О проекте Указа Президента Республики Казахстан "Об утверждении Концепции развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2020 года"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 февраля 2013 года № 192

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан «Об утверждении Концепции развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2020 года».

Премьер-Министр
Республики Казахстан С. Ахметов

Об утверждении Концепции развития туристской отрасли
Республики Казахстан до 2020 года

ПОСТАНОВЛЯЮ:
1. Утвердить прилагаемую Концепцию развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2020 года.
2. Правительству Республики Казахстан принять меры, вытекающие из настоящего Указа.
3. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

Президент
Республики Казахстан Н. Назарбаев

Утверждена
Указом Президента
Республики Казахстан
от 2013 года №

Концепция развития туристской отрасли
Республики Казахстан до 2020 года Содержание

ВВЕДЕНИЕ
1. ВИДЕНИЕ РАЗВИТИЯ ТУРИСТСКОЙ ОТРАСЛИ В КАЗАХСТАНЕ
1.1. Анализ текущего состояния индустрии туризма в Казахстане
1.2. Анализ передового мирового опыта государственной поддержки в области развития отрасли туризма
1.3. Анализ основных долгосрочных тенденций рынка и их влияние на развитие въездного и внутреннего туризма в Казахстане
1.4. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз развития индустрии туризма в Казахстане
1.5. Стратегическое обоснование и видение развития индустрии туризма в Республике Казахстан до 2020 года
1.6. Цели, задачи, этапы и ожидаемые результаты развития индустрии туризма в Республике Казахстан до 2020 года
2. ОСНОВНЫЕ ПРИНЦИПЫ И ОБЩИЕ ПОДХОДЫ РАЗВИТИЯ ИНДУСТРИИ ТУРИЗМА В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
2.1. Туристские кластеры
2.2. Туристские продукты
2.3. Туристские проекты
2.4. Инфраструктура
2.5. Меры по дальнейшему развитию туристской отрасли
2.6. Институциональная структура
2.7. Имиджевая стратегия
2.8. Меры быстрого эффекта
ПРИЛОЖЕНИЕ
СПИСОК СОКРАЩЕНИЙ

ВВЕДЕНИЕ

Концепция развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2020 года (далее – Концепция) разработана в целях реализации Послания Президента Республики Казахстан Нурсултана Назарбаева народу Казахстана от 27 января 2012 года «Социально-экономическая модернизация – главный вектор развития Казахстана», Государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010-2014 годы, Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2020 года в части развития туризма, как одного из важных социально-экономических направлений.
Концепция разработана на основе комплексного анализа современного состояния туристской отрасли Республики Казахстан, с учетом международного опыта и содержит стратегическое видение развития туризма, основные принципы и общие подходы к развитию туристской отрасли республики до 2020 года, определяет цели, задачи и этапы реализации государственной политики в этой области.
Ориентировочно до 2020 года потребность в инвестициях составляет 9 785, 3 млн. долларов США, в том числе из государственного бюджета 4 367,7 млн. долларов США. Реальные объемы финансирования из государственного бюджета будут определены исходя из возможности государственного бюджета на стадии внесения изменений и дополнений в Программу по развитию перспективных направлений туристской индустрии Республики Казахстан на 2010-2014 годы, утвержденную постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 октября 2010 года № 1048, и разработки Программы по развитию перспективных направлений туристской индустрии Республики Казахстан на 2015 - 2020 годы. Соответственно будут скорректированы целевые индикаторы.
В результате проведенного анализа определены долгосрочные тенденции развития туристского рынка, основные туристские кластеры, продукты и объекты с разделением их по видам туризма, уровню готовности к приему туристов и туристской привлекательности.
Концепция направлена на устойчивое развитие индустрии туризма путем создания и совершенствования инфраструктуры, формирования имиджа Казахстана для повышения его привлекательности в качестве туристского направления.
В рамках Концепции сформирован перечень крупных проектов, предлагаемых к реализации на национальном уровне, в соответствии с разработанными системными планами развития туризма Республики Казахстан, Боровской курортной зоны Акмолинской области, горнолыжной зоны вблизи города Алматы, зоны отдыха Кендерли, а также мастер-плана кластерной программы развития туризма в Восточно-Казахстанской области.
Также определена концептуальная модель государственного регулирования и продвижения национального туристского продукта на основе международного опыта и потребностей отрасли.
Разработаны меры по повышению уровня привлекательности страны для развития въездного туризма, привлечению инвесторов и улучшению системы национальной статистики в области туризма, а также развитию инфраструктуры в туристских регионах республики.
Концепция прошла всестороннюю проработку и обсуждение в казахстанском экспертном сообществе. Документ включает рекомендации крупных международных консалтинговых компаний Horwath HTL, Ecosign Mountain Resort Planners Ltd, THR, IPK International и результаты проведенных в 2012 году исследований туристского потенциала в Казахстане.

1. ВИДЕНИЕ РАЗВИТИЯ ТУРИСТСКОЙ ОТРАСЛИ В КАЗАХСТАНЕ

1.1. Анализ текущего состояния индустрии туризма в Казахстане

Туристское предложение. В современных условиях развития мировой экономики туризм становится одной из ведущих и динамично развивающихся отраслей. По данным ЮНВТО туризм занимает четвертое место в мировом экспорте товаров и услуг (7,4 %), уступая только экспорту автомобилей, продуктов химии и топлива. По доходности данная отрасль занимает третье место в мире после нефтедобывающей промышленности и автомобилестроения.
Казахстан, имея богатый туристско-рекреационный потенциал, характеризуется недостаточным уровнем развития туризма. Его доля в валовом внутреннем продукте составляет около 0,3 %. В 2011 году объем доходов от туристской деятельности составил 145,3 млрд. тенге, что в 2 раза больше 2008 года (77,6 млрд. тенге). Уплачиваемые налоги в бюджет республики составляют 20,6 млрд. тенге. Количество занятых в отрасли составило 158 700 человек.
В январе-сентябре 2012 года объем доходов от туристской деятельности составил 91,8 млрд. тенге, что на 11,5 % больше января-сентября 2011 года (82,3 млрд. тенге). Количество занятых в туристских организациях и местах размещения составило 26 940 человек.
В 2011 году в стране функционировало 1 715 туристских организаций и туристскими фирмами было обслужено 630,6 тыс. человек, что на 29,6 % (486,5 тыс. человек за 2010 год) больше показателя предыдущего года. В структуре туристской деятельности внутренний туризм составил 32,2 %, въездной туризм – 5,7 %, выездной туризм – 62,1 %. Если эти показатели сравнить с данными 2010 года, то наблюдается увеличение выездного туризма с 56,4 % до 62,1 %, сокращение внутреннего с 35,4 % до 32,2 % в общей структуре обслуживания туристов.
В январе-сентябре 2012 года в стране функционировало 1 950 туристских организаций и туристскими фирмами было обслужено 494,1 тыс. человек, что на 10,6 % (446,5 тыс. человек) больше показателя соответствующего периода 2011 года. В структуре туристской деятельности внутренний туризм составил 18,6 %, въездной туризм – 31,4 %, выездной туризм – 50 %. Если эти показатели сравнить с данными января-сентября 2011 года, то наблюдается увеличение выездного туризма с 43,7 % до 50 %, сокращение внутреннего с 28 % до 18,6 % в общей структуре обслуживания туристов.
Анализ въездных туристских потоков в Казахстане показывает, что республика остается недостаточно привлекательной для зарубежных туристов, в связи с чем число туристов, въехавших в страну, значительно отстает от докризисных показателей.
Обладая уникальностью, туристский продукт Казахстана недостаточно конкурентоспособен и проигрывает зарубежным аналогам по доступности, уровню сервиса и цене туристских услуг.
По состоянию на 2011 год в Казахстане функционировало 1 642 мест размещения вместимостью на 81 015 койко-мест, что на 6,5 % больше койко-мест, чем в 2010 г. Из общего числа койко-мест 63,5 % составляли гостиницы, из которых 27,0 % гостиниц с категорией и 36,5 % без категории, а 36,5 % составляли прочие места размещения. Основная часть, 40,5 % койко-мест, сконцентрирована в городах Алматы 17,1 %, Астана 9,6 %, Алматинской и Акмолинской областях соответственно 6,6 % и 7,2 %. В Восточно-Казахстанской области сосредоточено 19,7 % койко-мест, в Карагандинской 11,7 %, Павлодарской 6,2 %, и в других областях республики 21,9 %.
Следует отметить, что 873 гостиницы вместимостью на 29 584 койко-мест, составляют 57,5 % от общего числа койко-мест гостиниц, и не имеют категории. В 213 гостиницах, имеющих категории, вместимостью на 21 882 койко-мест, составляющих 42,5 % от общего числа койко-мест гостиниц, большинство из которых сосредоточено в гостиницах категории 4 * - 35,6 %, 3 * - 29,3 %, и 5 * - 19,5 %. На гостиницы категории 2 * и 1 * приходилось 15,6 % от общего числа гостиничных койко-мест.
По состоянию на январь-сентябрь 2012 года в Казахстане функционировало 1 484 места размещения вместимостью на 82 435 койко-мест, что на 1,4 % больше койко-мест, чем в январе-сентябре 2011 года. Из общего числа койко-мест 61,1 % составляли гостиницы, из которых 27,0 % гостиниц с категорией и 34,1 % без категории, а 38,9 % составляли прочие места размещения.
В 2011 году в местах размещения в Республике Казахстан коэффициент загрузки номерного фонда составил 24,0 % (по сравнению с 20,3 % в 2010 году), учитывая, что:
в гостиницах показатель составил 30,5 % (39,0 % - в гостиницах с категорией, и 24,3 % - в гостиницах без категории), при этом самый высокий уровень заполняемости зарегистрирован в гостиницах категории 5 * (49,5 %), самый низкий в гостиницах категории 1 * (21,9 %);
в прочих местах размещения этот показатель составил 12,5 %.
За январь-сентябрь 2012 года 838 гостиниц вместимостью на 28 140 койко-мест составляют 34,1 % от общего числа койко-мест гостиниц и не имеют категории. В 214 гостиницах, имеющих категории, вместимостью на 22 199 койко-мест, составляющих 27 % от общего числа койко-мест гостиниц, большинство из которых сосредоточено в гостиницах категории 4 * - 32,5 %, 3 * - 31,3 %, и 5 * - 19,2 %. На гостиницы категории 2 * и 1 * приходилось 17 % от общего числа гостиничных койко-мест.
Наиболее высокий коэффициент загрузки номерного фонда составляет 88,4 % в Мангистауской и 47,8 % в Атырауской областях. Самый низкий коэффициент составляет 11,6 % в Северо-Казахстанской и 8,4 % в Алматинской областях. В городах Астана и Алматы коэффициент загрузки номерного фонда составляет 31,1 % и 26,8 % соответственно.
В январе-сентябре 2012 года в местах размещения в Республике Казахстан коэффициент загрузки номерного фонда составил 26,1 % (по сравнению с 22,0 % в январе-сентябре 2011 года), учитывая, что:
в гостиницах показатель составил 36,6 % (38,1 % - в гостиницах с категорией, и 29,0 % - в гостиницах без категории), при этом самый высокий уровень заполняемости зарегистрирован в гостиницах категории 5 * (48,1 %), самый низкий в гостиницах категории 1 * (29,2 %);
в прочих местах размещения этот показатель составил 14,0 %.
Города Астана и Алматы являются самыми важными туристскими центрами, где сконцентрировано наибольшее количество мест размещения, соответствующих международным стандартам. Места размещения, предлагаемые за пределами указанных городов, не соответствуют международным стандартам качества, и ориентированы в основном на казахстанских туристов. В крупных городах существует дефицит гостиниц категории 3* и 4*.
Отмечается низкий уровень присутствия на казахстанском туристском рынке международных гостиничных брендов. Все международные гостиничные компании находятся в четырех бизнес-дестинациях: Астана, Алматы, Атырау, Актау.
Цены на проживание в местах размещения с высоким уровнем гостиничных услуг гораздо выше, чем в аналогичных гостиницах в ведущих туристских дестинациях других стран. Стоимость номера в международных брендовых гостиницах категории 5* в городах Астана и Алматы в 2-3 раза выше, чем в Европе. Цены на услуги в других местах размещения - пансионатах, туристских базах, приютах, кемпингах, общежитиях для приезжих и других - намного ниже.
Завышенные цены связаны с низкой заполняемостью мест размещения, недостатком конкурентной среды и сильной зависимостью от бизнес-туристов. Предлагаемые туристские услуги, включая гостиничные, предоставляются с ограниченным сервисом и являются слаборегулируемыми.
Следует отметить, что высокая цена на проживание и авиабилеты значительно увеличивает стоимость тура в Казахстан и, соответственно, снижает его конкурентоспособность по цене на международном рынке.
Материальная база мест размещения, в т.ч. гостиниц, пансионатов, домов и баз отдыха, а также санаторно-курортных учреждений характеризуется высокой степенью физического износа. На сегодняшний день в связи с отсутствием категории у подавляющего числа гостиниц качество предлагаемых услуг в местах проживания для туристов не соответствует международным требованиям.
Общий уровень туристских предложений остается низким, вследствие недостаточного уровня развития туристских продуктов и недостатка специализированных услуг и удобств для туристов. Это касается наличия визит-центров, установки знаков и указателей на туристских дестинациях и т.д.
Рост спроса на внутренний и въездной туризм в Казахстане наблюдался в период с 2000 по 2007 гг., с последующим спадом в 2008 и 2009 годах в связи с экономическим кризисом. С восстановлением экономики рост спроса на туризм возобновился в 2010 году и достиг рекордного уровня в 2011 году с приростом туристских прибытий на 11,7 % и увеличением количества ночевок на 25,9 % больше чем в 2010 году:
от 43 298 посетителей в 2000 году до 2 845 832 посетителей в 2011 году при годовом темпе роста 17 %;
от 1 250 649 ночевок в 2000 году до 7 085 020 ночевок в 2011 году при годовом темпе роста 25,9 %.
Ситуацию, сложившуюся сегодня на рынке внутреннего туризма характеризуют следующие факторы: спрос на туристские услуги в Казахстане ограничен материальными возможностями граждан, небольшим количеством баз отдыха, обеспечивающих достаточный уровень комфорта. Несогласованность интересов во взаимоотношениях туроператоров внутреннего рынка и предприятий санаторно-курортного комплекса страны приводит к неудовлетворенности потребностей казахстанских граждан.
В 2011 году структура туристских прибытий характеризовалась следующими показателями:
по типам объектов размещения: 88,1 % посетителей размещались в гостиницах (45,8 % посетителей - в гостиницах с категорией и 42,3 % посетителей - в гостиницах без категории) и 11,9 % посетителей в прочих местах размещения;
по регионам: 46,1 % посетителей зарегистрированы в городах Астане 18,0 % и Алматы 17,6 %, Акмолинской 5,7 % и Алматинской 4,8 % областях. В Восточно-Казахстанской области зарегистрировано 12,5 %, в Карагандинской 7,8 %, в Атырауской 7,5 %, в Мангистауской 5,2 % и в других областях 20,9 % посетителей;
по странам происхождения: 79,5 % казахстанских посетителей, 4,8 % посетителей из Российской Федерации, 2,4 % посетителей из Соединенного Королевства Великобритании и Северной Ирландии, 1,6 % посетителей из Соединенных Штатов Америки, 1,4 % посетителей из Турецкой Республики, 1,3 % посетителей из Итальянской Республики, 0,9 % посетителей из Китайской Народной Республики, 0,9 % посетителей из Федеративной Республики Германия, 0,8 % посетителей из Королевства Нидерландов и 6,4 % посетителей из других стран;
по целям поездок: деловые и профессиональные - 69,6 %, досуг, отдых и рекреация - 25,0 %, посещение друзей и родственников - 3,0 %, в других целях - 2,4 %. Примечательно, что казахстанские посетители путешествовали больше в целях отдыха и рекреации (30,7 %), в то время как иностранные посетители посещали республику исключительно в деловых и профессиональных целях (93,2 %).
Как видно из вышеизложенного, туризм в Казахстане опирается в основном, на местное население, а также на деловые и профессиональные поездки иностранных резидентов.
Общее количество всех иностранных резидентов, которые въехали в Казахстан в 2011 году, составило 5 685 132, что на 20,6 % больше, чем в 2010 году. Большинство иностранных резидентов прибыло из трех соседних стран: Республики Узбекистан (34,0 %), Кыргызской Республики (27,1 %) и Российской Федерации (23,7 %). Основными причинами их приезда были частные (76,9 %) и транзитные поездки (17,0 %), в то время как деловой туризм и туризм с целью досуга и рекреации составили 6,1 %. Многие иностранные посетители, въезжающие в республику, останавливаются в семьях или у друзей, проезжают транзитом или прибывают на один день (однодневные посетители). Большинство посетителей из Республики Узбекистан и Кыргызской Республики являются трудовыми мигрантами.
Количество посетителей по выездному туризму в 2011 году составило 8 020 400, что на 8,2 % больше, чем в 2010 году. Такие объемы выездного туризма способствуют формированию отрицательного туристского сальдо (более чем на 422 миллионов долларов США) в платежном балансе страны. Казахстан остается «туристским донором» для таких стран как Турецкая Республика, Китайская Народная Республика, Объединенные Арабские Эмираты, Королевство Таиланд, где интенсивно развивается индустрия туризма, создаются новые рабочие места, улучшается структура платежного баланса и растет благосостояние населения.
Спрос казахстанских туристов на выездной туризм представляет потерю доли бизнеса для туристских дестинаций и объектов размещения в Казахстане. Поэтому, естественно предполагать, что с качественным развитием туризма в республике определенное количество местных туристов, отдыхающих сейчас за рубежом, отдадут предпочтение казахстанским туристским дестинациям, оставляя расходы на туризм в пределах страны.
Создание развитой конкурентоспособной туристской индустрии для обеспечения занятости населения, стабильного роста доходов государства и населения за счет увеличения объемов въездного и внутреннего туризма, невозможно без соответствующих инвестиций.
Инвестиции в основной капитал в сфере туризма составили 143,7 млрд. тенге в 2010 году, 178,9 млрд. тенге в 2011 году. Следует отметить, что инвестиции в основной капитал в отрасли, производящие товары и оказывающие услуги, имеют тенденцию к росту.
Анализируя изменение основных экономических показателей развития туризма, можно сделать вывод, что потенциал казахстанского туризма не реализуется полностью, поскольку развитие туристской отрасли напрямую зависит от создания современного конкурентноспособного туристского комплекса, включающего необходимую инфраструктуру транспортно-логистической системы, в том числе с учетом реконструкции пунктов пропуска через Государственную границу Республики Казахстан (автомобильных, авиационных, железнодорожных), обеспечивающего широкие возможности для удовлетворения потребностей казахстанских и иностранных граждан в туристских услугах. Создание туркомплекса внесет также значительный вклад в развитие экономики страны за счет налоговых поступлений в бюджет, притока иностранной валюты, увеличения числа рабочих мест, а также обеспечит контроль за сохранением и рациональным использованием культурного и природного наследия.

1.2. Анализ передового мирового опыта государственной поддержки в области развития отрасли туризма
Государственная поддержка туризма является необходимым условием устойчивого развития отрасли. Международный опыт показывает, что активная политика государства, направленная на создание условий для развития туристской инфраструктуры, привлечение частных инвесторов, формирование нормативной правовой базы, обеспечивающей благоприятные экономические условия для деятельности субъектов туристской индустрии, позволяют туристской отрасли занять важное место в социально-экономическом развитии страны. Также, мировой опыт свидетельствует о том, что страны, активно развивающие туризм, направляют значительные бюджетные средства на реализацию национальных проектов и программ, обеспечивая своих граждан качественными туристскими услугами.
Анализ международного опыта стран, определивших туризм как приоритетное направление экономики, показал ряд наиболее эффективных мер государственной поддержки туристской деятельности:
1) прямая политическая воля и поддержка на протяжении ряда лет со стороны руководства страны для совмещения конфликтующих приоритетов.
Королевство Марокко. В начале 2000-х годов король Марокко Мохаммед VI утвердил статус туризма как стратегического сектора экономики. Правительство Марокко разработало стратегию развития туризма «Видение-2010». Существенным элементом данной стратегии являлся план по строительству «с нуля» шести новых прибрежных курортных зон (План Азур).
Для реализации данного Плана в 2007 году было принято решение по созданию новой национальной компании по инвестированию в инфраструктуру туризма - SMIT (Марокканское общество инжиниринга в туризме) на базе нескольких государственных предприятий. SMIT реализует следующие задачи: выделение земельных участков для строительства новых прибрежных курортных зон; разработка мастер-планов и ТЭО для застройки данных зон, покупка и продажа земельных участков, строительство инфраструктуры и привлечение частных инвесторов. Также, при реализации стратегии «Видение-2010» огромное значение для развития туристской отрасли страны имела либерализация воздушного сообщения в рамках двустороннего договора 2006 года об открытом воздушном пространстве с ЕС.
Либерализация воздушного сообщения заключалась, преимущественно, в наделении правом посадки авиаперевозчиков новых авиалиний и европейских низкобюджетных авиаперевозчиков; создании новых национальных низкобюджетных авиаперевозчиков AtlasBlue и Jet4You и новых авиамаршрутов. Данные меры привели к существенному снижению цен на авиабилеты и общему увеличению международного потока пассажиров (туристов).
Малайзия. С 90-х годов туризм занимает заметное место в пятилетних экономических планах развития Малайзии. В рамках этих планов была сформирована стратегия для развития сельского, экологического, круизного и других видов туризма путем предоставления налоговых льгот (освобождение от налога на прибыль или льготы при реинвестировании в расширение и модернизацию гостиниц и других туристских объектов; полное освобождение от импортных пошлин).
2) прямое финансовое участие государства в развитии крупных курортных зон посредством создания специализированных агентств, фондов и национальных компаний.
Мексиканские Соединенные Штаты. В 70-е годы Правительством был создан Национальный фонд развития туризма – FONATUR на базе слияния двух фондов INFRATUR (Фонд по развитию инфраструктуры туризма) и FOGATUR (Фонд гарантирования и продвижения туризма). Основной задачей FONATUR являлось развитие «с нуля» пяти крупнейших прибрежных курортных зон – Канкун, Инкара, Лос-Кабос, Хаутулько и Лорето. В целях развития данных курортов, FONATUR взял на себя руководящую роль не только в вопросах привлечения заемных средств и частных инвесторов, градостроительного и регионального планирования, но и в вопросах земельной собственности и рынка недвижимости. В настоящее время с учетом уже полученных результатов FONATUR принял на себя второстепенную роль в процессе развития курортов, и основное усилие направил на развитие государственно-частного партнерства.
Королевство Испания. В 60-е годы была создана государственная компания ENTURSA, которая занималась строительством и управлением гостиницами, предназначенными для более массового пляжного отдыха. Впоследствии большая часть этих гостиниц была приватизирована.
3) финансовые льготы и механизмы поддержки инвестирования в туристские объекты.
Турецкая Республика. В 80-х гг. был принят Закон «О поддержке туризма». В рамках данного закона предоставлялся ряд налоговых льгот в отношении определенных видов налогов, сборов и пошлин, а также в отношении долгосрочных кредитов. Кроме того, государственные земли предоставлялись частным инвесторам в долгосрочную аренду на срок до 49 лет, при этом инвесторы были вправе использовать землю по своему усмотрению – застроить или продать земельные участки третьим лицам без согласования с государственными органами.
4) государственная инициатива с планомерным выходом на государственно-частное партнерство по мере роста индустрии
Арабская Республика Египет. В 70-е годы был принят Закон об учреждении свободных экономических зон и разрешении создания совместных предприятий государственными компаниями и иностранными инвесторами. В рамках данного закона иностранные инвесторы получили право вкладывать инвестиции в качестве младшего партнера совместных предприятий; были освобождены от выплаты налогов на срок до пятнадцати лет, получили гарантии со стороны государства в отношении прав собственности на земельные участки.
Иностранные инвесторы также получили гарантии государства в отношении капитала, получив право, также как местные компании с иностранным участием вывозить полученные доходы за границу.
5) прямое государственное финансирование создания инженерно-коммуникационной, транспортной и «мягкой» инфраструктуры туризма (обеспечение квалифицированными кадровыми ресурсами, информационное обеспечение), а также создание наиболее значимых проектов в туристской индустрии.
Объединенные Арабские Эмираты. В 2006 году была создана компания по развитию и инвестициям в туризме. Правительство Объединенных Арабских Эмиратов выделило в виде грантов около 3 млрд. долларов США, на основе чего компания привлекла значительные заемные средства за рубежом. Основным проектом является строительство искусственного острова Саадият.
Турецкая Республика. В 70-е годы Правительство Турецкой Республики разработало региональные планы проектов развития туризма и инициировало проекты развития инфраструктуры для индустрии.
Таким образом, международный опыт показывает, что активная роль исполнительной власти в инфраструктурном обеспечении развития туризма является одним из значительных факторов успеха. Формы государственной поддержки развития туризма достаточно многообразны, однако можно выделить некоторые примеры, которые соответствуют текущему состоянию Казахстана по ряду признаков:
активная роль государства в модернизации страны путем прямого участия в экономике;
отсутствие естественного развития курортных зон, как правило, из-за удаленности, отсутствия инфраструктуры и неразвитости внутреннего рынка по данному виду туризма. B примерах с такими условиями, государство активно создавало новое предложение в туризме путем централизованного развития курорта «с нуля», строительства инфраструктуры и туристских объектов. Коммерческие объекты в этих курортах строились либо за счет государственных средств, либо с привлечением частных инвестиций. Как правило, государство создавало для этих целей национальную компанию, деятельность которой носила квази-коммерческий характер.
Все эти примеры можно назвать успешными, как с точки зрения мощного импульса для развития туристской отрасли в стране, так и с учетом возврата государственных инвестиций.

1.3. Анализ основных долгосрочных тенденций рынка и их влияние на развитие въездного и внутреннего туризма в Казахстане
Развитие въездного и внутреннего туризма в Казахстане будет зависеть от ряда рыночных тенденций – в туризме в целом, экономике, демографии, экологии, технологии, и прочих сферах.
Основными долгосрочными тенденциями туризма в целом являются:
стабильное развитие международного туризма с последующим увеличением количества международных прибытий и доходов от международного туризма, что обеспечивает в целом положительную рыночную основу для развития индустрии туризма в Казахстане;
растущий туристский спрос на развивающихся внешних рынках, таких как Китайская Народная Республика, Республика Индия, Ближний Восток и Российская Федерация. Географическое положение этих стран предоставляет возможность разрабатывать туристские продукты для данных рынков и относительно легко их реализовывать благодаря их территориальной близости к Казахстану;
относительно высокий и стабильный спрос на развитых внешних рынках, таких как Европа, что предоставляет Казахстану возможность реализовывать на этих рынках свои привлекательные и уникальные туристские продукты;
растущее туристское предложение от развивающихся дестинаций, таких как Азербайджанская Республика, Китайская Народная Республика, Грузия, Кыргызская Республика, Монголия, Российская Федерация, Туркменистан и Республика Узбекистан, представляющее собой в перспективе вероятность конкуренции туристскому предложению Казахстана;
высокая, растущая и активная конкуренция, как среди развитых, так и среди развивающихся туристских дестинаций, что требует от казахстанских аналогов адекватного позиционирования на данном рынке, также как и способности адаптироваться к его непрерывно меняющимся условиям.
Основными долгосрочными экономическими тенденциями являются:
благоприятные экономические перспективы и ожидаемый рост ВВП, доходов и склонности к путешествиям среди потребителей внутри Казахстана и на развивающихся внешних рынках, таких как Китайская Народная Республика, Республика Индия, Ближний Восток и Российская Федерация, что представляет возможность разработки и реализации туристских продуктов на внутреннем и внешних развивающихся рынках, в особенности на тех, которые расположены недалеко от Казахстана; экономическая нестабильность развитых рынков, таких как Европа и Соединенные Штаты Америки, ведущая к увеличению чувствительности потребителей к ценам, что, в свою очередь, представляет собой серьезную угрозу для сверхдорогих туристских продуктов, но в то же время повышает конкурентоспособность доступных качественных туристских продуктов.
Основными долгосрочными демографическими тенденциями являются:
увеличение количества населения среднего и пенсионного возраста, особенно на развитых рынках, таких как Европа, что предоставляет возможность для разработки и реализации туристских продуктов потребителям более зрелого возраста: внесезонных, культурных, оздоровительных и спа-туров и т.п.;
сокращение количества свободного времени у работающего населения, ведущее к увеличению количества краткосрочных перерывов на отдых в течение года;
растущий интерес к активному отдыху среди молодых людей, дающий возможность разрабатывать и реализовывать разнообразные приключенческие туры;
растущая склонность людей всех возрастов к «космополитству» в поведении (или образе жизни) – стремлению к путешествиям по миру, ознакомлению с другими культурами и ландшафтами – что представляет собой возможность для разработки и реализации ряда туров и позиционирования Казахстана в качестве новой туристской дестинации с уникальными туристскими продуктами;
растущее стремление к саморазвитию и/или «вызову самому себе», особенно среди потребителей развитых внешних рынков, таких как Европа, предоставляющее возможности для разработки и реализации «креативных» туристских продуктов.
Основными долгосрочными экологическими тенденциями являются:
рост общественного сознания в области сохранения и защиты окружающей среды, дающий возможность разрабатывать и реализовывать туристские продукты «на лоне природы», являющиеся экологически устойчивыми: пеший туризм, велотуризм, поездки на лошадях и наблюдение за птицами;
изменения в экономике страны, вызванные изменением климата, вызывают необходимость местным поставщикам услуг, туроператорам и транспортным компаниям приспосабливаться к новым условиям.
Основными долгосрочными тенденциями в области технологий являются:
рост использования экологически безопасных и энергосберегающих технологий и процессов при строительстве и эксплуатации объектов, в свою очередь, положительно влияющий на имидж объектов, которые внедряют подобные технологии, привлекая большее количество туристов;
интенсивное развитие воздушного сообщения путем введения новых маршрутов, создания новых (бюджетных) авиаперевозчиков, модернизации существующих аэропортов и строительства новых, что, в совокупности с растущим использованием Интернета увеличивает количество поездок;
растущее использование Интернета для поиска и приобретения туристских продуктов, обуславливающее необходимость наличия интернет-присутствия компаний, как для рекламы, так и для продаж туристских продуктов;
рост использования различных технологических приложений во всех секторах, связанных с туризмом - приложений для смартфонов, связанных с туризмом и гостиничным бизнесом, GPS для автомобилей и пр.
Основными долгосрочными тенденциями в прочих сферах являются:
растущая тенденция к заботе о здоровье, личной безопасности и благополучии, подразумевающая необходимость установления и поддержания высоких стандартов качества во всех вопросах, связанных со здоровьем, безопасностью и благополучием, и, в свою очередь, делающая некоторые туристские дестинации привлекательнее других;
растущее число дестинаций, отменяющих или ослабляющих визовые требования для въездных туристов, позволяющее странам с безвизовым или упрощенным визовым режимом привлекать большее количество иностранных туристов.

