзiнде төлем карточкаларын енгiзу мен дамытуға бағыттауды жоспарлайды.
      Микропроцессорлық карточкалар негiзiнде төлем карточкаларын енгiзу бағытында алғашқы қадам жасалды да - Қазақстан Республикасында микропроцессорлық карточкалар негiзiнде төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн дамыту бағдарламасы қабылданды. Бағдарламада көзделген микропроцессорлық карточкалар негiзінде төлем карточкаларын пайдалану болашақта халыққа, сауда-сервис кәсiпорындарына оларға қай банк қызмет көрсеткенiне қарамай қызмет көрсету бойынша бiрыңғай "төлем" кеңiстiгiн құруға мүмкiндiк бередi.
      Қазақстан Республикасының аумағында төлем карточкаларының жүйесi дамыту қолма-қол ақшамен жасалмайтын ақша айналымын кеңейтуге, эмиссияға жұмсалатын шығыстарды азайтуға және қолма-қол ақшаға қызмет көрсетуге, сондай-ақ тиiмдiлігі аздау төлем құралдарынан (мысалы, чек сияқты) жаңа тиiмдiрек төлем құралдарының түрлерiне көшуге мүмкiндiк бередi.
      Осы мақсаттар үшiн Ұлттық Банктің бастамасы бойынша Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесінің арнайы ұйымы - "Процессинг орталығы" акционерлік қоғамы (бұдан әрi - Процессинг орталығы) құрылды, оған төлем карточкалары бойынша транзакцияларды өңдеу, төлем карточкаларын, сондай-ақ халықаралық төлем жүйелерiнің төлем карталарын пайдалана отырып жүзеге асырылатын төлемдердi маршрутизациялау мен клиринг бойынша міндеттер жүктелдi.
      Процессинг орталығының қызметi, сондай-ақ микропроцессорлық карталар базасында электронды коммерция жүйелерiн (E-Commerce) құру және дамыту, коммерциялық ұйымдарға, корпоративтік және жеке клиенттерге, мемлекеттiк мекемелерге қызмет көрсету; әлеуметтiк мәселелер: сақтандыру, азаматтарды жүйеге келтiру, жинақтаушы зейнетақы қорларындағы қалдықтар бойынша көшiрмелер жөнiнде қызмет көрсету саласын дамыту және т.б. болжанады.

       Негiзгі шаралар
      Микропроцессорлық карточкалар негiзiнде төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн ендiрудің ұзақ мерзiмдi стратегиялық мақсаты Ұлттық Банктің айналыстағы ақша массасын тиiмдi басқару қабiлетiн сақтау, қаржы рыноктарының тұрақтылығына қауiп төндiруi немесе төлем жүйесiне сенiмдi жоюы ықтимал жүйелік және басқа да тәуекелдердi шектеу тұтынушыларға жаңа әрi тиiмдi, тәуекелi аз, қымбат емес және қолайлы төлем және қаржы қызметтерiн көрсету әдiстерiн дамыту болып табылады.
      Микропроцессорлық карточкалар негiзiнде төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн ендiру үшiн мынадай iс-шараларды дәйектi түрде iске асыру қажет:
      - жүйенi құруға байланысты құқықтық қатынастарды қалыптастыру;
      - тұтынушылардың сұранымын, сауда (қызмет көрсету) ұйымдарының төлеуге төлем карточкаларын қабылдауға дайындығын анықтау;
      - төлем карточкаларын пайдаланумен әлуеттi қылмыстарды болдырмау әдiстерiн, сондай-ақ төлем карточкаларын ұстаушылар үшiн салдарлар мен әлуеттi тәуекелдердi анықтау.
      Бұдан басқа, қызметiн мынадай негiзгi бағыттарда дамыту болжанып отырған Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО) елдің төлем жүйесiн дамытуда маңызды роль атқарады:
      - ТМД елдерiнің бiрыңғай мемлекетаралық төлем жүйесiн құруға қатысу (ЕурАзЭҚ немесе басқа құрылым);
      - төлем жүйесiн сату жөнiндегi қызметтер көрсетудi дайындау және ТМД елдерi мен басқа да елдерге ұсыныс;
      - қазақстандық және сол сияқты шетелдiк қаржы институттарын қоса отырып, SWIFT 1 сервис бюросын одан әрi дамыту;
      - SWIFT көлiк жүйесiн пайдаланушыларға SWIFT арқылы төлем жүйесiне хабарламалар қабылдауға және беруге қосымша мүмкiндiк беру үшiн Қазақстан төлем жүйесiмен ықпалдастыру;
      - ақша аударудың банкаралық жүйесiнде және ҚБЕО клирингiнде жаңа қаржы құралдарын дамыту;
      - Қазақстанның жұмыс iстеп тұрған төлем жүйесiн және Ақпарат көлігінің қаржылық автоматтандырылған жүйесiн (бұдан әрi - AKҚАЖ) негiзгi ақпаратты басқару жүйесiмен (PKI) ықпалдастыру;
      - пайдаланушылар үшiн AKҚАЖ арқылы төлем жүйесiне хабарламалар қабылдауға және беруге қосымша мүмкiндiктер жасау үшін АКҚАЖ көлiк жүйесiн ықпалдастыру;
      - қазақстандық және сол сияқты шетелдiк қаржы институттарын қоса отырып, АКҚАЖ-ды одан әрi дамыту.
________________________
1 SWIFT - әлемдiк банкаралық қаржы телекоммуникациялар қоғамдастығы (society for worldwide interbank financial telecommunication).

4. Нақты сектор кәсіпорындарының мониторингін жандандыру

       Мақсаты мен мiндетi
      Ақша-кредит саясаты құралдарын қолдануды жетілдiру және инфляциясыз экономикалық өсу үшiн жағдай жасауға және экономикадағы күрт құлдырауларды болдырмауға бағытталған ақша-кредит және қаржы-бюджет саясатының келiсілген шараларын қабылдау.
      Осы мақсатқа қол жеткiзу мынадай мiндеттердi шешу арқылы қамтамасыз етіледi:
      - экономикалық конъюнктураның ауытқуларын және осы ауытқуларға ықпал ететiн негiзгi факторларды шұғыл анықтау, талдау және болжау;
      - ақша-кредит саясатының экономиканың нақты секторына ықпал ету арналарының тиiмдiлiгiн зерттеу және талдау.

       Ағымдағы жағдай
      Ұлттық Банк Директорлар кеңесiнiң 2000 жылғы 18 наурыздағы N 103  қаулысымен бекiтiлген Ұлттық Банктің жүйесiнде экономиканың нақты секторындағы кәсiпорындар мониторингінің тұжырымдамасы негiзiнде 2000 жылғы 4-тоқсаннан бастап кәсiпорындарға тоқсан сайынғы тұрақты режиммен ерiктi негiзде жүргiзiлетiн зерттеулер ұйымдастырылды, олардың нәтижелерi елдің, аймақтың және базалық салалардың ағымдағы және бoлжамды экономикалық жай-күйiн және экономикадағы үрдiстерге баға алуды қамтамасыз етедi.
      Сонымен бiрге мониторинг нәтижелерiн жоғарыда аталған мақсаттарда тұтастай пайдалану мүмкiндiгi кәсiпорындардың - мониторингке қатысушылардың танымалдығына, яғни елдің және өңiрлер экономикасының салалық құрылымын кәсiпорындардың қандай дәрежеде көрсетуiне байланысты. Қазiргi уақытта мониторингке экономиканың барлық базалық салаларынан 1000-нан астам кәсiпорын қатысады. Сонымен қатар, бұл - мониторинг өзiнің алғашқы қадамын бастаған өнеркәсiп салаларының басым түрде iрi және орташа кәсіпорындары. Сондықтан Ұлттық Банктің және оның өңiрлік филиалдарының күш-жiгерi негiзiнен басқа салалардың кәсіпорындарын зерделеуге тартуға бағытталған.

       Негiзгi шаралар
      Алға қойылған мiндеттердi iске асыруға:
      1) экономикадағы iскер цикл сатысын айқындау үшiн алдыңғы көрсеткiштердің, ЖIӨ-нің қысқа мерзiмдi ауытқулары жүйесiн құру;
      2) мыналардың:
      - мониторингке қатысушы кәсiпорындардың танымал болуын арттыру;
      - ақша-кредит саясатын ағымдағы жүзеге асыру үшiн тiкелей бағдарлау ретiнде қорытынды көрсеткiштердi әзiрлеу;
      - кәсiпорындардың сауалнамаларды толтыруын оңайлату мақсатында оларды жетілдiру және ақша-кредит саясатының экономиканың нақты секторына негiзгi ықпал ету арналарын зерттеу мүмкiндiгiн қамтамасыз ету негiзiнде экономиканың нақты секторында экономикалық процестердің жай-күйiн және күтілетiн өзгерiстердi бағалауды жақсарту қызмет етедi.
      ЖIӨ ауытқуларының бағыты мен көлемiн талдау экономикадағы сұраныс факторларына ақша-кредит және қаржы-бюджет саясатының келiсiлген шараларымен уақтылы ықпал ету арқылы оларды қалпына келтiру үшiн неғұрлым нақты бағдарлар бередi.
      Мониторинг жүргiзу, сондай-ақ кәсiпорындарда айқындылықтың болмауына жол бермеу арқылы экономиканың нақты және қаржы секторын бұдан әрi жақындату проблемасын шешуге жағдай жасайды, бұл индустриалдық және инновациялық даму бойынша ұзақ мерзiмдi мемлекеттiк саясатты iске асыруда оң ықпал етедi.

II. Қаржы рыногына қатысушылардың қызметiн
қадағалаудың бiрыңғай органын құру және дамыту

       Мақсаты мен міндетi
      Қаржы рыногын мемлекеттiк реттеу жүйесiн реформалаудың негiзгi мақсаты - тәуелсiз, әрi тиiмдi шоғырландырылған қаржылық қадағалау жүйесiн құру болып табылады, оның басты мiндетi қаржылық қызмет көрсетудi тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау деңгейiн көтеру үшін қаржы рыногын қадағалау және реттеу әдiстерi мен рәсiмдерi жүйесiн кешендi iске асыру және отандық қаржы рыногының тұрақты инфрақұрылымын қалыптастыру болады.

