Об утверждении восьмого-десятого сводного периодического доклада о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации

Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 августа 2019 года № 630

      В соответствии со статьей 9 Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации, ратифицированной Республикой Казахстан 29 июня 1998 года, и рекомендациями 84-й сессии Комитета по ликвидации расовой дискриминации Организации Объединенных Наций Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемый восьмой - десятый сводный периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации.

      2. Министерству иностранных дел Республики Казахстан в установленном порядке направить в Комитет по ликвидации расовой дискриминации Организации Объединенных Наций восьмой-десятый сводный периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации.

      3. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

      Премьер-Министр
Республики Казахстан
А. Мамин

  Утвержден
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 27 августа 2019 года № 630

Восьмой-десятый сводный периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации

      Настоящий доклад представляется в Комитет Организации Объединенных Наций по ликвидации расовой дискриминации (далее – Комитет ООН) в соответствии с пунктом 1 статьи 9 Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации (далее – Конвенция) и общими руководящими принципами, касающимися формы и содержания докладов, подлежащих представлению государствами-участниками (CERD/C/2007/1). Настоящий доклад содержит восьмой-десятый периодические отчеты Республики Казахстан по обеспечению реализации статей Конвенции.

      Проект доклада подготовлен рабочей группой при Министерстве информации и общественного развития Республики Казахстан.

      В состав рабочей группы вошли представители министерств, ведомств, Национального центра по правам человека при Президенте Республики Казахстан, Республиканского государственного учреждения "Қоғамдық келісім" при Президенте Республики Казахстан, Научно-экспертного совета Ассамблеи народа Казахстана, Центра по изучению межэтнических и межконфессиональных отношений в Центрально-азиатском регионе Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан, этнокультурных объединений.

      Общий базовый документ Республики Казахстан разработан в соответствии с общими руководящими принципами, касающимися формы и содержания докладов, представляемых государствами-участниками международных договоров по правам человека, и направлен на рассмотрение Комитета ООН в мае 2012 года. Настоящий сводный восьмой-десятый доклад содержит информацию об основных изменениях и прогрессе, достигнутом в сфере ликвидации всех форм расовой дискриминации за отчетный период с 2014 по 2017 годы.

      Настоящий доклад состоит из двух основных частей, содержащих сведения общего характера и информацию о реализации статей 1-7 Конвенции, а также дает ответы на вопросы и рекомендации Комитета ООН по ликвидации расовой дискриминации, озвученные по результатам рассмотрения предыдущего доклада.

1. Сведения общего характера. Население

      Административно-территориальное устройство Республики Казахстан претерпело некоторые изменения с момента представления последнего сводного шестого и седьмого доклада по ликвидации расовой дискриминации в 2014 году.

      В 2014 году создан Наурызбайский район г. Алматы, с присоединением нескольких сельских округов Карасайского района Алматинской области, вследствие которого претерпела изменение численность населения города Алматы и Алматинской области.

      На региональном уровне страны в 2014 году к городу Шымкенту от трех районов Южно-Казахстанской области - Ордабасинского, Сайрамского и Толебийского была присоединена территория, что послужило созданию нового Каратауского района города Шымкента и отразилось на численности населения Туркестанской области и города Шымкента.

      Указом Президента Республики Казахстан от 19 июня 2018 года № 708 "О некоторых вопросах административно-территориального устройства Республики Казахстан" город Шымкент отнесен к категории города республиканского значения, административный центр Южно-Казахстанской области из города Шымкента перенесен в город Туркестан, а Южно-Казахстанская область переименована в Туркестанскую область.

      Общая численность населения по сравнению с 2014 годом увеличилась с 17 160,9 тыс. человек до 17 918,2 тыс. человек. По состоянию на начало 2017 года рост населения в процентном выражении составил 4,4 % от общего числа населения. Данная ситуация вызвана ростом рождаемости и значительным сокращением количества смертей. В то же время за указанный период наблюдался рост числа граждан, выехавших на постоянное место жительство за пределы Республики Казахстан, при значительном снижении числа прибывших в страну. Если в 2014 году сальдо миграции составляло – 12 162 человека, то в 2017 году составило – 21 623 человека.

      Рост населения в отчетном периоде наблюдался в 13 из 17 регионов страны, кроме Костанайской, Северо-Казахстанской и Восточно-Казахстанской областей. Максимальный прирост общей численности населения приходится на города Алматы, Астана, Шымкент и Туркестанскую область.

      Гендерный состав детей и молодежи, в частности до 24 лет, по состоянию на 1 января 2017 года свидетельствует о численном и относительном преобладании лиц мужского пола, в населении старше 24 лет и выше преобладают женщины. Численность женщин в возрасте от 65 лет и выше почти в два раза больше, чем мужчин. В целом, увеличились продолжительность жизни и численность населения в возрасте от 70 лет и старше.

      В Казахстане на начало 2017 года более половины населения (57,2 %) являются жители городской местности, 42,8% - сельской. Доля городского населения по сравнению с 2014 годом увеличилась с 54,9% до 57,2%. На региональном уровне значительный рост доли городского населения отмечается в Туркестанской, Алматинской и Карагандинской областях.

      Этнический состав Казахстана по данным переписи насчитывает более 120 этносов. На начало 2017 года численность казахов составила свыше 12 млн. человек (66,9 %), русских - 3,6 млн. человек (20,2 %), узбеков – 563,1 тыс. человек (3,1 %), украинцев – 283,7 тыс. человек (1,5 %), уйгуров – 261,1 тыс. человек (1,5 %), татар – 202,5 тыс. человек (1,1 %), немцев – 180,7 тыс. человек (1,0 %).

Нормативно-правовая база

      Конституция, основные законы Республики Казахстан, предметом которых являются права и свободы человека и граждан страны вне зависимости от их расовой и этнической принадлежности, остались неизменными с момента представления шестого и седьмого сводного периодического доклада.