1.4. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз развития индустрии туризма в Казахстане
Количество и степень выраженности слабых сторон Казахстана выше, чем количество и степень выраженности его сильных сторон, что обычно характерно для страны, которая, подобно Казахстану, находится в процессе развития сильной и конкурентоспособной индустрии туризма. Однако количество и степень выраженности возможностей в Казахстане выше, чем количество и степень выраженности угроз, что означает, что республика в состоянии использовать текущие мировые процессы и создать конкурентное преимущество для развития своей индустрии туризма.
Сильные стороны
Природные, культурные, социальные и экономические характеристики страны:
Выгодное географическое положение;
разнообразие природных ресурсов;
многообразие памятников материального и нематериального культурного наследия;
стабильная политическая и внутригосударственная обстановка;
состояние рынка труда;
быстрорастущий валовый внутренний продукт;
возможность государственного финансирования;
низкая стоимость электроэнергии и строительства.
Заинтересованные лица и партнерства:
готовность заинтересованных лиц к сотрудничеству;
готовность создавать государственно-частные предприятия;
наличие национальных туристских/гостиничных ассоциаций.
Слабые стороны
Природные, культурные, социальные и экономические характеристики страны:
Низкая плотность населения – возможно негативное влияние на развитие внутреннего туризма, в том числе посредством низкого уровня спроса на туристские продукты внутри страны;
недостаточный уровень вовлечения памятников истории и культуры в туристские маршруты – использование не в полной мере их значительного потенциала для культурного, патриотического воспитания, а также развития экономики отдельно взятого региона, в том числе значительная туристская нагрузка на наиболее крупные исторические и культурные памятники страны, слабое продвижение малоизвестных культурных памятников;
нехватка квалифицированных кадров в сфере туризма – в том числе академический характер образования, некоторая оторванность образовательных программ от требований рынка труда, потребностей производства, ожиданий работодателей и т.д.;
недостаток внешнего финансирования: недостаточное количество внешних (как государственных, так и частных) инвестиций в отрасль туризма;
инструменты господдержки, требующие дальнейшего совершенствования, в том числе стимулирование развития отрасли посредством введения мер налоговой поддержки, упрощение въездных формальностей (визовый, миграционный режим), совершенствование режима землепользования и др.;
возможные препятствия для развития туристского бизнеса, в том числе наличие административных барьеров, наличие инструментов государственной поддержки, требующих дальнейшего совершенствования;
недостаточное развитие инфраструктуры (транспорт, коммунальные сети, пункты пропуска через Государственную границу Республики Казахстан, состояние дорог, значительное расстояние между населенными пунктами и т.д.), в том числе значительный физический и моральный износ большого числа объектов туристской индустрии, недостаток гостиниц туристского класса, недостаточное развитие инженерной, транспортной и социальной инфраструктуры в местах туризма, труднодоступность туристских объектов, невысокий уровень сервиса в местах отдыха туристов, недостаточное количество и качество сервиса объектов придорожной инфраструктуры;
высокие цены на авиабилеты, отсутствие национальных малобюджетных авиаперевозчиков, низкое количество новых въездных авиамаршрутов из стран, обеспечивающих потенциальный приток туристов, а также внутренних авиамаршрутов в направлении ключевых туристских дестинаций, определенных в кластерной модели развития туризма в РК.

Функционирование туризма, услуги и развитие:
недостаточный уровень нормативного регулирования индустрии туризма и гостиничного бизнеса в части отсутствия определения мест размещения, а также стандартов, применяемых к определенным типам мест размещения, отсутствие в законодательстве правил регулирования социального туризма, применяемого в отношении работников и работодателей (отсутствие системы туристских ваучеров/сертификатов), отсутствие мер налогового стимулирования туристской отрасли;
недостаточная поддержка развития туризма со стороны региональных и местных властей в части развития туристских проектов, а также продвижения туристских дестинаций;
отсутствие информации о туристском потенциале Казахстана на международном рынке.
Лица, заинтересованные в развитии индустрии туризма и партнерства:
недостаток доступа к заинтересованным лицам, а именно ограниченный доступ к информации заинтересованных лиц;
низкий уровень межсекторного сотрудничества вовлеченных сторон, в том числе государственных органов смежных отраслей, а также частного сектора туристской отрасли;
недостаточность опыта и практических знаний, применяемых на рынке международного туризма, отсутствие ноу-хау в развитии туристских проектов;
низкая продуктивность в сфере сотрудничества;
низкая активность предпринимателей в процессе разработки и реализации туристских инвестиционных проектов.

Возможности
Тенденции индустрии:
самостоятельный туризм;
экологический и природный туризм;
культурный туризм;
спрос на специальные/приключенческие туристские продукты;
более частые и более короткие периоды отдыха;
активный, оздоровительный и спортивный отдых;
низкобюджетные поездки по региону;
реализация турпакетов через интернет (электронная торговля).
Конкуренты:
доступ на рынок туристских услуг (начальная позиция);
разработка уникальных местных брендов туристских дестинаций, отличных от конкурирующих;
потенциал развития малого и среднего бизнеса;
сотрудничество со странами региона по вопросам развития туризма, в том числе приграничное.
Экономика, экология и технологии:
государственное финансирование и инвестирование в туристскую, транспортно-логистическую инфраструктуру, включающую инфраструктуру пунктов пропуска через Государственную границу Республики Казахстан;
членство в ЮНВТО;
осведомленность о защите окружающей среды, природы и культуры;
повышение требований к качеству окружающей среды;
усиление системы специальных впечатлений («опытов»), основанных на окружающей среде;
транспортные технологии;
внедрение инновационных технологий в области коммуникации и распределения.
Угрозы
Тенденции индустрии:
повышение требований к качеству;
длительные путешествие и прохождение контрольных процедур в пунктах пропуска на Государственной границе Республики Казахстан для кратковременнего отдыха;
высокая стоимость путешествий на большие расстояния;
фрагментация рынка путешествий;
доступность новых каналов распределения конкурентам.
Конкуренты:
аналогичные туристские продукты других регионов;
эффективные средства мотивации и структура развлечений;
сильная зависимость от объема деловых поездок;
медленное развитие транспортного сообщения (воздушное, наземное).
Экономика, экология и технология:
новые мировые и региональные кризисы;
сильная зависимость от национального финансирования;
нестабильность валюты и высокий уровень инфляции.

1.5. Стратегическое обоснование и видение развития индустрии туризма в Республике Казахстан до 2020 года
Существует пять основных экономических и социальных интересов для того, чтобы рассматривать туризм в качестве одного из национальных приоритетов развития в Республике Казахстан:
возможность обеспечить в сфере туризма свыше 250 тысяч рабочих мест, в том числе население сельских и отдаленных районов и молодежь без отрыва от традиционного сельского образа жизни;
содействие развитию культуры предпринимательской деятельности среди широких слоев населения, создавая бизнес-возможности для семей, малых и средних предприятий;
вклад в развитие регионов и сельских районов Республики Казахстан, в том числе развитие инженерно-транспортной инфраструктуры в отдаленных районах, инфраструктуры пунктов пропуска через Государственную границу Республики Казахстан;
содействие сотрудничеству и создание возможностей в других секторах экономики, включая сельское хозяйство, машиностроение, легкую и пищевую промышленность, непроизводственный сектор;
содействие созданию положительных и продуктивных межкультурных отношений, способствующих продвижению национального и межгосударственного взаимопонимания.
Стратегическое видение развития индустрии туризма в Республике Казахстан - это утверждение Казахстана в качестве глобальной туристской дестинации к 2020 году.
В целях достижения национальных целей диверсификации экономики и повышения благосостояния и качества жизни населения Республики Казахстан индустрия туризма Республики Казахстан должна развиваться в определенных туристских кластерах с конкурентоспособным туристским бизнесом, которым занимаются профессиональные работники туризма, предлагающие привлекательные туристские продукты на внутреннем и международном рынках туризма. Развитие в данном направлении должно способствовать мощному и стабильному росту доходов от туристской деятельности для всех вовлеченных заинтересованных сторон - государства, бизнеса и работников.

1.6. Цели, задачи, этапы и ожидаемые результаты развития индустрии туризма в Республике Казахстан до 2020 года

Цели и задачи
Основными целями развития индустрии туризма в Республике Казахстан до 2020 года являются:
рост жизненного уровня населения страны и увеличение вклада туристской отрасли в экономику государства;
стимулирование экономического роста и инвестиций, учитывая значительный потенциал роста индустрии туризма в Республике Казахстан;
создание рабочих мест в индустрии туризма и сопутствующих отраслях экономики, прирост валового внутреннего продукта и экспорта;
развитие предпринимательства, в том числе МСБ в смежных отраслях экономики, и человеческого потенциала, в целом по стране и регионах, включая сельские районы;
содействие масштабной социально-экономической модернизации казахстанского общества с учетом принципов «зеленой экономики».
Для повышения инвестиционной привлекательности сферы туризма и обеспечения условий развития отрасли в качестве одного из приоритетных секторов экономики необходимы создание современных высокоэффективных и конкурентоспособных туристских комплексов для интеграции казахстанского туризма в мировой туристский рынок.
Основными задачами развития индустрии туризма в Республике Казахстан до 2020 года является создание:
всемирно узнаваемого образа Казахстана в качестве туристской дестинации;
необходимой инновационной, энергоэффективной инфраструктуры;
системы новых туристских «опытов» и разработка международных конкурентоспособных продуктов и услуг для местных и иностранных туристов;
профессиональной системы управления и регулирования отрасли туризма;
предоставление упрощенного доступа в Казахстан и внутри страны.
Этапы развития
Для достижения указанных целей и задач предлагаются следующие этапы развития туризма в Казахстане:
1 этап 2013 – 2015 годы;
2 этап 2016 - 2018 годы;
3 этап 2019 - 2020 годы.
1 этап является наиболее важным, поскольку успех последующих этапов зависит от выполнения работ в рамках 1-го этапа: адаптация существующих и создание новых правовых мер и институциональных механизмов, большинство из которых должны быть подготовлены в 2013 году.
Данный этап также является первой стадией развития, в течение которой желательно подготовить все национальные (крупные) туристские проекты и инициировать их строительство, стимулировать разработку других (малых) туристских проектов, инвестировать в общую инфраструктуру и человеческие ресурсы, определить и внедрить систему маркетинга, брендинга национального туризма и иные сопутствующие виды деятельности, а также принять меры, направленные на получение быстрых результатов. В рамках 1-го этапа рекомендуется освоение около 25,0 % от общих инвестиций за период с 2013 года по 2020 год.
2 этап является продолжением развития. С точки зрения инвестирования рекомендуется выполнение основных строительных работ, в частности, мест размещения и объектов туристской инфраструктуры в рамках развития национальных туристских проектов, в том числе проектов с низким уровнем риска и возможностью реализации в короткие сроки. Во время этого этапа важно продолжение развития инфраструктуры, укрепления потенциала человеческих ресурсов и выполнения различных работ в области маркетинга. В рамках 2-го этапа рекомендуется освоение около 45,0 % от общих инвестиций за период с 2013 года по 2020 год.
3 этап является завершающей стадией развития, в течение которого будет продолжаться реализация мероприятий, выполняемых в рамках 2-го этапа, с диверсификацией туристских предложений и значительной поддержкой предприятий малого и среднего бизнеса для развития туристских проектов по всей стране. В рамках 3-го этапа рекомендуется освоение около 30,0 % от общих инвестиций за период с 2013 года по 2020 год.
Ожидаемые результаты
Успешная реализация вышеуказанных целей и задач при условии привлечения инвестиций и выделения в необходимом объеме средств из государственного бюджета¹ приведет к следующему росту показателей индустрии туризма в Республике Казахстан:
места размещения туристов: с 81 015 койко-мест в 2011 году до 199,0 тыс. койко-мест в 2020 (увеличение в 2,5 раза, при совокупном годовом темпе роста 10,5 %);
количество туристских прибытий (как внутренних, так и иностранных посетителей, прибывающих с ночевкой): с 2 845 832 туристских прибытий в 2011 году, до 8,19 млн. туристских прибытий в 2020 году (увеличение в 2,9 раза, при совокупном годовом темпе роста 12,5 %);
количество ночевок туристов (как внутренних, так и иностранных): с 7 085 020 туристских ночевок в 2011 году до 32,74 млн. туристских ночевок в 2020 году (увеличение в 4,6 раза, при совокупном годовом темпе роста 18,5 %);
средняя продолжительность пребывания туриста: от 2,5 ночевок на одно прибытие в 2011 году до 4,0 ночевок на одно прибытие в 2020 году (увеличение в 1,6 раза);
заполняемость мест размещения: коэффициент загрузки номерного фонда с 24,0 % в 2011 году до 45,0 % в 2020 году (рост в 1,9 раза);
занятость в сфере туризма: с 158,7 тыс. сотрудников в 2011 году, до 269,9 тыс. в 2020 году, из них 111,2 тыс. созданных новых рабочих мест (рост в 1,7 раза).
Ожидаемый рост туристского спроса произойдет, в основном, за счет развития новых туристских предложений (количество койко-мест) и их профессиональной коммерциализации. Структура общего числа туристских прибытий в 2020 году:
3,77 млн. туристских прибытий (46,1 %) согласно вместимости существующих мест размещения, что является увеличением числа туристских прибытий на 924 тыс. или на 32,5 % по сравнению с 2011 годом;
в течение следующих восьми лет будут построены новые места размещения для 4,42 млн. туристских прибытий (53,9 %), при этом почти половина туристов будут прибывать в кластеры Алматы (25,2 %) и Западного Казахстана (23,3 %), в то время как другая половина будет сосредоточена на кластерах Астана (13,4 %), Восточный Казахстан (12,6 %), Южный Казахстан (9,1 %) и других областях Республики Казахстан (16,4 %).
К основным странам, генерирующим в Казахстан туристские прибытия к 2020 году относятся:
Республика Казахстан – 4,46 млн. туристских прибытий (54,4 %), что является увеличением в 2,0 раза по сравнению с 2011 годом;
Российская Федерация – 1,13 млн. туристских прибытий (13,8 %), что является увеличением в 8,3 раза по сравнению с 2011 г.;
Европа (Федеративная Республика Германия, Соединенное Королевство Великобритании и Северной Ирландии, Французская Республика, Королевство Нидерландов и др.) – 745 тыс. туристских прибытий (9,1 %), что является увеличением в 3,5 раза по сравнению с 2011 г.;
Китайская Народная Республика – 473 тыс. туристских прибытий (5,8 %), что является увеличением в 18,1 раза по сравнению с 2011 г.;
страны региона (Республика Узбекистан, Азербайджанская Республика, Кыргызская Республика, Туркменистан и др.) – 464 тыс. туристских прибытий (5,7 %), что является увеличением 11,9 раза по сравнению с 2011 г.;
Ближний Восток (Исламская Республика Иран, Турецкая Республика, Королевство Саудовская Аравия, Объединенные Арабские Эмираты, Государство Израиль и др.) – 324 тыс. туристских прибытий (4,0 %), что является увеличением в 6,0 раз по сравнению с 2011 г.;
Республика Индия – 219 тыс. туристских прибытий (2,7 %), что является увеличением в 17,1 раза по сравнению с 2011 г.;
другие рынки (Соединенные Штаты Америки, Республика Индонезия, Япония, Республика Корея, Канада, Австралийский Союз и др.) – 371 тыс. туристских прибытий (4,5 %), что является увеличением в 3,5 раза по сравнению с 2011 годом.

____________________
¹ Вопрос выделения средств из государственного бюджета будет в установленном порядке рассмотрен на заседании соответствующей бюджетной комиссии на этапах внесения изменений и дополнений в Программу по развитию перспективных направлений туристской индустрии Республики Казахстан на 2010-2014 годы, утвержденную постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 октября 2010 года № 1048 и разработки Программы по развитию перспективных направлений туристской индустрии Республики Казахстан на 2015 - 2020 годы, и при формировании республиканского и местного бюджетов.

2. ОСНОВНЫЕ ПРИНЦИПЫ И ОБЩИЕ ПОДХОДЫ
РАЗВИТИЯ ИНДУСТРИИ ТУРИЗМА В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН

2.1. Туристские кластеры
В эпоху высокой международной конкуренции туристский спрос претерпевает значительные динамичные изменения. В этой связи необходима разработка новых принципов и подходов к формированию и продвижению туристского продукта Республики Казахстан со стороны заинтересованных структур в целях создания наиболее эффективной системы туристского «опыта» для внутреннего и международного посетителя. Следует принять во внимание, что, несмотря на уникальность и качество туристского продукта, отсутствие высокоразвитой инфраструктуры (транспортной инфраструктуры, телекоммуникационных каналов связи, бытового обслуживания и т.д.) снижает степень удовлетворения от путешествия, что, как следствие, приводит к сокращению количества туристских прибытий и снижению уровня конкурентоспособности территории на внутреннем и мировом туристских рынках.
В связи с этим необходима разработка новых подходов в организации туризма на различных территориальных уровнях (страны, области, района, города). Одним из таких методов является кластерный подход.
В настоящее время для отечественного туризма задача формирования кластеров с целью повышения конкурентоспособности соответствующего административно-территориального образования стала наиболее актуальной.
Туристский кластер - это сосредоточение в рамках одной ограниченной территории взаимосвязанных предприятий и организаций, занимающихся разработкой, производством, продвижением и продажей туристского продукта, а также деятельностью, смежной с индустрией туризма и рекреационными услугами.
Цель создания туристского кластера – повышение конкурентоспособности территории на туристском рынке за счет синергетического эффекта, в том числе:
повышения эффективности работы предприятий и организаций, входящих в кластер,
стимулирования инноваций и развития новых туристских направлений.
Создание туристского кластера фактически определяет позиционирование территории и влияет на формирование положительного имиджа региона, что в целом создаст высоко интегрированные туристские предложения и конкурентоспособные туристские продукты. В Казахстане возможно создание пяти туристских кластеров: Астана, Алматы, Восточный Казахстан, Южный Казахстан и Западный Казахстан.
Кластер Астана - это кластер, который включает город Астана, Акмолинскую область, юго-западную часть Северо–Казахстанской области, западную часть Павлодарской и северо-восточную часть Карагандинской областей. Город Астана будет являться центром кластера, в котором расположены следующие ключевые места туристского интереса:
Коргалжинский государственный природный заповедник (часть территорий, охраняемых ЮНЕСКО, под названием Сарыарка - степи и озера Северного Казахстана);
ГНПП «Бурабай»;
ГНПП «Кокшетау»;
ГНПП «Буйратау»;
город Караганда;
ГНПП Каркаралинский;
ГНПП Баянаульский.
В будущем кластер может быть дополнен новыми местами туристского интереса, включенными в предварительный список ЮНЕСКО: курганы с расщепленными валунами Тасмолинской культуры, относящиеся к периоду мегалита могильники Бегазы-Дандыбаевской культуры, а также объекты включенные в Серийную транснациональную номинацию «Шелковый путь» (городище Бозок).
Астана, с окрестностями и Боровской курортной зоной станет центром кочевой культуры и разнообразия степи. Основные туристские продукты, которые будут разработаны в данном кластере это MICE-туризм, культурный туризм и турне, отдых в горах и на озерах, кратковременный отдых.
Кластер Алматы - это кластер, включающий г. Алматы и часть Алматинской области. Город Алматы будет являться центром кластера, в котором определены следующие ключевые места туристского интереса:
археологический ландшафт Тамгалы с петроглифами (объект ЮНЕСКО);
ГНПП «Алтын-Эмель», включенный в предварительный список ЮНЕСКО;
Чарынский каньон;
Водохранилище Капчагай;
горнолыжные зоны вблизи города Алматы с ГНПП Иле-Алатауский, включенным в предварительный список ЮНЕСКО;
туристский центр «Жана-Иле».
В будущем кластер может расширяться и включать другие части Алматинской области, а также представлять новые места туристского интереса - озеро Балхаш и горная цепь Жетысуского Алатау с петроглифами Ешкиольмес, включенными в предварительный список ЮНЕСКО, а также Иссыкские курганы и объекты, включенные в серийную транснациональную номинацию «Шелковый путь» (городище Талгар, Боралдайские сакские курганы).
Алматы станет центром международного горного, делового и горнолыжного туризма и будет позиционироваться как кластер «Развлечения в городе и в горах». К основным туристским продуктам, которые будут представлять данный кластер, относятся MICE-туризм, культурный туризм и турне, отдых в горах и на озерах, кратковременный отдых.
Кластер Восточный Казахстан включает северные и восточные части Восточно-Казахстанской области. Город Усть-Каменогорск будет являться центром кластера, в котором определены шесть ключевых мест туристского интереса:
водохранилище Бухтарма;
река Ертис - озеро Жайсан;
Катон-Карагайский ГНПП;
озеро Маркаколь и Калжирский каньон;
Риддер - Анатау и Ивановские горы;
город Семей.
В будущем кластер может расширяться, включая оставшиеся части Восточно-Казахстанской области, в том числе Алакольский государственный природный заповедник, Государственный историко-культурный заповедник «Берель».
Кластер Восточный Казахстан будет позиционироваться как «Мир чудес природы» и являться центром развития экологического туризма.
К основным туристским продуктам, которые будут разработаны в данном кластере, относятся активный и приключенческий туризм, отдых в горах и на озерах.
Южный Казахстан является кластером, который включает центральные и восточные части Кызылординской области, южную часть Южно-Казахстанской области и юго-западную часть Жамбылской области. Город Шымкент будет являться центром кластера, в котором представлены ключевые места туристского интереса:
город Туркестан с мавзолеем Ходжи Ахмета Яссауи (объект ЮНЕСКО);
археологические объекты средневекового городища Отрар и отрарского оазиса, включенные в предварительный список ЮНЕСКО;
археологический комплекс Сауран;
Каратауский ГПЗ с палеолитическими участками и геоморфологией;
петроглифы Арпа-Узень, включенные в предварительный список ЮНЕСКО;
Аксу-Жабаглинский государственный природный заповедник, включенный в предварительный список ЮНЕСКО;
Сайрам-Угамский государственный национальный парк;
космодром Байконур;
город Кызылорда;
город Сарыагаш;
город Тараз.
В будущем кластер может расширяться, включая остальные части всех трех областей, а также представлять новые места туристского интереса, такие как тюркская святыня Мерке, включенная в предварительный список ЮНЕСКО и государственный природный заповедник Барсакельмесский, а также объекты, включенные в серийную транснациональную номинацию «Шелковый путь» (памятники Джетыасарского оазиса, городище Сыганак).
Кластер Южный Казахстан будет позиционироваться как «Сердце Великого Шелкового пути». К основным туристским продуктам, которые будут разработаны в данном кластере, относятся культурный туризм и турне.
Западный Казахстан является кластером, который включает в себя всю Мангистаускую область и часть Западно-Казахстанской области. Город Актау будет являться центром данного кластера, в котором расположены следующие ключевые места туристского интереса:
подземные мечети Бекет-Ата, Шопан-Ата и Караман-Ата, мавзолей Омара и Тура;
некрополи полуострова Мангишлак;
гора Шеркала;
природоохранная территория Карагие-Каракол;
Устюртский государственный природный заповедник;
комплекс памятников «Бокеевская Орда»;
курорт «Кендерли».
Кластер Западный Казахстан будет позиционироваться как «Каспийская Ривьера». К основным туристским продуктам, которые будут разработаны в данном кластере, относятся пляжный туризм, культурный туризм и турне.
В рамках реализации «Международного транспортного коридора Западная Европа – Западный Китай» предполагается создание современной туристской инфраструктуры для размещения, отдыха и получения необходимых сервисных услуг туристами с привязкой к уникальным объектам туризма регионов и с соответствующими условиями на западных и восточных «пограничных воротах» республики.
Другие части Казахстана. Для регионов, не вошедших в кластер, а также на районном уровнях необходимо определить перспективные туристские продукты для развития, преимущественно, внутреннего туризма. В данном случае целесообразно разрабатывать и реализовывать небольшие проекты по развитию соответствующей инфраструктуры.
Для всех регионов Казахстана к одним из наиболее привлекательных турпродуктов можно отнести экологический туризм, являющийся одним из приоритетных видов туризма.
С учетом намеченного курса страны на переход к принципам «зеленой» экономики показателен пример агротуризма не только в качестве генератора альтернативной занятости сельского населения, обеспечения финансовой поддержки экономики регионов и развития экологически «чистого» сельхозпроизводства. Агротуризм является мощным инструментом охраны окружающей среды, способствующим вовлечению в этот процесс местного населения, для которого бережное отношение к природе станет экономически выгодным.
Создание сети гостевых домов будет способствовать сохранению культуры, в том числе посредством развития ремесел на селе, организации фольклорных праздников и фестивалей.
Поскольку перспективы развития сельского туризма велики во всех регионах Казахстана местным исполнительным органам по туризму необходимо обеспечить модернизацию существующей, а при необходимости, создание новой транспортной инфраструктуры, определить механизмы государственной поддержки для становления и развития МСБ региона, занятых в туризме, обеспечить разработку методических пособий, оказание консультативной помощи предпринимателям, открывающим гостевые дома, определить действенный инструмент для информационной поддержки и продвижения гостевых домов на местном и региональном уровнях.
Для гарантирования высокого качества предоставляемых услуг необходимо решить вопрос по разработке единой классификации сельских домов отдыха, определить критерии этой классификации и выделить единые стандарты для сельских гостевых домов.
Для приграничных областей Казахстана также существуют большие перспективы для развития туризма. Целесообразно углублять международное сотрудничество, создавать и развивать совместные туристские маршруты, в том числе одно/двухдневные экскурсии для граждан сопредельных стран, проведение фестивалей культуры.
В целом, местным исполнительным органам необходимо укреплять взаимодействие с центральным уполномоченным органом в сфере туризма, пересмотреть/разработать региональные мастер-планы развития туризма на краткосрочную/долгосрочную перспективы, постоянно обновлять базы данных, содержащие перечень функционирующих туристских организаций, объектов туристской инфраструктуры, включающий места размещения по типам, развлекательные и прочие объекты.
Необходимо усилить работу с предпринимателями в сфере туризма, а также смежных сфер деятельности, определить рычаги, способствующие действенной работе инструментов государственной поддержки на местах. Определить подготовку туристских кадров в регионе одним из приоритетов, поддерживать тесный контакт с учебными заведениями, осуществляющими подготовку кадров туризма.
Также одним из приоритетных направлений деятельности для всех областей является развитие социального туризма, обеспечивающего возможности для удовлетворения потребностей в туристских услугах внутри страны определенных категорий населения, в том числе граждан пожилого возраста и людей с ограниченными возможностями. В партнерстве с частным сектором и отраслевыми ассоциациями необходимо активизировать работу по продвижению инсентив-туризма и внедрению механизма поощрения работников путевками для отдыха внутри страны. Меры по развитию социального туризма будут включать экономические стимулы для организаторов социального туризма и льготы для его участников при оказании и получении туристских услуг, создании, реконструкции и эксплуатации объектов социального туризма.