       Ағымдағы жағдай
      Қазақстанда 2001 жылдан бастап қаржы институттарының қызметiн мемлекеттiк реттеудiң барлық қадағалау және реттеу функцияларын мамандандырылған бiр органның аясына бiрiктiрудi көздейтiн жаңа жүйе құрыла бастады. Жұмыс бiрден екi бағытта жүргiзіліп отыр: бiрiншіден, қажеттi заң базасын әзiрлеу жүзеге асырылуда, екiншіден, кейiн барлық қадағалау бөлiмшелерiн жеке органға бөлу (болжаммен 2004 жылы) үшiн барлық реттеу және қадағалау функцияларын Ұлттық Банкке шоғырландыруды көздейтiн институционалды қайта құру жүргiзiлуде. Жаңа жүйеге бағалы қағаздар рыногы және жинақтаушы зейнетақы қорлары субъектiлерiн реттеуге қатысты функциялар мен өкiлеттiктер шоғырландырылды.
      Қазiргi уақытта реттеудің бiрыңғай жүйесiн жетілдiру мақсатында Қазақстан Республикасының Парламентi Мәжiлiсiнiң қарауында "Қаржы рыногын мемлекеттiк реттеу және қадағалау туралы" және "Қаржы рыногын мемлекеттiк реттеудiң және онда қалыптасып отырған қатынастарды қадағалаудың бiрыңғай жүйесiн ұйымдастыру мәселелерi жөнiнде кейбiр заң актілерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" заңдардың жобалары жатыр.

       Негізгі шаралар
      Осы жүйенi құру шеңберiнде кешендi реттеудiң және қадағалаудың үйлестiрiлуi мен тиiмділігiнің, ақпараттылығының, қаржылық қызметтi тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың жоғары дәрежесiн қамтамасыз ету қажет. Қаржы секторын толыққанды реттеу үшiн оны құрған кезде ықпал ету, Ұлттық Банкпен және басқа мемлекеттiк органдармен ақпарат алмасу рәсiмдерi мен өзара iс-қимыл сызбаларын айқындау қажет.
      Бiрыңғай реттеушi орган ұлттық экономиканың күштi қаржылық инфрақұрылымын құруға және ұлттық қаржы жүйесіне сенімінің молаюына ықпал eтуі тиiс, оған пруденциалдық қадағалау, қаржы институттарын жеткiлiктi капиталдандыру және тәуекелдердi бара-бар басқару жөнiндегi жұмыстар жағдай жасайтын болады. 2007 жылға қарай Еуроодақтың стандарттарын және отандық бағалы қағаздар рыногының ерекшеліктерін ескере отырып, аралық қадағалау тетіктерiнің негiзгi өлшемдерiн қайта қараған жөн.
      Бұдан басқа, жүйелiк тәуекел ұлғайған және/немесе бүкiл қаржы рыногында немесе оның жеке бөлiктерiнде дағдарыстар пайда болған кезде қаржы рыногының iрi қатысушылары банкрот болған кездегi жедел iс-қимылдар сызбасы әзiрленуi тиiс.
      Жоғарыда аталған мiндеттердi iске асырғаннан кейiн және қаржы рыногының дамуына орай 2007 жылы қаржы рыногын реттеушiнiң қаржы рыногы субъектiлерiнен жыл сайынғы алымдар арқылы кезең-кезеңмен өзiн өзi қаржыландыру (iшiнара қаржыландыру) мәселесi қаралсын.
      Қаржы рыногының тетiктерi мен рәсiмдерiн қадағалауды жетiлдiру мақсатында банк жүйесi үшiн Базель Комитетiнің қағидаттары, сақтандыру рыногы үшiн Халықаралық сақтандыруды қадағалау қауымдастығының (IAIS) талаптары, Бағалы қағаздар бойынша комиссиялардың халықаралық ұйымының (ISOCO) бағалы қағаздарды реттеу қағидаттары сияқты қаржы рыногының жекелеген бөлiктерiнде реттеудiң халықаралық стандарттарын одан әрi енгiзу жөнiндегi iс-шаралар жалғасатын болады. Бұдан басқа, қаржы рыногының дұрыс және толыққанды инфрақұрылымын қалыптастыру мақсатында Еуропалық одақтың қаржы рыногына қатысушылардың пруденциалдық реттеу мәселелерi бойынша жекелеген нормалары мен директиваларын кезең-кезеңмен бейiмдеу жүзеге асырылады.

III. Қаржы рыногының қатысушыларын институционалдық дамыту

1. Кредиттiк мекемелердi дамыту

       а) Кредиттеудiң 3 деңгейлi жүйесiн құру

       Мақсаты мен міндетi
      Кредиттеудiң банктерден, банктiк операциялардың жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардан және микрокредиттiк ұйымдардан тұратын үш деңгейлi жүйесi жұмыс iстейдi деп болжануда.
      2007 жылға дейiнгi кезеңде екiншi деңгейдегi банктерге шоғырландырылған қадағалауды халықаралық, оның iшiнде Базель Комитетi ұсынған және Еуропалық Одақ ұсынған стандарттарға неғұрлым толық жақындату мақсатында жетiлдiру бойынша жұмысты жалғастырады.
      Ұсынымдар тиiмдi банктік қадағалаудың негiзгi қағидаттарын және жүйелік талдау әдiстерiн айқындайды, ал Еуропалық Одақ директивалары неғұрлым тұрақты банктік жүйелерi бар елдерде iске асырылған шоғырландырылған қадағалаудың ең озық практикасын көрсетедi. Еуропалық Одақ директивалары тәуекелдердi басқарудың сенiмдi рәсiмдерiн, оның ішінде мониторингтi айқындауды, бағалауды және банктердің, оның ішінде олардың банктiк топтарын ескере отырып, тәуекелдердi басқаруды, сондай-ақ банктердi қажеттi капиталдандыруды айқындауды көздейдi.
      Сондай-ақ, банктер қызметiнің айқындылығын арттыру мақсатында банктер жасайтын қаржылық есептің бара-барлығы мен сенімділігін қамтамасыз ететін халықаралық қаржылық есеп стандарттарына көшiру жөнiндегi жұмыстарды жалғастырады.
      Ұлттық Банк Үкiметпен және Қазақстан Аудиторлар Палатасымен бiрлесiп сертификацияланған бухгалтерлер институтын құру жөніндегi жұмысты жалғастырады. Аудиттi дамытудың бiрыңғай стратегиясы және халықаралық аудит стандарттарына негiзделген банктердiң аудитке бiрыңғай тәсілдерi мен талаптары әзiрленетiн болады.
      Осыған байланысты Қазақстанның банк секторының шетелдiк қаржылық тұрақты банктер үшiн тартымдылығын арттыру жөнiндегi жұмыстар жалғастырылады.
      Қосымша, Қазақстанда қызметтерi банктiк қызмет көрсетудiң белгiлi бiр тiзбесiн жүргiзудi көздейтiн мамандандырылған банктердi, атап айтқанда тұрғын үй құрылысы жинақ банкiн құру қажет.
      Сонымен қатар "Кредиттiк серiктестiктер туралы" Қазақстан Республикасының  Заңын iске асыру қаржы институттарының кредиттiк серiктестiк сияқты түрiн неғұрлым белсендi дамытуға ықпал етедi. Кредиттiк серiктестiк ломбардтармен, ипотекалық компаниялармен және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын басқа да ұйымдармен қатар кредиттеу жүйесiнің екiншi деңгейiне негiз болуы қажет. Бұл ретте олардың қарыз алушылары клиенттердiң негiзгi бөлiгiн құрайтын шағын және орта кәсiпорындар мен жеке тұлғалар бола алады.
      Мұндай ұйымдардың қызметтерiн реттеудi алатын болсақ, қаржы операцияларының шеңберi шектеулi болатындықтан, қадағалау аса қатаң болмайды. Мұндай ұйымдардың ресурстық базасы олардың қатысушыларының (құрылтайшылардың, акционерлердің және т.б.) жарналары есебiнен қалыптастырылады.
      Кредиттеу жүйесiнің үшiншi деңгейінің жұмыс iстеуi тек қана микрокредиттеумен айналысатын ұйымдардың қызметтерiне тiкелей байланысты. Өз капиталының, гранттардың және бағдарламаға қатысушылар жарналарының есебiнен тек қана кредиттеудi жүзеге асыратын микрокредиттiк ұйымдар ұсақ кәсiпкерлер үшiн мемлекет тарапынан барынша аз реттелетiн кредиттiк қатынастар жүйесiнiң деңгейiн білдiредi.
      Микрокредиттiк ұйымдардың қызметiне мұндай әдiс ең алдымен, оларды кредиттеуде микрокәсiпкерлердің қызметiн негiзгi қаржыландыру көзi, бiрқатар объективтi факторлардың (ауқымды әкiмшiлiк шығыстар, кредит тарихының, тиiмдi жобалардың және өтiмдi қамтамасыз етудiң болмауы) әсерiнен банктiк сектордың мүдделілігi әлсiз болып табылатын заңсыз қаржылық делдалдықтың көлеңкелi секторынан шығару қажеттiлiгiне негiзделген.
      Институционалдық ресiмдеуге көлеңкелi қаржылық делдалдықты қаламау оларды құруға және қызметтерiне қойылатын, оларды сақтау қиын болып табылатын, қолданылып жүрген заңнама талаптарына негiзделген.
      "Микрокредиттiк ұйымдар туралы" Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 6 наурызда қабылданған  Заңы микрокредиттеу рыногын дамытуға мүмкіндік бередi және ұсақ кәсіпкерлердің қаржы ресурстарына қол жеткізуіне жол ашады.
      Микрокредиттiк ұйымдар статистика және әдiлет органдарында ғана Ұлттық Банк тарапынан оларға қосымша талаптар (лицензиялау және қадағалау рәсiмдерi болмайды) белгiленбей тiркелетiн болады, мұның өзi олардың клиенттермен жұмыс нысанын оңайлатады.
      Олардың қызметiнің жарияланатын мақсаттарға сай келуi және олардың микрокредиттік қаржы ұйымдарына рұқсат етiлген өнiмдердi ғана пайдалануын әдеттегі салық және өзге де тексерулер шеңберiнде бақылауға болады. Мемлекеттiк бақылау микрокредиттiк ұйымдардың статистикалық органдарға статистикалық есеп және салық органдарына тиiстi ақпарат беру мiндетiмен шектеледi.
      Барлық жүйенің басты міндетi - шағын және микробизнестi көлеңкеден шығуға ынталандыру.