      Согласно пункту 2 статьи 39 Конституции Республики Казахстан признаются неконституционными любые действия, способные нарушить межнациональное и межконфессиональное согласие. В статье 4 Конституции предусмотрено – действующим правом в Республике Казахстан являются нормы Конституции, соответствующих ей законов, иных нормативных правовых актов, международных договорных и иных обязательств республики, а также нормативных постановлений Конституционного Совета и Верховного Суда Республики. Международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед ее законами. Порядок и условия действия на территории Республики Казахстан международных договоров, участником которых является Казахстан, определяются законодательством Республики.

      В соответствии с нормами процессуального законодательства международные договоры, ратифицированные Республикой Казахстан, имеют приоритет перед соответствующими кодексами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона (статьи 2 Уголовно-процессуального кодекса, статьи 2 Гражданского процессуального кодекса, и статьи 1 Кодекса об административных правонарушениях).

      Согласно статье 4 Закона Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах" основными принципами государственной политики по вопросам беженцев являются: обеспечение лиц, ищущих убежище, и беженцев с правом на убежище в соответствии с порядком, установленным настоящим Законом; недопустимость дискриминации по мотивам социального происхождения, расы, национальности, гражданства, вероисповедания и политических убеждений при проведении процедур по присвоению статуса беженца; соблюдение конфиденциальности информации о личной жизни лиц, ищущих убежище, и беженцев; содействие воссоединению разлученных семей лиц, ищущих убежище, и беженцев; защита прав детей-беженцев, находящихся в Республике Казахстан, в соответствии с законодательством Республики Казахстан о правах ребенка; недопущение высылки лиц, ищущих убежище.

      3 июля 2014 года принят новый Уголовный кодекс Республики Казахстан, в котором предусмотрены следующие статьи: в статье 145 "Нарушение равноправия человека и гражданина" Главы 3 "Уголовные правонарушения против конституционных и иных прав и свобод человека и гражданина" в котором предусмотрена ответственность за прямое или косвенное ограничение прав и свобод человека (гражданина) по мотивам происхождения, социального, должностного или имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства, принадлежности к общественным объединениям или по любым иным обстоятельствам и статья 174 "Возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, сословной или религиозной розни" Главы 4 "Преступления против мира и безопасности человечества".

      Указанные составы преступлений перешли в новый Уголовный Кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года из утратившего силу Уголовного Кодекса Республики Казахстан от 16 июля 1997 года.

      Вместе с тем, так же, как и в старом Уголовном Кодексе в новом Уголовном Кодексе совершение уголовного правонарушения по мотиву национальной, расовой и религиозной ненависти или вражды, из мести за правомерные действия других лиц, а также с целью скрыть другое уголовное правонарушение или облегчить его совершение относится к обстоятельствам, отягчающим уголовную ответственность и наказание, и является квалифицирующим признаком при назначении наказания (подпункт 6) части первой статьи 54 Уголовного Кодекса Республики Казахстан.

      Кроме того, отмечаем, что квалифицирующие признаки, отягчающие уголовную ответственность по мотивам социальной, национальной, расовой, религиозной ненависти или вражды, предусмотрены в подпункте 11) части второй статьи 99, подпунктом 8) части второй статьи 106, подпунктом 6) части второй статьи 107, подпунктом 6) части второй статьи 110, подпунктом 4) части второй статьи 202, подпунктом 3) части второй статьи 203, подпунктом 3) части второй статьи 314 Уголовного кодекса Республики Казахстан.

2. Информация о реализации статей 1 -7 Конвенции

      Во второй части настоящего доклада представлена информация по практическим мерам, направленным на реализацию статей 1-7 Конвенции, содержащей широкий круг гражданских и политических прав граждан. В этой связи использованы сведения Национального отчета о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта о гражданских и политических правах, представленного в Комитет по правам человека ООН в 2014 году.

      О соответствии определения расовой дискриминации, закрепленного во внутреннем праве, определению, содержащемуся в пункте 1 статьи 1 Конвенции.

      В национальном законодательстве страны аналогом термина "дискриминация" является термин "нарушение равноправия граждан" (статья 145 Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года), который обозначает прямое или косвенное ограничение прав и свобод человека (гражданина) по мотивам происхождения, социального, должностного или имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства, принадлежности к общественным объединениям или по любым иным обстоятельствам.

      О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 2 Конвенции.

      Касательно подпунктов а), b), с), d) пункта 1 статьи 2 Конвенции.

      Республика Казахстан осуждает все формы и виды расовой дискриминации и конституционно закрепляет равенство всех перед законом. Высшей ценностью государства являются человек, его жизнь, права и свободы. В соответствии с пунктом 2 статьи 14 Конституции Республики Казахстан "никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам".

      Согласно пункту 3 статьи 20 Конституции Республики Казахстан "не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности Республики, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства, а также культа жестокости и насилия".

      В соответствии с пунктом 3 статьи 5 Конституции Республики Казахстан "запрещаются создание и деятельность общественных объединений, цели или действия которых направлены на насильственное изменение конституционного строя, нарушение целостности Республики, подрыв безопасности государства, разжигание социальной, расовой, национальной, религиозной, сословной и родовой розни, а также создание не предусмотренных законодательством военизированных формирований".

      Данные положения нашли отражение в других нормативных правовых актах страны.

      В частности, в соответствии со статьей 13 Закона Республики Казахстан от 23 июля 1999 года "О средствах массовой информации" основаниями для приостановления выпуска средства массовой информации либо распространения его продукции в числе других является пропаганда социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства.

      Согласно Закону Республики Казахстан от 18 февраля 2005 года
"О противодействии экстремизму" разжигание расовой, национальной и родовой розни, в том числе связанной с насилием или призывами к насилию является "национальным экстремизмом" и преследуется в соответствии с уголовным законодательством Республики Казахстан.