2.2. Туристские продукты
Каждый туристский кластер должен организовать разработку нескольких туристских продуктов, но выбор и приоритеты туристских продуктов зависят от потенциалов развития каждого продукта в каждом кластере. В целом, в Республике Казахстан необходимо развитие шести главных продуктов туризма:
«MICE-туризм», «Культурный туризм и турне», «Активный и приключенческий отдых», «Отдых в горах и на озерах», «Пляжный туризм» и «Кратковременный отдых».
MICE-туризм – относится к типу организованных поездок, связанных с бизнес-мотивами: деловые встречи, поощрительные туры, конференции, выставки, мероприятия, заседания рабочих групп, семинары и досуг во время деловых поездок. К основным странам, генерирующим туристские прибытия в Казахстан по данному турпродукту, относятся Европа, Казахстан, Китай и Россия.
Культурный туризм и турне – организованные туры и туры без сопровождения гида по местам культурных памятников и исторического наследия. К основным странам, генерирующим туристские прибытия в Казахстан по данному турпродукту, относятся Казахстан, Европа, Китай, Россия, Ближний Восток, Индия и страны региона.
Активный и приключенческий туризм – виды деятельности на природе, включая «мягкие» виды деятельности (кемпинг, ходьба, езда на велосипеде, полноприводном автомобиле, исследование природы, верховая езда, наблюдение за птицами, рыбалка и охота) и «жесткие» виды деятельности (гребля на каноэ, сплав на каяке, спелеология, езда на горном велосипеде, катание на лыжах по пересеченной местности, альпинизм, парапланеризм, спуск на плотах (рафтинг), скалолазание, и джип-сафари). К основным странам, генерирующим туристские прибытия в Казахстан по данному турпродукту, относятся Казахстан, Россия и Европа.
Отдых в горах и на озерах – программы различной деятельности в сфере отдыха и рекреации - проведение летнего и зимнего отдыха для пар, семей и детей, отдых во время официальных выходных дней, активные виды деятельности в горах и подготовка для спортсменов, а также экологический туризм. К основным странам, генерирующим туристские прибытия в Казахстан по данному турпродукту, относятся Казахстан, Россия и Китай.
Пляжный туризм – пребывание в прибрежных зонах с оздоровительными целями и целью отдыха, а также водные виды спорта, катание на лодках и яхтах (морской отдых). К основным странам, генерирующим туристские прибытия в Казахстан по данному турпродукту, относятся Казахстан, Россия и страны региона.
Кратковременный отдых – поездки, которые обычно длятся от одного до четырех дней, такие как туры выходного дня, посещение достопримечательностей в городе и окрестностях, отдых на природе, места культурных памятников и исторического наследия, а также кратковременные перерывы для особых случаев (например, медовый месяц, отдых на Новый год, ежегодные собрания и т.д.). К основным странам, генерирующим туристские прибытия в Казахстан по данному турпродукту, относятся Казахстан, Российская Федерация, Европа и Ближний Восток.
Первые три туристских продукта (MICE-туризм, культурный туризм и турне, а также активный и приключенческий туризм) относятся к числу результата «быстрого эффекта», учитывая, что они уже готовы или могут быть относительно легко готовыми для коммерциализации в течение следующих четырех-шести лет.
Три других туристских продукта (отдых в горах и на озерах, пляжный туризм, и кратковременный отдых) являются «стратегическими продуктами», так как их разработка требует значительных инвестиций через стратегически важные (национальные) проекты в области туризма, что подразумевает их значимость в течение от семи до двенадцати лет.
Другие туристские продукты, не включенные в упомянутые группы, это – культурно-познавательный туризм, поездки по святым местам, социальный, детско-юношеский, агроэкотуризм, развитие геопарков, а также ряд продуктов по особым интересам.
С учетом создания в городе Астане парка высококачественных медицинских клиник с высоким уровнем технологической оснащенности и относительно низкой стоимостью на некоторые медицинские услуги город Астана имеет потенциал развития медицинского туризма, привлекая не только казахстанцев, но также иностранных граждан. Эти продукты не рассматриваются в качестве первичных продуктов туризма для Казахстана, но, предоставляя определенные возможности развития в очень специфических областях, необходимо обратить внимание на развитие данных туристских направлений.

2.3. Туристские проекты
Национальные туристские проекты
Развитие упомянутых продуктов туризма подразумевает необходимость развития разнообразных проектов туризма, включая проекты национальной важности. К национальным туристским проектам относятся крупные проекты, инициированные Правительством Республики Казахстан.
Национальные туристские проекты, которые разрабатываются в настоящее время, - это курортная зона Бурабай в кластере Астана, горнолыжный курорт Южный Каскелен и Кок Жайлау в кластере Алматы, Бухтарма - Катон-Карагай в кластере Восточный Казахстан и Кендерли в кластере Западный Казахстан.
Курортная зона Бурабай – это развитие курортов высокого качества, на территории которых расположены несколько озер, объекты досуга, проведения приемов и встреч, оздоровительных мероприятий, спа, спортивных состязаний, гольфа, конных прогулок и других видов деятельности. Этот проект представляет собой развитие пяти зон с 11 гостиницами (включая Rixos Hotel), с общим количеством 5 020 койко-мест и 4 552 резиденций.
Разработку других объектов - помещения для проведения конференций и мероприятий, оздоровительные и спа-центры, сооружения для проведения спортивных мероприятий на открытом воздухе и в закрытых помещениях, поле для гольфа, центр для конных прогулок, пристань на берегу озера, кииз уй.
Общая стоимость проекта оценивается приблизительно в 1 624 млн. долларов США, которые будут инвестироваться по этапам в течение периода от 2014 года до 2030 года. Проект курортной зоны «Бурабай» описан в Системном плане развития Боровской курортной зоны Акмолинской области.
Каскелен Юг – это разработка и развитие большого международного горнолыжного курорта для зимнего и летнего отдыха и разнообразных видов деятельности. Данный проект предполагает развитие туристской инфраструктуры, включающей 3 зоны с поселками/гостиницами, апартаментами, таунхаус и шале с общей вместимостью 28 600 койко-мест. Также сопутствующие объекты для обслуживания туристов - 148 километров лыжных трасс для 31 600 горнолыжников, 27 горнолыжных подъемников и 4 985 мест для парковки.
Общая стоимость проекта оценена приблизительно в 2 205 млрд. долларов США, которые будут инвестироваться по этапам в течение последующих 20 лет. Проект «Каскелен Юг» описан в системном плане развития горнолыжной зоны города Алматы.
Кок Жайлау - это разработка и развитие круглогодичного горнолыжного курорта, отвечающего международным стандартам качества. Проектом предусматривается создание международного горнолыжного курорта в пригородной зоне города Алматы, включая пассажирские канатно-кресельные дороги, а также подведение инженерных сетей к основным объектам курорта. В рамках частного инвестирования планируется строительство отелей международного класса, шале, полей для гольфа и других объектов коммерческой недвижимости. Проект «Кок Жайлау» описан в системном плане развития горнолыжной зоны города Алматы.
Бухтарма – Катон-Карагай:
Курорт «Песчанка» – это развитие курортной дестинации с высоким качеством услуг для проведения отдыха на берегах Бухтарминского водохранилища. Данный проект предполагает развитие нескольких зон, включающих 9 гостиниц и гостевых домов, виллы, коттеджи и таунхаус общей вместимости 8 476 койко-мест, а также пристань для яхт, водный парк и спортивные сооружения.
Общая стоимость проекта - приблизительно 365 млн. долларов США (без учета транспортной инфраструктуры и коммунального хозяйства), из них размер инвестиций до 2020 года составляет 274 млн. долларов США (для 5 152 койко-мест и смежных парковочных зон, дорог и ландшафтного дизайна). Проект «Песчанка» описан в мастер-плане кластерной программы развития туризма Восточно-Казахстанской области.
Курорт «Шынгыстай» – это развитие горного курорта для зимнего и летнего отдыха и различных видов деятельности на территории ГНПП «Катон-Карагай». Данный проект предполагает строительство 5 гостиниц и гостевых домов, вилл, коттеджей и охотничьих домиков с общей вместимостью 3 266 койко-мест, разработку горнолыжных, спортивных и иных сопутствующих сооружений для обслуживания туристов. Общая стоимость проекта оценена приблизительно в 159 млн. долларов США (без учета горнолыжных объектов, транспортной инфраструктуры и коммунального хозяйства), из них размер инвестиций до 2020 года составляет 106 млн. долларов США (для 1 364 койко-мест и смежных парковочных зон, дорог и ландшафтного дизайна).
Проект «Шынгыстай» описан в мастер-плане кластерной программы развития туризма в Восточно-Казахстанской области.
Два данных курорта объединены в единую систему с совместными туристскими продуктами, такими как круизы по р. Иртыш, туры по Алтаю и др., а также общим аэропортом в Большенарымском.
Кендерли – это развитие новой дестинации для проведения пляжного отдыха, включающего также различные виды деятельности. Данный проект предполагает создание 22 гостиниц и 16 400 резиденций с общей вместимостью 60 000 койко-мест (из которых 40 000 мест – для туристов и 20 000 мест – для служащих и их семей) и прочей инфраструктуры для обслуживания посетителей - городские центры розничной торговли, сооружения для спортивных состязаний на открытом воздухе и в крытых помещениях, 3 поля для гольфа, пристань для яхт, различные сооружения общественного назначения для местного населения. Общая стоимость проекта оценивается приблизительно в 3,3 млрд. долларов США, из них размер инвестиций до 2020 года составляет 1,96 млрд. долларов США (для 36 382 койко-мест). Проект «Кендерли» описан в системном плане развития туризма зоны Кендерли.
ЭКСПО-2017
Международная специализированная выставка ЭКСПО – это крупнейшее международное мероприятие, являющееся символом индустриализации и открытой площадкой для демонстрации технических и технологических достижений.
Проведение ЭКСПО-2017 послужит значительному продвижению Республики Казахстан и ее столицы на международном уровне. Однако сравнительный анализ опыта других стран-организаторов данной выставки показывает, что деловой успех данного события зависит, в большей мере, от внутреннего рынка.
С учетом того, что в городе Астане около 5000 гостиничных номеров, уровень заполняемости которых составляет ниже среднего показателя, ввод новых гостиничных номеров будет определен дополнительно, по мере разработки проекта.
Усилия, связанные с организацией ЭКСПО-2017, должны быть направлены на создание недостающей туристской инфраструктуры, внесение «мягких» изменений и решение основных задач, касающихся повышения конкурентоспособности туристского продукта Казахстана: упрощение въездных формальностей, создание туристской и транспортной инфраструктуры, возможность обеспечения привлекательных цен и управление дестинацией и т.д.
Помимо упомянутых туристских проектов, определенных четырьмя существующими системными планами и мастер-планом, предполагаемое развитие туристских продуктов подразумевает потребность в развитии нескольких других туристских проектов национальной значимости.
Это относится к городам Астане и Алматы, кластеру Южный Казахстан, что, в свою очередь, означает, что должны быть разработаны системные планы для всех трех территорий.

Другие туристские проекты
Помимо национальных проектов имеется несколько групп проектов, перечень которых будет планомерно пополняться.
Первая группа – крупные туристские проекты или интегрированные проекты по строительству недвижимости со значительным содержанием туристского продукта, инициированные крупными частными девелоперами. Стоимость таких проектов превышает 100 млн. долларов США. Предлагаемая роль уполномоченного органа по туризму по таким проектам – согласование мастер-плана развития данных проектов на предмет соответствия данной Концепции и стратегии развития соответствующих кластеров, координация с планами развития туристской и транспортной инфраструктуры, поддержка в решении административных вопросов. Роль национальной компании при наличии соответствующего запроса со стороны инициаторов проекта – рассмотрение возможности соинвестирования в проект.
В любом случае такие проекты будут рассматриваться в рамках республиканской Карты индустриализации. На сегодняшний день к таким проектам можно отнести такие как мастер-план развития Солдатского ущелья в Алматинской области, строительство международного ипподрома в г. Алматы и другие.
Вторая группа – крупные курортные зоны регионального значения. Продвижение концепций данных курортов, включая разработку соответствующих мастер-планов, должно осуществляться по инициативе акиматов областей при поддержке социально-предпринимательских корпораций. Роль уполномоченного органа по туризму по таким проектам – отбор по утвержденной методологии оценки проектов для определения наиболее приоритетных региональных проектов, методологическая помощь акиматам в разработке мастер-планов, а также способствование получению бюджетных средств на развитие инфраструктуры данных курортных зон.
К примерам таких проектов можно отнести развитие курортных зон Баян-Аул, Каркаралы, Прибалхашье и др.
Третья группа – индивидуальные проекты по строительству гостиниц, крупных и средних туристских объектов. В случае, если данные проекты осуществляются в рамках национальных проектов, то за их отбор и развитие будет отвечать национальная компания по развитию туризма. По остальным проектам эта роль должна осуществляться акиматами регионов при соответствующей методологической поддержке со стороны уполномоченного органа по туризму.
Четвертая группа – проекты малого и среднего бизнеса по развитию въездного и внутреннего туризма и отдельных туристских продуктов. Данные проекты являются особым приоритетом в концепции. В рамках каждого кластера и национального проекта будет представлен перечень ниш для создания таких проектов, а также будет оказываться методологическая помощь любым другим обоснованным инициативам со стороны МСБ.
По национальным проектам за развитие МСБ будет отвечать национальная компания по развитию туризма, по регионам – соответствующие региональные управления туризма при акиматах регионов, в том числе с учетом предложений, разработанных в рамках системных планов. Все применимые государственные программы поддержки бизнеса должны включить туристские объекты в перечень приоритетов.
С целью обеспечения развития всех регионов необходимо создать туристскую карту по кластерному развитию туризма Республики Казахстан, которая включает в себя основные туристские ресурсы, национальные туристские кластеры, планы развития инфраструктуры.

2.4. Инфраструктура
Транспортная инфраструктура
Успешное развитие индустрии туризма обуславливается наличием высококачественной и развитой транспортной системы, соединяющей места туристского интереса внутри и вне кластера.
Воздушный транспорт играет важнейшую роль в развитии индустрии туризма ввиду того, что будет являться основным видом транспорта для въездного туризма.
Для развития воздушного транспорта рекомендуются следующие мероприятия:
усовершенствование существующих и строительство новых (небольших) аэропортов и пунктов пропуска через Государственную границу Республики Казахстан, а также вертолетных площадок;
повышение заполняемости рейсов на существующих внутренних авиамаршрутах за счет предоставления более доступных цен на авиа перевозку и разработки новых авиамаршрутов.
Проекты по развитию воздушного транспорта включают в себя, но не ограничиваются следующими мероприятиями:
расширение аэропортов в городах Астане, Алматы и Шымкенте в целях повышения их пропускной способности;
усовершенствование аэропортов в городах Усть-Каменогорске и Актау;
сооружение аэропортов в курортной зоне отдыха «Кендерли» Каракиянского района Мангистауской области и поселке Большенарым Катон-Карагайского района Восточно-Казахстанской области;
сооружение мест посадки для гидросамолетов рядом с курортом «Песчанка» и на озере Маркаколь Восточно-Казахстанской области;
сооружение вертолетных площадок в Чарынском Каньоне, городе Усть-Каменогорске, ГНПП «Катон-Карагай», у озера Маркаколь, в городах Риддер и Актау, на горе Шеркала и курорте «Кендерли».
Железнодорожный транспорт играет важную роль в функционировании и развитии товарного рынка страны и удовлетворении потребностей туристов и населения в передвижении. Основная роль железных дорог определяется большими расстояниями перевозок от главных кластеров до туристских центров.
По сравнению с другими видами пассажирского транспорта железнодорожный транспорт имеет ряд преимуществ, из которых наиболее важными являются:
регулярность перевозок независимо от времени года, суток и погоды;
невысокая стоимость перевозки по сравнению со стоимостью перевозки другими видами транспорта.
Для развития железнодорожного транспорта рекомендуются следующие мероприятия:
усовершенствование существующих и строительство новых железнодорожных путей;
усовершенствование инфраструктуры существующих железнодорожных вокзалов в городах Астане, Алматы, Актау, Усть-Каменогорске, Шымкенте, Кызылорде, Шу, Щучинске, Капчагае, Байконуре, поселке Жанаозен, а также пограничных станций (пунктов пропуска через Государственную границу Республики Казахстан) в других кластерных центрах и ключевых местах туристского интереса;
использование новых (высокоскоростных) поездов в целях сокращения длительности поездок между городами;
расширение маршрутов, включающих открытие международного сообщения со странами дальнего зарубежья.
Для развития автомобильного транспорта рекомендуются следующие мероприятия:
улучшение существующих и строительство новых пунктов пропуска через Государственную границу Республики Казахстан, центральных автовокзалов и автобусных остановок в кластерных центрах и ключевых местах туристского интереса;
усовершенствование существующих и строительство новых автодорог республиканского и регионального значений от пунктов пропуска через Государственную границу Республики Казахстан, соединяющих кластерные центры и ключевые места туристского интереса, включая остановки для отдыха на этих дорогах. Первоначальный список автомобильных дорог, подлежащих реконструкции, приведен в Приложении к настоящей Концепции.
Проекты развития автомобильного транспорта включают, но не ограничиваются следующими мероприятиями:
завершение строительства международного транспортного коридора «Западная Европа - Западный Китай», а также объектов придорожной инфраструктуры;
завершение строительства кольцевой автодороги вокруг города Алматы;
усовершенствование инфраструктуры центральных автовокзалов в поселке Бурабай, городах Щучинске, Караганде, Алматы, Капчагае, Усть-Каменогорске, Риддере, Кызылорде, Байконуре, Шымкенте, Таразе и Актау, на курортах «Песчанка» и «Шынгыстай» Восточно-Казахстанской области;
усовершенствование автобусных остановок в поселке Коргалжын, Тамгалы, ГНПП «Алтын-Эмель» и Чарынском каньоне.
Для развития водного транспорта рекомендуются усовершенствование существующих и сооружение новых портов, в том числе реконструкция порта на курорте «Песчанка» и других портов вдоль реки Иртыш, а также порта в городе Актау.
Для развития внутреннего транспорта рекомендуются следующие мероприятия:
усовершенствование существующих местных автобусных услуг путем модернизации автобусных остановок и обеспечения современными городскими автобусами в городах Астане, Алматы, Усть-Каменогорске, Шымкенте, Актау, Караганде, Семее, Кызылорде, Таразе и др.;
открытие туристских автобусных маршрутов для обзорных экскурсий и шопинг-туров в городах Астане и Алматы;
определение и внедрение стандартов качества местных услуг такси, учитывающих обеспечение остановок с указателями для такси, новые автомобили, обозначенные знаками такси, а также соответствие качества и цены поездок на такси преимущественно в городах Астане, Усть-Каменогорске, Шымкенте и Актау, а также во всех ключевых местах туристского интереса кластеров, в которых имеются/или требуются услуги такси.
Также предлагается разработать программы развития уличной инфраструктуры в крупных городах, кластерных центрах, а также центрах существующих курортных зон на основе современных стандартов (указатели и вывески, тротуары, малые архитектурные формы, публичные туалеты, элементы благоустройства для людей с ограниченными возможностями). Особую важность разработка такой программы имеет для города Астаны в рамках подготовки к проведению ЭКСПО-2017.

«Мягкая» инфраструктура
К «мягкой» инфраструктруре относятся недорогостоящие, но крайне важные проекты и мероприятия, которые повысят туристскую конкурентоспособность туристской дестинации, включающие представление высококачественной информации туристам и инвесторам, обеспечение высокого уровня образования и подготовки специалистов в сфере туризма и гостеприимства.
Проекты и мероприятия, относящиеся к информационной среде, включают, но не ограничиваются следующим:
визит-центры, предоставляющие бесплатную туристскую информацию, возможности бронирования, приобретения сувениров, книг и карт, в особенности в аэропортах, на железнодорожных вокзалах, центральных автовокзалах, а также вдоль автомагистралей;
информационные бюро, предоставляющие только туристскую информацию, но меньшего объема по сравнению с визит-центрами, в основном во время проведения крупных мероприятиях под открытым небом и в определенных местах туристских достопримечательностей;
туристские указатели в основных местах туристских достопримечательностей, гостиницах и других местах размещения, аэропортах, на железнодорожных вокзалах, центральных автовокзалах, в портах, а также других местах туристского интереса;
гарантированные программы – культурные, экскурсионные и другие программы, предлагаемые туристской дестинацией;
карты дестинации, предлагающие пакет туристских достопримечательностей, услуг и продуктов дестинации;
исследовательская деятельность спроса дестинации (например, уровень удовлетворенности посетителей), предложения (например, гостиничное обслуживание), конкурентов, продуктов и т.д.;
партнерство среди заинтересованных сторон, вовлеченных в развитие туристской индустрии - гостиниц и других мест размещения, ресторанов туристских достопримечательностей, туроператоров, авиалиний, местных исполнительных органов, университетов, средств массовой информации и др.;
формирование положительного отношения местного населения к туристам с помощью семинаров, информационных брошюр и других мероприятий, демонстрирующих положительные результаты от развития туризма;
привлечение как местных, так и иностранных инвесторов в развитие индустрии туризма Республики Казахстан.
Предлагаемые в Концепции проекты и мероприятия по подготовке кадров для сферы туризма предполагают рассмотрение возможности дальнейшего развития высшего, технического и профессионального образования, а также тренингов в сфере туризма, поддержки систем профессионального обучения и школ индустрии туризма и гостеприимства.
При условии реализации туристских проектов дополнительную потребность в кадрах желательно восполнять за счет переподготовки и повышения квалификации кадров в учебных центрах краткосрочной подготовки, в том числе в рамках подготовки к проведению в г. Астане Международной специализированной выставки ЭКСПО-2017.

2.5. Меры по дальнейшему развитию туристской отрасли
В области особо охраняемых природных территорий и лесного хозяйства
а) разработка критериев туристской привлекательности (далее - критерий), предъявляемых к приоритетным туристским проектам для долгосрочного пользования на участках ООПТ и государственного лесного фонда (далее – приоритетные туристские проекты), с учетом максимального сохранения природно-заповедного фонда республики, охраны природных ресурсов и генетических ресурсов в партнерстве с местным населением;
б) планирование туристского развития на участках государственного лесного фонда, имеющих туристский потенциал, посредством разработки генерального плана (плана) развития инфраструктуры таких территорий (далее – генеральный план), на основе лесоустроительного проекта в соответствии с критериями;
в) планирование развития туризма на участках ООПТ в генеральном плане развития инфраструктуры ООПТ (далее – генеральный план);
г) согласование генеральных планов с уполномоченным органом по туризму, который может вносить предложения по корректированию генеральных планов в части развития туризма, при этом определять проекты бальнеологического назначения для оздоровления населения и объектов для осуществления экологического туризма приоритетными для реализации в ООПТ и на участках государственного лесного фонда;
д) управление развитием туристских проектов на участках ООПТ и государственного лесного фонда может осуществляться посредством создания специализированной организации, обеспечивающей выполнение следующих функций:
поиск и привлечение инвесторов разных уровней из государственного и частного секторов для обеспечения инвестиционных потоков для освоения определенных земельных участков в туристских целях;
выбор приоритетных туристских проектов в соответствии с критериями и генеральными планами, а также осуществление сопутствующих разрешительных и согласительных процедур;
вносить предложения в дирекцию ООПТ и местные исполнительные органы по распределению и предоставлению земельных участков инвесторам для реализации приоритетных туристских проектов при наличии положительной экологической экспертизы предлагаемого проекта;
контроль за выполнением проектов инвесторами в соответствии с генеральными планами инфраструктуры и экологическими требованиями;
разработка иных альтернативных механизмов управления туристскими проектами и взаимодействие государства и частных инвесторов в развитии и управлении туристской инфраструктурой;
е) при устойчивом использовании и управлении участками ООПТ и государственного лесного фонда по реализации туристских проектов необходимо обеспечить следующие меры:
усилить ответственность пользователей ООПТ и государственного лесного фонда за нанесение ущерба природной среде (незаконная рубка, загрязнение водоемов, порча природного слоя земли и т.д.);
рассмотреть механизмы поощрения природопользователей при увеличении площадей лесных насаждений, восстановлении объектов природно-заповедного фонда.
В области земельных отношений
Выделение земельных участков инвесторам для строительства гостиниц и другой туристской инфраструктуры в ООПТ, в землях водного, государственного лесного фондов и землях общего пользования для максимального использования земельного потенциала инвесторами, гарантирование государством безопасности вложений и обеспечение доступа инвесторов к финансовым ресурсам для соответствующих инвестиций, может обеспечиваться следующими альтернативными механизмами:
а) создание правовых инструментов приобретения в частную собственность земельных участков инвесторами в целях развития туристских проектов, за исключением земель ООПТ и лесного фонда;
б) усовершенствование действующего института долгосрочного использования участков ООПТ и лесных ресурсов в целях развития туристских проектов, в том числе, усовершенствование условий договора долгосрочного возмездного пользования/лесопользования (далее - договор) земельным участком для осуществления туристской и рекреационной деятельности посредством следующих возможных мер:
увеличение максимального срока долгосрочного возмездного пользования/лесопользования земельным участком;
предусмотрение автоматического продления договора на срок, определенный в договоре;
ограничение прав уполномоченного органа по расторжению договора в одностороннем порядке, вместе с тем, в случае расторжения договора по инициативе государства в отсутствие каких-либо нарушений со стороны инвестора, предусмотрение осуществления компенсационных выплат в размере, разумно оправдывающем вложения инвестора;
при отсутствии серьезных нарушений со стороны инвестора условий договора, увеличение срока уведомления (об отказе в продлении договора) на более значительный срок (от 5 до 10 лет), такое уведомление должно содержать обоснование отказа и быть согласованным с заинтересованными государственными органами, включая первоначально участвовавших в выдаче разрешения на использование земельного участка;
предусмотрение возможности передачи прав и обязательств лесопользования для целей туристского проекта третьим лицам при условии продолжения реализации проекта;
в) вместе с тем в качестве альтернативной меры при предоставлении земельных участков в пользование или в собственность предлагается предоставление инвесторам опциона на пользование/приобретение земельного участка;
г) разрешение строительства сезонных построек и легких архитектурных форм (прибрежных кафе) на земельных участках водных полос без использования тяжелых строительных материалов.
В области специальных туристских зон (СТЗ)
В отношении СТЗ предлагается реализация следующих мер:
а) создание специально определенных зон с особым правовым режимом, применяемым для реализации туристских проектов в ООПТ, землях лесного фонда и других территориях, может обеспечиваться следующими мерами:
определение понятия СТЗ в качестве вида специальных экономических зон с особым регулированием или самостоятельной концепцией;
определение особого режима СТЗ, включающего в себя упрощенный льготный порядок реализации туристских проектов, в том числе при получении разрешения на привлечение иностранной рабочей силы, выделение земельных участков для строительства туристской инфраструктуры и т.д.;
упрощение и ускорение прохождения разрешительных процедур и получения соответствующих разрешений государственных органов при освоении земельных участков, строении и др.;
обеспечение механизма эффективного управления СТЗ и обслуживания инвесторов по принципу «одного окна».
В области социального туризма
Внедрение туристских сертификатов в качестве документов, стимулирующих социальный туризм посредством вовлечения государства, работодателей и работников к механизму частичного субсидирования может обеспечиваться следующими мерами:
а) оптимизация регулирования правового статуса туристского сертификата как документа строгой отчетности, осуществляющего две функции - бухгалтерского и статистического учета (для оценки правильности формирования налогооблагаемой базы и для оценки туристских потоков, прогнозирования и планирования туризма в дестинации);
б) определение требований, предъявляемых к надлежащей форме и виду туристского сертификата и правилам его использования.
В области налогообложения
Рассмотреть возможность применения дополнительных мер налогового стимулирования туристской отрасли, в том числе в области социального туризма.
В области упрощения процедур миграционного контроля и оформления виз
Предлагается реализация следующих мер:
а) продолжение работы по отмене или упрощению визового режима для граждан экономически стабильных государств, обеспечивающих поток туристов в страну;
б) упрощение процесса регистрации и учета иностранных граждан, в том числе, создание перечня стран для упрощенной процедуры регистрации и учета иностранных граждан, подачи заявки на регистрацию онлайн и осуществления электронной регистрации;
в) продление сроков обязательной регистрации иностранных граждан до одного месяца, отмена их обязательной перерегистрации при смене места регистрации.
В области пограничного контроля
а) разработка и утверждение решением Правительства Республики Казахстан стандарта государственной услуги «Пограничный контроль»;
б) в целях развития экологического туризма по популярным туристским маршрутам на приграничных территориях, а также пролегающим через территорию сопредельных государств, изучение вопроса по упорядочению прохождения туристами международных маршрутов через открываемые в установленном порядке пункты пропуска через Государственную границу Республики Казахстан.
В области авиационного пространства
рассмотреть возможность реализации мер, направленных на создание конкурентных условий для развития рынка внутренних авиаперевозок, в том числе дальнейшее развитие программы субсидирования внутренних авиарейсов.
В области туристских услуг
Обеспечение контроля за качеством оказания туристских, в том числе гостиничных услуг, посредством введения следующих возможных мер:
а) разработка обязательных квалификационных требований/стандартов, предъявляемых к работникам туристской индустрии, непосредственно оказывающим туристские услуги (гиды, работники туристских агентств, переводчики в индустрии туризма) в сфере въездного и внутреннего туризма;
б) разработка механизма контроля и мониторинга за надлежащим оказанием туристских услуг в сфере въездного и внутреннего туризма.
В области прав на недвижимое имущество
Внедрение понятной для инвесторов процедуры регулирования клубной системы отдыха, позволяющей приобретать в собственность или в долгосрочное возмездное пользование долю в туристской недвижимости, с последующей возможной сдачей внаем, что может обеспечиваться следующими мерами:
а) учреждение института «тайм-шэр», как вида ограниченной общей долевой собственности, дающей право на долгосрочное или пожизненное пользование и распоряжение долей объекта туристской недвижимости в целях обеспечения финансовой доступности проживания в туристских объектах для отдыхающих и гарантированного владения долей туристского объекта на праве ограниченной долевой собственности или долгосрочной аренды;
б) определение организационно-правовой структуры и системы управления клубов отдыха, участие в которых дает право на долгосрочное или пожизненное пользование и распоряжение долей объекта туристской недвижимости с учетом особенностей и специфики «тайм-шэр»;
в) определение объема прав и ограничений, участников, условий типовых договоров в рамках «тайм-шэр» (определение условий выкупа и последующей сдачи внаем доли), а также гарантий защиты права на долю объекта туристской недвижимости от притязаний третьих лиц по неисполненным обязательствам со стороны управляющих структур соответствующих клубов отдыха;
г) определение понятий «туристский объект», «туристская недвижимость», «туристское оборудование» и других смежных понятий.