       Ағымдағы жағдай
      Қазiргi уақытта банктер қаржы рыногының неғұрлым белсендi және капиталдандырылған қатысушылары болып табылады. Сонымен, Қазақстанда бiр банктi капиталдандырудың орташа деңгейінiң валюталық баламасы 30 млн. АҚШ долларына жуық болады.
      Қазiргi уақытта банктердің барлық активтерiнің 60%-дан астамы экономиканы кредиттеуге бағытталған. Мұның өзi Қазақстан активтерiнің құрылымы бойынша қазiргi кезде, сондай-ақ жоғары өтiмдiлiгi және жиынтық активтердiң 60-65% сомасындағы кредиттiк портфелi бар дамыған елдердiң әмбебап банктерiне барынша жақындағанының айғағы.
      2002 жылдың аяғында банктік емес ұйымдардың жалпы саны 125 болды. Банктiк емес ұйымдардың жиынтық меншік капиталы 10,3 млрд. теңге болды. Банктік емес ұйымдар бұқара халыққа табысы аз азаматтарды, жеке кәсiпкерлердi, ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді қоса алғанда, соңғысына ең алдымен кредиттеу оның ішінде жеңiлдiк жағдайларымен кредиттеу қажеттiлiгiн (кредиттік серiктестiктер, ломбардтар, заем операцияларын және қаржы лизингiн жүзеге асыратын ұйымдар) қамтамасыз ете отырып, банктік қызмет көрсетудiң әр алуан түрлерiн жүзеге асырады.

       Негізгi шаралар
      Кредиттеудің үш деңгейлi жүйесiн дамыту мақсатында мынадай шараларды жүзеге асыру болжанады:
      - банктерде тәуекелдердi басқару жүйесiн жетiлдiру;
      - шоғырландырылған қадағалауды жетілдiру;
      - банк қызметiнде айқындылыққа және банктерде ақшаның жылыстауына және банк жүйесi арқылы көлеңкелi капиталдың өтуiне кедергi жасайтын жүйелердi енгiзуге қол жеткiзу;
      - банктер көрсететiн қызметтердің сапасын жақсартуға және банктер арасында адал бәсекелестiктi дамытуға ықпал ету;
      - банктiк операциялардың жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардың қызметi реттейтін нормативтік құқықтық базаны жетілдiру;
      - қызметiнің ерекшеліктерін ескере отырып қаржылық ұйымдардың түрлерiн кеңейту;
      - банктiк операциялардың жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарды және микрокредиттік ұйымдарды дамытуға мемлекеттiк қолдау тетiктерiн әзiрлеу;
      - осындай кредиттер беру мәселелерiн ғана емес, шағын бизнестi жүргiзу бойынша оқыту және консультациялық көмек берудi де қамтитын мемлекеттiк микрокредиттеу бағдарламасын қабылдау және iске асыру;
      - микрокредиттер беру бойынша қызмет көрсетудiң айқындылығын және сенiмділігін қамтамасыз ету.

       б) Қазақстан ипотекалық компаниясы және Ипотекалық
         кредиттерге кепiлдiк беру қоры

       Мақсаты мен мiндетi
      Ипотекалық кредиттеу жүйесiн одан әрi дамыту мақсатында осы жүйенің негiзгi операторы - Қазақстан ипотекалық компаниясы (ҚИК) қызметінің орта мерзiмдi стратегиясын айқындау қажет.
      Ұзақ мерзiмдi ипотекалық тұрғын үй бағдарламасының шеңберiнде тұрғын үй сатып алу немесе салу үшiн халықты кредиттеудi жүзеге асыратын банктер тұрғын үй ипотекалық кредиттеуiн оңтайландыру және кеңейту мақсатында Ипотекалық кредиттерге кепiлдiк беру қорын (ИККҚ) құру шеңберiнде iске асырылатын арнайы сақтандыру бағдарламасын қамтамасыз ету түрлерiнің бiрi ретiнде пайдалануы тиiс. Заемшылардың дефолты болған жағдайда кредиторлардың тәуекелдерiн сақтандыру ИККҚ құрудың мақсаты болып табылады.

       Ағымдағы жағдай
      ҚИК өз қызметiн Қазақстан Республикасының 13 өңiрiнде жүзеге асырады. ҚИК Ипотекалық кредиттеу бағдарламасы бойынша берiлген ипотекалық кредиттердің көлемi 2002 жылдың соңында 1 млрд. теңгеден асты.
      ҚИК ТМД елдерiнің арасында бiрiншi болып жалпы сомасы 500 млн. теңге, айналыс мерзiмi үш жыл болатын ипотекалық облигациялар шығарып, орналастырды.
      Халықтың басым көпшілігiнің ипотекалық кредиттерге қол жеткiзуiн қамтамасыз ету мақсатында ҚИК ипотекалық кредиттер бойынша пайыздық ставкалардың деңгейiн төмендету бойынша және ипотекалық кредиттердің мерзімдерін 15 жылға дейін ұзарту бойынша жұмыс жүргiзуде.

       Негiзгi шаралар
      Ең алдымен, биылғы жылы ҚИК-сын дамыту стратегиясын қабылдаған жөн.
      ИККҚ-тан сақтандыру төлемдерi кредиторларға белгiлi бiр кредитін өтеу кезеңде мерзiмінің өтiп кетуi туындаған және кепiлдi өндіріп алу айналысының рәсімі қолданылған жағдайларда төленедi.
      Өндiрiп алу айналысының рәсiмiн қолдану есебiнен негiзгi борыштың, мерзiмi өткен пайыздардың, заңдық шығыстардың, жылжымайтын мүлiктің сақтандыру ақысының төленбеген сомасының өтелмеген бөлiгінің белгiленген деңгейi (пайызы), сондай-ақ кредитордың кепiлiн өндiріп алу айналысының рәсiмi аяқталғаннан кейiн туындауы мүмкiн өзге де зияндары сақтандыруды өтеуге кіреді.
      Кредиттердің сомасына байланысты кредиттеу рәсiмінің басында заемшылар сақтандыру сыйлықақыларын бiр рет төлейдi, бұл ИККҚ-қа ақша қаражатының ағылуына мүмкiндiк жасайды.
      ИККҚ-тың жарғылық капиталын Ұлттық Банк қалыптастырады. Одан әрi екiншi деңгейдегi банктердi, сондай-ақ ұзақ мерзiмдi ипотекалық тұрғын үй бағдарламасының шеңберiнде халықты ипотекалық кредиттеудi жүзеге асыратын банктiк емес қаржы ұйымдарын ИККҚ-қа қатысуға тарту болжанып отыр.
       Ескерту. Өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2005.02.24. N  169 қаулысымен.

       в) Қазақстан Даму Банкi

       Мақсаты мен мiндетi
      Қазақстан Даму Банкi (бұдан әрi - Даму Банкi) қызметінің негiзгi мақсаттары мен мiндеттерi "Қазақстан Даму Банкi туралы" Қазақстан Республикасының  Заңында айқындалған, оларға мемлекеттiк инвестициялық қызметтің тиiмділігін жетілдiру және арттыру, өндiрiстiк инфрақұрылымды және өңдеушi өндiрiстi дамыту ел экономикасына сыртқы және ішкi инвестициялар тартуға ықпал ету кiредi. Болашақта мемлекеттің инвестициялық жобаларды қаржыландырудағы рөлiн күшейту талап етiледi. Даму Банкi қаржылық маңызды буын және Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096  Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалдық-инновациялық даму стратегиясын (бұдан әрi - Индустриалдық-инновациялық даму стратегиясы) iске асыру құралдарының бiрi болып табылатындықтан, ол мемлекеттік инвестициялық саясатты iске асыруға барынша белсендi түрде қатысуы тиiс.

       Ағымдағы жағдай
      Даму Банкінің инвестициялық басымдықтары, заем қаражатын тартуға сандық шектеулер, кредиттеудің лимиттерi, бағыттары, ықтимал шарттары, тәртiбi және мерзiмдерi, Даму Банкiнiң қоса қаржыландыруы және кепiлдiктер беруi Yкіметтің 2001 жылғы 12 қыркүйектегi N 1187  шешiмiмен бекiтiлген Даму Банкінің кредит саясаты туралы меморандумда белгiленген.
      Даму Банкi жарғылық капиталды бiрiншi класты эмитенттердің активтерiне орналастыру үшiн ғана пайдаланады. Инвестициялық қызметтен алынған кiрiстер Даму Банкiнің кредиттiк ресурстарының көздерi болып табылады. Осыдан басқа заемдық қаражат, оның iшiнде республикалық және жергiлiктi бюджеттердің қаражаттары, Даму Банкiнің кредиттік ресурстарының көздерi ретiнде болады.

       Негiзгi шаралар
      Даму Банкi өз қызметiн Индустриалдық-инновациялық даму стратегиясына сәйкес жүзеге асыратын болады.
      Сонымен бiрге Даму Банкi қайтарылымдық негiзде iске асыруға ұсынылған республикалық және жергiлiктi инвестициялық жобаларға, сондай-ақ мемлекеттің кепілдiк беруiмен тартылатын заемдар есебiнен қаржыландырылатын жобаларға бюджеттiк бағдарламаның басқарушысымен жасалған шарт негiзiнде сараптама жүргiзетiн болады.
      Даму Банкi үшiн болашақта мынадай іс-шараларды орындау басым болады:
      - Даму Банкінің бағалы қағаздарына "агенттiк" мәртебесiн бepу, бұл кредиттік ресурстардың шығасыларын және құнын төмендетуге мүмкiндік береді;
      - қазақстандық капиталдың қажеттi экспансиясын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасынан тысқары, Қазақстан экономикасымен технологиялық байланысты жобаларды кредиттеу және мүмкіндігіне орай резидент еместердің капиталына қатысу арқылы Даму Банкінің қаржыландыруы;
      - қызметкерлердiң өкiлдiктерiн ұлғайту Қазақстанның мүдделерiн одан әрi дамыту және қорғау мақсатында, шетелдiк даму институттарында және халықаралық қаржы ұйымдарында тағылымдамалардан өту және жұмыс iстеу арқылы Ұлттық кадрларды даярлауды қаржыландыру және ынталандыру.

       г) Тұрғын үй құрылыс жинақ банкi

       Мақсаты мен міндетi
      Тұрғын үй сатып алу немесе тұрғын үй жағдайын жақсарту бойынша халық үшiн жаңа қаржылық қызмет көрсетулердi дамыту мемлекеттiң басым мiндетi болып табылады. Осыған байланысты елдің тұрғын үй сатып алуға немесе тұрғын үй жағдайын жақсартқысы келетiн азаматтарының қаражаты тартылатын құрылыс жинақ ақшасы жүйесiн дамыту маңызды болып табылады. Кредиттеудің осы түрінің ипотекалық кредиттеу жүйесiнен негiзгi айырмашылығы клиенттiң сатып алынатын тұрғын үй үшiн құрылыс жинақ банкiнде тұрғын үйдің жалпы сомасының 50% мөлшерiнде алдын ала жарнаның сомасын жинауы тиiс екендiгiнен тұрады. Жетпейтiн 50% соманы клиентке рыноктағыдан гөрi төмен процентпен құрылыс жинақ банкi төлейдi.
      Сондай-ақ тұрғын үй құрылыс жинақ ақшасы жүйесiнде құрылыс жинақ ақшасының салымшыларына республикалық бюджеттен мемлекеттiк сыйлықақы төлеу көзделедi. Ынталандырылатын, негiзгi сомасы ғана емес, сонымен қатар ол бойынша құрылыс жинақ банкi есептеген сыйақы кiретiн салым сомасының 20 пайызы сыйлықақының мөлшерiн құрайтын болады.
      Құрылыс жинақ ақшасы жүйесiн ендiру мынадай мiндеттердi шешуге мүмкіндік бередi:
      - азаматтардың тұрғын үй жағдайларын жақсарту;
      - халықтың iшкi жинақ ақшасын жұмылдырудың тағы да бiр жүйесiн құру;
      - құрылыс өнеркәсiбiн дамыту және тұтастай алғанда инвестицияларды ұлғайту үшiн жағдай жасау;
      - жаңа жұмыс орындарын ашу.