      Так, по статье 174 Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года умышленные действия, направленные на возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, сословной или религиозной розни, на оскорбление национальной чести и достоинства либо религиозных чувств граждан, а равно пропаганда исключительности, превосходства либо неполноценности граждан по признаку их отношения к религии, сословной, национальной, родовой или расовой принадлежности, наказываются ограничением либо лишением свободы на срок от 2-х до 20 лет в зависимости от тяжести совершенного правонарушения.

      Следует отметить, что в июле 2014 года в Казахстане был введен в действие новый Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года, существенно ужесточающий наказание по статье 174 (ранее статья 164).

      Кодекс об административных правонарушениях Республики Казахстан от 5 июля 2014 года также содержит статьи 57, 434-1, 453, предусматривающие ответственность за менее тяжкие нарушения законодательства в области межнационального согласия.

      Кроме того, согласно пункту 2 статьи 39 Конституции Республики Казахстан любые действия, способные нарушить межнациональное и межконфессиональное согласие, признаются неконституционными.

      Касательно подпункта е) пункта 1 статьи 2 Конвенции.

      Республика Казахстан поощряет и поддерживает создание объединяющих многорасовых организаций и движений. Указом Президента Республики Казахстан от 1 марта 1995 года "Об образовании Ассамблеи народов Казахстана" создан консультативно-совещательный орган при Президенте Республики Казахстан в целях укрепления общественной стабильности и межэтнического согласия, в основу которого положен принцип партнерства государства и институтов гражданского общества в форме этнокультурных объединений. В октябре 2008 года принят Закон Республики Казахстан "Об Ассамблее народа Казахстана" (далее – Закон), обеспечивший нормативно-правовое регулирование ее деятельности. В 2015 году в Закон внесены изменения, включены нормы, позволяющие расширить задачи и функции Ассамблеи народа Казахстана. В Закон предложена уточненная формулировка, расширяющая понятия общественного согласия и общенационального единства, обеспечение общественно-политической стабильности и повышение эффективности взаимодействия государственных и гражданских институтов общества в сфере межэтнических отношений, включены нормы, предусматривающие обеспечение межэтнического согласия в стране.

      Президентом Республики Казахстан на открытии третьей сессии Парламента Республики Казахстан шестого созыва 4 сентября 2017 года поручено внести поправки в Закон Республики Казахстан "Об Ассамблеи народа Казахстана", в этой связи внесены изменения и дополнения в Закон от 27 апреля 2018 года.

      В целях популяризации, обеспечения общественного согласия и общенационального единства при структурах Ассамблеи народа Казахстана функционируют кабинеты медиации. Во всех регионах страны, в том числе в населенных пунктах созданы советы общественного согласия, основной задачей которых является решение социальных проблем и предупреждение социального напряжения в обществе.

      Содействие в развитии благотворительности, медиации в сфере общественного согласия и общенационального единства Закон закрепляет как одно из основных направлений деятельности Ассамблеи.

      С учетом повышения роли этнокультурных объединений в деятельности Ассамблеи Законом предусматривается введение их в структуру Ассамблеи.

      В целях усиления роли Совета Ассамблеи народа Казахстана и его эффективности в государственной политике по укреплению общественного согласия возникла необходимость расширения полномочий Совета.

      В этой связи, Закон предусматривает формирование Совета Ассамблеи из числа руководителей республиканских этнокультурных объединений, а также наделить Совет правом учреждения общественных наград.

      Одной из важнейших задач государственной политики является обеспечение общественного согласия и общенационального единства в стране, в которой в настоящее время проживают представители более 100 этносов. Работа в данном направлении ведется всеми государственными органами и иными организациями, и учреждениями.

      В качестве исполнительного органа Ассамблеи выступает созданное Указом Президента от 17 июня 2014 года республиканское государственное учреждение "Қоғамдық келісім" при Президенте Республики Казахстан (далее - РГУ"Қоғамдық келісім"), которое выполняет функции исполнительного органа Ассамблеи, направленные на обеспечение деятельности Ассамблеи.

      На региональном уровне, на базе домов дружбы также созданы коммунальные государственные учреждения "Қоғамдық келісім" при аппаратах акимов областей, городов Астаны, Алматы и Шымкента.

      В этой связи, законодательно закреплен за РГУ "Қоғамдық келісім", а также за местными государственными учреждениями "Қоғамдық келісім" статус исполнительного органа Ассамблеи и регламентирован порядок его деятельности.

      Введены новые положения, касающиеся этнокультурных объединений Ассамблеи, регламентирующие их деятельность, статус, а также государственную поддержку в деятельности, направленной на сохранение и развитие традиций, языков и культуры.

      Введены нормы, предусматривающие общественную аккредитацию этнокультурных объединений, направленную на дальнейшее совершенствование самого института этнокультурных объединений, а также их широкое вовлечение в активную работу Ассамблеи.

      Учитывая значимость вопросов государственной поддержки, Закон дополнен новой статьей "Государственная поддержка деятельности этнокультурных объединений Ассамблеи в сфере сохранения и развития традиций, языков, культуры", в которой предусмотрен механизм государственной поддержки, а также оказание содействия Ассамблее в рамках компетенций государственных органов.

      Касательно пункта 2 статьи 2 Конвенции.

      Республика Казахстан гарантирует равенство всех граждан перед законом и соблюдение всех конституционных прав и свобод вне зависимости от их расовой, национальной, религиозной, языковой, социальной и другой принадлежности. В связи с этим, Казахстан воздерживается от создания искусственного неравенства среди представителей различных этносов и не вводит неравные или особые права для различных этнических групп.

      О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 3 Конвенции.

      Республика Казахстан категорически не приемлет сегрегацию и апартеид на своей территории и гарантирует права и свободы граждан страны в передвижении по территории Казахстана. Согласно пункту 1 статьи 21 Конституции страны "каждому, кто законно находится на территории Республики Казахстан, принадлежит право свободного передвижения по ее территории и свободного выбора места жительства". Кроме того, согласно пункту 2 статьи 21 "каждый имеет право выезжать за пределы Республики Казахстан, граждане имеют право беспрепятственного возвращения в Республику Казахстан".