2.6. Институциональная структура
Для выполнения поставленных Концепцией задач рекомендуется укрепить существующую институциональную структуру, а также усилить систему их взаимодействия в развитии туристской индустрии и отрасли в целом. В этой связи предлагается:
1. Расширение деятельности Совета по туризму при Правительстве Республики Казахстан.
2. Усиление и расширение деятельности региональных управлений туризма при местных исполнительных органах областей, города республиканского значения для осуществления развития пяти туристских кластеров.
3. Рассмотреть возможность создания Национальной компании по развитию туризма под контролем Правительства Республики Казахстан для разработки и реализации крупных туристских проектов, привлечения частных инвестиций.
Планирование и управление
Совет по туризму при Правительстве Республики Казахстан
Правительство Республики Казахстан сохранит руководящую роль в разработке политики туризма в качестве основного координатора исполнения государственной политики и деятельности государственных органов, направленных на развитие туристской отрасли.
В настоящее время Совет по туризму осуществляет свою деятельность в качестве консультативно-совещательного органа при Правительстве Республики Казахстан.
Уполномоченный орган в сфере туризма – государственный орган, ответственный за формирование и реализацию государственной политики в сфере туристской деятельности, привлечение инвестиций в туристскую отрасль, осуществление государственного контроля за соблюдением законодательства Республики Казахстан о туристской деятельности.
Региональные управления туризма при местных исполнительных органах областей, города республиканского значения
Для обеспечения эффективной работы в областях и развития пяти туристских кластеров в регионах необходимы дальнейшее совершенствование структуры государственного управления на областном, районном и городском уровнях, в том числе увеличение их численности, путем внесения изменений в утвержденную типовую структуру и оптимизацию функций, возложенных на управления, в том числе:
проектирование и профессиональная разработка предлагаемого туристского продукта (в долгосрочном плане) на региональном уровне;
поддержка и содействие продвижению и реализации туристского продукта, проектов на региональном уровне;
продвижение дестинации, в том числе создание бренда и формирование имиджа;
координация и управление туристскими дестинациями;
постоянная поддержка туристских информационных центров, а также обеспечение их доступности для туристов;
согласование ежегодного оперативного и маркетингового планов по продвижению туризма с уполномоченным органом в сфере туризма;
разработка, организация и проведение специальных мероприятий для развития и продвижения дестинации;
осуществление процедур классификации посредством выдачи сертификата местам размещения гостиничного типа, обеспечение контроля мест размещения за выполнением туристских услуг.
Вместе с тем предлагается усилить взаимодействие местных исполнительных органов областей, города республиканского значения и уполномоченного органа в сфере туризма.
Развитие и продвижение
Национальная компания по развитию туризма
Для продвижения наиболее приоритетных национальных туристских проектов в контексте развития туризма предлагается рассмотреть возможность учреждения Национальной компании по развитию туризма под контролем уполномоченного органа в сфере туризма. В основные функции компании предполагается включение следующих полномочий:
поддержка и реализация сопутствующих программ, в частности, в сфере строительства и основной инфраструктуры;
привлечение инвесторов и операторов туристских проектов к участию в ключевых национальных проектах, выполнение основной роли в планировании и развитии таких проектов; и, следовательно,
управление и осуществление передачи земельных участков в пользование/собственность инвесторам и операторам для реализации;
разработка и предоставление мер государственной поддержки инвесторам и операторам туристских проектов.
Также целесообразно наделение компании следующими функциями:
поддержкой государства в отведении земельных участков, в том числе находящихся в частной собственности для строительства объектов туризма;
правом получения прибыли от реализации инвестиционных проектов в сфере туризма.

2.7. Имиджевая стратегия
В рамках развития имиджевой стратегии рассмотреть возможность решения следующих мер:
разработка туристского бренда для работы на международных рынках, а также интернет-маркетинг, включая размещение информации посредством поискового маркетинга (SEM), баннеров на специализированных вебсайтах, мобильной рекламы, продвижения инструментов Веб (Web) 2.0, а также создание специализированной онлайн-платформы, отражающей все туристские предложения по Казахстану и предоставляющей функции онлайн-бронирования;
открытие туристских представительств Казахстана в ключевых рынках. На первом этапе предлагается открытие одного представительства в России, Гонконге и одного для стран Западной Европы, в последующем, планируются более полный охват азиатского рынка, а также увеличение количества представительств в Европе;
стимулирование участия казахстанских туристских компаний к продвижению своих турпродуктов на международном рынке, в том числе за счет частичного субсидирования участия в международных туристских выставках;
организация выездных мероприятий, в том числе ознакомительных туров по Казахстану для представителей средств массовой информации и зарубежных профессионалов индустрии туризма с целью информирования и продвижения туристских продуктов Казахстана.

2.8. Меры быстрого эффекта
Развитие туристской отрасли в Казахстане уже в течение следующих двух лет может привести к ощутимым коммерческим результатам при выполнении следующих условий:
надлежащая комплектация и коммерциализация определенных туристских продуктов;
увеличение объема и сокращение стоимости авиасообщений внутри Казахстана, а также между Казахстаном и другими странами;
профессиональное определение и реализация конкретных мероприятий по продвижению.
На основании указанных выше критериев можно будет достигнуть следующих «быстрых результатов»:
создание продуктов MICE-туризма в городах Астане и Алматы при приоритете международных конференций и больших событий;
создание конференц-бюро - государственной специализированной компании, которая является координирующим и связующим звеном между городскими властями и бизнесом, обеспечивая эффективное продвижение и представительство городов Астаны и Алматы на рынке международных встреч, а также адекватное распределение нагрузки на туристскую инфраструктуру в течение года посредством привлечения новых мероприятий в осенне-зимний период;
разработка нескольких туров в кластерах Восточный Казахстан и Южный Казахстан, а также по всему Казахстану;
проведение онлайн-мероприятий по продвижению, в том числе мероприятий на ведущих интернет-платформах, таких как Гугл Планета Земля и ТрипЭдвайзор (GoogleEarth и TripAdvisor) и с помощью социальных сетей, таких как «Facebook» и «Twitter».
Для реализации крупных туристских проектов и последующего управления созданными инфраструктурными объектами, туристскими ресурсами существует потребность в специалистах туризма высшего звена, управленцев туристской индустрии. В этой связи предлагается рассмотреть возможность сотрудничества с Назарбаев Университетом.
Кроме того, в течение 2013 года, предлагается осуществить внедрение системы обучения в виде тренингов и курсов по повышению квалификации в сфере туризма для руководителей туристских компаний и объектов мест размещений с целью повышения качества предоставляемых услуг и системы внутреннего менеджмента, в том числе с привлечением Австрийской компании WIFIINTERNATIONAL, с которой уже подписан Меморандум о взаимопонимании в рамках визита Главы государства в Австрийскую Республику. В целях представления информации для текущего потока туристов, предлагается запустить пилотные «визит-центры» в городах Астане и Алматы.
Вместе с тем, учитывая темпы развития туризма в стране, а также в целях оптимального увеличения мультипликативного эффекта на экономику представляется необходимым одновременное включение в соответствующие отраслевые программы и планы приоритетное развитие смежных секторов, в том числе:
1. Пищевая промышленность, в т.ч. национальных продуктов (продукты питания, производство напитков).
2. Проектные и строительные услуги по строительству гостиничных и туристских объектов.
3. Индустрия развлечений и отдыха, в т.ч. киноиндустрия, производство изделий для развлечений, игрушек, деятельность в области развлечений и т.д.
4. Все виды ремесленничества, в т.ч. национальная сувенирная продукция.
5. Индустрия питания, в т.ч. современная национальная кухня.

ПРИЛОЖЕНИЕ

Перечень нормативных правовых актов, посредством
которых предполагается реализация Концепции

Реализация задач Концепции обеспечивается посредством следующих нормативных правовых актов:
1. Конституция Республики Казахстан.
2. Стратегия "Казахстан-2050": Новый политический курс состоявшегося государства.
3. Кодексы Республики Казахстан: Гражданский, Земельный, Водный, Лесной, Налоговый, Экологический, об административных правонарушениях и др.
4. Законы Республики Казахстан: «О туристской деятельности в Республике Казахстан», «Об особо охраняемых природных территориях», «О правовом положении иностранцев», «О государственной регистрации прав на недвижимое имущество», «О миграции населения» и др.
5. Государственная программа по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010-2014 годы, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 19 марта 2010 года № 958.
6. Отраслевая программа по развитию перспективных направлений туристской индустрии Республики Казахстан на 2010-2014 годы, утвержденная постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 октября 2010 года № 1048.
7. Постановления Правительства Республики Казахстан: «Об утверждении перечня особо охраняемых природных территорий республиканского значения» от 10 ноября 2006 года № 1074, «Об утверждении Правил осуществления туристской и рекреационной деятельности в государственных национальных природных парках и выдачи разрешения на использование под объекты строительства участков государственных национальных природных парков, предоставленных в пользование для осуществления туристской и рекреационной деятельности» от 7 ноября 2006 года № 1063, «Об утверждении Правил въезда и пребывания иммигрантов в Республике Казахстан, а также их выезда из Республики Казахстан и Правил осуществления миграционного контроля, а также учета иностранцев и лиц без гражданства, незаконно пересекающих Государственную границу Республики Казахстан, незаконно пребывающих на территории Республики Казахстан, а также лиц, которым запрещен въезд на территорию Республики Казахстан» от 21 января 2012 года № 148 и др.
8. Стратегические планы центральных и местных исполнительных органов.

Список сокращений:

Институты и компании:
SMIT - Марокканское общество инжиниринга в туризме
БММТ - Бюро международного молодежного туризма
ВАО - внешнеэкономическое акционерное общество
ВЦСПС - Всесоюзный центральный совет профессиональных союзов
КАГИР - Казахстанская ассоциация гостиниц и ресторанов
КТА - Казахстанская туристская ассоциация
НТА - Национальная туристская администрация
ООН - Организация Объединенных Наций
ПС КНБ - Пограничная служба Комитета национальной безопасности
ЦСТЭ - Центральный совет по туризму и экскурсиям
ЮНВТО - Всемирная туристская организация
ЮНЕСКО - Организация Объединенных Наций по вопросам образования, науки и культуры

Страны и регионы:
EС – Европейский союз
ОАЭ – Объединенные Арабские Эмираты

Другие используемые термины и сокращения:
MICE – встречи, поощрительные туры, конференции/форумы и выставки/события
SEM (с англ. searchenginemarketing) – поисковый маркетинг
ВВП – валовый внутренний продукт
ГНПП - государственный национальный природный парк
ГПЗ - государственный природный заповедник
МСБ – малый и средний бизнес
ООПТ – особо охраняемая природная территория
ТЭО – технико-экономическое обоснование
Дестинация (англ. destination) – местонахождение - место назначения, страна, город или другое административно-территориальное месторасположение.
Туристский «опыт» - получение туристами незабываемых впечатлений, положительных эмоций в процессе отдыха.
Турне – путешествие, поездка по круговому маршруту.
Категории 1*, 2*, 3*, 4*, 5* - категории классификационной системы гостиниц по звездам в соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан.
Кииз уй (каз. яз. - киіз үй) – традиционное переносное жилище казахов
Конференц-бюро (англ. Convention Bureau) - профессиональные городские (региональные) структуры, созданные для успешного развития MICE-туризма.
«Зеленая экономика» - экономика, основанная на бережном отношении к природным ресурсам, значительно уменьшающая экологические нагрузки и риски.
«Тайм-шэр» (англ. timeshare) - долевое, фракциональное владение жилищными единицами жилого помещения или жилого дома отдельными собственниками на праве квази-частной собственности, при этом квази означает, что такое право собственности является ограниченным; первичный собственник, непосредственно осуществляющий право собственности на жилое помещение или жилой дом (отель, гостевой дом), осуществляет продажу или долгосрочную аренду (срок аренды должен быть длительным, например 99 лет) гостиничных номеров/жилищных единиц/фракций, при этом покупатели, выступая квази-собственниками, имеют право последующей сдачи внаем таких фракций.

"Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 ақпандағы № 192 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
«Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі С.Ахметов

Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасы бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі осы Жарлықтан туындайтын шараларды қабылдасын.
3. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2013 жылғы № Жарлығымен
бекітілген

Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасы Мазмұны

КІРІСПЕ
1. ҚАЗАҚСТАНДА ТУРИСТІК САЛАНЫ ДАМЫТУДЫҢ ПАЙЫМЫ.
1.1. Қазақстандағы туризм индустриясының ағымдағы жай-күйін талдау
1.2. Туризм саласын дамыту аясындағы мемлекеттік қолдаудың озық әлемдік тәжірибесін талдау
1.3. Нарықтың ұзақ мерзімді негізгі үрдістерін талдау және олардың Қазақстандағы сырттан келушілер туризмі мен ішкі туризмді дамытуға әсері
1.4. Қазақстанда туризм индустриясын дамытудың күшті және осал тұстарын, мүмкіндіктері мен қауіптерін талдау
1.5. 2020 жылға дейін Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың стратегиялық негіздемесі және пайымы
1.6. 2020 жылға дейін Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың мақсаттары, міндеттері, кезеңдері және күтілетін нәтижелері
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСЫН ДАМЫТУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАТТАРЫ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ТӘСІЛДЕРІ
2.1. Туристік кластерлер
2.2. Туристік өнімдер
2.3. Туристік жобалар
2.4. Инфрақұрылым
2.5. Туристік саланы одан әрі дамыту жөніндегі шаралар
2.6. Институционалдық құрылым
2.7. Имидждік стратегия
2.8. Жылдам әсер шаралары
ҚОСЫМША
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейін тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауын, Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010–2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны, туризмді маңызды әлеуметтік-экономикалық бағыттардың бірі ретінде дамыту бөлігінде бәсекеге қабілеттілігі мен тартымдылығын көтеру үшін Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын іске асыру мақсатында әзірленді.
Тұжырымдама халықаралық тәжірибені ескере отырып, Қазақстан Республикасы туристік саласының қазіргі жай-күйіне кешенді талдау жасау негізінде әзірленді және туризмді дамытудың стратегиялық пайымын, республиканың туристік саласын 2020 жылға дейінгі дамытудың негізгі қағидаттарын қамтиды, осы саладағы мемлекеттік саясатты іске асырудың мақсаттарын, міндеттерін және кезеңдерін айқындайды.
2020 жылға дейін инвестицияларға қажеттілік шамамен 9 785, 3 млн. АҚШ долларын, оның ішінде мемлекеттік бюджеттен 4 367,7 АҚШ долларын құрайды. Мемлекеттік бюджеттен бөлінетін нақты қаржыландыру көлемі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 11 қазандағы № 1048 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы туристік индустриясының перспективалы бағыттарын дамыту жөніндегі 2010–2014 жылдарға арналған бағдарламаға өзгерістер мен толықтырулар енгізу және Қазақстан Республикасы туристік индустриясының перспективалы бағыттарын дамыту жөніндегі 2015–2020 жылдарға арналған бағдарламаны әзірлеу сатысында мемлекеттік бюджет мүмкіндіктеріне қарай айқындалады. Тиісінше нысаналы индикаторлар түзетілетін болады.
Жүргізілген талдау нәтижесінде туристік нарықты дамытудың ұзақ мерзімді үрдістері, туризм түрлері, туристерді қабылдауға әзірлік және туристік тартымдылық деңгейі бойынша бөле отырып, негізгі туристік кластерлер, өнімдер мен объектілер айқындалды.
Тұжырымдама инфрақұрылым құру және жетілдіру, туристік бағыт ретінде оның тартымдылығын жоғарылату үшін Қазақстанның тартымдылығын арттыру үшін оның имиджін қалыптастыру жолымен туризм индустриясын тұрақты дамытуға бағытталған.
Тұжырымдама шеңберінде әзірленген Қазақстан Республикасының туризмін, Ақмола облысының Бурабай курорттық аймағын, Алматы қаласы маңындағы тау шаңғысы аймағын, Кендірлі демалыс аймағын дамытудың жүйелі жоспарларына, сондай-ақ Шығыс Қазақстан облысында туризмді дамытудың кластерлік бағдарламасының мастер–жоспарына сәйкес ұлттық деңгейде іске асыруға ұсынылатын ірі жобалар тізбесі қалыптасты.
Сондай-ақ, халықаралық тәжірибе мен сала қажеттіліктері негізінде мемлекеттік реттеу мен ұлттық туристік өнімді ілгерілетудің тұжырымдамалық үлгісі айқындалды.
Сырттан келушілер туризмін дамыту үшін елдің тартымдылық деңгейін арттыру, инвесторларды тарту және туризм саласындағы ұлттық статистика жүйесін жақсарту, сондай-ақ, республиканың туристік өңірлеріндегі инфрақұрылымды дамыту жөніндегі шаралар әзірленді.
Тұжырымдама қазақстандық сарапшылар қоғамдастығына жан-жақты пысықтаудан және талқылаудан өтті. Бұл құжат Horwath HTL, Ecosign Mountain Resort Planners Ltd, THR, IPK Internationalірі халықаралық консалгтингтік компанияларының ұсыныстарын және 2012 жылы жүргізілген Қазақстандағы туристік әлеуетті зерттеулер нәтижелерін қамтиды.

1. ҚАЗАҚСТАНДА ТУРИСТІК САЛАНЫ ДАМЫТУДЫҢ ПАЙЫМЫ 1.1. Қазақстандағы туризм индустриясының ағымдағы жай-күйін талдау

Туристік ұсыныс. Әлемдік экономиканың қазіргі даму жағдайында туризм саласы жетекші және серпінді дамып келе жатқан салалардың бірі болып табылады. Бүкіләлемдік туристік ұйым деректері бойынша туризм тауар мен қызмет көрсетулердің (7,4 %) әлемдік экспортында тек автокөлік, химия және отын өнімдерінінің экспортына жол бере отырып, төртінші орынды иеленеді. Ал кіріс жағынан бұл сала әлемде мұнай өндіру өнеркәсібі мен машина жасаудан кейін үшінші орынды иеленді.
Қазақстан бай туристік-рекреациялық мүмкіндіктерге ие бола отырып, туризмнің жеткілікті деңгейде дамымауымен сипатталады. Туризм үлесі жалпы ішкі өнімде шамамен 0,3 %-ды ғана құрайды. 2011 жылы туристік қызметтен кіріс көлемі 145,3 млрд. теңгені құрады, бұл 2008 жылғыдан 2 есе артық (77,6 млрд. теңге). Республика бюджетіне төленген салық 20,6 млрд. теңгені құрады, саладағы туристік қызметпен шұғылданатындар саны 158700 адамды құрады.
2012 жылғы қаңтар-қыркүйекте туристік қызметтен түскен кірістер көлемі 91,8 млрд. теңгені құрады, бұл 2011 жылғы қаңтар-қыркүйекке қарағанда 11,5 % (82,3 млрд. теңге) артық. Туристік ұйымдар мен орналастыру орындарында жұмыс істейтіндер саны 26 940 адамды құрады.
2011 жылы елде 1715 туристік ұйым жұмыс істеді және туристік фирмалар 630,6 мың адамға қызмет көрсетті, бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 29,6 %-ға артық (2010 жылға 486,5 мың адам). Туристік қызметтің құрылымында ішкі туризм 32,2 %, кіру туризмі – 5,7 %, сыртқа шығушылар туризмі – 62,1 % құраған. Егер осы көрсеткіштерді 2010 жылғы деректермен салыстырсақ, онда сыртқа шығушылар туризмінің 56,4 %-дан 62,1 %-ға дейін ұлғаюы, ішкі туризмнің туристерге қызмет көрсетудің жалпы құрылымында 35,4 %-дан 32,2 %-ға азайғаны байқалады.
2012 жылғы қаңтар-қыркүйекте елде 1 950 туристік ұйым жұмыс істеді және туристік фирмалар 494,1 мың адамға қызмет көрсетті, бұл 2011 жылғы сәйкес кезеңдегі көрсеткіштен 10,6 % (446,5 мың адам) артық. Туристік қызмет құрылымында ішкі туризм 18,6 %-ды, кіру туризмі – 31,4 %-ды, шығу туризмі – 50 %-ды құраған. Егер осы көрсеткіштерді 2011 жылғы қаңтар-қыркүйек айларындағы деректермен салыстырсақ, онда сыртқа шығушылар туризмнің 43,7 %-дан 50 %-ға дейін ұлғаюы, ішкі туризмнің туристерге қызмет көрсетудің жалпы құрылымында 28 %-дан 18,6 %-ға азаюы байқалады.
Қазақстанға келетін туристік ағындарды талдау республиканың шетел туристері үшін тиісті деңгейде тартымды емес екенін көрсетеді, осыған байланысты елімізге келетін туристер саны дағдарысқа дейінгі көрсеткіштерден айтарлықтай артта қалып отыр.
Қазақстанның туристік өнімінің бірегейлігіне қарамастан, бәсекеге қабілеттілігі жеткіліксіз және шетелдік аналогтарға қарағанда, қызмет көрсетудің қолжетімділігі, туристік қызметтердің деңгейі мен бағасы жағынан ұтылып отыр.
2011 жылғы жағдай бойынша Қазақстанда 1642 орналастыру орындарында 81015 төсек-орын болды, бұл 2010 жылға қарағанда 6,5 % төсек-орынға артық. Төсек орындарды жалпы орналастыру орындарының санының 63,5 %-ын қонақ үйлер құрады, олардың 27,0 %-ы – санаты бар қонақ үйлер және 36,5 % – санаты жоқ қонақ үйлер. Орналасу орындарының 40,5 % негізгі бөлігі Алматы – 17,1 %, Астана – 9,6 % қалаларында шоғырланған, сондай-ақ оларға жақын Алматы және Ақмола облыстары тиісінше 6,6 % және 7,2 %. Шығыс Қазақстан облысында 19,7 %, Қарағандыда – 11,7 %, Павлодарда – 6,2 % және республиканың басқа да облыстарында 21,9 % орналасу орындары шоғырланған.
Сыйымдылығы 29584 төсек-орын болатын 873 қонақ үйлер төсек-орындарының 57,5 %-ын құрайтыны және санаты жоқ екенін атап өткен жөн. Санаты бар, сыйымдылығы 213 қонақ үйде төсек-орындардың жалпы санынан 42,5 %-ын құрайтын 21 882 төсек-орын, олардың көпшілігі төсек-орындар 4* санатты – 35,6 %, 3* – 29,3 %, және 5* – 19,5 % қонақ үйде шоғырланған, қонақ үй төсек–орындарының 15,6 %-ы 2* және 1* санатты қонақ үйлерге тиесілі.
2012 жылғы қаңтар-қыркүйектегі жағдай бойынша Қазақстанда сыйымдылығы 82 435 төсек-орын болатын 1 484 төсек-орындық орналастыру орны жұмыс істеді, бұл 2011 жылғы қаңтар-қыркүйекке қарағанда 1,4 % төсек-орынға артық. Төсек-орындардың жалпы санының 61,1 %-ын, 27,0 %-ы санаты бар қонақ үйлер және 34,1 %-ы санаты жоқ қонақ үйлер, ал 38,9 %-ын басқа да орналастыру орындары құрады.
Төмендегіні ескерсек, 2011 жылы Қазақстан Республикасында орналасу орындарында нөмірлік қор жүктемесінің орташа коэффициенті 24,0 %-ды құрады (2010 жылмен салыстырғанда 20,3 %):
қонақ үйлерде көрсеткіш 30,5 %-ды құрады. (39,0 %-ы –санатты қонақ үйлерде және 24,3 %-ы санаты жоқ қонақ үйде), бұл ретте толымдылықтың ең жоғарғы деңгейі 5* санатты қонақ үйлерде (49,5 %), ең төменгі деңгей 1* қонақ үйлерде - 21,9 % тіркелген;
басқа орналасу орындарында бұл көрсеткіш 12,5 %-ды құрады.
2012 жылғы қаңтар-қыркүйекте сыйымдылығы 28 140 төсек-орын болатын 838 қонақ үй қонақ үйлердегі жалпы төсек-орындар санының 34,1 %-ын құрады және олардың санаттары жоқ. Санаты бар, сыйымдылығы 22 199 төсек-орындық, қонақ үйдегі төсек-орындардың жалпы санының 27 %-ын құрайтын 214 қонақ үй бар, олардың көпшілігі 4 * санатты қонақ үйлерге - 32,5 %, 3 * санатты - 31,3 %, және 5 * санатты қонақ үйлерге - 19,2 % шоғырландырылған. 2* және 1* санатты қонақ үйлерге қонақ үйдегі жалпы төсек-орындар санының 17 %-ы тиесілі.
Нөмірлік қор жүктемесінің жоғарғы коэффициенті Маңғыстау – 88,4 % және Атырау облыстарында - 47,8 %-ды құрайды. Ең төменгі коэффициент Солтүстік Қазақстан - 11,6 %-ды және Алматы облыстарында - 8,4 %-ды құрайды. Астана және Алматы қалаларында тіркелген нөмірлік қор жүктемесінің орташа деңгейі тиісінше 31,1 %-ды және 26,8 %-ды құрайды.
2012 жылғы қаңтар-қыркүйекте Қазақстан Республикасында орналасу орындарында нөмірлік қор жүктемесінің коэффициенті 26,1 %-ды құрады (2011 жылғы қаңтар-қыркүйектегі 22,0 %-бен салыстырғанда), оның ішінде:
қонақ үйлердегі көрсеткіш 36,6 % (38,1 %-ы санаты бар қонақ үйлерде, және 29,0 %-ы санатсыз қонақ үйлерде), бұл ретте толымдылықтың ең жоғары деңгейі 5* санатты қонақ үйлерде (48,1 %), ең төменгі деңгей 1* санатты қонақ үйлерде (29,2 %) тіркелді;
басқа орналасу орындарында бұл көрсеткіш 14,0 %-ды құрады.
Астана және Алматы қалалары ең маңызды туристік орталықтар болып табылады, онда халықаралық стандарттарға сай келетін орналастыру орындарының неғұрлым көпшілігі шоғырланған. Аталған қалалардан тысқары орналасқан орналастыру орындары халықаралық сапа стандарттарына сәйкес келмейді және негізінен қазақстандық туристерге бағытталған. Ірі қалаларда 3* және 4* санаттағы қонақ үйлер тапшы.
Қазақстандық туристік нарықта халықаралық қонақ үй брендтерінің қатысу деңгейінің төмен екені байқалады. Барлық халықаралық қонақ үй компаниялары төрт бизнес-дестинацияларда: Астана, Алматы, Атырау, Ақтау қалаларында орналасқан.
Қонақ үйлер қызметтерінің деңгейі жоғары орналасу орындарында тұру бағасы өзге елдердегі жетекші туристік дестинацияларға ұқсас қонақ үйлердегілерге қарағанда, айтарлықтай жоғары. Астана және Алматы қалаларында 5* санатты халықаралық бренд қонақ үйлерінде нөмірдің құны Еуропаға қарағанда 2-3 есе жоғары. Басқа орналасу орындарындағы қызмет бағалары – пансионатта, туристік базаларда, кемпингте, келушілерге арналған жатақханаларда және басқаларында айтарлықтай төмен.
Жоғарылатылған бағалар орналастыру орындарының төмен толтырылуына, бәсекелес ортаның жетіспеушілігіне және бизнес-туристерден күшті тәуелділікке байланысты. Ұсынылатын қонақ үйлер қызметтерін қоса алғанда, туристік қызметтер шектеулі сервиспен ұсынылады және әлсіз реттелген.
Тұру және әуе билеттеріне жоғары бағалар Қазақстанға тур бағасын едәуір арттыратынын және тиісінше халықаралық нарықтағы баға бойынша оның бәсекеге қабілеттілігін төмендететінін атап өткен жөн.
Орналастыру орындарының, оның ішінде қонақ үйлердің, пансионаттардың, үйлердің және демалыс базаларының, сондай-ақ шипажай-курорттық мекемелердің материалдық базасы физикалық тозуының жоғары деңгейімен сипатталады. Бүгінгі күні көптеген қонақ үйлерде санаттың болмауына байланысты туристер үшін тұратын орындарында ұсынылатын қызметтер сапасы халықаралық талаптарға сәйкес келмейді.
Туристік ұсыныстардың жалпы деңгейі төмен күйінде қалып отыр, бұл туристік өнімдер дамуының жеткіліксіз деңгейіне және туристерге арналған мамандандырылған қызметтердің және жайлы жағдайлардың жетіспеуіне байланысты. Бұл визит-орталықтарының болуына, туристік дестинациялардағы белгілер мен көрсеткіштерді орнатуға және т.б. қатысты.
Қазақстандағы ішкі және сырттан келуші туризміне сұраныстың артуы 2000 жылдан бастап 2007 жылға дейінгі кезеңде қарқынды түрде өсті, кейіннен экономикалық дағдарысқа байланысты 2008 және 2009 жылдары төмендеуі байқалды. Экономиканың қайта қалпына келуімен туризмге сұраныстың 2010 жылы жаңғыртылды және 2011 жылы туристік келудің саны 11,7 %-ға артып рекордтық деңгейге жетті, түнеу саны 2010 жылға қарағанда 25,9 %-ға артты:
2000 жылғы 43 298 келушіден 2011 жылы 2 845 832 келушіге дейін өсті, жылдық өсу қарқыны 17 %;
2000 жылғы 1 250649 түнеулер санынан 2011 жылы 7 085 020-ға дейін көтерілді, жылдық өсу қарқыны 25,9 %.
Ішкі туризм нарығында бүгінде қалыптасқан жағдайды төмендегі факторлар сипаттайды: Қазақстанда туристік қызмет көрсетулерге арналған сұраныс азаматтардың материалдық мүмкіндіктерімен шектеледі, жайлылықтың жеткілікті деңгейін қамтитын демалыс базалары санының аздығы. Ішкі нарық туроператорлары мен еліміздің шипажай-курорттық кешені кәсіпорындарының қарым-қатынасында мүдделердің келіспеушілігі қазақстандық азаматтар қажеттіліктерін қанағаттандырмауға әкеп соқтырады.
2011 жылы туристік келу құрылымы мынадай көрсеткіштермен сипатталды:
орналасу объектілерінің типтері бойынша: келушілердің 88,1 %-ы қонақ үйлерге, (келушілердің 45,8 %-ы санатты қонақ үйлерге және 42,3 %-ы санатсыз қонақ үйлерге) және келушілердің 11,9 %-ы басқа жерлерге орналасқан;
өңірлер бойынша: тіркелген келушілердің 46,1 %-ы, оның ішінде Астана 18,0 % және Алматы қалаларында 17,6 %, сондай-ақ 5,7 % Ақмола, 4,8 % Алматы облыстарында тіркелген. Шығыс Қазақстан облысында - 12,5 %, Қарағанды - 7,8 %, Атырау - 7,5 %, Маңғыстау - 5,2 % және басқа да облыстарда 20,9 % келуші тіркелген;
шыққан елдер бойынша: 79,5 %-ы қазақстандық келушілер, 4,8 %-ы Ресей Федерациясынан келушілер, 2,4 %-ы Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігінен келушілер, 1,6 %-ы Америка Құрама Штаттарынан келушілер, 1,4 %-ы Түркия Республикасынан келушілер, 1,3 %-ы Италия Республикасынан келушілер, 0,9 %-ы Қытай Халық Республикасынан келушілер, 0,9 %-ы Германия Федеративтік Республикасынан келушілер, 0,8 %-ы Нидерланд Корольдігінен келушілер және басқа елдерден келушілер саны 6,4 %;
сапарға шығу мақсаттары бойынша: іскерлік және кәсіптік – 69,6 %, демалыс, бос уақыт және рекреация – 25,0 %, достары мен туыстарына бару – 3,0 %, басқа мақсаттарда – 2,4 %. Қазақстандық келушілердің (30,7 %) демалыс және рекреация мақсатында саяхатқа шыққанын, ал бұл уақытта шетелдік келушілер республикаға тек іскерлік және кәсіптік мақсаттарда (93,2 %) келгенін атап өту қажет.
Жоғарыда атап көрсетілгендей, Қазақстандағы туризм негізінен жергілікті халыққа, сондай-ақ, шетелдік резиденттердің іскерлік және кәсіптік іссапарларына сүйенеді.
2011 жылы Қазақстанға келген барлық шетелдік резиденттердің жалпы саны 5 685 132-ні құрады, бұл 2010 жылға қарағанда 20,6 %-ға артық. Шетелдік резиденттердің көпшілігі көршілес үш елден: Өзбекстан Республикасынан (34,0 %), Қырғыз Республикасынан (27,1 %) және Ресей Федерациясынан (23,7 %) келген. Олардың келуінің негізгі себебі жеке (76,9 %) және транзиттік сапарлар (17,0 %), ал іскерлік туризм мен бос уақыт және рекреакция мақсатында 6,1 %-ы ғана келген. Республикаға шет елден келушілердің көпшілігі отбасыларында немесе достарында тоқтайды, бір күнге де келіп кетеді (бір күндік келушілер). Өзбекстан Республикасы және Қырғыз Республикасынан келетіндердің көпшілігі еңбек мигранттары болып табылады.
Сыртқа шығушылар туризмі бойынша келушілер саны 2011 жылы 8 020 400 құрады, бұл 2010 жылға қарағанда 8,2 %-ға көп. Сыртқа шығушылар туризмінің мұндай көлемі елдің төлем балансында теріс туристік сальдоның қалыптасуына ықпал етеді (422 млн. АҚШ долларынан көп). Қазақстан Түркия Республикасы, Қытай Халық Республикасы, Біріккен Араб Әмірліктері, Тайланд сияқты елдерге «туристік донор» болып қалып отыр, бұларда туризм индустриясы қарқынды даму, жаңа жұмыс орындарын құру және төлемдік баланс құрылымы жақсарып, халықтың әл-ауқаты арту үстінде.
Қазақстандық туристердің сыртқа шығушылар туризміне сұранысы Қазақстандағы туристік дестинациялар мен орналастыру объектілерінің бизнес үлесін жоғалтуды білдіреді. Сондықтан, республикада туризмнің сапалы дамуы арқылы қазір шетелде демалып жатқан жергілікті туристердің белгілі бір саны туризмге жұмсалатын шығындарды ел шегінде қалдыра отырып, қазақстандық туристік дестинацияларды таңдайды деп болжауға болады.
Халықты жұмыспен қамтамасыз ету үшін бәсекеге қабілетті дамыған туристік индустрияны құру, мемлекет кірісінің тұрақты өсуін және сырттан келушілер және ішкі туризмнің көлемдерін ұлғайту есебінен халықтың да кірісін көбейту тиісті инвестицияларсыз мүмкін емес.
Туризм саласындағы негізгі капиталға инвестициялар 2010 жылы 143,7 млрд. теңгені, 2011 жылы 178,9 млрд. теңгені құрады. Салалардағы негізгі капиталға инвестициялардың, тауарлар өндіретін және көрсететін қызметтердің өсу үрдісі бар екенін атап өткен жөн.
Туризм дамуының негізгі экономикалық көрсеткіштерінің өзгерісін талдай келе, Қазақстандық туризмнің әлеуеті толық іске асырылмай отыр деген қорытындыға келуге болады, өйткені туристік саланың дамуы туристік қызметтегі қазақстандық және шетелдік азаматтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін көліктік-логистикалық жүйенің қажетті инфрақұрылымын, оның ішінде, Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттерін (автомобильдік, авиациялық, теміржол) қайта жөндеуден өткізуді ескере отырып, кең мүмкіндікті қамтамасыз ете алатын қазіргі заманғы бәсекеге қабілетті туристік кешенді құруға тікелей байланысты. Туристік кешенді құру еліміздің экономикасының дамуына – бюджетке салықтық түсім есебінен едәуір үлес қосады, шетелдік валютаның құйылуы, жұмыс орындары санының артуы есебінен, сондай-ақ мәдени және табиғи мұраның сақталуын және оны тиімді пайдаланылуына бақылауды қамтамасыз етеді.