       Ағымдағы жағдай және негiзгi шаралар
      2000 жылы "Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы туралы"  заң қабылданды, алайда осы уақытқа дейiн құрылыс жинақ ақшасы жүйесi жұмыс iстемейдi.
      "Тұрғын үй құрылысы жинақ банкін құру туралы" Үкiметтің 2003 жылғы 16 сәуiрдегi N 364  қаулысымен құрылыс жинақ ақшасы тетiгiн iске қосуға мүмкiн болды. 2003 жылға арналған республикалық бюджетте Қазақстан Республикасы Yкiметінің тұрғын үй құрылысы жинақ банкінің жарғылық капиталына қатысуына 500 млн. теңге сомасында қаражат жоспарланып отыр, ол тұрғын үй заемдарын берудi жүзеге асыратын болады.
      Тұрғын үй құрылысы банкiн қаржыландыру көздерi бюджет қаражатымен қатар шетелдiк инвесторлардың, шетелдiк тұрғын үй жинақ мекемелерінің қаражаты болады.
      Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесінің одан әрi жедел дамыту үшiн тұрғын үй құрылысы банкi мен оның клиенттерi үшiн қолайлы салық жеңiлдiктерiн жасау қажет.

       д) Кредиттiк бюро

       Мақсаты мен мiндетi
      Әлемнің көптеген елдерiнде, оның iшiнде Еуропалық одаққа кiретiн елдерде, кредиторлар (кредит берумен шұғылданатын қаржы ұйымдары) тұрақты негiзде кредиттiк бюро арқылы заемшылардың төлем қабiлеттiлiгi туралы ақпаратпен алмасады.
      2003-2006 жылдар кезеңiнде жеке кредиттiк бюролармен қатар кредиттерді мемлекеттік тiркеу институттарын құру қажет, бұл көптеген дамыған елдерде қолданылған. Кредиттiк бюро құру банктiк қызмет көрсету деңгейiн, халықтың банктерге және басқа қаржылық ұйымдарға сенiмiн арттыруға, заемшылар мен банктердің мүдделерiн қорғау бойынша кепілдіктер жасауға, кредиттік қызмет көрсету рыногындағы тәуекелдердi төмендетуге мүмкiндiк бередi.

       Ағымдағы жағдай
      Қазiргi уақытта Ұлттық Банкте қалыптастырылуы үшiн банктер және банктiк емес ұйымдар ай сайын ақпарат беруге мiндеттi болатын кредиттiк тiркелім жүргізiледi. Осы ақпаратты есептi кезеңде берiлген барлық кредиттер мен шартты және ықтимал, сондай-ақ осы кезеңде баланстан есептен шығарылған мiндеттемелер бойынша банктер және банктiк емес ұйымдар беруi тиiс.
      Екiншi деңгейдегi банктер шағын және орта бизнес кәсіпорындарына олардың едәуір бөлігінің кредиттік тарихы болмағандықтан кредиттер беруге мүдделi емес. Көптеген кәсiпорындардың қызметiнде олардың бұрынғы қарыздары бойынша ресми ақпарат айқындығының болмауы себептi кредиттердi уақтылы қайтару мүмкiндiгiне (төлем қабiлеттiлiгiне) банктер күмән келтiредi.

       Негiзгi шаралар
      Кредиттiк бюроның қызметiн реттейтiн барлық қажеттi нормативтiк құқықтық база әзiрленiп, қабылданатын болады. Кредиттік бюроның құрылтайшысы Ұлттық Банк болады деп болжануда.
      Кредиттiк тарихтарды қалыптастыру, жүргiзу және кредиттік есептердi беру жөнiндегi қызмет, сондай-ақ кредиттік бюро жүйесi қатысушыларының қызметiн және арнайы әдебиеттi автоматтандыру үшiн пайдаланылатын арнайы бағдарламалық қамтамасыз етудi жүзеге асыру, кредиттiк бюро қызметінің мәселелерi бойынша консультациялық қызмет көрсетулердi ұсыну, маркетингтiк және статистикалық зерттеулер жөнiндегi қызмет кредиттік бюро қызметінің негiзгi түрi болып табылады.
      Банктер, банктiк операциялардың жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдар, міндеттi сақтандыру түрлерiн жүзеге асыратын сақтандыру ұйымдары, мемлекеттік органдар кредиттiк бюроға ақпаратты ұсынуға мiндеттi жеткiзушiлер болып табылады. Өзге ұйымдар кредиттiк бюроға ақпарат беру туралы шарт жасай отырып ақпарат донары мәртебесiн ерiктi тәртiппен иеленуге құқылы.

       е) Жеке тұлғалардың салымдарына міндетті ұжымдық
        кепiлдiк беру (сақтандыру) жүйесiн дамыту

       Мақсаты мен мiндетi
      Қазақстан Республикасының жеке тұлғалардың салымдарына мiндеттi ұжымдық кепiлдiк беру (сақтандыру) жүйесiн құрудың және жұмысының басты мақсаты - қатысушы банкке қатысты мәжбүрлеп тарату рәсiмдерi қолданылған жағдайда салымшылардың мүдделерiн қорғау. Болашақта халықаралық тәжiрибенің және стандарттардың жетiстiктерi ескерiле отырып, осы жүйе жұмысының тетiктерi жетiлдiру міндеті тұр.

       Ағымдағы жағдай
      Қазақстан Республикасының жеке тұлғалардың салымдарына мiндеттi ұжымдық кепiлдiк беру (сақтандыру) жүйесi қалыпты жұмыс iстеуде. Қазiргi уақытта 21 екiншi деңгейдегi банк жүйенiң қатысушысы болып табылады.
      Осы кезеңде салымдарды қорғау жүйесi депозиттердi сақтандырудың барлық халықаралық негiзгi стандарттарына, атап айтқанда ХВҚ және Қаржылық тұрақтылық форумы ұсынғандарға сай келмейдi.

       Негiзгi шаралар
      Қазақстан депозиттерiнiң сақтандыру жүйесiн халықаралық озық тәжірибеге толық сәйкес келтiру мақсатында мынадай негiзгi шараларды жүзеге асыру қажет:
      - "Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттерiне) кепiлдiк беру (сақтандыру) қоры" акционерлiк қоғамының халықаралық стандарттарға көшуi және оның қатысушы банктердi тарату барысын қадағалау бөлiгiндегi өкілеттiгiн кеңейту бойынша жұмыстарды жалғастыру;
      - кепілдiк беру объектiлерiн айқындау рәсiмдерiн жетілдiру, кепiлдiк беру объектiлерiн бiртiндеп кеңейту (атап айтқанда, карт-шоттардағы теңгемен көрсетiлген ақшаны және жеке тұлғалардың теңгемен, АҚШ долларымен және еуромен көрсетiлген шартты салымдарын кепілдiк беру объектiсiне енгiзу);
      - 2004 жылдан бастап халықтың депозиттерiн қабылдау құқығын жеке тұлғалардың салымдарына кепiлдiк беру жүйесінің қатысушылары болып табылатын банктерге ғана беру;
      - халықтың кепiлдiк беру жүйесiнiң объектiлерi болып табылатын депозиттерi бойынша өндiрiп алу мөлшерiн бiртiндеп арттыру;
      - салымдар бойынша өндiрiп алу резервiн салымшылардың банк жүйесiне сенiмiн сақтау үшiн жеткіліктi деңгейге дейiн жеткiзу мақсатында банктердiң салымдарға кепілдiк беру жүйесiн қаржыландыру тәртiбiн жетiлдiру.

2. Сақтандыру рыногын дамыту

       Мақсаты мен мiндетi
      Сақтандыру рыногын дамытудың негiзгі мiндетi - қазiргi заманғы ұлттық сақтандыру индустриясын қалыптастыру, сақтандыруды шаруашылық субъектілерiнiң мүдделерiн және халықты әртүрлі тәуекелдерден қорғаудың тиімді тетігі және ұзақ мерзiмдi iшкi инвестициялар ретiнде белсендi пайдалану.

       Ағымдағы жағдай
      Республика экономикасының соңғы жылдардағы тұрақты өсуi және ұлттық сақтандыру индустриясын реформалау бойынша мемлекет қабылдаған шаралар осы саланы жеделдетiп дамытуға мүмкiндiк жасады.
      Сақтандыру рыногының негiзгi көрсеткіштерінің динамикасы бiрнеше жыл iшiнде оң түрде сипатталады. Қазақстанда 2002 жылдың аяғында 33 сақтандыру ұйымы жұмыс iстейдi.
      2000 жылы қабылданған "Сақтандыру қызметi туралы" Қазақстан Республикасының  Заңы сақтандыруды қадағалау деңгейiн осы саладағы тиiстi халықаралық стандарттарға дейін көтеруге мүмкiндiк бередi. Ұлттық сақтандыру рыногының қазiргi заманғы инфрақұрылымы белсендi түрде қалыптасуда, актуарийлік есеп айырысу жүйесi енгiзiлуде, Қазақстан актуарий орталығы құрылды.
      Үстiмiздегi кезеңде қазақстандық сақтандыру рыногын халықаралық сақтандыру және қайта сақтандыру рыноктарына интеграциялаудың ықтимал шаралары қабылданды. Ұлттық Банк 2000 жылы Халықаралық сақтандыруды қадағалау қауымдастығына (IAIS) кiрдi.
      Қазақстан Республикасы Президентінің 2000 жылғы 27 қарашадағы N 491  Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасында сақтандыруды дамытудың 2000-2002 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру барысында сақтандырудың жинақталып қалған көптеген, оның iшiнде әлеуметтiк саладағы проблемалары шешілдi.
      Халықтың сақтандыру секторына деген сенiмi белгiлi бiр деңгейде өстi, сақтанушылардың заңды мүдделерiн қорғау деңгейiн арттыру жөнiнде жұмыс жүргiзiлуде. Бұған қазiргi кезде құқықтық және экономикалық шарттары әзiрленіп жатқан міндетті сақтандырудың көпшiлiк түрлерi бойынша Сақтандыру төлемдерiне кепiлдік беру қорының рынокта пайда болуы да тиiстi заң қабылданғаннан кейiн ықпал ететiн болады.
      Соған қарамастан, елде өмiрдi сақтандыру мен жинақтаушы және ұзақ мерзiмдi сақтандырудың өзге де түрлерінің рыногы жеткiлiксiз дамыған. Сақтандыру ұйымдарын капиталдандырудың төмен болуы орын алып отыр, олар жинаған сақтандыру сыйлықақыларының едәуiр бөлiгi (70%-ға дейiн) қайта сақтандыру арналары арқылы шетелге жiберiлуде.