      Закон Республики Казахстан от 19 июня 1995 года "О правовом положении иностранцев" гарантирует, что иностранцы и лица без гражданства могут свободно передвигаться по территории Республики Казахстан. Согласно статье 16 данного Закона ограничения могут быть установлены актами уполномоченных государственных органов Республики Казахстан, когда это необходимо для обеспечения государственной безопасности, охраны общественного порядка, здоровья и нравственности населения, защиты прав и законных интересов граждан Республики Казахстан.

      О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 4 Конвенции.

      Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года предусматривает ответственность за преступления и правонарушения по мотивам расовой и национальной нетерпимости (статьи 54, 107, 168, 174, 183, 404).

      Согласно статье 54 Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года обстоятельством, отягчающим уголовную ответственность и наказание, признается совершение правонарушения по мотиву национальной, расовой и религиозной ненависти или вражды, из мести за правомерные действия других лиц, а также с целью скрыть другое преступление или облегчить его совершение.

      Статья 145 Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года предусматривает уголовную ответственность за нарушение равноправия человека и гражданина. Под нарушением равноправия граждан подразумевается прямое или косвенное ограничение прав и свобод человека (гражданина) по мотивам происхождения, социального, должностного или имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства, принадлежности к общественным объединениям или по любым иным обстоятельствам.

      В части 1 статьи 174 Уголовного кодекса Республики Казахстан от
3 июля 2014 года перечислены действия, которые квалифицируются как возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной вражды, за которые предусмотрена уголовная ответственность. В их числе, умышленные действия, направленные на возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, религиозной вражды или розни, на оскорбление национальной чести и достоинства либо религиозных чувств граждан, а равно пропаганда исключительности, превосходства либо неполноценности граждан по признаку их отношения к религии, сословной, национальной, родовой или расовой принадлежности, если эти деяния совершены публично или с использованием средств массовой информации, а равно путем распространения литературы и иных носителей информации, пропагандирующих социальную, национальную, расовую, религиозную вражду или рознь.

      Статья 168 Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года предусматривает уголовную ответственность за геноцид, определяя его как умышленные деяния, направленные на полное или частичное уничтожение национальной, этнической, расовой или религиозной группы путем убийства членов этой группы, причинения тяжкого вреда их здоровью, насильственного воспрепятствования деторождению, принудительной передачи детей, насильственного переселения либо создания иных жизненных условий, рассчитанных на физическое уничтожение членов этой группы.

      Часть 2 статьи 404 Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года предусматривает уголовную ответственность за создание общественного объединения, провозглашающего или на практике реализующего расовую, национальную, родовую, социальную, сословную или религиозную нетерпимость или исключительность, призывающего к насильственному ниспровержению конституционного строя, подрыву безопасности государства или посягательствам на территориальную целостность Республики Казахстан, а равно руководство таким объединением.

      За 2014-2016 годы за совершение преступления по статье 174 УК возбуждено 277 уголовных дел (2014 г. – 44; 2015 – 82; 2016 г. – 151), по ним осуждено 80 лиц (2014 г. – 25; 2015 г. – 35; 2016 - 20) на основании судебных приговоров. За 7 месяцев 2017 года осуждено 22 лица, из них к лишению свободы – 10, к ограничению свободы – 12.

      За разжигание религиозной розни осуждено 20 лиц и 2 лица – за разжигание национальной розни.

      Например, гражданин Е., уроженец Акмолинской области, являясь администратором открытой группы "Я Русский" (около 200 подписчиков) в социальной сети "ВКонтакте", со своего аккаунта "Семен Котовский" в июле 2015 года распространил публикацию, содержащую признаки возбуждения национальной розни.

      Согласно заключению судебной психолого-филологической экспертизы, в указанном тексте имелись признаки возбуждения национальной розни, а также оскорбление национальной чести и достоинства казахского этноса и его исторического прошлого. Гражданин Е. свою вину признал полностью и чистосердечно раскаялся в содеянном. Приговором Сарыаркинского районного суда № 2 города Астаны от 18 ноября 2015 года гражданин Е. признан виновным в совершении преступления, предусмотренного частью 1 статьи 174 Уголовного Кодекса от 3 июня 2014 года.

      Также, в 2017 году уроженец Западно-Казахстанской области гражданин М., используя мобильное приложение "ВКонтакте", зарегистрировался под логином "Аслан Аслан" и, являясь подписчиком сообщества "Типичный Уральск" с охватом 90000 подписчиков, прочитав в нем новостную информацию под заголовком "в ЗКО вновь поднимутся цены на газ", заметив, что среди лиц, оставляющих комментарии к вышеуказанной статье, имеются и граждане Российской Федерации, с целью возбуждения национальной розни, с использованием информационно-коммуникационных сетей стал оставлять комментарии с признаками возбуждения межнациональной розни.

      Судом гражданин М. признан виновным в совершении преступления, предусмотренного статьей 174 Уголовного Кодекса Республики Казахстан от 3 июня 2014 года, и осужден к 3 годам ограничения свободы.

      За 7 месяцев 2017 года с применением данной конвенции рассмотрено 66 гражданских дел, 9 уголовных дел и 68 дел об административных правонарушениях.

      Касательно пункта а) статьи 5 Конвенции "О праве на равенство перед судом и всеми другими органами, отправляющими правосудие".

      Согласно статье 14 Конституции Казахстана "все равны перед законом и судом. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам".

      В соответствии со статьей 76 Конституции судебная власть осуществляется от имени Республики Казахстан и имеет своим назначением защиту прав, свобод и законных интересов граждан и организаций, обеспечение исполнения Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных договоров. Согласно Конституционному Закону Республики Казахстан от 25 декабря 2000 года "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан" каждому вне зависимости от социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной принадлежности гарантируется судебная защита от любых неправомерных решений и действий государственных органов, организаций, должностных и иных лиц, ущемляющих или ограничивающих права, свободы и законные интересы, предусмотренные Конституцией и законами страны. Никто не может быть лишен права на рассмотрение его дела с соблюдением всех требований закона и справедливости компетентным, независимым и беспристрастным судом.