1.2. Туризм саласын дамыту аясындағы мемлекеттік қолдаудың озық әлемдік тәжірибесін талдау

Туризмді мемлекеттік қолдау – саланы орнықты дамытудың қажетті шарты болып табылады. Халықаралық тәжірибе туристік инфрақұрылымды дамыту үшін жағдайлар жасау, жеке меншік инвесторларды тарту, туристік индустрия субъектілерінің қызметі үшін қолайлы экономикалық жағдайларды қамтамасыз ететін нормативтік құқықтық базаны қалыптастыруға бағытталған мемлекеттің белсенді саясаты туристік саланың елдің әлеуметтік-экономикалық дамуында маңызды орын алуы мүмкіндік беретінін көрсетіп отыр. Сондай-ақ, әлемдік тәжірибе туризмді белсенді дамытатын елдер өз азаматтарын сапалы туристік қызметпен қамтамасыз ете отырып, бюджет қаражатының едәуір көлемін ұлттық жобалар мен бағдарламаларды іске асыруға жұмсайтынын айғақтап отыр.
Туризмді экономиканың басым бағыты ретінде қарастыратын елдердің халықаралық тәжірибесін талдау туристік қызметті мемлекеттік қолдаудың бірқатар басым шараларын айқындап берді:
1) кереғар артықшылықтарды қоса атқару үшін елдің басшылығы жағынан жылдар бойы келе жатқан тура саяси ерік және қолдау.
Марокко Корольдігі. 2000 жылдардың басында Марокко королі Мохаммед VI экономиканың стратегиялық секторы ретінде туризм мәртебесін бекітті. Марокко Үкіметі «Пайымдау-2010» туризмді дамыту стратегиясын әзірледі. Осы стратегияның маңызды элементі алты жағалаудағы курорттық аймақты «нөлден» салу бойынша жоспар болып табылады (Азур жоспары). Осы Жоспарды іске асыру үшін 2007 жылы бірнеше мемлекеттік кәсіпорындар базасында SMIT (Марокко туризм инжирингі қоғамы) – туризм инфрақұрылымында инвестициялау бойынша жаңа ұлттық компаниясын құру жөнінде шешім қабылданған болатын. SMIT мынадай міндеттерді іске асырады: жаңа жағалаудағы курорттық аймақты салуға жер учаскелерін бөлу; шебер-жоспарларын және осы аймақтарды салуға арналған ТЭН әзірлеу, жер учаскелерін сату және сатып алу, инфрақұрылымды салу және жеке инвесторларын тарту. Сондай-ақ, «Пайымдау-2010» стратегиясын іске асыру кезінде ЕО-пен ашық әуе кеңістігі туралы 2006 жылғы екіжақтық шарт аясында әуе бағыттарын либерализациялау елдің туристік саласын дамыту үшін зор мәнге ие болды.
Әуе бағытын либерализациялау жаңа әуе желілерінің әуе тасымалдаушыларын және еуропалық аз бюджетті әуе тасымалдаушыларды отырғызу құқығымен; AtlasBlue және Jet4You жаңа ұлттық аз бюджетті әуе тасымалдаушыларын және жаңа әуе бағыттарын құрудан тұрады. Осы шаралар әуе билеттеріне бағалардың айтарлықтай төмендеуіне және халықаралық жолаушылар (туристер) ағынының жалпы ұлғаюына әкелді.
Малайзия. 90-жылдардан бастап туризм Малайзияны дамытудың бесжылдық экономикалық жоспарларында маңызды орын алып келеді. Осы жоспарлар аясында салық жеңілдіктерін беру (түсімге салықтан босату немесе қонақ үйлерді және басқа туристік объектілерді кеңейту және жетілдіруге арналған кері инвестицияландырудағы жеңілдіктер; импорттық баждардан толық босату) арқылы ауылшаруашылық, экологиялық, круиздік және туризмнің басқа да түрлерін дамыту үшін стратегия қалыптастырылды.
2) мамандандырылған агенттіктерді, қорларды және ұлттық компанияларды құру арқылы ірі курорттық аймақтарды дамытуда мемлекеттің тікелей қаржылық қатысуы.
Мексика Құрама Штаттары. 70-жылдары Үкіметпен туризмді дамытудың ұлттық қоры – INFRATUR құрылған болатын, ол туризм инфрақұрылымын дамыту қоры FONATUR және туризмге кепіл беру және қозғалту қоры FOGATUR қорларын біріктіру базасында құрылды. FONATUR-дың негізгі міндеті Канкун, Инкара, Лос-Кабос, Хаутулько және Лорето сияқты бес ірі жағалау курорттық аймағын «нөлден» бастап дамыту болып табылды. Аталған курорттарды дамыту мақсатында FONATUR қарыз қаражаттарын және жеке инвесторларды тарту, қала салу және өңірлік жоспарлау мәселелерінде ғана емес, сонымен қатар жер меншігі мен меншік нарығының мәселелерінде де басшылық рөлді өзіне алады. Қазіргі кезде FONATUR алынған нәтижелерін есепке ала отырып өзіне курорттарды дамыту үрдісіндегі жанама рөлді қабылдады және негізгі жігерді мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамытуға бағыттады.
Испания Корольдігі. 60-жылдары ENTURSA мемлекеттік компаниясы құрылған болатын, ол жаппай жағажай демалысына арналған қонақ үйлерді салумен және басқарумен айналысты. Нәтижесінде осы қонақ үйлердің көпшілігі жекешелендірілді.
3) туристік объектілерге инвестициялауды қолдау тетіктері және қаржылық жеңілдіктер.
Түркия Республикасы. 80-жылдарда «Туризмді қолдау туралы» Заң қабылданды. Аталған заң аясында салықтардың, алымдардың және баждардың белгілі түрлеріне қатысты, сондай-ақ ұзақ мерзімді несиелерге қатысты бірқатар салықтық жеңілдіктер ұсынылды. Бұдан басқа, мемлекеттік жерлер жеке инвесторларға 49 жылға дейінгі мерзімге ұзақ мерзімді жалға берілді, сонымен қатар, инвесторлар жерді өзінің қарауы бойынша пайдалануға – мемлекеттік органдардың келісімінсіз үшінші тұлғаларға жер учаскелерін салуға немесе сатуға құқығы болған.
4) индустрияның өсуіне қарай мемлекеттік бастама арқылы мемлекеттік-жеке меншік әріптестікке жоспарлы шығу.
Египет Араб Республикасы. 70-жылдары еркін экономикалық аймақтарды құру және мемлекеттік компаниялар мен шетелдік инвесторлардың біріккен кәсіпорындарын құруға рұқсат беру туралы Заң қабылданды. Заң аясында шетелдік инвесторлар біріккен кәсіпорындардың кіші серіктесі ретінде инвестицияларды салу құқығын алды; он бес жылға дейін мерзімге салықтар төлеуден босатылды; мемлекет тарапынан жер телімдеріне арналған меншік құқығына қатысты кепілдік алды.
Шетелдік инвесторлар да капиталға қатысты мемлекет кепілдіктерін алды, шетелдік қатысуы бар жергілікті компаниялар секілді алынған кірістерді шетелге шығару құқығына ие болды.
5) туризмнің инженерлік-коммуникациялық, көліктік және «жұмсақ» инфрақұрылымын құруды тікелей мемлекеттік қаржыландыру (білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету, ақпараттық қамтамасыз ету), сондай-ақ туристік индустрияда анағұрлым маңызды жобалар құру.
Біріккен Араб Әмірліктері. 2006 жылы Туризмдегі даму және инвестициялар жөніндегі компания құрылды. Біріккен Араб Әмірліктерінің Үкіметі гранттар түрінде 3 млрд. жуық АҚШ долларын бөлді, оның негізінде компания шетелде қомақты қарыз қаражатын тартты. Негізгі жоба Саадият жасанды аралын салу болып табылады.
Түркия Республикасы. 70-жылдары Түркия Республикасының Үкіметі туризмді дамыту жобаларының өңірлік жоспарларын әзірлеп, индустрия үшін инфрақұрылымды дамыту жобаларына бастамашылық етті.
Осылайша, халықаралық тәжірибе туризмді дамытуды инфрақұрылымдық қамтамасыз етуде атқарушы биліктің белсенді рөлі сәттіліктің елеулі факторларының бірі болып табылады. Туризмді дамытуды мемлекеттік қолдаудың түрлері сан алуан, алайда, бірқатар белгілері бойынша Қазақстанның қазіргі жағдайына сәйкес келетін кейбір мысалдарды бөлуге болады:
экономикаға тікелей қатысу арқылы елді жаңғыртудағы мемлекеттің белсенді рөлі;
шалғай орналасуынан, инфрақұрылымның жоқ болуынан және туризмнің осы түрі бойынша ішкі нарықтың дамымағандығынан курорттық аймақтардың өздігінен дамуының болмауы. Осындай жағдайлардағы мысалдарда мемлекет «нөлден бастап» курортты орталықтан дамыту, инфрақұрылым мен туристік объектілерді салу арқылы туризмдегі жаңа ұсыныстарды белсенді жасады. Осы курорттардағы коммерциялық объектілер не мемлекеттік қаражаты есебінен, не жеке меншік инвестицияларды тарту арқылы салынды. Әдетте, мемлекет осы мақсаттар үшін қызметі квази-коммерциялық сипатта болатын ұлттық компанияны құрды. Осы мысалдардың барлығын елде туристік саланы дамыту үшін күшті серпін тұрғысынан, сондай-ақ мемлекеттік инвестицияларды қайтару есебінен сәтті деп атауға болады.

1.3. Нарықтың негізгі ұзақ мерзімді үрдістерін талдау және олардың Қазақстандағы кіру және ішкі туризмді дамытуға әсері.

Қазақстандағы кіру және ішкі туризм нарығын дамыту нарықтық үрдістерінің бірқатарына - жалпы туризмдегі, экономикаға, демографияға, экологияға, технологияға, басқа да салаларға байланысты болады.
Туризмнің жалпы негізгі ұзақ мерзімді үрдістері мыналар болып табылады:
Қазақстандағы туризм индустриясын дамыту үшін жалпы жағымды нарықтық негізді қамтамасыз ететін халықаралық туризмнен түсетін кірістер мен халықаралық келушілер санын кейіннен арттыра отырып халықаралық туризмді тұрақты дамыту.
Қытай Халық Республикасы, Үндістан Республикасы, Таяу Шығыс және Ресей Федерациясы сияқты дамушы сыртқы нарықтарда артып келе жатқан туристік сұраныс. Бұл елдердің географиялық орналасуы аталған нарықтар үшін туристік өнімдерді әзірлеу және оларды Қазақстанға аумақтық жақындығынан салыстырмалы түрде жеңіл іске асыруға мүмкіндігін ұсынады;
Қазақстанға осы нарықтарда өзінің тартымды және бірегей туристік өнімдерін іске асыруға мүмкіндік беретін Еуропа сияқты дамыған сыртқы нарықтардағы едәуір жоғары және тұрақты сұраныс;
болашақта Қазақстанның туристік ұсынысына ықтимал дамытуға бәсекелес ретінде Әзірбайжан Республикасы, Қытай Халық Республикасы, Грузия, Қырғыз Республикасы, Монғолия, Ресей Федерациясы, Түркіменстан және Өзбекстан Республикасы сияқты дамушы дестинациялардан артып келе жатқан туристік ұсыныс;
дамыған, сол сияқты, дамушы келе жатқан туристік дестинациялар арасындағы жоғары, дамушы және белсенді бәсекелестік, бұл қазақстандық аналогтардан осы нарықта ұтымды орын тебудің, сонымен бірге оның ажырамас өзгертпелі жағдайларына қалыптасу қабілетін талап етеді.
Негізгі ұзақ мерзімді экономикалық үрдістер:
қолайлы экономикалық перспективалар және ЖІӨ-нің өсуі, табыстар мен Қазақстан ішіндегі және Қытай Халық Республикасы, Үндістан Республикасы, Таяу Шығыс және Ресей Федерациясы сияқты дамушы сыртқы нарықтардағы тұтынушылар арасында саяхаттарға қызығушылықтың күтілетін өсуі, бұл туристік өнімдерді дамушы ішкі және сыртқы, әсіресе, Қазақстанға жақын орналасқан нарықтарда дамытуды және жүзеге асыруды ұсынады; тұтынушылардың бағаға деген сезімталдығының артуына алып келетін Еуропа және Америка Құрама Штаттары секілді дамыған нарықтардың экономикалық тұрақсыздығы өз кезегінде өте қымбат туристік өнімдерге өзінің қауіпін төндіреді, дей тұрғанмен, қолжетімді сапалы туристік өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
Негізгі ұзақ мерзімді демографиялық үрдістер мыналар болып табылады:
әсіресе, Еуропа сияқты дамыған нарықтарда орта жастағы және зейнет жасындағы адамдардың санының артуы, бұл неғұрлым есейген шақтағы тұтынушыларға туристік өнімдерді әзірлеу және іске асыру мүмкіндігін ұсынады: маусымнан тыс саяхаттар, мәдени саяхаттар, сауықтыру саяхаттары, СПА-саяхаттары және т.б.;
жыл бойы демалысқа арналған қысқа мерзімді үзілістер санының көбеюіне алып келетін жұмыс істейтін халықтың бос уақыты санының қысқаруы;
қызық оқиғалы саяхаттарды дайындау және оны іске асыру мүмкіндігін беретін жас адамдар арасында белсенді демалысқа деген қызығушылықтың артуы;
барлық жастағы адамдардың жүріс-тұрысында (немесе өмір салтында) «космополиттілікке» деген бейімділіктің артуы – әлем бойынша саяхат жасауға талпыну, өзге мәдениет пен ландшафтылармен танысу, ал бұл бірнеше саяхаттарды дайындауға және іске асыруға, сондай-ақ Қазақстанды бірегей туристік өнімдері бар жаңа туристік дестинация ретінде тұрпаттандыруға мүмкіндік береді;
«креативті» туристік өнімдерді әзірлеу және іске асыру үшін мүмкіндіктер ұсынатын әсіресе, Еуропа сияқты дамыған сыртқы нарықтағы тұтынушылар арасында өзін-өзі дамытуға және/немесе «өзін өзі шақыру» ұмтылысының артуы.
Негізгі ұзақ мерзімді экологиялық үрдістер мыналар болып табылады:
«табиғат аясындағы» туристік өнімдерді әзірлеу және іске асыру мүмкіндіктерін ұсынатын қоршаған ортаны сақтау және қорғау саласындағы қоғамдық сананың артуы, экологиялық тұрақты болып табылатын: жаяу туризм, велотуризм, салты атты серуендеу және құстарды бақылау;
қызметтерді жергілікті жеткізушілердің, туроператорлардың және көлік компанияларының климаттың өзгеруіне байланысты туындаған ел экономикасындағы өзгерістер жаңа жағдайларға икемделу қажеттілігін туындатады.
Технологиялар саласындағы негізгі ұзақ мерзімді үрдістер мыналар:
өз кезегінде туристерді көптеп тарта отырып, осындай технологияларды енгізетін объектілер имиджіне оң ықпал ететін объектілердің құрылысы және оларды пайдалану кезінде экологиялық қауіпсіз және энергия үнемдеуші технологиялар мен процестерді пайдаланудың артуы;
жаңа маршруттарды енгізу, жаңа (бюджеттік) әуе тасымалдаушыларын құру, қолданыстағы әуежайларды жаңарту және жаңа әуежайлардың құрылысын жүргізу арқылы әуе қатынасын қарқынды дамыту, бұл сонымен қатар Интернетті қолданудың өсуі мен жиынтықта сапарлар санын арттырады;
жарнама үшін де, сол сияқты туристік өнімдерді сату үшін де компаниялардың Интернет–қатысуы болуының қажеттілігіне негізделген туристік өнімдерді іздеуде және сатып алуда Интернетті пайдаланудың артуы;
туризммен байланысты барлық секторларда әртүрлі технологиялық қосымшаларды – туризм мен қонақ үй бизнесімен байланысты смартфондарға арналған қосымшаларды, автомобильдерге арналған GPS және т.б. пайдаланудың артуы.
Басқа салалардағы негізгі ұзақ мерзімді үрдістер мыналар болып табылады:
денсаулық, қауіпсіздік және салауаттылықпен байланысты барлық мәселелерде жоғары сапа стандарттарын бекіту мен қолдау қажеттілігін білдіретін өз кезегінде кейбір туристік дестинацияларды өзгелерден тартымды ететін денсаулық, жеке қауіпсіздік және салауаттылықты сақтауға деген үрдістің өсуі;
Визасыз немесе жеңілдетілген визалық режимі бар елдерге шетелдік туристердің көп санын тартуға мүмкіндік беретін кірме туристер үшін визалық талаптарды алып тастайтын немесе жеңілдететін дестинациялар санының өсуі.

1.4. Қазақстанда туризм индустриясын дамытудың күшті және осал тұстарын, мүмкіндіктері мен қауіптерін талдау.

Қазақстанның әлсіз тұстарының саны мен көріну деңгейі оның күшті жақтарының саны мен көріну деңгейіне қарағанда жоғары, бұл Қазақстан тәрізді мықты және бәсекеге қабілетті туризм индустриясын дамыту процесіндегі елге тән. Алайда, мүмкіндіктердің саны мен көріну деңгейі қауіптер саны мен көріну деңгейіне қарағанда жоғары, бұл республиканың ағымдағы әлемдік процестерді пайдалануға және өзінің туризм индустриясын дамыту үшін бәсекелес артықшылық құруға қабілетті екенін білдіреді.
Күшті жақтары
Елдің табиғи, мәдени, әлеуметтік және экономикалық сипаттамалары:
Тиімді географиялық орналасуы;
табиғи ресурстардың әртүрлілігі;
материалдық және материалдық емес мәдени мұра ескерткіштерінің сан алуандығы;
тұрақты саяси және мемлекетішілік ахуал;
еңбек нарығының жай-күйі;
өсімі жылдам жалпы ішкі өнім;
мемлекеттік қаржыландыру мүмкіндігі;
электр энергиясы мен құрылыс құнының төмендігі.

Мүдделі тұлғалар мен серіктестер:
мүдделі тұлғалардың ынтымақтастыққа әзірлігі;
мемлекеттік-жеке меншік кәсіорындар құруға әзірлік;
ұлттық туристік/қонақ үй қауымдастықтарының болуы.
Әлсіз жақтары
Елдің табиғи, мәдени, әлеуметтік және экономикалық сипаттамалары:
Халық тығыздығының төмендігі – ішкі туризмнің дамуына, оның ішінде ел ішіндегі туристік өнімдерге деген сұраныстың төмен деңгейі арқылы кері әсерін тигізуі мүмкін;
тарихи және мәдени ескерткіштерді туристік маршруттарға енгізудің жеткіліксіз деңгейі – мәдени, патриоттық тәрбиелеу, сондай-ақ жекелей алынған өңір экономикасын дамыту үшін олардың едәуір әлеуетін толық көлемде пайдаланбау, оның ішінде елдегі ірі тарихи және мәдени ескерткіштерге түсетін едәуір туристік жүктеме, аз танымал мәдени ескерткіштерді әлсіз ілгерілету;
туризм саласындағы білікті кадрлардың жетіспеушілігі – оның ішінде білімнің академиялық сипаты, білім беру бағдарламаларының еңбек нарығының талаптарынан, өндіріс қажеттіліктерінен, жұмыс берушілер күтулерінен және т.б. біршама алшақ болуы;
сыртқы қаржыландырудың жеткіліксіздігі: туризм саласына сыртқы (мемлекеттік, сол сияқты жеке) инвестициялардың жеткіліксіз саны;
одан әрі жетілдіруді қажет ететін мемлекеттік қолдау құралдары, оның ішінде салықтық қолдау шараларын енгізу, кіру шарттылықтарын (визалық, көші-қон режимі) оңайлату, жер пайдалану режимін жетілдіру және т.б. арқылы саланың дамуын ынталандыру;
туристік бизнестің дамуына ықтимал кедергілер, оның ішінде әкімшілік кедергілердің болуы, одан әрі жетілдіруді қажет ететін мемлекеттік қолдау құралдарының болуы;
инфрақұрылымның (көлік, коммуналдық желілер, Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттері, жолдардың жай-күйі, елді мекендер арасындағы едәуір арақашықтық және т.б.) жеткіліксіз дамуы, оның ішінде туристік индустрияның көптеген объектілерінің елеулі физикалық және моральдық тозуы, туристік сыныптағы қонақ үйлердің жетіспеушілігі, туризм орындарында инженерлік, көліктік және әлеуметтік инфрақұрылымның жеткіліксіз дамуы, туристік объектілерге қол жеткізудің қиындығы, туристер демалатын орындардағы қызмет көрсету деңгейінің төмендігі, жол маңындағы инфрақұрылым объектілерінің жеткіліксіз саны және сервис сапасының төмендігі;
әуебилеттеріне жоғары бағалар, ұлттық аз бюджетті әуе тасымалдаушыларының жоқтығы, туристердің әлеуетті ағынын қамтамасыз ететін елдерден жаңа кіру әуе маршруттары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың кластерлік үлгісінде болып айқындалған басты туристік дестинациялар бағытындағы ішкі әуемаршруттар санының аздығы.
Туризмнің жұмыс істеуі, қызметтер көрсету мен даму:
орналастыру орындарын айқындаудың, сондай-ақ белгілі бір орналастыру орындары түрлеріне қолданылатын стандарттардың болмауы бөлігінде, туризм индустриясын және қонақ үй бизнесін нормативтік реттеудің жеткіліксіз деңгейі, заңнамада қызметкерлер мен жұмыс берушілерге қатысты қолданылатын әлеуметтік туризмді реттеу қағидаларының болмауы (туристік ваучерлер/сертификаттар жүйелерінің болмауы), туристік саланы салықтық ынталандыру шараларының болмауы;
туристік жобаларды дамытуға, сондай-ақ туристік дестинацияларды ілгерілету бөлігінде өңірлік және жергілікті билік тарапынан туризмді дамытуды қолдау жеткіліксіз;
халықаралық нарықта Қазақстанның туристік әлеуеті туралы ақпараттың болмауы.
Туризм индустриясын және әріптестікті дамытуға мүдделі тұлғалар:
мүдделі тұлғаларға қолжетімділіктің жеткіліксіздігі, дәлірек айтқанда мүдделі тұлғалардың ақпаратына шектеулі қолжетімділік;
жұмылдырылған тараптардың, оның ішінде сабақтас салалар мемлекеттік органдарының, сондай-ақ туристік сала жеке секторының сектораралық ынтымақтастығының төмен деңгейі;
халықаралық туризм нарығында қолданылатын тәжірибе мен практикалық білімдердің жеткіліксіздігі, туристік жобаларды дамытудағы ноу-хаудың болмауы;
ынтымақтастық саласындағы төмен өнімділік;
туристік инвестициялық жобаларды әзірлеу мен іске асыру процесінде кәсіпкерлердің төмен белсенділігі.
Мүмкіндіктер
Индустрия үрдістері:
дербес туризм;
экологиялық және табиғи туризм;
мәдени туризм;
арнайы/ қызық оқиғалы туристік өнімдерге сұраныс;
неғұрлым жиі және неғұрлым қысқа демалыс кезеңдері;
белсенді, сауықтыру және спорттық демалыс;
өңір бойынша аз бюджетті сапарлар;
турпакеттерді интернет арқылы іске асыру (электрондық сауда).
Бәсекелестер:
туристік қызметтер көрсету нарығына қолжетімдік (бастапқы ұстаным);
бәсекелестерден өзгеше туристік дестинациялардың бірегей жергілікті брендтерін әзірлеу;
шағын және орта бизнесті дамыту әлеуеті;
өңір елдерімен, соның ішінде шекара бойындағы туризмді дамыту мәселелері бойынша ынтымақтастық;
Экономика, экология және технологиялар:
Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттерінің инфрақұрылымын қамтитын туристік, көліктік-логистикалық инфрақұрылымды мемлекеттік қаржыландыру және инвестициялау;
UNWTO-ға мүшелік;
қоршаған ортаны, табиғат пен мәдениетті қорғау туралы хабардар етілгендік;
қоршаған орта сапасына қойылатын талаптарды арттыру;
қоршаған ортаға негізделген арнайы әсерлер («тәжірибе») жүйесін күшейту;
көліктік технологиялар;
коммуникация және таратып бөлу саласында инновациялық технологияларды енгізу.
Қауіптер
Индустрия үрдістері:
сапаға қойылатын талаптардың артуы;
ұзақ мерзімді саяхаттар мен қысқа мерзімді демалыс үшін Мемлекеттік шекарадағы өткізу пунктерінде бақылау рәсімдерінен өту;
үлкен ара қашықтыққа арналған саяхаттардың жоғары құны;
саяхаттар нарығын фрагменттеу;
бәсекелестерді бөлудің жаңа арналарына қолжетімділік.