       Негiзгi шаралар
      Болашақта мынадай негiзгi шаралар жүзеге асырылатын болады:
      1) мiндеттi сақтандыру саласында:
      - мiндеттi сақтандыру түрлерiн, оның iшiнде мiндеттi медициналық сақтандыруды, кезең-кезеңiмен ендiру (осы мәселелер бойынша тиiстi заң актілерiн қабылдау) және халықтың едәуiр бөлiгiнiң әлеуметтік қорғалу деңгейiн көтеру үшiн олардың тиiмдi қолданылуын қамтамасыз ету;
      - экологиялық сақтандыру (мiндеттi және сол сияқты ерiктi) саласында бiрыңғай мемлекеттiк саясатты айқындау және төтенше сипаттағы тәуекелдерден қорғауға байланысты сақтандырудың өзге де түрлерiн дамыту;
      - ауыл шаруашылығында міндеттi сақтандыруды мемлекеттік қолдау жүйесiн құру;
      - сақтандыру жүйесінің әлуетiн республика өнеркәсiбiнің тұрақты даму тетiктерінің бiрi ретiнде жан-жақты пайдалану;
 

      2) өмiрдi сақтандыруды, аннуитеттер жүйесiн және сақтандырудың өзге де әлеуметтiк мәнi бар түрлерiн жедел дамыту;
 

      3) толыққанды сақтандыру статистикасын қалыптастыру, сондай-ақ мониторинг бойынша және сақтандыруда (әcipece экологиялық сақтандыру, ауылдық өндiрiстегi сақтандыру саласында және т.б.) пайдалану үшiн әртүрлi қауіптi өндiрiстiк тәуекелдердi бағалау бойынша салалық инфрақұрылым құру;
 

      4) сақтандыру рыногында сақтандыру қызметi тарифтерiн төмендеуiне, сақтандыру өнiмдерінің сапасын арттыруға, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының және сақтандыру брокерлерінің қызметінде айқындылық пен сенімділіктi қамтамасыз етуге негiзделіп кездесетiн адал бәсекелестiктi дамыту үшiн оңтайлы жағдайлар құру. Сақтандыру (қайта сақтандыру) пулдерiн, оның iшiнде мемлекеттің нақты экономикалық міндеттерін жүзеге асыруға ықпал ететіндерiн құруды ынталандыру;
 

      5) көлемi жыл сайын ұлғайып отыратын тәуекелдердi қабылдау бойынша ұлттық сақтандыру және қайта сақтандыру рыноктарының шектелген әлуетiн ескере отырып (экономиканың өндiрушi салаларының жедел дамуына да байланысты), қайта сақтандыру проблемаларын кезең-кезеңiмен шешу;
 

      6) сақтандыру рыногына шетелдiк сақтандырушылардың сақтандырудың ерiктi түрлерi бойынша қызметтiң жаңа тұтынушыларын тарту арқылы рыноктың ұдайы өндiрiстiң базасын дамыту үшiн пайдалануға мүмкiндiк беретiн шетелдiк қатысуды кезең-кезеңімен кеңейту;
 

      7) сақтандыру ұйымдарын шоғырландыруды және олардың кәсiби деңгейін одан әрi арттыру, сондай-ақ медициналық, жинақ және өмiрдi ұзақ мерзiмге сақтандыру, туристiк салада сақтандыру, жылжымайтын мүлiктi, банктiк және кәсіпкерлiк тәуекелдердi сақтандыру сияқты осындай перспективалық бағыттағы ролiн арттыруды ескере отырып, нақты мамандандырылған сақтандыру ұйымдарын рынокта орнату және т.б.
 

      8) сақтанушыларға және сақтандыру ұйымдарының салық салу режимiн жұмсарту жөнiнде қосымша шаралар қабылдау (өзiнің қызметкерiн республиканың аумағында оқытуға бағытталған сақтандыру ұйымдарының қаражатын салықтан босатуды қоса алғанда);
 

      9) сақтандыру ұйымдарының қаржылық тұрақтылығын және төлем қабiлеттiлiгiн арттыруды қоса алғанда, сақтандыру қызметiн мемлекеттік реттеу және оны қадағалау жүйесiн одан әрi жетiлдiру, олардың негiзгi және инвестициялық қызметінің нәтижелерi бақылаудың неғұрлым тиiмдi әдiстерiн пайдалану, сақтандыру резервтерiн орналастыруға және сақтандыру ұйымдарының инвестициялық саясатына қойылатын нақты талаптарды кезең-кезеңiмен ырықтандыру, сондай-ақ сақтандыру ұйымдары мен олардың лауазымды тұлғаларының аффилиирлендiрiлуiн тексеру мәселелерi, сақтандыру қызметi субъектілерiнің холдингтерге және өзге де корпоративтiк бiрлестiктерге қатысу талаптары, сақтандыру секторы арқылы заңсыз капиталды ақтауға қарсы күрес шаралары жөнiндегi заң нормаларын күшейту.
      Сонымен бiрге, негiзгi қызметi экспорт келiсім-шарттары мен инвестицияларды сақтандыру және қайта сақтандыру арқылы қазақстандық өндірушілерінің тауар экспортына тікелей ықпал ететiн әрi қызмет көрсететiн экспортты сақтандыру жөнiндегi компания құру ойластырылуда. Экспортты сақтандыру жөнiндегi компанияның негiзгi бағыттары Индустриалдық-инновациялық даму стратегиясында көрсетiлдi.

3. Бағалы қағаздар рыногын дамыту

       а) Iшкi институционалдық инвесторларды дамыту

       Мақсаты мен міндетi
      Осы бағыттағы жұмыстың негiзгi мақсаты - iшкi институционалдық инвесторлардың әлуетiн экономиканың нақты секторында еркiн ресурстарды жұмылдыру және қайта бөлу процесінің негiзгi субъектiлерi ретiнде дамыту және жүзеге асыру.

       Ағымдағы жағдай
      Қазiргi уақытта Қазақстанда зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялар ғана iрi институционалдық инвесторлар болып табылады ол уақытта бүгiнгідей бiрде бiр инвестициялық қор жұмыс iстеген жоқ, ал ресурстардың жеткілiктi көлемi шоғырландырған екiншi деңгейдегi банктер және сақтандыру ұйымдары сақтандыру рыногының нашар дамуына байланысты институционалдық инвесторлардың әлуетiн толық iске асырған жоқ.

       Негізгi шаралар
      Халықтың (кәсiби емес инвесторлардың) жинақ ақшасын ұжымдық инвестициялау нысаны арқылы тарту тетiктерiн жетiлдiру бағалы қағаздар рыногының басты мiндеттерiнің бiрi болып қала бередi. Мемлекеттің негiзгi күштерi ұсақ кәсiби емес инвесторлардың жинақ ақшасын epікті тартудың негiзгi нысаны ретінде инвестициялық қорларды дамытуға және осы қаражатты қор рыногының құралдарына инвестициялауға бағытталатын болады. Осы мiндеттi iске асыру "Инвестициялық қорлар туралы" жаңа Заңды қабылдауға және бағалы қағаздар портфелiн басқару бойынша қызметтi жүзеге асыратын ұйымдардың нормативтік базасын жетiлдiруге ықпал етедi, бұл заңды тұлғалардың және жеке тұлғалар - бiліктi инвесторлардың активтерiн тиiмдi инвестициялаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік бередi.
      Ұжымдық инвестициялау схемаларын дамытуды ынталандыру үшiн брокер-дилерлер акцияларды (пайларды) тарату үшiн бағалы қағаздар рыногында банктердің есеп айырысу-кассалық бөлiмшелерiн және трансфер-агенттер желiсiн пайдалануы мүмкiн. Осы схема инвестициялық бағдарламаларда халықтың көп бөлiгiн қатыстыру үшiн барлық ықтимал ресурстарды пайдалануға мүмкiндiк жасайды. Ұжымдық инвестициялау нысанын дамытудың басқа маңызды бағыты "Инвестициялық қорлар туралы" жаңа заң жобасын әзiрлеу барысында қолданылатын шараларды iске асыру бойынша инвестициялық қорларға және олардың салымшыларына салық салу оңтайландырылатын болады.
      Сонымен бiрге мемлекеттiк инвестициялық саясатты жүзеге асыру үшiн Қазақстан инвестициялық қоры (ҚИҚ) құрылады. ҚИҚ қызметінің негiзгi бағыттары Индустриалдық-инновациялық даму стратегиясында көрсетiлген. ҚИҚ Даму Банкiмен толық бiрлестiкте жұмыс iстеуге тиiс. Осы екi институт банк желiсi және капиталды бастапқы орналастыру бойынша жобаларды қаржыландыру бағытында бiрiн-бiрi толықтырып отыруы қажет.

       б) Инвестициялау мүмкiндiктерiн кеңейту

       Мақсаты мен мiндетi
      Отандық қор рыногын дамытудың басым бағыттарының бiрi тартымды қаржы құралдарының ауқымды тiзбесiн қалыптастыру болып табылады. Осы бағыттың негiзгi мiндетi жаңа қаржы құралдарының пайда болуына және қалыптасуына жағдай жасау болып табылады, ол инвесторларда салымдарды әртараптандыру арқылы кредиттік ресурстарды қайта бөлу мүмкіндiгiн туғызады, ал эмитент-кәсіпорындарда - банк кредитiне барынша арзан балама ұсынатын қарыз алудың жаңа көзінің пайда болуына ықпал етедi.

       Ағымдағы жағдай
      Қазiргi уақытта бағалы қағаздар рыногының тартымды құралдарының өте зәру тапшылығы байқалады, бұл ішкі институционалдық инвесторлардың инвестициялық әлеуетінің тұрақты түрде өсуi себептi едi. Институционалдық инвесторлардың құралдары үшiн тартымды тапшылықты бiлдiретiн басқа фактор "А" санаты бойынша, оның ішінде эмитенттерi қаржы ұйымдары, көпшiлiк жағдайларда банктер болатын акциялар бойынша қазақстан қор биржасының ресми тiзiмiндегi негiзгi эмитенттермен қаржы рыногы қатысушыларының шоғырлануының жоғары деңгейi болып табылады. Сонымен, зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдар жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфельдерiн түрлендiру мақсатында өздерінің басқаруындағы зейнетақы активтерiн шетелдiк рыноктарға орналастыруға мәжбүр болып отыр.