      В целях реализации повышения уровня судей, проводятся различные мероприятия по изучению и применению основных положений международных договоров, ратифицированных Республикой Казахстан.

      В 2015 году Верховным Судом при взаимодействии с Региональным отделением для Центральной Азии Управление верховного комиссара по правам человека (далее – УВКЧП) в рамках совместного проекта Программа развития ООН (далее – ПРООН) в городе Астане (10-11 сентября), в городе Актау (17-18 сентября), в городе Усть-Каменогорске (6-7 октября), городе Алматы (8-9 октября) для судей, прокуроров и других государственных органов организованы практические семинары по вопросам имплементации решений договорных органов ООН по правам человека.

      Представителями Верховного Суда принято участие в организованном УВКПЧ семинаре по поддержке комплексного подхода к выполнению рекомендаций ООН по правам человека, состоявшемся 29-30 октября 2015 года в поселке Бурабай.

      Также представители Верховного Суда приняли участие в организованной УВКПЧ региональной конференции по обмену опытом в разработке Национальных механизмов предоставления докладов и принятия последующих мер и реализации соображений механизмов ООН по правам человека, состоявшейся 9-10 декабря 2015 года в Бишкеке (Кыргызская Республика).

      В 2016 году Верховным Судом совместно с УВКПЧ и ПРООН в Алматы (23-24 июня), Уральске (5-6 декабря) и Шымкенте (8-9 декабря) для судей, прокуроров и других государственных органов организованы семинары на тему "Индивидуальные сообщения в договорные органы ООН по правам человека: процедура рассмотрения и выполнение решений".

      Академией правосудия при Верховном Суде и учебными центрами областных судов для судей на постоянной основе проводятся обучающие мероприятия на тему: "Международные стандарты и защита права на справедливое судебное разбирательство", "Применение международных договоров, ратифицированных Республикой Казахстан".

      На веб-сайте Верховного Суда в разделе "В помощь судье по вопросам международного права" размещены международно-правовые документы в области прав человека, включая тексты международных договоров.

      В результате проводимой работы наблюдается ежегодный рост количества дел, рассмотренных судами с применением международных договоров, в том числе Международной конвенции о ликвидации расовой дискриминации.

      2016 году с применением Конвенции рассмотрено 17 гражданских дел, 7 уголовных дел и 15 дел об административных правонарушениях. За 5 месяцев 2017 года Конвенция применялась при рассмотрении 47 гражданских дел, 3 уголовных дел и 50 дел об административных правонарушениях.

      Касательно пункта b) "О праве на личную безопасность и защиту со стороны государства от насилия или телесных повреждений, причиняемых как государственными должностными лицами, так и отдельными лицами".

      Национальное законодательство Республики Казахстан имеет достаточную законодательную базу для обеспечения граждан средствами правовой защиты личной безопасности и защиту со стороны государства от насилия или телесных повреждений. Граждане вправе по своему выбору обращаться с жалобами в любые государственные органы, суды, неправительственные организации.

      Согласно статье 17 Конституции Казахстана "никто не должен подвергаться пыткам, насилию, другому жестокому или унижающему человеческое достоинство обращению или наказанию".

      В Казахстане существуют правозащитные институты и структуры, осуществляющие мониторинг соблюдения прав граждан, такие как Омбудсмен, Комиссия по правам человека при Главе государства.

      Порядок подачи, рассмотрения и разрешения жалоб, физических и юридических лиц на действия госорганов предусмотрен Законом Республики Казахстан от 12 января 2007 года № 221 "О порядке рассмотрения обращений физических и юридических лиц".

      Кроме того, органы внутренних дел Республики Казахстан в пределах своей компетенции осуществляют функции по предупреждению и пресечению преступных действий, в том числе противоправных посягательств на права и свободы человека и гражданина, и интересы общества и государства без какой-либо дискриминации на расовой почве. В своей деятельности органы внутренних дел принимают безотлагательные меры по пресечению и выявлению фактов насилия на расовой почве.

      Вместе с тем, следует отметить, что фактов насилия и конфликтов на межэтнической почве за отчетный период в Казахстане не зарегистрировано.

      Касательно пункта с) о политических правах.

      Согласно статье 3 Конституции Казахстана единственным источником государственной власти является народ. Народ осуществляет власть непосредственно через республиканский референдум и свободные выборы, а также делегирует осуществление своей власти государственным органам.

      Согласно статье 4 Конституционного Закона Республики Казахстан от 28 сентября 1995 года "О выборах в Республике Казахстан" граждане Республики имеют право участвовать в голосовании на выборах по достижении восемнадцатилетнего возраста, вне зависимости от происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или любых иных обстоятельств.

      Согласно пункту 4 статьи 33 Конституции Казахстана все граждане страны имеют право на доступ к государственной службе, требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного служащего, обуславливаются только характером должностных обязанностей и устанавливаются законодательством Республики Казахстан.

      Согласно пункту 5 статьи 16 Закона Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года "О государственной службе Республики Казахстан" не допускается установление при поступлении на государственную службу какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.

      Одной из главных особенностей Ассамблеи является представительство интересов этнических групп в высшем законодательном органе – Парламенте страны как гарантированное представительство. 9 депутатов Мажилиса Парламента от Ассамблеи народа Казахстана, представляют интересы всех этносов страны.

      Члены депутатской группы от Ассамблеи народа Казахстана активно работают в составе рабочих групп по разработке законопроектов. Кроме того, депутаты от Ассамблеи народа Казахстана готовят и направляют в адрес Правительства и отдельных госорганов запросы по вопросам повышения статуса государственного языка, решения проблем оралманов, совершенствования законодательства в сфере образования, в том числе в местах компактного проживания этнических групп.

      Касательно пункта d) "О других гражданских правах, в частности о праве на свободу передвижения, на выбор гражданства, о праве на имущество, на вступление в брак, на свободу мирных собраний и др.".