Бәсекелестер:
басқа өңірлердің ұқсас туристік өнімдері;
тиімді уәждеу құралдары және ойын-сауық құрылымы;
іскерлік сапарлар көлеміне күшті тәуелділік;
көліктік қатынастың (әуе, жер үсті) баяу дамуы.

Экономика, экология және технология:
жаңа әлемдік және өңірлік дағдарыстар;
ұлттық қаржыландырудан күшті тәуелділік;
валютаның тұрақсыздығы және инфляцияның жоғары деңгейі.

1.5. 2020 жылға дейін Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың стратегиялық негіздемесі және пайымы

Туризмді Қазақстан Республикасындағы дамудың ұлттық басымдықтарының бірі ретінде қарастыру үшін бес негізгі экономикалық және әлеуметтік мүдделер бар:
туризм саласында 250 мыңнан астам жұмыс орнымен қамтамасыз ету мүмкіндігі, оның ішінде дәстүрлі ауылдық өмір салтынан қол үзбей, ауылдық және шалғайдағы аудандар халқы мен жастарды;
отбасылар, кіші және орта кәсіпорындар үшін бизнес мүмкіндіктерін жасай отырып, халықтың қалың санаттары арасында кәсіпкерлік қызметтің мәдениетін дамытуға ықпал ету;
Қазақстан Республикасының өңірлері мен ауылдық пункттерінің аудандарын дамытуға үлес қосу, оның ішінде шалғай аудандардағы инженерлік-көліктік инфрақұрылымды, Мемлекеттік шекарадан өткізу инфрақұрылымын дамыту;
ауыл шаруашылығын, машина жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсібін, өндірістік емес секторды қоса алғанда, экономиканың басқа да секторларында ынтымақтастыққа ықпал ету және мүмкіндіктер жасау;
ұлттық және мемлекетаралық өзара түсіністікті ілгерлетуге ықпал ететін оң және өнімді мәдениетаралық қатынастарды құруға ықпал ету.
Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың стратегиялық пайымдауы - бұл 2020 жылға қарай Қазақстанды жаһандық туристік дестинация ретінде бекіту.
Экономиканы әртараптандырудың және Қазақстан Республикасы халқының әл-ауқаты мен өмір сапасының деңгейін арттырудың ұлттық мақсаттарына қол жеткізу мақсатында Қазақстан Республикасының туризм индустриясы, туризмнің ішкі және халықаралық нарықтарында тартымды туристік өнімдерді ұсынатын, туризмнің кәсіби мамандары шұғылданатын бәсекеге қабілетті туристік бизнесі бар белгілі бір туристік кластерлерде дамуы тиіс. Осы бағыттағы даму барлық жұмылдырылған мүдделі тараптар - мемлекет, бизнес және қызметкерлер үшін туристік қызметтен түсетін кірістердің қуатты және тұрақты өсуіне ықпал етуі тиіс.

1.6. 2020 жылға дейін Қазақстан Республикасындағы туризм индустриясын дамытудың мақсаттары, міндеттері, кезеңдері және күтілетін нәтижелер

Мақсаттар мен міндеттер
2020 жылға дейін Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың негізі мақсаттары:
Қазақстан халқының өмір сүру деңгейін арттыру және туристік саланың мемлекет экономикасына үлесінің артуы;
Қазақстан Республикасындағы туризм индустриясының едәуір арту әлеуетін ескере отырып, экономикалық өсу мен инвестицияларды ынталандыру;
туризм индустриясы мен экономиканың сабақтас салаларында жұмыс орындарын құру, жалпы ішкі өнім мен экспорттың өсімі;
кәсіпкерлікті, оның ішінде экономиканың ілеспес салаларында ШОБ-ты және ауылдық аудандарды қоса алғанда, жалпы республика және өңірлер бойынша адами әлеуетті дамыту;
«жасыл экономика» қағидаттарын ескере отырып, қазақстандық қоғамның ауқымды әлеуметтік-экономикалық жаңғыруына ықпал ету болып табылады.
Туризм саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру және саланың даму шарттарын қамтамасыз ету үшін экономиканың басымдықты секторларының бірі ретінде қазіргі заманғы тиімділігі жоғары және бәсекеге қабілетті туристік кешендерін құру және қазақстандық туризмді әлемдік туристік нарыққа ықпалдастыру қажет.
2020 жылға дейін Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың басты міндеттері:
туристік дестинация ретінде бүкіл әлемге танымал Қазақстан бейнесі;
қажетті инновациялық, энергия тиімді инфрақұрылымды;
жаңа туристік «тәжірибелердің» жүйесін жасау және халықаралық өнімдер мен жергілікті және шетелдік туристерге арналған бәсекеге қабілетті қызметтер әзірлеу;
туризм саласын кәсіби басқару және реттеу жүйесі;
Қазақстанға және ел ішінде оңайлатылған жолдарға қолжетімділікті ұсыну болып табылады.
Даму кезеңдері
Көрсетілген мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін Қазақстанда туризмді дамытудың мынадай кезеңдері ұсынылады:
1-кезең 2013 – 2015 жылдар;
2-кезең 2016 – 2018 жылдар;
3-кезең 2019 – 2020 жылдар.
1-кезең аса маңызды болып табылады, өйткені одан кейінгі кезеңдердің сәттілігі 1-кезең аясында жұмыстардың орындалуға байланысты: қолданыстағыларын бейімдеу және жаңа құқықтық шаралар мен институционалдық тетіктерді құру, оның басым көпшілігі 2013 жылы дайын болуы тиіс.
Аталған кезең сондай-ақ дамудың алғашқы сатысы болып табылады, оның аясында барлық ұлттық (ірі) туристік жобалар дайындалу және олардың құрылысына бастамашылық ету, басқа (кіші) туристік жобаларды әзірлеуге ынталандыру, жалпы инфрақұрылым мен адами ресурстарға инвестициялау, маркетинг, ұлттық туризм бредингі және өзге де ілеспе қызмет түрлері жүйесін айқындау және енгізу, сондай-ақ жылдам нәтижелер алуға бағытталған шараларды қабылдау қажет. 1-кезең аясында 2013 жылдан 2020 жылға дейін кезеңде жалпы инвестициялардың 25,0 %-ға жуығын игеру ұсынылады.
2-кезең дамудың жалғасы болып табылады. Инвестициялау тұрғысынан алғанда, негізгі құрылыс жұмыстарын, атап айтқанда, ұлттық туристік жобаларды дамыту шеңберінде туристік инфрақұрылымның орналастыру орындары мен объектілерін, оның ішінде тәуекелдік деңгейі төмен және қысқа мерзімде орындау мүмкіндігі бар жобаларды орындау ұсынылады. Аталған кезең уақытында инфрақұрылымды дамытуды жалғастыру, адами ресурстар әлеуетін нығайту және маркетинг саласындағы әртүрлі жұмыстарды орындау маңызды болып табылады. 2-кезең аясында 2013 жылдан бастап 2020 жылға дейінгі кезеңде жалпы инвестициялардың 45,0 %-ға жуығын игеру ұсынылады.
3-кезең дамудың қорытынды сатысы болып табылады, мұнда, бүкіл ел бойынша туристік жобаларды дамыту үшін туристік ұсыныстарды әртараптандырумен және 2-кезеңнің аясында орындалатын іс-шараларды жүзеге асыру, шағын және орта бизнес кәсіпорындарына елеулі қолдау көрсетумен жалғастырылатын болады. 3-кезең шеңберінде 2013 жылдан бастап 2020 жылға дейін кезеңде жалпы инвестициялардың 30,0 %-ға жуығын игеру ұсынылады.
Күтілетін нәтижелер
Мемлекеттік бюджеттен қажетті көлемде қаражат бөлу жағдайында, инвестициялар тарту жоғарыда көрсетілген мақсаттар мен міндеттерді сәтті іске асыру Қазақстан Республикасындағы туризм индустриясы көрсеткіштерінің мынадай өсіміне алып келеді:
туристерді орналастыру орындары: 2011 жылғы 81 015 төсек-орыннан 2020 жылғы 199,0 мың төсек-орынға дейін (2,5 есе өсу, жиынтық жылдық өсу қарқыны 10,5 %);
туристік келу саны (түнеумен келетін ішкі, сол сияқты шетелдік келушілер): 2011 жылы 2 845 832-ден 2020 жылғы 8,19 млн. туристік келуге дейін (2,9 есеге өсу, жиынтық жылдық өсу қарқыны 12,5 %);
туристер түнеулері саны (ішкі, сол сияқты шетелдік): 2011 жылғы 7 085 020 туристік түнеуден, 2020 жылғы 32,74 млн. туристік түнеуге дейін (4,6 есеге, өсу жылдық жиынтық өсу қарқыны 18,5 %);
туристің орташа болу ұзақтығы: 2011 жылғы бір реттік келуге 2,5 түнеуден, 2020 жылғы (1,6 есеге өсу) бір реттік 4,0 түнеуге дейін;
орналастыру орындарының толықтырылуы: нөмірлік қорды толтыру жүктемесінің коэффиценті 2011 жылғы 24,0 %-дан, 2020 жылы 45,0 %-ға дейін (1,9 есеге өсу);
туризм саласындағы жұмыспен қамту: 2011 жылғы 158,7 мың қызметкерлерден 2020 жылғы 269,9 мыңға дейін, оның ішінде 111, 2 мың жаңа құрылған жұмыс орындары (1,7 есеге өсу).
Туристік сұраныстың күтілетін өсімі негізінен жаңа туристік ұсыныстарды дамыту (төсек-орындар саны) және оларды кәсіби коммерциялау есебінен болады. Жалпы туристік келу санының құрылымы 2020 жылы:
қолданыстағы орналастыру орындарының сыйымдылығына сәйкес 3,77 млн. туристік келу (46,1 %), бұл 2011 жылмен салыстырғанда туристік сапармен келушілер санының 924 мыңға немесе 32,5 %-ға өскенін көрсетеді;
алдағы сегіз жылда 4,42 млн туристік келулер үшін жаңа орналастыру орындары салынады (53,9 %), бұл ретте, туристердің жартысына жуығы Алматы (25,2 %) және Батыс Қазақстан (23,3 %) кластерлеріне келетін болады, бұл уақытта қалған жартысы Астана (13,4 %), Шығыс Қазақстан (12,6 %), Оңтүстік Қазақстан (9,1 %) және Қазақстан Республикасының басқа да облыстарының (16,4 %) кластерлеріне шоғырланатын болады.
2020 жылға қарай Қазақстанға туристік келуді генерациялайтын елдер қатарына мыналар жатады:
Қазақстан Республикасы – 4,46 млн. туристік келу (54,4 %), бұл 2011 жылмен салыстырғанда 2,0 есеге арту болып табылады.
Ресей Федерациясы – 13 млн. туристік келу (13,8 %) бұл 2011 жылмен салыстырғанда 8,3 есеге арту болып табылады;
Еуропа (Германия Федеративтік Республикасы, Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігі, Франция Республикасы, Нидерланды Корольдігі және т.б.) – 745 мың туристік келу (9,1 %), бұл көрсеткіш 2011 жылмен салыстырғанда 3,5 есеге арту болып табылады;
Қытай Халық Республикасы – 473 мың туристік келу (5,8 %), бұл 2011 жылмен салыстырғанда 18,1 есеге арту болып табылады;
өңір елдері (Өзбекстан Республикасы, Әзірбайжан Республикасы, Қырғыз Республикасы, Түрікменстан және т.б.) – 464 мың туристік келу (5,7 %), бұл 2011 жылмен салыстырғанда 11,9 есеге арту болып табылады;
Таяу Шығыс (Иран Ислам Республикасы, Түркия Республикасы, Сауд Арабиясы Корольдігі, Біріккен Араб Әмірліктері, Израиль Мемлекеті және т.б.) – 324 мың туристік келу (4,0 %), бұл 2011 жылмен салыстырғанда 6,0 есеге арту болып табылады;
Үндістан Республикасы – 219 мың туристік келу (2,7 %), 2011 жылмен салыстырғанда 17,1 есеге арту болып табылады;
басқа нарықтар (Америка Құрама Штаттары, Индонезия Республикасы, Жапония, Корея Республикасы, Канада, Аустралия Одағы және т.б.) – 371 мың туристік келу (4,5 %), бұл 2011 жылмен салыстырғанда 3,5 есеге арту болып табылады.

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСЫН ДАМЫТУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАТТАРЫ МЕН ЖАЛПЫ ТӘСІЛДЕРІ

2.1 Туристік кластерлер

Жоғары халықаралық бәсекелестік дәуірінде туристік сұраныс қарқынды өзгерістерге ұшырауда. Осыған байланысты ішкі және сыртқы келуші үшін анағұрлым тиімді туристік «тәжірибе» жүйесін құру мақсатында барлық туристік кәсіпорындар тарапынан Қазақстан Республикасының туристік өнімін қалыптастыруға және ілгерілетуге жаңа қағидаттар мен тәсілдер әзірлеу қажет. Туристік өнімнің бірегейлігі мен сапасына қарамастан, жоғары дамыған инфрақұрылымның (көлік инфрақұрылымы, телекоммуникациялық, байланыс арналары, тұрмыстық қызмет көрсету және т.б.) болмауы саяхаттан қанағаттану деңгейін төмендетеді, соның салдарынан туристік келу санының қысқаруына және аумақтың ішкі және әлемдік туристік нарықтарда бәсекеге қабілеттілік деңгейінің төмендетуіне әкелетінін назарға алу керек.
Осыған байланысты әртүрлі аумақтық деңгейлерде (ел, облыс, аудан, қала) туризмді ұйымдастырудың жаңа тәсілдерін әзірлеу қажет. Осындай әдістердің бірі кластерлік тәсіл болып табылады.
Қазіргі уақытта отандық туризм үшін тиісті әкімшілік-аумақтық құрылымның бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында кластерлерді қалыптастыру міндеті неғұрлым өзекті болып отыр.
Туристік кластер – бұл туристік өнімді жасау, өндіру, ілгерілету және сатумен, сондай-ақ туризм индустриясымен және рекреациялық қызметтермен сабақтас қызметпен айналысатын өзара байланысқан кәсіпорындар мен ұйымдардың бір шектелген аумақ аясында шоғырлануы.
Туристік кластерді құрудың мақсаты – синергетикалық әсер есебінен туристік нарықта аумақтың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, оның ішінде:
кластерге кіретін кәсіпорындар мен ұйымдар жұмысының тиімділігін арттыру;
инновацияларды ынталандыру және жаңа туристік бағыттарды дамыту.
Туристік кластерді құру іс жүзінде аумақтың тұрпатын айқындайды және өңірдің оң имиджін қалыптастыруға әсерін тигізеді, бұл жалпы алғанда жоғары ықпалдастырылған туристік ұсыныстар мен бәсекеге қабілетті туристік өнімдерді құрады. Қазақстанда бес туристік кластерін құру мүмкіндігі бар: Астана, Алматы, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан және Батыс Қазақстан.
Астана кластері – бұл Астана қаласын, Ақмола облысын, Солтүстік Қазақстан облысының оңтүстік-батыс бөлігін, Павлодар облысының батыс бөлігін және Қарағанды облысының солтүстік-шығыс бөлігін қамтитын кластер. Астана қаласы кластердің орталығы болады, мұнда мынадай басты туристік қызығушылық орындары орналасқан:
Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы ЮНЕСКО-мен қорғалатын Сарыарқа деп аталатын Солтүстік Қазақстанның даласы мен көлдері, аумақ бөлігі);
«Бурабай» МҰТП;
«Көкшетау» МҰТП;
«Бұйратау» МҰТП;
Қарағанды қаласы;
Қарқаралы МҰТП;
Баянауыл МҰТП.
Болашақта кластер ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген жаңа туристік қызығушылық орындарымен толықтырылуы мүмкін: мегалит дәуіріне жататын Беғазы-Дәндібай мәдениетінің қорымдары, Тасмола мәдениетінің жарқыншақ тастар қорғаны секілді туристер қызығушылығын тудыратын жаңа орындарымен, сондай-ақ «Жібек жолы» сериялық трансұлттық номинациясына енгізілген объектілер (Бозоқ қалашығы).
Астана маңындағы жерлермен және Бурабай курорттық аймағымен көшпелі мәдениет пен дала әртүрлілігінің орталығы болады. Аталған кластерде әзірленетін негізгі туристік өнімдер: MICE-туризм, мәдени туризм, турне, таулар мен көлдердегі демалыс, қысқа мерзімді демалыс.
Алматы кластері - бұл Алматы қаласы мен Алматы облысының бір бөлігін қамтитын кластер. Алматы қаласы кластердің орталығы болады және онда мынадай басты туристік қызығушылық орындары айқындалған:
петроглифтері бар Тамғалы археологиялық ландшафты (ЮНЕСКО нысаны).
ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген «Алтынемел» МҰТП.
Шарын шатқалы.
Қапшағай су қоймасы.
ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген Іле-Алатау МҰТП-мен Алматы қаласы маңындағы тау шаңғысы аймақтары.
«Жаңа Іле» туристік орталығы.
Болашақта кластер Алматы облысының басқа бөліктерін қосуы, сондай-ақ ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген жаңа туристік қызығушылық орындарын – Балқаш көлі, Ешкіөлмес петроглифтері бар Жетісу Алатау тау сілемдері, Ыстықкөл қорғандары мен «Жібек жолы» Сериялық трансұлттық номинациясына енгізілген объектілер (Талғар қалашығы, Боралдай сақ қорғандары) секілді жаңа орындарды ұсынуы мүмкін.
Алматы халықаралық тау шаңғысы туризмі және іскерлік туризмнің орталығы болады және «Қаладағы және таудағы ойын-сауық» кластері ретінде сипаталады. Аталған кластер ұсынатын негізгі туристік өнімдерге MICE-туризм, мәдени туризм және турне, таулардағы және көлдердегі демалыс және қысқа мерзімді демалыс жатады.
Шығыс Қазақстан кластері Шығыс Қазақстан облысының солтүстік және шығыс бөліктерін қамтиды. Өскемен қаласы кластердің орталығы болады, мұнда 6 маңызды туристік қызығушылық орындары айқындалған:
«Бұқтырма» су қоймасы;
Ертіс өзені – Зайсан көлі;
Қатонқарағай МҰТП;
Марқакөл көлі мен Қалжыр шатқалы;
Риддер – Анатау мен Иванов таулары;
Семей қаласы.
Болашақта бұл кластер Шығыс Қазақстанның қалған бөліктерін, оның ішінде Алакөл мемлекеттік табиғи қорығын, «Берел» мемлекеттік тарихи-мәдени қорығын қамти отырып кеңеюі мүмкін.
Шығыс Қазақстан кластері «Табиғаттың ғажайып әлемі» ретінде сипатталып, экологиялық туризмді дамыту орталығы болады.
Аталған кластерде әзірленетін негізгі туристік өнімдерге белсенді және қызық оқиғалы туризм, таулар мен көлдердегі демалыс жатады.
Оңтүстік Қазақстан Қызылорда облысының орталық және шығыс бөліктерін, Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстік бөлігін, Жамбыл облысының оңтүстік-батыс бөлігін қамтитын кластер болып табылады. Шымкент қаласы кластердің орталығы болады, мынадай туристік қызығушылықтың орындары ұсынылған:
Қожа Ахмет Яссауи кесенесі бар Түркістан қаласы (ЮНЕСКО объектісі);
ортағасырлық Отырар қалашығының және ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген отырарлық алқаптың археологиялық объектілері;
Сауран археологиялық кешені;
ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген палеолиттік бөліктері мен геоморфологиясы және Арпаөзен петроглифтері бар «Қаратау» мемлекеттік табиғи қорығы;
ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміне енгізілген Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығы;
Сайрам-Өгем Мемлекеттік Ұлттық паркі;
«Байқоңыр» ғарыш айлағы;
Қызылорда қаласы;
Сарыағаш қаласы;
Тараз қаласы.
Болашақта кластер үш облыстың қалған бөліктерін қамти отырып, сондай-ақ ЮНЕСКО-ның тізіміне енгізілген түркіге қасиетті Мерке, Барсакелмес мемлекеттік табиғи қорығы, сондай-ақ «Жібек жолы» сериялық трансұлттық номинациясына енгізілген объектілер (Жеті асар алқабы, Сығанақ қалашығы) секілді жаңа туристік қызығушылық орындарын ұсынуы мүмкін.
Оңтүстік Қазақстан кластері «Ұлы Жібек жолының жүрегі» ретінде сипатталатын болады. Аталған кластерде әзірленетін негізгі туристік өнімдерге мәдени туризм мен турне жатады.
Батыс Қазақстан
Бүкіл Маңғыстау облысын және Батыс Қазақстан облысының бір бөлігін қамтитын кластер болып табылады. Ақтау қаласы аталған кластердің орталығы болып табылады, мұнда мынадай туристік қызығушылық орындары орналасқан:
Бекет ата, Шопан ата және Қараман-Ата жер асты мешіттері мен Омар мен Тұр кесенесі;
Маңғыстау түбегіндегі қорымдар.
Шерқала тауы.
Қарақия-Қаракөл табиғат қорғау аймағы.
Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы.
«Бөкей Ордасы» ескерткіштер кешені.
«Кендірлі» шипажайы.
Батыс Қазақстан кластері «Каспий Ривьерасы» ретінде сипатталатын болады. Аталған кластерде әзірленетін негізгі туристік өнімдерге жағажай туризмі, мәдени туризм және турне жатады.
«Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық көлік дәлізін іске асыру аясында өңірлердің бірегей объектілері мен республиканың батыс және шығыс «шекара қақпаларындағы» тиісті жағдайлармен туристердің орналасуы, демалысы мен қажетті сервистік қызметтер алуы үшін қазіргі заманғы туристік инфрақұрылым құру көзделеді.
Қазақстанның басқа бөліктері. Кластерге енбеген өңірлер үшін, сондай-ақ аудандық деңгейлерде ең алдымен ішкі туризмді дамыту үшін болашағы зор туристік өнімдерді айқындау қажет. Бұл жағдайда тиісті инфрақұрылымды дамыту жөніндегі шағын жобаларды әзірлеу және іске асыру орынды.
Қазақстанның барлық өңірлері үшін неғұрлым тартымды турөнімдердің біріне туризмнің басым түрлерінің бірі болып табылатын экологиялық туризмді жатқызуға болады.
Елдің «жасыл» экономика қағидаттарына көшуіне белгіленген бағдарды ескере отырып, агротуризмді ауыл халқын баламалы жұмыспен қамтудың ұйытқысы ретінде ғана емес, өңірлердің экономикасына қаржылық қолдауды қамтамасыз етуде және экологиялық «таза» ауыл шаруашылығы өндірісін дамытуда үлгі етіп көрсетуге тұрарлық. Агротуризм қоршаған ортаны қорғау процесіне табиғатқа ұқыпты қарау экономикалық тиімді болатын жергілікті халықты тартуға жәрдемдесетін қуатты құрал болып табылады.
Қонақ үй желілерін жасау мәдениеттің сақталуына, соның ішінде, ауылдық жерлерде қолөнер кәсіпшілігін дамытуға, фольклорлық мерекелер мен фестивальдерді ұйымдастыруға ықпалын тигізеді.
Қазақстанның барлық өңірлерінде ауыл туризмін дамыту перспективалары зор болғандықтан, туризм жөніндегі жергілікті атқарушы органдар қолданыстағыларды жаңғыртуы, ал қажеттілік кезінде жаңа көлік инфрақұрылымын жасауы, өңірде туризммен айналысатын ШОБ-ті қалыптастыру және дамыту үшін мемлекеттік қолдау тетіктерін айқындауы қажет. Әдістемелік құралдарды әзірлеуді, қонақ үйлер ашатын кәсіпкерлерге консультативтік көмек көрсетуді, жергілікті және өңірлік деңгейлерде ақпараттық қолдау және қонақ үйлерді ілгерілету үшін пәрменді құралды айқындауды қамтамасыз етуі қажет. Ұсынылатын қызметтердің жоғары сапасына кепілдік беру үшін ауылдық демалыс үйлерінің бірыңғай сыныптамасын әзірлеу жөніндегі мәселені шешу, осы сыныптаманың өлшемдерін айқындау және ауылдық қонақ үйлер үшін бірыңғай стандарттарды бөлу қажет.
Қазақстанның шекара маңы облыстары үшін де туризмді дамытудың үлкен болашағы бар. Халықаралық ынтымақтастықты тереңдету, бірлескен туристік бағыттарды, оның ішінде іргелес мемлекеттердің азаматтары үшін бір екі күндік экскурсияларды құру және дамыту, мәдениет фестивальдерін өткізу орынды.
Жалпы, жергілікті атқарушы органдар туризм саласындағы орталық уәкілетті органдармен өзара іс-қимылды нығайтуы, қысқа мерзімді ұзақ мерзімді перспективаға арналған туризмді дамытудың өңір мастер- жоспарларын қайта қарау әзірлеу, жұмыс істеп тұрған туристік ұйымдар, типтері бойынша орналасу орындары бар инфрақұрылым объектілері, ойын-сауық және өзге объектілер тізбесін қамитын дерекқорды тұрақты жаңартуы қажет.
Туризм саласындағы, сондай-ақ сабақтас қызмет саласындағы кәсіпкерлермен жұмысты күшейту, жергілікті жерде мемлекеттік қолдау құралдарының пәрменді жұмысына жәрдемдесетін тетіктерді айқындау қажет. Өңірде туристік кадрларларды даярлауды басымдықтардың бірі ретінде айқындау, туризм кадрларын даярлауды жүзеге асыратын оқу орындарымен тығыз байланыс жасау.
Сондай-ақ барлық облыстар үшін қызметтің басым бағыттарының бірі халықтың белгілі бір санатының, оның ішінде егде жастағы азаматтар мен мүмкіндіктері шектеулі адамдардың ел ішіндегі туристік қызметтерге қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін әлеуметтік туризмді дамыту болып табылады. Жеке сектормен және салалық қауымдастықтармен әріптестікте интенсив-туризмді ілгерілету және ел ішіндегі демалыс үшін қызметкерлерді жолдамалармен көтермелеу тетіктерін енгізу қажет. Әлеуметтік туризмді дамыту жөніндегі шаралар әлеуметтік туризмді ұйымдастырушылар үшін экономикалық ынталандыруларды және туристік қызеттерді көрсету және алу, әлеуметтік туризм объектілерін құру, қайта жаңғырту және пайдалану кезінде оның қатысушылары үшін жеңілдіктерді қамтитын болады.