       Негiзгi шаралар
      Осы мiндеттердi iске асыру мынадай бағыттар бойынша рәсiмдер мен iс-шаралар жүйесiн жүзеге асыруды қажет етедi:
      - корпоративтiк басқару нормаларын сақтауға, ұсақ акционерлердiң құқықтары мен мүдделерiн қорғау принциптерiн, акционерлік қоғамдарда төлем тәртiбiн және акционерлiк қоғамдар қызметінің айқындылығын нығайтуға, бағалы қағаздар бойынша кiрiстерге салық салуға қатысты салық заңдарын жетiлдiруге ерекше көңiл аудару шеңберiнде қазақстандық акциялар мен облигациялардың инвестициялық тартымдылығын арттыру. Осы мiндеттердi iске асыру үшiн төлем агенттерінің қызметiн жүзеге асыру тәртiбiн айқындау және Ұлттық Банктегi бағалы қағаздар рыногының мәселелерi жөнiндегi Сараптамалық Кеңес және "Акционерлiк қоғамдар туралы" Қазақстан Республикасының  Заңымен бекiтiлген Қазақстан акционерлiк қоғамдарын корпоративтiк басқару қағидаттарын қолдану жөніндегi ұсынымдарға негiзделген акционерлік қоғамдардың үлгілік ішкі нормативтiк актілерiн және өзге құжаттарды әзiрлеу шаралары жүргiзiледi;
      - облигациялардың жаңа түрлерінің (агенттік және ипотекалық) қалыптасуын және ақша рыногының жаңа құралдарының (коммерциялық қағаздар және депозиттiк сертификаттар) пайда болуын ынталандыру бойынша iс-шараларды жүзеге асыру шеңберiнде борыштық мiндеттемелер рыногын дамыту;
      - қазақстандық депозитарлық қолхаттар, борыштық мiндеттемелерге құрылымдық және қоспалы туынды қағаздар, проценттік және валюталық тәуекелдердi хеджирлеу құралдары, келісiм-шарт құралдарының пайда болуы мен қалыптасуын ынталандыру бойынша шараларды iске асыру шеңберiнде туынды бағалы қағаздар мен қаржы құралдарының рыногын дамыту.
      Айналыстағы депозиттік сертификаттарды рынокқа жiберу екiншi деңгейдегi банктер үшін қарыз алудың жаңа көзiнің пайда болуына және олардың депозиттік базасының ұлғаюына ықпал етедi, ал олар бойынша сыйақы мерзiмдерінің икемдiлiгi және төлем тәртiбi осы құралдың жоғары өтiмдiлiгiне әсер етедi.
      Әлемдiк тәжiрибеде қысқа мерзiмдi борыштық мiндеттемелерi, белгiленген кiрiсi бар коммерциялық қағаз түрiндегi жаңа құралдың пайда болуы айналым активтерiн қаржыландыру кезiнде берешекке қызмет етуге кететiн шығындар мен уақытты азайтуға ықпалын тигiзедi. Жақсы сападағы облигациялар (корпоративтiк облигациялардан ерекшелiгi олар эмиссиялық емес бағалы қағаздар болып табылады, бұл эмиссияны тiркеуде уақытты бiршама үнемдейдi және айналыс мерзiмiн таңдауда басымдылық бередi) және вексельдер (вексельдерден айырмашылығы стандарттық ережелер бойынша шығарылады, орталықтандырылған есепке алу жүйесi бар және ұйымдастырылған рынокта айналыста болады), коммерциялық қағаздар теңбе-тең таратылады. Бұдан басқа, осы жобаны iске асыру кредиттеу ставкаларын төмендетуге және теңге ресурстарының бiр бөлiгiн валюта рыногынан қысқа мерзiмдi инвестицияның жаңа құралына оқшауландыра отырып, қаржы рыногының шеңберiнде теңге көлемiн қайта бөлуге әсер етедi.
      Агенттiк облигацияларды рынокқа жiберу қаржы агенттерiне мемлекеттік инвестициялық саясатты iске асыру кезiнде қарыз алу саясатын тиiмдi жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi. Жеңiлдiкпен салық салу, жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерi және сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының активтерi есебiнен агенттiк облигацияларды сатып алуға рұқсат беру Ұлттық Банктің қайта қаржыландыруына рұқсат беру және пруденциалдық нормативтер мен қаржы институттарының қаржы тұрақтылығы критерийлерін есептеу кезінде өтiмдi активтердің санатына агенттiк облигацияларды енгiзу осы құралдың қалыптасуына ықпал етедi. Осы шаралар агенттік облигациялардың тартымды жоғары өтiмдi құрал ретiнде қалыптасуын ынталандырады және корпоративтiк облигациялармен салыстырғанда олардың бәсекелестік қабiлетiн жоғарылатады.
      Туынды қаржы құралдарының рыногын дамыту бойынша алғашқы қадам "Бағалы қағаздар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жаңа редакциясының жобасында көзделген туынды қаржы құралдарының ұғымын, оны шығару және айналысқа жiберу тәртiбiн айқындау болады. Борыштық міндеттемелерге құрылымдық және қоспалы туынды қағаздардың - бiр немесе эмитенттер тобының, кредиттер немесе кредиттiк желiлердiң пайда болуы борыштық мiндеттемелердi қайта қаржыландыруды жүзеге асыруға мүмкiндiк жасайды, бұл борыштық бағалы қағаздар рыногы өтiмдiлігінің және кредиттер көлемінің көбеюiне әсер етедi.
      Пайыздық және валюталық тәуекелдердi xeджирлеу құралдарының рыногын дамыту институционалдық инвесторлардың ғана емес, сондай-ақ экспорт-импорт операцияларына қатысушы-кәсiпорындардың да тәуекелдерiн төмендетедi. Базалық активi бар тауарларға туынды келiсiм-шарт құралдарының пайда болуы баға ауытқуынан сыртқы сауда операцияларының тәуекелдерiн төмендетуге ықпал етедi.

       в) Инвесторлардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау
         тетiгін жетілдіру

       Мақсаты мен мiндетi
      Бағалы қағаздар рыногының дамуына, жаңа қаржы институттары мен құралдарының пайда болуына және жаңа технологиялардың дамуына байланысты инвесторлардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау жүйесi мен әдiстерiн тұрақты түрде жетiлдiру қажеттiгі пайда болады.

       Ағымдағы жағдай
      Қазақстан Республикасындағы акционерлердің құқықтары мен мүдделерiн қорғау деңгейi 2000 жылы Еуропалық Қайта құру және Даму Банкінің "жеткiлiктi қамти алатын қорғау" бағасына ие болды. Қазiргi кезде Ұлттық Банк инвесторлардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау мақсатында зейнетақы активтерiн басқару жөніндегi компанияларды, кастодиан банктердi және бағалы қағаздар портфелiн басқарушыларды ғана пруденциалдық реттеудi жүзеге асырады. Басқа да кәсiби қатысушылар қаржылық тұрақтылық критерийлерiн орындауға мiндеттi объектiлер болып табылады.

       Негiзгі шаралар
      Осы бағытты iске асыру мақсатында iс-шаралар кешенiн кезең-кезеңiмен енгізу талап етiледi:
      - бағалы қағаздар рыногында ақпаратты ашудың халықаралық стандарттарына көшу. Ақпаратты ашудың халықаралық стандарттарына көшу Еуропалық одақтың ақпаратты ашу жөніндегi директиваларының нормаларына бейiмдеу негiзiнде, атап айтқанда, ұйымдасқан рынокта листинг рәсiмдерi жүргiзiлген кезде, эмиссия проспектiсiнде, листинг компанияларының тұрақты есеп беруіндe, iрi ұстаушылар туралы ақпаратта жүзеге асырылады. Сонымен бiр уақытта шетелдiк бағалы қағаздарды Қазақстан рыногына саудаға жiберу стандарттарының мәселесi шешiлетiн болады. Қазақстан қор рыногының ақпараттық айқындығының дәрежесiн жоғарылатуға бағытталған негiзгi шара акционерлiк қоғамдардың қызметi туралы ақпаратты ашудың орталықтандырылған жүйелерiн құру (оның iшiнде қаржы рыногының барлық қатысушыларының және акционерлiк қоғамдардың ақпаратты мiндетті түрде ашуды енгiзуi) болады. Осы бағыттағы басқа маңызды қадам инвесторларға арналған ашылатын ақпараттың толықтығын, түсініктi болуын және шынайылығын қамтамасыз ететiн Қазақстан Республикасының барлық шаруашылық жүргiзушi субъектілерiнің қаржылық есеп бepу халықаралық стандарттарына көшетiнi сөзсiз;
      - бағалы қағаздар рыногының лицензияланатын субъектiлерiн реттеудi жетiлдiру. Бұл шара инвестициялық процестiң негiзгi делдалдары болып табылатын бағалы қағаздар рыногының лицензияланатын субъектiлерiне қатысты пруденциалдық реттеудi енгiзудi қарастыратын болады, сонымен қатар Еуропалық одақ директиваларының талаптарына сәйкес қаржылық тұрақтылықтың кейбiр нормаларын, кәсiби этиканы және клиенттермен өзара қарым-қатынастарды бiрте-бiрте бейiмдеу жүргiзілетiн болады. Инвесторларды қорғау дәрежесiн арттырудан басқа, көрсетiлген iс-шаралар ұлттық рыноктың түсiнiктi болуына ықпал ететiн болады, бұл қор рыногының даму деңгейiн арттыру шарттарының бiрi болып табылады;
      - бағалы қағаздар рыногындағы әдiл бәсекелестiктi ынталандыру. Осы мәселенің шеңберiнде бағалы қағаздар рыногындағы инсайдерлiк сауда мен қиянат етушілік мәселелерi бойынша Еуропалық одақ директиваларының нормаларын бейiмдеу жөнiнде шаралар қабылданатын болады. Сонымен бiрге, биржалық сауда-саттықтың айқындық деңгейін арттыру, мүдделер қайшылығы туралы ақпаратты ашу және бағалы қағаздар рыногындағы маркет-мейкерлердiң қызметiн жандандыру сияқты алдын алу шаралары ынталандырылатын болады.
      - жоғарыда аталған шаралар кешенiнен басқа, институционалдық инвесторлар активтерiнің сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі шараларға листинг, оның ішінде экономика секторлары бойынша эмитенттердi жiктеу жөнiндегi талаптардың тұрақты түрде жетілдiрiлуi, олардың инвестициялық портфельдерiн түрлендiру дәрежесiн арттыру және бағалы қағаздар рыногындағы сақтандыру тәуекелдерінің қалыптасуы енгiзілетiн болады.