      О праве на свободу передвижения и проживания.

      Информация о законодательном, практическом применении права на свободу передвижения граждан Республики Казахстан, лиц без гражданства и иностранцев изложена в разделе касательно статьи 3 Конвенции.

      О праве покидать любую страну, включая свою собственную, и возвращаться в свою страну.

      Согласно пункту 2 статьи 21 Конституции Республики Казахстан каждый имеет право выезжать за пределы республики. Кроме того, граждане страны имеют право беспрепятственного возвращения в республику.

      С начала 2016 года территориальными подразделениями миграционной полиции гражданам Республики Казахстан оформлено 29, 7 тыс. документов на выезд за пределы страны на постоянное место жительства (за аналогичный период 2015 года – 34, 5 тыс.).

      Наибольшее количество оформлено для выезда в Российскую Федерацию 26,4 тыс. (29.7 тыс.), Германию – 2 тыс. (2 тыс.), Беларусь – 305 (535), Канаду – 156 (116) и США – 213 (262).

      За шесть месяцев 2017 года территориальными подразделениями миграционной полиции гражданам Республики Казахстан оформлено 15 тыс. документов на выезд за пределы страны на постоянное место жительства (за 2016 год – 29, 7 тыс.).

      Наибольшее количество оформлено для выезда в Российскую Федерацию 13,2 тыс. (26.4 тыс), Германию – 1,2 тыс. (2 тыс.), Беларусь – 75 (305), Канаду – 28 (156) и США – 72 (213).

      При этом с 2014 года по 1 августа 2017 года – 11 686 вернулось обратно в Казахстан на постоянное место жительство.

      На первое полугодие 2017 года количество лиц, имеющих статус беженца в Республике Казахстан, составило 596 человек (135 семей, в том числе отдельных лиц, включая детей). Основная часть беженцев зарегистрирована в г. Алматы и составляет 370 человек (91 семья), в Южно-Казахстанской области – 176 человека (34 семьи), Алматинской области – 48 человек (9 семей), а также в Жамбылской области 2 человека. Среди получивших статус беженцев 280 женщин и 316 – мужчин. Из них 568 человек являются гражданами Афганистана, Узбекистана – 10, Сирии – 10, Китайской Народной Республики – 3 и др. страны – 5.

      Этнический состав беженцев представлен 314 таджиками, 86 пуштунами, 139 хазарейцами, 21 узбеком, 11арабами, 8 турками и 17 представителями других этносов. Из них имеют высшее образование – 56 человек, среднее специальное – 18, среднее – 264. Не имеют образования 67 человек. В числе беженцев 131 человек – дети школьного возраста и 60 детей до 5 лет.

      За 2017 год в органы миграционной службы за получением статуса беженца обратилось 154 человека. Из них статус беженца предоставлен двоим, 41 заявление находятся на стадии рассмотрения. Решением комиссии по осуществлению процедуры присвоения, продления, лишения и прекращения статуса беженца отказано в предоставлении статуса беженца 87 человек по основаниям, определенным Законом Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах".

      Деятельность государственных органов, занимающихся проблемой беженцев, основывается на статьях Конвенции 1951 года "О статусе беженцев", Закона Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах", Закона Республики Казахстан от 19 июня 1995 года "О правовом положении иностранцев" и других нормативных правовых актов. Закон о беженцах введен в действие в 2010 году. Он определяет критерии и процедуры присвоения статуса беженца, гарантирует защиту прав лиц, ищущих убежище, и беженцев, а также закрепляет их основные права и обязанности на территории Казахстана. Законодательно уточнен порядок подачи и регистрации ходатайств о присвоении статуса беженцев, увеличены сроки принятия решений уполномоченным органом о присвоении статуса беженца до трех месяцев со дня регистрации.

      Закон Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах" гарантирует права на свободу труда либо занятий предпринимательством, доступ к услугам здравоохранения, другие права и свободы, предусмотренные Конституцией, законами и международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан.

      В соответствии с нормами международного права и рекомендациями представительства Управления верховного комиссара ООН по делам беженцев, введены специальные положения в отношении детей беженцев и осуществляется выдача проездных документов для беженцев. Выдача проездных документов, предусмотренных Конвенцией о беженцах, обеспечивает передвижение беженцев как внутри, так и за пределами территории Казахстана.

      О праве на гражданство.

      Согласно статье 10 Конституции Республики Казахстан казахстанское гражданство приобретается и прекращается в соответствии с Законом Республики Казахстан от 20 декабря 1991 года "О гражданстве Республики Казахстан", является единым и равным независимо от оснований его приобретения. Гражданин Казахстана, ни при каких условиях не может быть лишен гражданства, права изменить свое гражданство, а также не может быть изгнан за пределы Казахстана. За гражданином Республики Казахстан не признается гражданство другого государства.

      В Казахстане в 2016 году были внесены дополнения в Закон РК "О гражданстве Республики Казахстан", после событии террористического характера, имевших место в ряде регионов страны, а также участившего факта участия граждан Казахстана в боевых действиях в составе террористических организации в странах Ближнего Востока.

      В частности, Законом Республики Казахстан от 22 декабря 2016 года "О внесений изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам экстремизма и терроризма" были внесены дополнения в Закон Республики Казахстан от 20 декабря 1991 года "О гражданстве Республики Казахстан", в части лишения гражданства и утери гражданственности.

      Соответственно, были дополнены статьи 20-1 и 21 Закона Республики Казахстан "О гражданстве Республики Казахстан":

      Статья 20-1. Лишение гражданства Республики Казахстан

      Лишение гражданства Республики Казахстан допускается лишь по решению суда за совершение террористических преступлений, а также преступлений, предусмотренных соответствующими статьями Особенной части Уголовного кодекса Республики Казахстан, в результате которых причинен иной тяжкий вред жизненно важным интересам Республики Казахстан.