2.2. Туристік өнімдер

Әрбір туристік кластер бірнеше туристік өнімдерді әзірлеуді ұйымдастыруы қажет, бірақ туристік өнімдерді таңдау және басымдықтар беру әр кластердегі әрбір өнімнің даму әлеуеттеріне байланысты. Жалпы, Қазақстан Республикасында туризмнің басты алты өнімін дамыту қажет:
«MICE-туризм», «Мәдени туризм және турне», «Белсенді және қызық оқиғалы демалыс», «Таулар мен көлдердегі демалыс», «Жағажай туризмі» және «Қысқа мерзімді демалыс».
MICE-туризм - бизнес-уәждерге байланысты ұйымдастырылатын сапарлар, іскерлік кездесулер, көтермелеу турлары, конференциялар, көрмелер, іс-шаралар, жұмыс топтарының отырыстары, семинарлар және іскерлік сапарлар кезіндегі бос уақытты ұйымдастыру секілді түріне жатады: Аталған турөнім бойынша Қазақстанға туристік келуді генерациялайтын негізгі елдерге Еуропа, Қазақстан, Қытай мен Ресей Федерациясы жатады.
Мәдени туризм және турне – мәдени ескерткіштер және тарихи мұра орындары бойынша ұйымдастырылған турлар және гид алып жүрмейтін турлар. Аталған турөнім бойынша Қазақстанға туристік келуді генерациялайтын негізгі елдерге Еуропа, Қазақстан, Қытай, Ресей Федерациясы, Таяу Шығыс, Үндістан және өңір елдері жатады.
Белсенді және қызық оқиғалы туризм – қызметтің «жұмсақ» (кемпинг, жаяу жүру, велосипед тебу, толық жетектегі автомобильмен жүру, табиғатты зерттеу, салт атты серуендеу, құстарды бақылау, балық және аң аулау) және «қатты» түрлерін (каноэда есу, каякпен жүзу, спелеология, тау велосипедін тебу, қиылысқан жермен шаңғы тебу, альпинизм, парапланеризм, плоттармен түсу (рафтинг), тауға өрмелеу және джип-сафарилер) қоса алғандағы қызмет түрлері. Аталған өнім бойынша Қазақстанға туристік келуді генерациялайтын елдерге Қазақстан, Ресей Федерациясы, Еуропа жатады.
Таулар мен көлдердегі демалыс – жұптар, отбасылар мен балалар, үшін жазғы және қысқы демалысты өткізу, ресми демалыс күндері уақытындағы демалыс, таудағы белсенді қызмет түрлері және спортшылар дайындығы секілді демалыс пен рекреация саласындағы түрлі қызметтер бағдарламалар, сондай-ақ экологиялық туризм. Аталған өнім бойынша Қазақстанға туристік келуді генерациялайтын негізгі елдерге Қазақстан, Ресей, Қытай жатады.
Жағажай туризмі – жағажай аймақтарында сауығу және демалу мақсатарында келу, сондай-ақ судағы спорт түрлері, қайықпен және яхтамен жүзу (теңіздегі демалыс). Аталған турөнім бойынша Қазақстанға туристік келуіді генерациялайтын негізгі елдерге Қазақстан, Ресей және өңір елдері жатады.
Қысқа мерзімді демалыс – демалыс күнгі турлар, қала және қала маңындағы, көрнекті орындарға бару, табиғатта демалу, мәдени ескерткіштер мен тарихи мұра орындарында болу, сондай-ақ ерекше жағдайлар үшін қысқа мерзімді үзілістер (мысалы, бал айы, Жаңа жыл демалыстары, жыл сайынғы жиындар т.б.) секілді әдетте бір күннен төрт күнге дейін созылатын қысқа мерзімді сапарлар. Аталған турөнім бойынша Қазақстанға туристік келуді генерациялайтын негізгі елдерге Қазақстан, Ресей Федерациясы, Еуропа және Таяу Шығыс жатады.
Келесі төрт-алты жылда коммерцияландыру үшін толық дайын немесе салыстырмалы түрде оңай екенін ескерсек, алғашқы үш туристік өнім (MICE-туризм, мәдени туризм және турне, сондай-ақ белсенді және қызық оқиғалы туризм «жылдам әсер» жатады.
Қалған үш туристік өнім (таудағы және көлдердегі демалыс, жағажай туризмі және қысқа мерзімді демалыс) «стратегиялық өнімдер» болып табылады, өйткені оларды әзірлеу туризм саласындағы стратегиялық маңызы зор (ұлттық) жобалар арқылы едәуір инвестициялар талап етеді, бұл олардың жеті жылдан он екі жылға дейінгі аралықтағы маңыздылығын жобалайды.
Айтылған топтарға енгізбеген басқа туристік өнімдер - мәдени-танымдық туризм, қасиетті орындар бойынша сапарлар, әлеуметтік, балалар-жасөспірім, агроэкотуризм, геопарктерді дамыту, сондай-ақ ерекше қызығушылықтар бойынша бірқатар өнімдер.
Астана қаласында технологиялық жарақтандырылу деңгейі жоғары және кейбір медициналық қызметтер құны салыстырмалы түрде төмен болатын жоғары сапалы медициналық емханалар паркін құруды ескере отырып, Астана қаласының қазақстандықтарды ғана емес, сондай-ақ шетелдік азаматтарды да тарта отырып медициналық туризмді дамыту мүмкіндігі зор. Осы өнімдер Қазақстан үшін туризмнің бастапқы өнімдері ретінде қарастырылмайды, бірақ өте ерекше салаларда дамытудың нақты мүмкіндіктерін ұсына отырып, осы туристік бағыттарды дамытуға назар аудару қажет.

2.3 Туристік жобалар

Ұлттық туристік жобалар
Аталған туризм өнімдерін дамыту ұлттық маңызы бар жобаларды қоса алғанда, туризмнің түрлі жобаларын дамыту қажеттілігін болжайды. Ұлттық туристік жобаларға Қазақстан Республикасының Үкіметі бастамашылық еткен ірі жобалар жатады.
Қазіргі уақытта әзірленіп жатқан ұлттық туристік жобалар – бұл Астана кластеріндегі Бурабай курорттық аймағы, Алматы кластеріндегі Оңтүстік Қаскелең тау шаңғысы курорты, Шығыс Қазақстан кластеріндегі Бұқтырма – Қатонқарағай және Батыс Қазақстан кластеріндегі Кендірлі.
Бурабай курорттық аймағы – бұл аумағында бірнеше көлдер, бос уақыт, қабылдау мен кездесулер, сауықтыру іс-шараларын, спа, спорттық сайыстарды, гольф, атпен серуендеу және қызметтің басқа да түрлерін өткізу объектілері орналасқан жоғары сапалы курорттарды дамыту. Бұл жоба жалпы саны 5020 төсек-орындық, 4552 резиденциялы 11 қонақ үйі (Rixos Hotel қоса алғанда) бар бес аймақты дамытуды көздейді.
Конференциялар мен іс-шаралар мен сауықтыру және спа-орталықтары ашық аспанда, жабық үй-жайларда өткізуге арналған, спорттық шаралар өткізуге арналған құрылыстар, гольфке арналған алаң, атпен серуендеуге арналған орталық, көл жағасындағы айлақ, киіз үй сияқты басқа объектілерді әзірлеуді болжайды.
Жобаның жалпы құны шамамен 1624 млн АҚШ долларына бағаланған, бұл қаржы 2014 жылдан бастап 2030 жылға дейінгі аралықта кезең-кезеңімен инвестицияланады. «Бурабай» курорттық аймағының жобасы Ақмола облысының Бурабай курортты аймағын дамытудың жүйелі жоспарында сипатталған.
Қаскелең Оңтүстік – бұл әртүрлі қызмет түрлерін және қысқы және жазғы демалыс үшін үлкен халықаралық тау шаңғысы курортын әзірлеу және дамыту. Аталған жоба жалпы сыйымдылығы 28 600 төсек-орындық кенттер қонақ үйлер, апартаменттер, таунхаус пен шаледен тұратын 3 аймақты қамтитын туристік инфрақұрылымды дамытуды көздейді. Сондай-ақ туристерге қызмет көрсетуге арналған 31 600 шаңғышы үшін 148 шақырымдық шаңғы жолы, 27 тау-шаңғы көтергіштерді және 4985 тұрақ орын объектілері.
Жобаның жалпы құны шамамен 3,18 млрд. АҚШ долларына бағаланған, ол келесі 20 жылда кезеңдер бойынша инвестицияланады. «Қаскелең Оңтүстік» жобасы Алматы қаласы тау шаңғысы аймағын дамытудың жүйелі жоспарында сипатталған.
Көк Жайлау – бұл халықаралық стандарттарға сай жыл бойы жұмыс істейтін тау-шаңғы курортын әзірлеу және дамыту. Аталған жоба Алматы қаласының маңындағы халықаралық тау-шаңғы курортың құрылуын оның ішінде жолаушылық қанат жолдарын және курорттың негізгі объектілеріне инженерлік желілерді өткізуді қарастырады. Жеке инвестициялау шеңберінде халықаралық санаттағы қонақ үйлердің, шале, гольфқа арналған алаңдар және т.б. коммерциялық мүлік объектілерінің құрылысы жоспарланған. «Көк Жайлау» жобасы Алматы қаласында тау-шаңғы аймағын дамыту бойынша жүйелік жоспарында сипатталған.
Бұқтырма - Қатонқарағай:
«Песчанка» курорты – Бұқтырма су қоймасы жағалауындағы демалыс үшін жоғары сапалы қызмет көрсететін курортты дестинацияны дамыту. Аталған жоба жалпы сыйымдылығы 8476 орындық 9 қонақ үйлер, виллалар, коттедждер мен таунхаустар, сондай-ақ яхталарға арналған айлақ, су паркі және спорттық құрылыстары бар бірнеше аймақты дамытуды көздейді.
Жобаның жалпы құны - шамамен 365 млн. АҚШ доллары (көлік инфрақұрылымы мен коммуналдық шаруашылықты есептемегенде), оның ішінде 2020 жылға дейінгі инвестициялар көлемі 274 млн. АҚШ долларын құрайды (2152 төсек-орынды және аралас тұрақ аймақтары, жолдар мен ландшафтылық дизайн үшін). «Песчанка» жобасы Шығыс Қазақстан облысының туризмін дамытудың кластерлік бағдарламасының мастер жоспарында сипатталған.
«Шыңғыстай» курорты – бұл «Қатонқарағай» МҰТП аумағында қысқы және жазғы демалыс және қызметтің әр түріне арналған таулы курортты дамыту. Аталған жоба жалпы сыйымдылығы 3266 төсек-орындық 5 қонақ үйлер, виллалар, коттедждер мен аңшылық үйлерін салуды, тау шаңғысы, спорттық және туристерге қызмет көрсетуге арналған өзге ілеспе құрылыстар салуды көздейді. Жобаның жалпы құны шамамен 159 млн. АҚШ долларына бағаланған (тау шаңғысы объектілерін, көліктік инфрақұрылым мен коммуналдық шаруашылықты есептемегенде), оның ішінде 2020 жылға дейін инвестициялар көлемі 106 млн. АҚШ долларын құрайды (1364 төсек-орын және аралас тұрақ аймақтары, жолдар және ландшафтылық дизайны үшін).
«Шыңғыстай» жобасы Шығыс Қазақстан облысындағы туризмді дамытудың кластерлік бағдарламасының мастер-жоспарында сипатталған.
Осы екі курорт Ертіс өзеніндегі круиз, Алтай турлар және т.б. сияқты туристік өнімдермен және Үлкен Нарындағы ортақ әуежаймен бірлесіп бір жүйеге біріктірілді.
Кендірлі – жағажай демалысын, сондай-ақ әр түрлі қызмет түрлерін қамтитын жаңа дестинацияны дамыту. Аталған жоба жалпы сыйымдылығы 60 000 төсек-орындық 22 қонақ үй мен (оның 40 000-ы туристер үшін, 20 000-ы қызметкерлер мен олардың отбасылары үшін) 16 400 резиденция және келушілерге қызмет көрсететін қалалық бөлшек сауда орталықтары, жабық үй-жайлардағы және ашық аспандағы спорттық сайыстарға арналған құрылыстар, гольфке арналған 3 алаң, яхталарға арналған айлақ және жергілікті тұрғындарға арналған қоғамдық мақсаттағы түрлі құрылыстар әзірлеуді көздейді. Жобаның жалпы құны шамамен 3,3 млрд. АҚШ долларына бағаланады, оның ішінде 2020 жылға дейін инвестициялар көлемі 1,96 млрд. АҚШ долларын (36 382 төсек-орын үшін) құрайды. «Кендірлі» жобасы Кендірлі туристік аймағын дамытудың жүйелі жоспарында сипатталған.
ЭКСПО – 2017
ЭКСПО мамандандырылған халықаралық көрмесі – бұл индустрияландырудың символы және техникалық, технологиялық жетістіктерді көрсетуге арналған ашық алаң болып табылатын ірі халықаралық іс-шара.
ЭКСПО – 2017 өткізу Қазақстан Республикасы мен оның елордасының халықаралық деңгейде айтарлықтай ілгерілеуіне ықпал етеді. Алайда аталған көрмені ұйымдастырушы елдердің тәжірибесіне салыстырма талдау аталған оқиғаның іскерлік табысы көбінесе ішкі нарыққа байланысты екенін көрсетеді.
Астана қаласында толымдылық деңгейі орташа көрсеткіштен төмен 5 000-ға жуық қонақ үй нөмірлері бар екенін ескерсек, жаңа қонақ үй нөмірлерін енгізу жоба дамуына қарай қосымша айқындалатын болады.
ЭКСПО-2017 ұйымдастыруға байланысты күш-жігер жеткіліксіз туристік инфрақұрылым құруға, өзгерістер енгізуге және Қазақстанның туристік өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға қатысты негізгі міндеттерді шешуге: елге келу шарттылықтарын жеңілдету, туристік көліктік инфрақұрылымды құру, тартымды бағалармен қамтамасыз ету мүмкіндігі және дестинацияны басқару және т.б. бағытталуы тиіс.
Жүйелі жоспарлар мен мастер-жоспарда айқындалған жоғарыдағы төрт туристік жобалардан басқа, ойластырылған туристік өнімдерді болжамды дамыту ұлттық маңызы бар өзге туристік жобаларды дамыту қажеттілігін тұспалдайды.
Бұл Астана және Алматы қалаларына, Оңтүстік Қазақстан кластеріне қатысты, бұл өз кезегінде барлық үш аймақ үшін жүйелі жоспарлар әзірленуі тиіс екендігін білдіреді.
Басқа туристік жобалар
Ұлттық жобалардан басқа тізбесі жоспарлы түрде толықтырылып отыратын бірнеше жобалар топтары бар.
Бірінші топ – ірі жеке девелоперлер бастамашылық еткен, құрамында қомақты туристік өнімі бар ірі туристік жобалар немесе жылжымайтын мүліктің құрылысы жөніндегі ықпалдастырылған жобалар. Мұндай жобалардың құны 100 миллион АҚШ долларынан асып түседі. Туризм жөніндегі уәкілетті органның мұндай жобалар бойынша ұсынылатын рөлі – аталған жобаларды осы Тұжырымдамаға сәйкестігі мәніне дамытудың мастер-жоспары және тиісті кластерлерді дамыту стратегияларын келісу, туристік және көліктік инфрақұрылымды дамыту жоспарларымен үйлестіру, әкімшілік мәселелерді шешуде қолдау көрсету. Жобаға бастамашылары жасаушылар тарапынан тиісті сұрау салудың болуы кезіндегі ұлттық компанияның рөлі – жобаны қоса инвестициялау мүмкіндігін қарау.
Кез келген жағдайда мұндай жобалар Республикалық индустрияландыру картасы шеңберінде қаралатын болады. Бүгінгі күні мұндай жобаларға Алматы облысындағы Жауынгер шатқалын дамытудың мастер-жоспарын, Алматы қаласында халықаралық ипподром салу және т.б. жатқызуға болады.
Екінші топ – өңірлік маңызы бар ірі курорттық аймақтар. Тиісті мастер-жоспарларын әзірлеуді қоса алғанда, аталған курорттардың тұжырымдамаларын ілгерілету әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың қолдауымен облыстар әкімдіктерінің бастамасы бойынша жүзеге асырылуы тиіс. Туризм жөніндегі уәкілетті органның мұндай жобалар бойынша рөлі - анағұрлым басым өңірлік жобаларды анықтау үшін жобаларды бағалаудың бекітілген әдістемесі бойынша іріктеу, мастер-жоспарларын әзірлеуде әкімдіктерге әдістемелік көмек көрсету, сондай-ақ аталған курорттық аймақтардың инфрақұрылымын дамытуға арналған бюджет қаражатын алуға ықпал ету. Мұндай мысалдарға Көк Жайлау курорттық аймағын, Баянауыл, Қарқаралы, Балқаш маңы және т.б. жатқызуға болады.
Үшінші топ – қонақ үйлер, ірі және орта туристік нысандарды салу бойынша жеке жобалар. Аталған жобалар ұлттық жобалар шеңберінде жүзеге асырылатын жағдайда, онда олардың іріктелуі мен дамуына туризмді дамыту жөніндегі ұлттық компания жауапты болады. Қалған жобалар бойынша бұл рөлді туризм жөніндегі уәкілетті органның тиісті әдістемелік қолдаумен өңір әкімдіктері жүзеге асыруы тиіс.
Төртінші топ – келу және ішкі туризм мен жекелеген туристік өнімдерді дамыту жөніндегі ШОБ жобалары. Аталған жобалар тұжырымдамада ерекше басымдық болып табылады. Әрбір кластер және ұлттық жоба аясында осындай жобаларды құруға арналған текшелер тізбесі ұсынылатын болады, сондай-ақ шағын және орта бизнес тарапынан кез келген негізді бастамаларға әдестемелік көмек көрсетілетін болады.
Ұлттық жобалар бойынша ШОБ-тің дамуына туризмді дамыту жөніндегі ұлттық компания, ал өңірлер бойынша, оның ішінде жүйелі жоспарлар шеңберінде әзірленген ұсыныстарды ескере отырып, өңірлік әкімдіктер жанындағы тиісті өңірлік туризм басқармалары жауапты болады. Бизнесті қолдаудың барлық қолданылатын мемлекеттік бағдарламалары туристік объектілерді басымдықтар тізбесіне енгізуі тиіс.
Барлық өңірлерді дамытуды қамтамасыз ету мақсатында негізгі туристік ресурстарды, ұлттық туристік кластерлерді, инфрақұрылымды дамыту жоспарларын қамтитын Қазақстан Республикасының туризмін кластерлік дамыту жөніндегі туристік картасын құру қажет.

2.4 Инфрақұрылым

Көліктік инфрақұрылым
Туризм индустриясының сәтті дамуы кластер ішіндегі және сыртындағы туристік қызығушылық орындарымен байланыстыратын жоғары сапалы және дамыған көліктік жүйенің болуымен сипатталады.
Әуе көлігі туризм индустриясын дамытуда маңызды рөл атқарады, өйткені ол кіру туризмі үшін көліктің негізгі түрі болып табылмақ.
Әуе көлігін дамыту үшін мынадай іс-шаралар ұсынылады:
қолданыстағыларын жетілдіру және жаңа (үлкен емес) әуежайлар мен Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттерін, сондай-ақ тікұшақ алаңдарын салу;
әуе тасымалына қолжетімді баға ұсыну есебінен қолданыстағы ішкі әуе маршруттарға арналған рейстерді толтыру және жаңа әуе маршруттарды іске қосуды арттыру.
Әуе көлігін дамыту жөніндегі жобалар мынадай іс-шараларды қамтиды, бірақ мұнымен шектеліп қалмайды:
өткізу қабілеттін арттыру мақсатында Астана, Алматы және Шымкент қалаларындағы әуежайларды кеңейту;
Өскемен және Ақтау қалаларындағы әуежайларды жетілдіру;
Маңғыстау облысы Қарақия ауданындағы «Кендірлі» курорттық аймағында және Шығыс Қазақстан облысы Қатонқарағай ауданындағы Үлкен Нарын кентінде әуежайлар салу;
«Песчанка» курорты жанында және Шығыс Қазақстан облысының Марқакөл көлі маңында гидроұшақтарға арналған қону орындарын салу;
Шарын шатқалында, Өскемен қаласында, «Қатонқарағай» МҰТП, Марқакөл көлінде, Риддер және Ақтау қалаларында, Шерқала тауында және «Кендірлі» курортында тікұшақ алаңдарын салу.
Теміржол көлігі елдің тауарлық нарығының жұмыс істеуі мен дамуында және туристер мен халықтың қозғалыс қажеттілігін қанағаттандыруда маңызды рөл атқарады. Теміржолдардың негізгі рөлі басты кластерлерден туристік орталықтарға дейін үлкен ара қашықтығымен тасымалдаулар айқындалады.
Жолаушы көліктің басқа түрлерімен салыстырғанда теміржол көлігінің неғұрлым маңызды болып табылатын бірқатар басымдықтары бар:
жыл, тәулік уақыттарына және ауа райына қарамастан тасымалдаулардың жүйелілігі;
басқа көлік түрлерімен тасымалдау құнымен салыстырғанда тасымалдау құнының жоғары еместігі.
Теміржол көлігін дамыту үшін мынадай іс-шаралар ұсынылады:
қолданыстағыларын жетілдіру және жаңа теміржол желісінің құрылысы;
Астана, Алматы, Ақтау, Өскемен, Шымкент, Қызылорда, Шу, Шортанды, Қапшағай, Байқоңыр қалаларындағы, Жаңаөзен кентіндегі, сондай-ақ шекара станцияларының (Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттерінің) басқа кластерлік орталықтардағы және туристік қызығушылықтың басты орындарындағы қолданыстағы теміржол вокзалдарының инфрақұрылымын жетілдіру;
қалалар арасындағы жол жүру уақытын қысқарту мақсатында жаңа (жоғары жылдамдықты) пойыздарды пайдалану.
алыс шет елдермен халықаралық қатынас ашуды қамтитын маршруттарды кеңейту.
Автомобиль көлігін дамыту үшін мынадай іс-шаралар ұсынылады;
қолданыстағыларын жақсарту және жаңа Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттерін, кластерлік орталықтарда және туристік қызығушылықтың басты орталықтарында автовокзалдар мен автобус аялдамаларын салу;
осы жолдарда демалуға арналған аялдамаларды қоса алғанда, Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттерінен бастап кластерлік орталықтар мен туристік қызығушылықтың басты орындарын байланыстыратын қолданыстағы жетілдіру және жаңаларын республикалық және өңірлік маңызы бар автомобиль жолдарын салу, қайта жаңғыртуға жататын автомобиль жолдарының алдын-ала тізімі 1-қосымшада.
Автомобиль көлігін дамыту жөніндегі жобалар мынадай іс-шараларды қамтиды, бірақ мұнымен шектеліп қалмайды:
«Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық көлік дәлізінің, сондай-ақ жол бойы инфрақұрылымы объектілерінің құрылысын аяқтау;
Алматы қаласы маңындағы айналма автожол құрылысын аяқтау;
Бурабай кентіндегі, Шортанды, Қарағанды, Алматы, Қапшағай, Өскемен, Риддер, Қызылорда, Шымкент, Тараз, Байқоңыр және Ақтау қалаларындағы, Шығыс Қазақстан облысындағы «Песчанка» және «Шыңғыстай» курорттарындағы орталық автовокзалдардың инфрақұрылымын жетілдіру;
Қорғалжын, Тамғалы кенттеріндегі, «Алтынемел» МҰТП және Шарын шатқалындағы автобус аялдамаларын жетілдіру;
Су көлігін дамыту үшін қолданыстағы порттарды жетілдіру және жаңаларын салу, оның ішінде «Песчанка» курортындағы портты және Ертіс өзенінің бойындағы басқа да порттарды, сондай-ақ Ақтау қаласындағы портты жетілдіру ұсынылады.
Ішкі көлікті дамыту үшін мынадай іс-шаралар ұсынылады:
автобус аялдамаларын жаңғырту және Астана, Алматы, Өскемен, Шымкент және Ақтау, Қарағанды, Семей, Қызылорда, Тараз және басқа қалаларды қазіргі заманға сай қалалық автобустармен қамтамасыз ету арқылы қолданыстағы жергілікті автобустық қызметтер көрсетуді жетілдіру;
Астана және Алматы қалаларында шолу экскурсияларына және шопинг-саяхаттарға арналған туристік автобус маршруттарын ашу;
такси тұруға арналған белгісі бар аялдамалармен қамтамасыз етуді ескеретін, жергілікті такси қызметтерінің көрсету сапасы стандарттарын айқындау және енгізу, такси белгісі бар жаңа автокөліктер, сондай-ақ басымды түрде Астана, Өскемен, Шымкент және Ақтау қалаларында, сонымен қатар такси қызметі бар/немесе ол талап етілетін туристік қызығушылықтың барлық басты орындарындағы сапа мен жол жүру бағаларының сәйкестігі.
Сондай-ақ қазіргі заманғы стандарттар негізінде (көрсеткіштер және маңдайша жазулар, тротуарлар, кіші сәулет нысандары, қоғамдық дәретханалар, мүмкіндіктері шектеулі адамдар үшін абаттандыру элементтері) ірі қалаларда, кластерлік орталықтарда,
сондай-ақ қолданыстағы курорттық аймақтарда көше инфрақұрылымын дамыту бағдарламаларын әзірлеу (көрсеткіштер және маңдайша жазулар, тротуарлар, кіші сәулет нысандары, қоғамдық дәретханалар, мүмкіндіктері шектеулі адамдар үшін абаттандыру элементтері) ұсынылады. Осындай бағдарламаны әзірлеу ЭКСПО-2017 өткізуге дайындық шеңберінде Астана қаласы үшін ерекше маңызды.
«Жұмсақ» инфрақұрылым
«Жұмсақ» инфрақұрылымға туристік дестинацияның туристік бәсекеге қабілеттілігін арттыратын, туристер мен инвесторларға жоғары сапалы ақпарат ұсынуды, туризм мен қонақжайлылық саласындағы мамандар даярлауды қамтитын жоғары білім деңгейін қамтамасыз ететін қымбат емес, бірақ маңызды жобалар мен іс-шаралар жатады:
Ақпараттық ортаға жататын жобалар мен іс-шаралар мыналарды қамтиды, бірақ мұнымен шектеліп қалмайды:
әсіресе әуежайларда, теміржол вокзалдарында, орталық автовокзалдарда, сондай-ақ автомагистральдар бойында тегін туристік ақпарат, брондау мүмкіндіктерін, кәдесыйлар, кітаптар мен карталар сатып алу мүмкіндіктерін ұсынатын визит-орталықтары;
визит-орталықтарымен салыстырғанда аз, негізінен ашық аспан аясында және туристік көрнекіліктің айқындалған орындарда ірі іс-шараларды өткізу уақытында тек туристік ақпарат ұсынатын ақпараттық бюро;
туристік көрнекіліктің негізгі орындарын, қонақ үйлердегі және басқа да орналастыру орындарындағы, әуежайлардағы, теміржол вокзалдарындағы, орталық автовокзалдардағы, порттардағы, сондай-ақ туристік қызығушылықтың басқа да орындарындағы туристік көрсеткіштер;
кепілдік берілген бағдарламалар – туристік дестинациялар ұсынатын мәдени, экскурсиялық және басқа да бағдарламалар;
туристік көрнекілік, дестинация қызметтері мен өнімдер топтамасын ұсынатын дестинация карталары;
дестинация сұранысын (мысалы, келушілердің қанағаттану деңгейі), ұсыныстарды (мысалы, қонақ үйдегі қызмет көрсету) бәсекелестерді, өнімдерді және т.б. зерттеу қызметі;
туристік индустрияны дамытуға тартылған қонақ үйлер және басқа да орналастыру орындары, туристік көрнекілік мейрамханалары, туроператорлар, әуе желілері, жергілікті атқарушы органдар, университеттер, бұқаралық ақпарат құралдары және т.б. сияқты мүдделі тараптар арасындағы әріптестік;
семинарлар, ақпараттық брошюралар және туризмді дамытудың оң нәтижелерін көрсететін басқа да іс-шаралардың көмегімен жергілікті халықтың туристерге деген оң қарым-қатынасын қалыптастыру;
Қазақстан Республикасының туризм индустриясын дамытуға отандық, сол сияқты шетелдік инвесторларды тарту.
Тұжырымдамада ұсынылып отырған туризм саласы үшін кадрлар даярлау жөніндегі жобалар мен іс-шаралар туризм саласындағы жоғары, техникалық және кәсіптік білімді, сондай-ақ тренингтерді одан әрі дамыту, кәсіби оқыту жүйелерін және туризм индустриясы мен қонақжайлылық мектептерін қолдау мүмкіндігін қарауды көздейді.
Туристік жобаларды іске асырған жағдайда кадрларға қосымша қажеттілікті кадрларды қысқа мерзімді даярлықтан өткізу оқу орталықтарында қайта даярлау және олардың біліктілігін жоғарылату есебінен, оның ішінде Астана қаласында ЭКСПО 2017 Халықаралық мамандандырылған көрмесін өткізуге дайындық аясында толықтырған жөн.