       г) Бағалы қағаздар рыногының техникалық инфрақұрылымын
          дамыту және жетілдіру

       Мақсаты мен міндетi
      Бағалы қағаздар рыногының техникалық инфрақұрылымын дамыту ең бастысы, бар инфрақұрылымды жетілдiруге және оның жекелеген құрамдас бөліктерінің қалыптасуына және бағалы қағаздар рыногының шет елдiк субъектілерiмен өзара iс-қимылының рәсiмдерiн жетілдiруге бағытталатын болады.

       Ағымдағы жағдай
      Бүгiнгi күнi қазақстандық бағалы қағаздар рыногының техникалық инфрақұрылымының негiзiн Қазақстан қор биржасы, Орталық депозитарий, сондай-ақ 1-санатты лицензиясы бар (нақты ұстаушы ретiнде клиенттердiң шоттарын жүргiзу құқығы бар) тiркеушілер, кастодиандар және брокер-дилерлер құрайды. Қазақстандық техникалық инфрақұрылым субъектiлерінің шетелдiк бағалы қағаздар рыногына шығуы шын мәнiнде iске асырылды, алайда осы мәселеде жекелеген мемлекеттер заңдарының жетiлмеуiне байланысты бiрқатар проблемаларды шешу қажет.

       Негізгi шаралар
      Ұлттық бағалы қағаздар рыногының техникалық инфрақұрылымын дамытудың негiзгi мiндеттерi:
      - елдің түрлi аймақтарында тұратын Қазақстанның азаматтарына қаржылық ұйымдардың қызмет көрсетуіне толығымен қол жеткiзудi қамтамасыз ету. Бұл үшiн таяуда (2003-2004 жылдары) бағалы қағаздар рыногында трансфер-агенттердің желiсiн дамыту талап етiледi. Осы желi жеткiлiктi көлемде қалыптасқаннан кейiн мемлекеттің iс-қимылы трансфер-агенттер көрсететiн делдалдық қызметтiң сапалы деңгейiн арттыруға бағытталады;
      - техникалық инфрақұрылымның барлық субъектiлерінің, ең алдымен Қазақстан қор биржасының, Орталық депозитарий мен тәуелсiз тiркеушiлердiң ақпараттық жүйелерінiң сенiмдiлiгiн арттыру және жетілдiру. Осы мiндет ауқымында техникалық инфрақұрылымның барлық субъектiлерінің техникалық жүйелерінің жұмыс iстеуiне қойылатын талаптар жоғарылайтын болады, жаңа қаржы құралдарының есебiн жүргiзу рәсiмдерi мен әдiстерінің мәселелерi және олармен жасалатын мәмілелер жөніндегi нормативтік құқықтық базаның әзiрлемесi жасалады;
      - 2004-2005 жылдары Орталық депозитарий базасында бағалы қағаздар рыногында орталық депозитарийдің, тiркеушiнің, төлем агентiнiң функцияларын орындайтын iрi, көп филиалды ұйым құру арқылы (облыстық дәрежедегi iрi қалалардың барлық облыс орталықтарының филиалдарын қоса алғанда) бағалы қағаздармен куәландырылатын құқықтарды қорғау деңгейiн арттыру;
      - ұлттық бағалы қағаздар рыногының техникалық инфрақұрылымы субъектiлерінің шет мемлекеттердің бағалы қағаздар рыногының субъектiлерiмен өзара iс-қимылының, атап айтқанда, халықаралық келiсiмдер мен интеграциялық қалыптастыру шеңберiнде, лицензияларды өзара мойындау және резидент еместерге нақтылы ұстаушының шоттарын ашу мәселелерi жөнiнде рәсiмдер әзiрлеу;
      - брокерлiк және дилерлiк ұйымдар операцияларының тiзбесiн кеңейтумен, оған қоса валюта рыногына жiберумен қатар, олардың капиталдандыру деңгейiн арттыру.

4. Почталық-жинақ жүйесiн дамыту

       Мақсаты мен міндетi
      Почталық-жинақ жүйесiн дамытудың негiзгi мiндетi - жаңа технологиялар мен халықаралық ынтымақтастықтың прогрессивті нысандары базасында почталық, қаржылық және агенттiк қызметтің кең өрiсiн көрсететiн тиiмдi әрi коммерция жағынан өмiр сүруге қабiлеттi почталық-жинақ жүйесiн қалыптастыру болып табылады.

       Ағымдағы жағдай
      Материалдық-техникалық базасы қазiргi заманның талаптарына толық сай келмейтiн "Казпочта" ААҚ-ның ең көп филиалдық желiсi бар. Сонымен қатар облыстық, қалалық және аудандық деңгейдi қамтитын ақпарат жинау мен басқарудың қазiргi заманға сай автоматтандырылған жүйесi құрылды. Кейiн осы жүйелер ауылдық деңгейдi қамтитын болады. Депозиттердiң барлық сомасы бағалы қағаздар рыногына орналастырылатындықтан, тартылатын салымдар бойынша сыйақы ставкаларының банктермен бәсекелік ставкаларын белгiлеу мүмкiн болмауы себептi қала тұрғындарына арналған депозит өнiмдерінің тартымдылығы төмен болып отыр.
      Почталық-жинақ жүйесi елдің шалғай аймақтарында тұратын қалың бұқара топтары үшiн қаржылық қызмет көрсету барынша қол жетерліктей болатын салымдардың толық сақталуына кепiлдiк беретiн халықтың жинақ ақшасын тартудың банк секторына балама тәсiлiн ұсынып отыр.

       Негiзгі шаралар
      "Казпочта" ААҚ-тың осы мәселелерiн шешу үшiн тәуелсiз көздерден ұзақ мерзiмдi инвестицияларды тарту, сондай-ақ "Қазақстан Республикасының почталық байланысын жетiлдiру және почталық-жинақ жүйесiн қалыптастыру" жобасы шеңберiнде корпоративтiк облигацияларды шығару мен орналастыру есебiнен қаржыландыру жоспарлануда.
      2003 жылғы ақпанда "Почта туралы" Қазақстан Республикасының  Заңы қабылданды. Осы заңға сәйкес почталық-жинақ жүйесi ұлттық почта операторын құру негiзiнде iске асырылады және ол почта қызметiн көрсетуден басқа жекелеген банк операцияларын жүзеге асыра алады, оның iшiнде жеке және заңды тұлғалардың депозиттерiн тарта алады. Заң жобасы шеңберiнде ұлттық почта операторы өз қызметiн Қазақстанның барлық аумағында жүзеге асыра алады және бұл Қазақстанның банк делдалдығы жоқ аймақтарында халықтың қаржылық қызмет көрсетуді тұтынуға мүмкiндiк жасайды. Жоғарыда көрсетiлген шарттар ұлттық почта операторының қаржылық қызмет көрсетуiнің бәсекелестiк қабiлетiн қамтамасыз етедi.
      Аталған заңға сәйкес мемлекет ұлттық почта операторы мерзiмдi депозиттерге тартатын халық салымдарының сақталуын мемлекеттік бағалы қағаздарға және басқа да жоғары өтiмдi қаржы құралдарына орналастыру арқылы қамтамасыз етеді.
      Бiр мезгілде ұлттық почта операторының қаржы қызметiн жүзеге асыруды және қаржылық қызмет көрсету бөлiгіндегi қызметiн, оның iшiнде жекелеген пруденциалдық нормативтердi белгiлеу арқылы Ұлттық Банк реттейдi.
      Ұлттық почта операторының банк қызметiн көрсетуi және оны қадағалаудың осы нобайы әлемнің дамыған елдерiнде почталық-жинақ жүйесiн құру тәжiрибесiне сәйкес келедi.

IV. Қаржы рыногының қатысушыларына және
қаржы құралдарына салық салудың үйлесiмдiлiгi

       Мақсаты мен мiндетi
      Еуропалық одақ стандарттарына көшу қазiргi уақытта әр түрлi қаржы құралдары бойынша қолданылатын салық жеңiлдiктерiн және преференцияларды жоюды болжайды. Мұндайда ерекшелiк ретiнде тек қандай да бiр жаңа қаржы құралының дамуын ынталандыру үшiн, әсiресе, мемлекеттік инвестициялық саясатты iске асыруға байланысты экономиканың және қаржы секторының басымдық берiлген секторларында уақытша жеңiлдiктердi енгiзу болуы мүмкiн. Келешекте осы жеңiлдiктер жойылуға тиiс не қаржы рыногында жаңа құралдың аяғына тұруына жеткiлiктi қандай да бiр белгiленген уақыт кезеңi өткеннен кейiн салық артықшылықтарының мiндеттi жойылуы белгіленуi тиiс.

1. Депозиттер мен борыштық бағалы қағаздар
бойынша жеке тұлғалардың кiрiстерiне салық салу

       Ағымдағы жағдай
      Қазiргi уақытта банктердегi және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардағы салымдар бойынша сыйақы және жеке тұлғаларға төленетiн борыштық бағалы қағаздар бойынша сыйақы салық салудан босатылады. Бұл халықтың қаражатын қаржы жүйесiне тартудың басқа мүмкіндіктерінің болмауы жағдайында халықтың банк жүйесiне салымдарын ынталандыру мақсатында жасалды.

       Негiзгi шаралар
      Рынокта халыққа арналған жаңа қаржы құралдарының пайда болуы жағдайында депозиттер мен борыштық бағалы қағаздар бойынша жеке тұлғалардың кірiстерiн салық салудан босатуды жою туралы мәселенi 2007 жылдан бастап қарастыру мақсатқа сай болып табылады, сонымен қатар бұл кiрiстерге заңды тұлғалардың кiрiстерiне салынатын салық сияқты төлем көзiне де салық салынатын болады.

2. Мемлекеттік бағалы қағаздар мен
агенттiк бағалы қағаздарға салық салу

       Ағымдағы жағдай
      Қазiргi уақытта мемлекеттiк бағалы қағаздармен жасалатын барлық операциялар және ол бойынша сыйақы салықтан босатылады. Бұл осы қаржы құралдарына инвестиция салуды тартымдырақ етедi.
      Қазақстанның қаржы секторына арналған, айналысты тиiмдi ету үшiн салық салудың жеңілдік берiлген режимiн талап ететiн жаңа қаржы құралдарының бiрi қаржы агенттiктерiнiң агенттiк бағалы қағаздары болып табылады. Агенттiк бағалы қағаздарға салық салу тәртiбi 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап мемлекеттiк бағалы қағаздарға қатысты қолданылатын тәртiппен бiрдей болып табылады.