      Статья 21. Утрата гражданства

      Гражданство Республики Казахстан утрачивается:

      8) вследствие участия лица в иностранных вооруженных конфликтах, экстремистской и (или) террористической деятельности на территории иностранного государства.

      Согласно статье 5 Закона Республики Казахстан от 20 декабря 1991 года "О гражданстве Республики Казахстан" граждане страны равны перед законом независимо от происхождения, социального и имущественного положения, расовой и национальной принадлежности, пола, образования, языка, отношения к религии, политических и иных убеждений, рода и характера занятий, места жительства или любых иных обстоятельств.

      Согласно статье 16 Закона Республики Казахстан от 20 декабря 1991 года "О гражданстве Республики Казахстан" в гражданство Республики Казахстан могут быть приняты лица, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан на законных основаниях не менее пяти лет либо состоящие в браке с гражданами Республики Казахстан не менее трех лет. Наличие этих условий не требуется при приеме в гражданство Республики Казахстан несовершеннолетних, недееспособных и лиц, которые имеют особые заслуги перед Республикой Казахстан либо имеют профессии и отвечают требованиям по перечню, устанавливаемому Президентом Республики Казахстан, и членов их семей; граждане бывших союзных республик, прибывшие с целью постоянного проживания в Республику Казахстан, имеющие одного из близких родственников – граждан Республики Казахстан: ребенка (в том числе усыновленного), супруга (супругу), одного из родителей (усыновителей), сестру, брата, деда или бабушку, независимо от срока их проживания в Республике Казахстан.

      Республика Казахстан создает условия для возвращения на ее территорию лиц, вынужденно покинувших территорию республики в периоды массовых репрессий, насильственной коллективизации, в результате иных антигуманных политических акций, и их потомков.

      О праве на вступление в брак и на выбор супруга.

      Семейно-брачные отношения регулируются Кодексом Республики Казахстан от 26 декабря 2011 года "О браке (супружестве) и семье".

      Брачно-семейное законодательство Казахстана основывается на принципе добровольности брачного (супружеского) союза супругов. Согласно пункту 4 статьи 2 Кодекса в Республике Казахстан запрещаются любые формы ограничения прав граждан при вступлении в брак (супружество) и в семейных отношениях по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, расы, национальности, языка, отношения к религии или по любым иным обстоятельствам.

      В соответствии со статьями 9, 10, 13 Кодекса, для заключения брака (супружества) необходимы свободное и полное согласие мужчины и женщины, вступающих в брак (супружество), и достижение ими брачного (супружеского) возраста.

      Брачный (супружеский) возраст устанавливается для мужчин и женщин в восемнадцать лет. Регистрирующие органы по месту государственной регистрации заключения брака (супружества) снижают брачный (супружеский) возраст на срок не более двух лет при наличии уважительных причин, как беременность или рождение общего ребенка.

      Брак (супружество) заключается в регистрирующих органах либо в специально предназначенных государственных дворцах бракосочетаний при личном присутствии лиц, вступающих в брак (супружество). Заключение брака (супружества) производится по истечении месячного срока со дня подачи желающими вступить в брак (супружество) заявления в регистрирующий орган.

      Государственная регистрация заключения брака (супружества) граждан Республики Казахстан с иностранцами или лицами без гражданства производится в регистрирующих органах Республики Казахстан на общих основаниях в соответствии с законодательством Республики Казахстан либо в дипломатическом представительстве, консульском учреждении иностранного государства, гражданином которого является лицо, желающее вступить в брак (супружество).

      О праве на владение имуществом.

      Граждане Казахстана имеют право на владение имуществом вне зависимости от их национальной принадлежности.

      Согласно пункту 1 статьи 26 Конституции Республики Казахстан граждане могут иметь в частной собственности любое законно приобретенное имущество. Согласно пункту 2 той же статьи никто не может быть лишен своего имущества, иначе как по решению суда. Принудительное отчуждение имущества для государственных нужд в исключительных случаях, предусмотренных законодательством, может быть произведено при условии равноценного его возмещения. Собственность гарантируется государством. В законодательстве отсутствуют положения, дающие приоритетные или иные особенные права в сфере имущественных отношений представителям одних этнических групп в ущерб другим.

      Действующее законодательство в сфере регистрации прав на недвижимое имущество, не содержит каких-либо ограничений и дискредитирующих норм в регистрации прав на недвижимое имущество по каким-либо основаниям.

      При этом правовое положение иностранцев по приобретению недвижимого имущества имеет определенную особенность.

      Согласно статье 3 Гражданского кодекса Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года иностранные физические и юридические лица, а также лица без гражданства вправе приобретать такие же права и обязаны выполнять такие же обязанности, какие предусмотрены гражданским законодательством для граждан и юридических лиц Республики Казахстан, если законодательными актами не предусмотрено иное.

      Статьей 9 Закона "О правовом положении иностранцев" определено, что иностранцы, постоянно проживающие в Республике Казахстан, в жилищных отношениях имеют те же права и несут те же обязанности, что и граждане Республики Казахстан.

      Иностранцы могут иметь в Республике Казахстан на праве собственности жилище (за исключением временно пребывающих иностранцев) и иное имущество, иметь права автора произведений науки, литературы и искусства, открытия, изобретения, рационализаторского предложения, промышленного образца, а также иные имущественные и личные неимущественные права, за исключением случаев, установленных законодательными актами Республики Казахстан.

      Учитывая изложенное, иностранные граждане, временно пребывающие в Республике Казахстан, не вправе иметь на праве собственности квартиру или жилой дом. При этом данное ограничение не распространяется на иностранцев, постоянно проживающих в Республике Казахстан.

      Вместе с тем, пунктом 1 статьи 252 Гражданского кодекса Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года определено, что, если по основаниям, допускаемым законодательными актами, в собственности лица оказалось имущество, которое не может ему принадлежать в силу законодательных актов, это имущество должно быть отчуждено собственником в течение одного года с момента возникновения права собственности на данное имущество, если иные сроки не предусмотрены законодательными актами. В случае, если имущество не будет отчуждено собственником в указанный срок, оно по решению суда подлежит принудительному отчуждению с возмещением собственнику стоимости имущества за вычетом затрат по его отчуждению.