2.5. Туристік саланы одан әрі дамыту жөніндегі шаралар

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар және орман шаруашылығы саласында
а) республиканың табиғи-қорық қорын барынша сақтауды, жергілікті халықпен бірлесіп табиғи ресурстар мен генетикалық ресурстарды қорғауды ескере отырып, ЕҚТА мен мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ұзақ мерзімді пайдалануға арналған басым туристік жобаларға (бұдан әрі – басым туристік жобалар) қойылатын туристік тартымдылық өлшемдерін (бұдан әрі – өлшемдер) әзірлеу;
б) өлшемдерге сәйкес орман отырғызу жобасы негізінде осындай аумақтардың инфрақұрылымын дамытудың бас жоспарын (бұдан әрі – бас жоспар) әзірлеу арқылы туристік әлеуеті бар мемлекеттік орман қоры учаскелерінде туристік дамытуды жоспарлау;
в) ЕҚТА инфрақұрылымын дамытудың бас жоспарында ЕҚТА учаскелерінде туризмді дамытуды жоспарлау (бұдан әрі – бас жоспар);
г) туризмді дамытуға қатысты бас жоспарды түзету жөнінде ұсыныстар енгізе алатын туризм жөніндегі уәкілетті органмен бас жоспарларды келісу, бұл ретте халықты сауықтыруға арналған бальнеологиялық мақсаттағы жобаларды және ЕҚТА және мемлекеттік орман қоры учаскелерінде іске асыру үшін экологиялық туризмді жүзеге асыруға арналған объектілерді белгілеу;
д) ЕҚТА және мемлекеттік орман қоры учаскелерінде туристік жобалардың дамуын басқару мамандандырылған ұйымды белгілеу және/немесе құру арқылы жүзеге асырылуы мүмкін, бұл мынадай функциялардың орындалуын қамтамасыз етеді:
белгілі бір жер учаскелерін туристік мақсаттарда игеру үшін инвестициялық ағындарды қамтамасыз ету үшін мемлекеттік және жеке секторлардан әртүрлі деңгейдегі инвесторларды іздеу және тарту;
өлшемдерге және бас жоспарларға сәйкес басым туристік жобаларды таңдау, сондай-ақ ілеспе рұқсат беру және келісім беру рәсімдерін жүзеге асыру;
ұсынылатын жобаның оң экологиялық сараптамасы болған жағдайда басым туристік жобаларды іске асыру үшін ЕҚТА дирекциясына және жергілікті атқарушы органдарға инвесторларға жер учаскелерін бөлу және беру жөніндегі ұсыныстар енгізу;
инвесторлардың жобаларды инфрақұрылымның бас жоспарларына және экологиялық талаптарға сәйкес орындауын бақылау;
туристік жобаларды басқарудың өзге балама тетіктерін әзірлеу және туристік инфрақұрылымды дамыту мен басқаруда мемлекет пен жеке инвесторлардың өзара іс-қимыл жасауы.
е) туристік жобаларды іске асыру бойынша ЕҚТА және мемлекеттік орман қоры учаскелерін тұрақты пайдалану және басқару жағдайында мынадай шараларды қамтамасыз ету қажет:
ЕҚТА және мемлекеттік орман қорын пайдаланушылардың табиғи ортаға залал келтіргені үшін (заңсыз ағаш кесу, су қоймаларын ластау, жердің табиғи қабатын бүлдіру және т.б.) жауапкершілігін күшейту;
орман алқаптарының аумағын ұлғайту, табиғи-қорық қорының объектілерін қалпына келтіру кезінде табиғат пайдаланушыларды көтермелеу тетіктерін қарау.
Жер қатынастары саласында
Инвесторлардың жер әлеуетін барынша пайдалануы үшін ЕҚТА-да, сулы, мемлекеттік орман қоры жалпы пайдаланатын жерлерде қонақ үйлер және басқа да туристік инфрақұрылым құрылысы үшін жер телімдерін бөлу, мемлекеттің салымдар қауіпсіздігіне кепілдік беруі және тиісті инвестициялар үшін қаржылық ресурстарға инвесторлардың қолжетімділігін қамтамасыз ету мынадай баламалы тетіктермен қамтамасыз етілуі мүмкін:
а) ЕҚТА мен орман қоры жерін қоспағанда, туристік жобаларды дамыту мақсатында инвесторлардың жер учаскелерін жеке меншікке сатып алуының құқықтық құралдарын жасау;
б) мынадай ықтимал шаралар арқылы туристік жобаларды дамыту мақсатында ЕҚТА учаскелерін және орман ресурстарын ұзақ мерзімді пайдаланудың қолданыстағы институтын жетілдіру, оның ішінде туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін жер телімдерін ұзақ мерзімді ақылы қолдану/орманды пайдалану шартының (бұдан әрі – шарт) талаптарын жетілдіру:
жер телімдерін ұзақ мерзімді ақылы қолданудың/орманды пайдаланудың ең ұзақ мерзімін арттыру;
шартта автоматты түрде белгіленген мерзімге ұзартуды көздеу;
уәкілетті органның шартты біржақты тәртіппен бұзу құқығын шектеу, сонымен бірге инвестор тарапынан қандай да бір бұзушылықтар болмай, шарт мемлекет бастамасымен бұзылған жағдайда инвестор салымдарын қисынды ақтайтын көлемде өтемақы төлемдерін жүзеге асыру;
инвестор тарапынан шарт талаптарын айрықша бұзушылықтар болмаған жағдайда ескерту (шартты ұзартудан бас тарту туралы) мерзімін неғұрлым ұзақ мерзімге (5 жылдан 10 жылға дейін) арттыру, бұл ескерту бас тартудың негіздемесін қамтуы және жер учаскесін пайдалануға рұқсат беруге бастапқы қатысқандарды қоса алғанда, мүдделі мемлекеттік органдармен келісілуі тиіс;
жобаны іске асыруды жалғастырған жағдайда үшінші тұлғаларға туристік жоба мақсаттары үшін орманды пайдалану құқықтары мен міндеттемелерін беру мүмкіндігін көздеу;
в) бұған қоса, жер учаскелерін пайдалануға немесе меншікке беру кезінде баламалы шара ретінде инвесторларға жер учаскесін пайдалануға/сатып алуға опцион беру ұсынылады.
г) ауыр құрылыс материалдарын пайдаланбай, су жолақтары бар жер уческелерінде маусымдық құрылыстар мен жеңіл архитектуралық нысандар (жағалаудағы дәмханалар) салуға рұқсат беру.
Арнайы туристік аймақтар (АТА) саласында
АТА-ға қатысты мынадай шараларды іске асыру ұсынылады:
а) ЕҚТА, орман қоры және басқа аумақтар туристік жобаларды іске асыру үшін қолданылатын ерекше құқықтық режимдегі арнайы белгілі бір аймақтар құру мынадай шаралармен қамтамасыз етілуі мүмкін:
АТА ұғымын ерекше реттелетін немесе өзіндік тұжырымдамасы бар арнайы экономикалық аймақ түрі ретінде айқындау;
туристік жобаларды іске асыру, оның ішінде шетелдік жұмыс күшін тартуға, туристік инфрақұрылым салу үшін жер телімдерін бөлуге рұқсат алу кезінде және т.б. оңайлатылған жеңілдікті тәртібін қамтитын жағдайларда АТА айрықша режимін айқындау;
жер телімдерін игеру, құрылыс салу және т.б. кезінде рұқсат беру рәсімдерінен өткуді және мемлекеттік органдардың тиісті рұқсаттарын алуды оңайлату және тездету;
АТА тиімді басқару және «жалғыз терезе» қағидаты бойынша инвесторларға қызмет көрсету тетігін қамтамасыз ету.
Әлеуметтік туризм саласында
Мемлекетті, жұмыс берушілер мен қызметкерлерді ішінара субсидиялау тетігіне тарту арқылы туристік сертификаттарды әлеуметтік туризмді ынталандыратын құжаттар ретінде енгізу мынадай шаралармен қамтамасыз етілуі мүмкін:
а) туристік сертификатты екі – бухгалтерлік және статистикалық функцияны (салық салынатын базаның дұрыс қалыптастырылуын бағалау үшін және туристік ағындарды бағалау, дестинациядағы туризмді болжау және жоспарлау) жүзеге асыратын қатаң есептілік құжаты ретінде құқықтық мәртебесін реттеуді оңтайландыру;
б) туристік сертификаттың тиісті нысанына және түріне және оны пайдалану қағидаларына қойылатын қойылатын талаптарды айқындау.
Салық салу саласында
туристік саланы, оның ішінде әлеуметтік туризм саласында салықтық көтермелеудің қосымша шараларын қолдану мүмкіндігін қарау.
Көші-қон бақылауы және визаларды ресімдеу рәсімдерін оңайлату саласында
Мынадай шараларды іске асыру ұсынылады:
а) елге туристер ағынын қамтамасыз ететін экономикалық жағынан тұрақты елдердің азаматтары үшін визалық тәртіпті алып тастау немесе оны оңайлату жөніндегі жалғастыру;
б) шетелдік азаматтарды тіркеу және есепке алу процесін оңайлату, оның ішінде шетелдік азаматтарды тіркеу және есепке алудың, онлайн тіркелуге өтінімді берудің және электрондық тіркеуді жүзеге асырудың оңайлатылған рәсімі үшін елдер тізбесін құру;
в) шетелдік азаматтарды міндетті тіркеу мерзімін бір айға дейін ұзарту, тіркелу орны ауысқан кезде олардың қайта тіркеуден міндетті өтуін алып тастау.
Шекаралық бақылау саласында
а) «Шекаралық бақылау» мемлекеттік қызметі стандартын әзірлеу және оның Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекіту;
б) шекара бойындағы, сондай-ақ іргелес мемлекеттер аумағы арқылы өтетін аумақтарда экологиялық туризмді дамыту мақсатында белгіленген тәртіппен ашылатын Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттері арқылы туристердің халықаралық маршруттарды өтуін ретке келтіру жөніндегі мәселені зерделеу.
Авиациялық кеңістік саласында
Азаматтық авиацияны дамыту стратегиясында ішкі әуе тасымалдары нарығын дамыту үшін бәсекелі жағдайлар жасауға, оның ішінде ішкі авиарейстерді субсидиялау бағдарламаларын одан әрі дамытуға бағытталған шараларды іске асыру мүмкіндігін қарау.
Туристік қызметтер саласында
Мынадай ықтимал шараларды жүргізу арқылы туризм саласындағы уәкілетті органның туристік, оның ішінде қонақ үй қызметтерін көрсету сапасын бақылауын қамтамасыз ету:
а) кіру және ішкі туризм саласында тікелей туристік қызметтер көрсететін туристік индустрия қызметкерлеріне (гидтер, туристік агенттіктер қызметкерлері, туризм индустриясындағы аудармашылар) қойылатын міндетті біліктілік талаптарын/стандарттарын әзірлеу;
б) кіру және ішкі туризм саласында, туристік қызметтердің тиісінше көрсетілуіне бақылау және мониторинг тетігін әзірлеу;
Жылжымайтын мүлікке құқық саласында
Инвесторлар үшін түсінікті кейіннен жалға беру мүмкіндігімен туристік жылжымайтын мүліктегі үлесті меншікке алуға немесе ұзақ мерзімді ақылы пайдалануға мүмкіндік беретін демалыс клубтық жүйесін реттеу рәсімін енгізу, бұл мынадай шаралармен қамтамасыз етілуі мүмкін:
а) демалушылар үшін туристік объектілерде тұрудың қаржылық қолжетімділігін қамтамасыз ету және шектелген үлес меншігі немесе ұзақ мерзімді жалға алу құқығында туристік объектілер үлесін кепілді иелену мақсатында туристік жылжымайтын мүлік үлесін ұзақ мерзімді немесе өмір бойы қолдануға құқық беретін жалпы үлес меншігінің шектелген түрі ретінде «тайм-шэр» институтын құру;
б) демалыс клубтарын басқарудың ұйымдық-құқықтық құрылымы мен жүйесін айқындау, бұған қатысу «тайм-шэр» ерекшелігі мен өзгешелігін ескере отырып, туристік жылжымайтын мүлік объектісінің үлесін ұзақ мерзімді және өмір бойы пайдалану және иелік ету құқығын береді;
в) «тайм-шэр» аясында қатысушылардың құқықтары мен шектеулері көлемін, үлгілік шарттар жағдайларын (сатып алу және өз үлесін кейін жалға беру шарттарын айқындау), сондай-ақ тиісті демалыс клубтарының басқарушылық құрылымдары тарапынан орындалмаған міндеттемелер бойынша үшінші тұлғалардың дәмеленуінен туристік жылжымайтын мүлік объектісінің үлесіне құқықтарды қорғау кепілділіктерін айқындау;
г) «туристік объект», «туристік жылжымайтын мүлік», «туристік жабдық» ұғымдарын және басқа сабақтас ұғымдарды айқындау.

2.6 Институционалдық құрылым

Тұжырымдамада қойылған міндеттерді орындау үшін қолданыстағы институционалдық құрылымды нығайту, сондай-ақ олардың туристік индустрияны және саланы дамытудағы жалпы өзара іс-қимыл жасау жүйесін күшейту ұсынылады. Осыған байланысты:
1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Туризм жөніндегі кеңестің қызметін кеңейту.
2. Бес туристік кластерді дамытуды жүзеге асыру үшін облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың жергілікті атқарушы органдары жанындағы өңірлік туризм басқармаларының қызметін күшейту және кеңейту.
3. Ірі туристік жобаларды әзірлеу және іске асыру, жеке инвестициялар тарту үшін туризм саласындағы уәкілетті органның бақылауымен Туризмді дамыту жөніндегі ұлттық компания құру мүмкіндігін қарау.
Жоспарлау және басқару
Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Туризм жөніндегі кеңес
Қазақстан Республикасының Үкіметі туристік саланы дамытуға бағытталған мемлекеттік органдардың мемлекеттік саясатын және қызметін орындаудың негізгі үйлестірушісі ретінде туризм саясатын әзірлеудегі жетекші рөлін сақтайды.
Қазіргі уақытта Туризм жөніндегі кеңес өз қызметін Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы консультативтік-кеңесші орган ретінде жүзеге асырады (бұдан әрі – Кеңес). Қолданыстағы Кеңестің өкілеттіктерін оған әмірлік өкілеттіктер беру бөлігінде кеңейту ұсынылады.
Туризм саласындағы уәкілетті орган - туристік қызмет саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыруға және іске асыруға, туристік салаға инвестициялардың тартылуына, Қазақстан Республикасының туристік қызмет туралы заңнамасының сақталуын мемлекеттік бақылауды жүзеге асыруға жауапты мемлекеттік орган.
Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың жергілікті атқарушы органдары жанындағы өңірлік туризм басқармалары
Облыстардағы тиімді жұмысты қамтамасыз ету және өңірлердегі бес туристік кластерді дамыту үшін облыстық, аудандық және қалалық деңгейлерде мемлекеттік басқару құрылымын одан әрі жетілдіру қажет, оның ішінде бекітілген үлгілік құрылымға өзгерістер енгізу және басқармаларға жүктелген функцияларды оңтайландыру арқылы олардың санын көбейту, оның ішінде:
өңірлік деңгейде ұсынылатын туристік өнімді жобалау және кәсіптік әзірлеу (ұзақ мерзімдік жоспарды);
өңірлік деңгейде туристік өнімді, жобаларды ілгерілету мен іске асыруға қолдау көрсету және жәрдемдесу;
дестинацияларды ілгерілету, оның ішінде бренд жасау және имиджді қалыптастыру;
туристік дестинацияларды үйлестіру және басқару;
туристік ақпараттық орталықтарын тұрақты қолдау, сондай-ақ олардың туристер үшін қол жетімділігін қамтамасыз ету;
туризм саласындағы уәкілетті органмен туризмді ілгерілету жөніндегі жыл сайынғы жедел және маркетингтік жоспарларды келісу;
дестинацияларды дамыту және ілгерілету үшін арнайы іс-шараларды әзірлеу, ұйымдастыру және өткізу;
қонақ үй типіндегі орналастыру орындарына сертификат беру арқылы сыныптау іс-рәсімдерін жүзеге асыру, орналастыру орындарының туристік қызметтерді орындауын бақылауды қамтамасыз ету.
Бұған қоса облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың жергілікті атқарушы органдарының және туризм саласындағы уәкілетті органның өзара іс-қимылын туризмге жетекшілік ететін өңірлік құрылымдардың туризм саласындағы уәкілетті органға тікелей бағынышты болуы арқылы күшейту ұсынылады.
Дамыту және ілгерілету
Туризмді дамыту жөніндегі ұлттық компания
Туризмді дамыту контексінде анағұрлым басым ұлттық туристік жобаларды ілгерілету үшін туризм саласындағы уәкілетті органның бақылауымен Туризмді дамыту жөніндегі ұлттық компанияны құру мүмкіндігін қарастыру ұсынылады. Компанияның негізгі функцияларына мынадай өкілеттіктерді енгізу көзделеді:
ілеспе, оның ішінде құрылыс және негізгі инфрақұрылым саласындағы бағдарламаларды қолдау және іске асыру;
ұлттық жобаларға қатысуға басты туристік жобалар инвесторлары мен операторларын тарту, осындай жобаларды жоспарлау мен дамытуда негізгі рөлді орындау және сәйкесінше:
іске асыру үшін жер телімдерін инвесторлар мен операторларға пайдалануға/жеке меншікке беруді басқару және оны жүзеге асыру;
туристік жобалар инвесторлары мен операторларын мемлекеттік қолдау шараларын әзірлеу және ұсыну.
Сондай-ақ компанияны мынадай функциялармен бөлеу орынды:
мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін кедергісіз беру құқығы, жер учаскелерін бөлу, оның ішінде жеке меншіктегі жер учаскелерін туризм объектілерін салу үшін берудегі мемлекет қолдауы;
жобаларды іске асырудан және қайта қаржыландырудан түсетін пайданы туристік жобаларды дамытуға алу құқығы; туризм саласындағы шетелдік мамандарды еркін тарту құқығы

2.7. Имидждік стратегия

Имидждік стратегияны дамыту шеңберінде мынадай шараларды шешу мүмкіндігін қарастыру:
халықаралық нарықтарда жұмыс үшін туристік бренд әзірлеу, сондай-ақ ақпаратты іздестіру маркетингі (SEM) орналастыруды қоса алғанда, мамандандырылған вебсайттардағы баннерлер, мобильді жарнама, Веб (Web) 2.0 құралдарын ілгерілету арқылы орналастыруды қоса алғандағы интернет-маркетинг, сондай-ақ Қазақстан бойынша барлық туристік ұсыныстарды көрсететін және онлайн-брондау қызметін ұсынатын мамандандырылған онлайн-тұғырнамалар құру;
негізгі нарықтарда Қазақстанның туристік өкілдіктерін ашу. Бірінші кезеңде Ресей Федерациясында, Гонконгте бір өкілдік және Батыс Еуропа елдері үшін біреуін ашу ұсынылады. Кейіннен азиялық нарықты анағұрлым толық қамту, сондай-ақ Еуропадағы өкілдіктер санын ұлғайту жоспарлануда;
қазақстандық туристік компаниялардың өз туристік өнімдерін халықаралық нарықта ілгерілетуіне қатысуын ынталандыру, оның ішінде халықаралық туристік көрмелерге қатысуын ішінара субсидиялау есебінен;
Қазақстанның туристік өнімдерін ақпараттандыру және ілгерілету мақсатында көшпелі іс-шараларды, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері мен туризм индустриясының шетелдік кәсіпқойлары үшін Қазақстан бойынша таныстыру турларын ұйымдастыру.

2.8 Жылдам әсер шаралары

Қазақстанда туристік саланы дамыту келесі екі жылда мынадай жағдайларды орындаған кезде елеулі коммерциялық нәтижелерге алып келуі мүмкін:
белгілі бір туристік өнімдерді тиісті жиынтықтау және коммерциялау;
Қазақстанның ішінде, сондай-ақ Қазақстан мен басқа елдер арасында әуе қатынастарының көлемін арттыру және оның құнын қысқарту;
ілгерілету жөніндегі нақты іс-шараларды кәсіптік айқындау және іске асыру;
Жоғарыда көрсетілген өлшемдердің негізінде мынадай «жылдам нәтижелерге» қол жеткізуге болады:
халықаралық конференциялар мен ірі оқиғалар басымдығы жағдайында Астана және Алматы қалаларында MICE-туризм өнімдерін құру;
халықаралық кездесулер нарығында Астана мен Алматы қалаларының тиімді ілгерілеуін және өкілдік етуін, күзгі–қысқы кезеңде инфрақұрылымға жүктемені барабар бөлуді қамтамасыз ете отырып, қалалық билік пен бизнес арасындағы үйлестіруші және байланыстырушы буын болатын мемлекеттік мамандандырылған қала құрылымын (компанияны) Конференц-Бюроны құру;
сонымен қатар бір жыл ішінде күзгі-қысқы мезгілде жаңа шаралар тарту арқылы туристік инфрақұрылым қысымдарын дұрыс бөлу;
Шығыс Қазақстан мен Оңтүстік Қазақстан кластерлерінде, сондай-ақ бүкіл Қазақстан бойынша бірнеше турлар әзірлеу;
ілгерілету жөніндегі онлайн іс-шаралар, оның ішінде Гугл Жер Планетасы және Трип Эдвайзор (Google Earth и TripAdvisor) сияқты жетекші Интернет-тұғырнамаларда және «Facebook» және «Twitter» секілді әлеуметтік желілердің көмегімен іс-шаралар өткізу.
Ірі туристік жобаларды іске асыру және құрылған инфрақұрылымдық объектілерді, туристік ресурстарды кейінгі басқару үшін жоғары буынды туризм мамандарына, туристік индустрия басқарушыларына қажеттілік туындайды. Осыған байланысты Назарбаев Университетімен ынтымақтастық мүмкіндігін қарастыру ұсынылады.
Бұдан басқа, 2013 жылы көрсетілетін қызметтер сапасы мен ішкі менеджмент жүйесін арттыру мақсатында туризм саласындағы туристік компаниялар мен орналастыру орындары объектілерінің басшылары үшін, оның ішінде Мемлекет басшысының Австрия Республикасына сапары барысында Өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылған Австриялық WIFIINTERNATIONAL компаниясын тарта отырып, біліктілікті жоғарылату жөніндегі тренингтер мен курстар түрінде оқыту жүйесін енгізуді жүзеге асыру ұсынылады. Туристердің ағымдағы ағыны үшін ақпарат ұсыну мақсатында Астана және Алматы қалаларында пилоттық «визит-орталықтарын» іске қосу ұсынылады.
Сонымен бірге, елдегі туризмді дамытудың қазіргі қарқынын ескере отырып, сондай-ақ экономикаға мультипликативтік нәтижені оңтайлы арттыру мақсатында тиісті салалық бағдарламалар мен жоспарларға бір уақытта сабақтас секторларды басым дамытуды енгізу қажеттігі ұсынылады, оның ішінде:
1. Тамақ өнеркәсібі, оның ішінде Ұлттық өнімдер (азық-түлік өнімдері, сусындар өндірісі).
2. Қонақ үй және туристік объектілердің құрылысы жөніндегі жобалау және құрылыс салу қызметтері.
3. Ойын-сауық және демалыс индустриясы, оның ішінде киноиндустрия, ойын-сауыққа арналған бұйымдар, ойыншықтар өндіріс, ойын-сауық саласындағы қызмет және т.с.с.
4. Қолөнердің барлық түрлері, оның ішінде ұлттық кәдесый өнімдері.
5. Тамақтандыру индустриясы, оның ішінде қазіргі ұлттық аспаздық.

ҚОСЫМША
Тұжырымдаманы іске асыру көзделетін нормативтік құқықтық актілер тізбесі

Тұжырымдама міндеттерін іске асыру мынадай нормативтік құқықтық актілер арқылы қамтамасыз етіледі:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы;
2. «Қазақстан-2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты;
3. Қазақстан Республикасының Кодекстері: Азаматтық, Жер, Су, Орман, Салық, Экологиялық, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы және т.б.;
4. Қазақстан Республикасының Заңдары: «Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы», «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы», «Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы», «Жылжымайтын мүлік құқығын мемлекеттік тіркеу туралы», «Халықтың көші-қоны туралы» және т.б.;
5. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама;
6. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 11 қазандағы № 1048 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы туристік индустриясының перспективалы бағыттарын дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған салалық бағдарлама;
7. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары: «Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тізімін бекіту туралы» 2006 жылғы 10 қарашадағы № 1074, «Мемлекеттік ұлттық табиғи парктердегі туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру және туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін пайдалануға берілген мемлекеттік ұлттық табиғи парктер учаскелерін құрылыс объектілеріне пайдалануға рұқсат беру ережелерін бекіту туралы» 2006 жылғы 7 қарашадағы № 1063, «Қазақстан Республикасына иммигранттардың келуі және тұруы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасынан заңсыз өткен, Қазақстан Республикасы аумағында заңсыз жүрген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғаларды, сондай-ақ Қазақстан Республикасына келуге тыйым салынған азаматтарды есепке алу ережелерін бекіту туралы» 2012 жылғы 21 қаңтардағы № 148 және басқа;
8. Орталық және жергілікті атқарушы органдардың стратегиялық жоспарлары.

Қысқартылған сөздер тізімі:
Институттар мен компаниялар:
SMIT – Туризмдегі Морокко инжирингтік қоғамы
ХЖТБ – Халықаралық жастар туризм бюросы
САҚ – Сыртқы экономикалық акционерлік қоғамы
КОБОК – Кәсіптік одақтардың бүкілодақтық орталық кеңесі
ҚҚМА – Қазақстандық қонақ үйлер және мейрамханалар қауымдастығы
ҚТА – Қазақстандық туристік қауымдастығы
ҰТӘ – Ұлттық туристік әкімшілік
БҰҰ – Біріккен Ұлттар Ұйымы
ҰҚК ШҚ – Ұлттық Қауіпсіздік Комитетінің Шекара қызметі
ТЭОК – Туризм және экскурсия жөніндегі орталық кеңес
UNWTO – Бүкіләлемдік туристік ұйым
ЮНЕСКО (ағылш.UNESCO) – Білім, ғылым және мәдениет мәселелері бойынша Біріккен Ұлттар ұйымы

Елдер мен аймақтар:
EО – Еуропалық Одақ
БАӘ – Біріккен Араб Әмірліктері

Басқа да пайдаланылатын терминдер мен қысқартулар:
MICE – кездесулер, көтермелеу саяхаттары, конференциялар/форумдар және көрмелер/оқиғалар
SEM (ағылш.searchengineemarketing) – іздеу маркетингі
ЖІӨ – жалпы ішкі өнім
МҰТП – мемлекеттік ұлттық табиғи парк
МТҚ – мемлекеттік табиғи қорық
ШОБ – шағын және орта бизнес
ЕҚТА – ерекше қорғалатын табиғи аумақ
ТЭН – техникалық-экономикалық негіздеме
Дестинация (ағылш. destination) – орналасқан жері – тағайындалған орын, ел, қала немесе басқа әкімшілік-аумақтық орналасу орны.
Туристік «тәжірибе» – демалу процесінде туристердің ұмытылмас әсерлері мен эмоциялар.
Турне – саяхат, шеңберлі бағыт бойынша жол жүру.
1*, 2*, 3*, 4*, 5* санаттар – Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамаларға сәйкес қонақ үйлерді жұлдыздар бойынша жіктеу жүйесі санаттары.
Киіз үй – қазақтардың дәстүрлі көшпелі баспанасы.
Конференц-Бюро (ағылш. Convention Bureau) – MICE-туризмді сәтті дамыту үшін құрылған кәсіби қалалық (өңірлік) құрылымдар.
«Жасыл экономика» – экологиялық жүктемелер мен тәуекелдерді едәуір азайтатын, табиғи ресурстарға негізделген экономика.
«Тайм-шэр» (ағылш. timeshare) – жекелеген меншік иелерінің тұрғын үй–жайдың немесе тұрғын үйдің тұрғын бірліктерін квази-жеке меншік құқығында үлестік, фракциялық иеленуі, бұл ретте квази меншіктің осындай құқығы шектеулі болатындығын білдіреді; тұрғын үй жайға немесе тұрғын үйге (отель, қонақ баспанасы) меншік құқығын тікелей жүзеге асыратын бастапқы меншік иесі қонақ үй нөмірлерін/тұрғын үй бірліктерін/фракцияларды сатуды немесе ұзақ мерзімге жалдауды (жалдау мерзімі ұзақ болуы тиіс, мысалы 99 жыл) жүзеге асыруды білдіреді, бұл ретте, сатып алушылар квази-меншік иелері ретінде шыға отырып, осындай фракцияларды жалға беру құқығы болады.