       Негiзгі шаралар
      Болашақта мемлекеттiк бағалы қағаздар мен агенттiк бағалы қағаздар бойынша олардың рыногының қалыптасуына қарай, сыйақыдан төлем көзiнен табыс салығын алуға мүмкiндiк болады, бұл, негiзiнен, Еуропа Одағының барлық елдерiн, АҚШ-ты, Канаданы қосқанда көптеген дамыған елдерге тән. Бұл түрлi эмитенттер үшiн, үкiмет, агенттiк немесе мемлекеттiк емес эмитенттер болсын, солардың бәрi үшiн қойылатын талаптарды теңестiруге мүмкiндiк бередi.
      Қайталама рыноктың қалыптасуына қарай Ұлттық Банктің екiншi деңгейдегi банктердің өтiмділігiн реттеу жөнiндегi операцияларын қоспағанда, мемлекеттiк бағалы қағаздармен және агенттiк бағалы қағаздармен операциялар жасау кезiндегi құнның өсуiне салық салуды енгiзу мүмкiндiгi қарастырған жөн.

V. Қаржы жүйелерiн интеграциялау
(ЕурАзЭҚ немесе басқа құрылым шеңберiнде)

       Мақсаты мен мiндетi
      Экономикалық тұрғыдан алғанда ТМД елдерiнiң оқшау қызмет етуi айтарлықтай шығасылармен қатар жүредi. Осы кездегi әлемдiк экономикада қалыптасып отырған ахуалдың барлық күрделi жағдайларын ескере отырып, бiрқатар ТМД елдерiнiң аумағында бiрыңғай экономикалық кеңiстiк құру және қаржы жүйелерiн интеграциялау мәселелерi ерекше маңызға ие болды. Сондықтан алдағы уақытта ТМД елдерiнiң экономикалық әл-ауқаты көбiнесе интеграциялық процестерге байланысты болады.

       Ағымдағы жағдай
      Бұрынғы кеңестiк елдердiң тәуелсiздiк жылдарындағы өзара экономикалық қарым-қатынастары Балтық елдерiн; Беларусь пен Ресей Одағын; Қазақстан, Қырғызстан, Тәжiкстан және Өзбекстан кiретiн Орталық Азия экономикалық Ынтымақтастығы; Грузия, Әзiрбайжан, Украина, Өзбекстан және Молдова альянсын (ГУУАМ) қоспағанда, бұрынғы КСРО-ның барлық елi құрайтын ТМД секiлдi одақтар мен қоғамдастықтардың құрылуымен және жұмыс iстеуiмен байланысты болды.
      Интеграциялық өзара iс-қимыл жасаудың соңғы жылдары жинақталған тәжiрибесi одан әрi Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей және Тәжiкстан Кеден одағының институционалды-құқықтық негiзiнiң қалыптасуы мен дамуының және оның одан кейiн 2000 жылғы 10 қазанда Еуроазиялық экономикалық қоғамдастық (ЕурАзЭҚ) болып қайта құрылуының алғышарты болды.
      Алайда, көптеген одақтар мен достастықтардың қызмет етуiне қарамастан бұрынғы кеңестiк елдердiң интеграциялану жолында алға жылжуы аса тиімдi бола қоймады - көптеген келiсімдер мен құжаттар қабылданды, әйтсе де олардың көпшiлiгi, әсiресе тарифтiк және тарифтiк емес реттеу, салық заңдарын бiрегейлендiру, халықтың, тауарлар мен қызметтiң еркін алға жылжуы жолындағы барлық мүмкiн болатын кедергiлердi жою бөлiгiнде тиiсiнше орындалмады.
      2003 жылғы 23 ақпанда Беларусь, Қазақстан, Ресей және Украина президенттерi ТМД аумағында тиiмдi жұмыс iстейтiн басқа бiрлестiктерге тиянақты талдау жасаудың нәтижесi болған Бiрыңғай экономикалық кеңiстiк құру туралы мәлiмдемеге (бұдан әрi - Мәлiмдеме) қол қойды.

       Негiзгi шаралар
      Бiрыңғай экономикалық кеңiстiк құру мен дамыту және қаржы жүйелерiн ықпалдастыруды кезең-кезеңімен жүргiзу әрi сауда-экономикалық қатынастарды дамыту, кәсiпкерлікті және инвестицияны дамыту, ақша-кредит, қаржылық және валюталық қатынастарды дамыту, заңдарды бiрте-бiрте үйлестiру, келiсiлген әлеуметтiк саясат жүргiзу бағытында жүруi тиiс.
      Сонымен бiрге 2007 жылға дейiнгi кезең дайындық сатысы болуға тиiс. Осы кезеңде iс жүзiнде жұмыс iстейтiн Бiрыңғай экономикалық кеңiстiк (бұдан әрi - БЭК) құру бойынша оған жаңа қатысушылар тартыла отырып, жұмыс жүргiзiлетiн болады. Бiрқатар бағыттар бойынша экономикалық саясат, атап айтқанда, кредит, валюта, тариф, кеден саясаты келiсiлетiн болады. Елдің тиiстi заңдары үйлестiрiлуге тиiс. Сонымен бiрге оны 1-2 жыл iшiнде құруға болады.
      Бастапқыда Мәлiмдемеге сәйкес Беларусь, Қазақстан, Ресей және Украина тарифтерi мен саудасын реттейтiн комиссия құрылады.
      Бұдан кейiн валюталық одақтың әлуеттi қатысушы елдерінің экономикалық жақындасу Бағдарламасын қабылдау қажет. Бағдарламаны iске асыру 3-4 жылға жуық уақытты алуы мүмкiн.
      Болашақта бiрыңғай валюталық одаққа кiргiсi келетiн елдердің орындауы үшiн қажеттi негізгi критерийлер:
 

      1) орташа жылдық инфляция деңгейi - 5%-дан аспайтын;
 

      2) жалпы мемлекеттік борыштың ЖIӨ-ге қатынасы - 50%-дан аспайтын, сыртқы мемлекеттiк борыштың ЖIӨ-ге қатынасы - 30%-дан аспайтын;
 

      3) мемлекеттік бюджет тапшылығы - ЖIӨ-нің 3%-ынан аспайтын болуы тиiс.
      Сондай-ақ қосымша критерийлер де пайдаланылуы мүмкiн.
      Елдерде көрсеткiштердi белгiленген критерийлерге сәйкес келтiру үшiн өтпелi кезең белгiленуi мүмкiн.
      Содан соң валюталық одақтың әлуеттi қатысушы елдерінің одаққа кiруге белгіленген критерийлердi орындауына тексеру басталады. Егер осы критерийлерге жауап беретiн елдердiң саны жеткiлiктi болса, онда валюталық одақтың осы елдердегi қызметінің басталуы туралы шешiм қабылданады.
      2005 жылдан бастап валюталық одақ құруға кiрiсуге болады. Бұның алғышарттары: тауар қозғалысы жолындағы ғана емес, өндiрiстiң барлық факторларындағы ұлттық кедергiлердi алып тастау; капиталдың өндірістік және ақшалай нысандары, қызмет көрсетудің барлық түрлерi, жұмыс күшi; экономикалық саясатты үйлестiру, барлық валюталық шектеулердi және капитал қозғалысына шектеулердi алу және валюталық одақтың әлуеттi қатысушылары елдерінің экономикалық саясатының арасын бiрте-бiрте жақындату болып табылады.
      Бiрыңғай валюта одағын және бiрыңғай валюта институтын құру жөнiндегi ұзақ мерзімді мiндеттерді шешуге дайындық шеңберiнде орташа мерзiмдi болашақта бiрыңғай төлем жүйесiн құруға бағытталған жұмыс күшейе түсетiн болады.
      Ұлттық Банк ЕурАзЭҚ мемлекеттерінің Интеграциялық комитетiмен және орталық банктерiмен бiрлесiп ЕурАзЭҚ елдерiнің ұлттық валюталарының өзара айырбасталымдылығын пайдалану режимінде мемлекетаралық төлемдерi тиімділігiн, тәуекелсiздігін және жылдам жүзеге асырылуын қамтамасыз ететiн жалпы мемлекетаралық төлемдер жүйесiн құру және жетілдіру жөніндегi жұмысты жалғастырады. ЕурАзЭҚ елдерінің төлем-есеп айырысу қатынастарын одан әрі дамыту ретiнде Еуропа Одағы елдерiнің "ТАРГЕТ" жалпы төлем жүйесiн құру жөнiндегi оң тәжiрибесiн пайдалана отырып, орталықсыздандырылған төлем жүйесiне негiзделген ЕурАзЭҚ елдерiнің мемлекетаралық төлемдер жүйесiн құру ұсынылады. Толық интеграцияланған жалпы төлем жүйесiн құру ЕурАзЭҚ елдерінің ұлттық төлем жүйелерiн интеграциялаған жағдайда ғана мүмкiн болмақ.
      Осы жүйенің қатысушылары ЕурАзЭҚ қатысушы мемлекеттерінің коммерциялық банктері мен орталық банктері болып табылады. Мемлекетаралық төлемдер бойынша есеп айырысулар банктердің өз елдерiндегi орталық банктерде ашқан корреспонденттік шоттары арқылы жүргiзіледi.
      ЕурАзЭҚ елдерінің жалпы төлем жүйесінің жұмыс тетiгi табысты жасалғаннан кейiн және белгiлi бір тәжiрибе жинақтай отырып, барлық ТМД базасында мемлекетаралық төлемдер жүйесiн құру жөнiндегi жұмысты бастау орынды болмақ. ТМД елдерiнің жалпы төлем кеңiстiгiн құру ТМД елдерiнің экономикалық өзара қарым-қатынастарын дамытудың маңызды шарты болып табылады және ТМД елдерi арасында өзара сауданы тиiмдi дамытуға қуатты серпiн беруi мүмкiн.
      Осы iс-шаралар ЕурАзЭҚ елдерінің қаржылық төлем жүйелерiн интеграциялау жолындағы бастапқы кезең болып табылады. Осы кезеңде бiрыңғай валютаны енгiзу үшiн алғышарттар жасалуға тиiс. Бұдан кейiн ЕурАзЭҚ елдерiнiң бiрыңғай саясатын жүргiзу жөнiндегi мемлекеттің үстінен қарайтын орган құрылады, сондай-ақ қолма-қол жасалмайтын ақша (шамамен 2010 жылдан бастап) және қолма-қол ақша айналысына (шамамен 2011 жылдан бастап) бiрыңғай валюта енгiзiлетiн болады.