      В этой связи, органы юстиции регистрируют права иностранных граждан на наследуемое недвижимое имущество. При этом, если иностранный гражданин не может приобретать данное имущество в силу законодательных актов, то в течение года с момента возникновения права собственности — это имущество должно быть отчуждено.

      О праве наследования.

      В соответствии с положением пункта 2 статьи 26 Конституции Республики Казахстан право наследования гарантируется законом. Статья 14 Гражданского кодекса Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года гарантирует право гражданина иметь на праве собственности имущество, в том числе иностранную валюту как на территории Республики Казахстан, так и за ее границами, наследовать и завещать имущество, свободно передвигаться по территории республики и выбирать место жительства, свободно покидать пределы республики и возвращаться на ее территорию, заниматься любой не запрещенной законодательными актами деятельностью; создавать юридические лица самостоятельно или с другими гражданами и юридическими лицами; совершать любые не запрещенные законодательными актами сделки и участвовать в обязательствах, иметь право интеллектуальной собственности на изобретения, произведения науки, литературы и искусства, иные результаты интеллектуальной деятельности, требовать возмещения материального и морального вреда.

      Оказание правовой помощи при наследовании с участием граждан иностранных государств осуществляется в соответствии с Международным правом, Конвенцией о правовой помощи и правовых отношениях по гражданским, семейным и уголовным делам (п.1 ст.5) от 7 октября 2002 года (далее – Кишиневская Конвенция) и Конвенции о правовой помощи и правовых отношениях по гражданским, семейным и уголовным делам от 22 января 1993 года.

      При оказании правовой помощи компетентные учреждения юстиции Договаривающихся Сторон сносятся друг с другом через свои центральные, территориальные и другие органы, если только настоящей Конвенцией не установлен иной порядок сношений.

      В соответствии с пунктом 2 статьи 16 Кишиневской Конвенции учреждения юстиции Договаривающихся Сторон оказывают взаимную помощь в установлении места работы (рода занятий) и доходов, в том числе и средств, находящихся на счетах в банках, проживающих на их территории лиц, к которым в учреждениях юстиции запрашивающей Договаривающейся Стороны предъявлены имущественные требования по гражданским, семейным и уголовным делам.

      Наряду с этим, взаимодействие по вопросам оказания правовой помощи по гражданским, семейным и уголовным делам осуществляется на основании международных договоров Республики Казахстан, ратифицированными Республикой Казахстан с другими государствами.

      Согласно статистическим данным выдано свидетельств о праве на наследство за 2016 год – 171 612, за первое полугодие 2017 года – 78 902.

      О праве на свободу мысли, совести и религии.

      Свобода совести гарантирована статьей 22 Конституции Республики Казахстан. Статья 3 Закона Республики Казахстан от 11 октября 2011 года "О религиозной деятельности и религиозных объединениях" устанавливает, что "религиозные объединения и граждане Республики Казахстан, иностранцы и лица без гражданства, независимо от отношения к религии равны перед законом". Согласно пункту 5 статьи 3 Закона "воспрепятствование законной религиозной деятельности, нарушение гражданских прав физических лиц по мотивам отношения к религии или оскорбление их религиозных чувств, осквернение почитаемых последователями той или иной религии предметов, строений и мест не допускаются".

      На сегодняшний день основными религиями в Казахстане по количеству последователей являются ислам и христианство. Ислам в Казахстане исповедуют в основном тюркские и кавказские народы, а также таджики. Примерно треть населения принадлежит к христианству.

      По состоянию на ІII квартал 2018 г. в стране зарегистрировано 3720 религиозных субъектов, представляющих 18 конфессий: 2592 – исламские, 339 – православные, 86 – католические, 591 – протестантские, 60 – Свидетелей Иеговы, 26 – Новоапостольская церковь, 8 – Общество Сознания Кришны, 7 – иудейские, 6 – Бахаи, 2 – Буддизм, 2 – Церкви Иисуса Христа Святых последних дней (мормоны), 1 – Муниты.

      Всего по стране функционируют 3502 культовых сооружения, из которых 2592 – мечети, 301 – православный храм и 110 – католических церквей, 407 – протестантских молитвенных домов, 54 – молитвенных дома Свидетелей Иеговы, 26 – молитвенных домов Новоапостольской церкви, 6 – синагог, 3 – молитвенных дома Бахаи, 2 – молитвенных дома РО "Общество сознания Кришны", 1 – буддийский храм.

      Официально зарегистрировано 554 миссионеров, из них 435 иностранных граждан и 119 – граждане Казахстана.

      Государственными органами страны на системной основе проводится работа по разъяснению процедур регистрации религиозных объединений и миссионеров. С этой целью уполномоченными органами на системной основе проводятся встречи с руководителями Духовного управления мусульман Казахстана, Православной и Римско-католической церкви, общиной евреев, протестантских объединений и другими.

      В стране при поддержке институтов гражданского общества проводится планомерная работа по профилактике религиозного экстремизма и терроризма. В средствах массовой информации публикуются материалы по вопросам противодействия религиозному экстремизму и популяризации межконфессионального диалога и согласия в обществе.

      При Министерстве информации и общественного развития Республики Казахстан действует Совет по связям с религиозными объединениями, в который входят лидеры всех религиозных объединений. Аналогичные советы в форме диалоговых площадок функционируют при акиматах (администрациях) областей.

      В целях продвижения глобального диалога между религиями и культурами, расширения международного сотрудничества в гуманитарной сфере, недопущения использования религиозных чувств людей для эскалации конфликтов и военных действий Казахстаном инициировано проведение Съезда лидеров мировых и традиционных религий, который проводится раз в три года, в столице страны с 2003 года. В рамках форума создан Совет религиозных лидеров. Деятельность Совета направлена на дальнейшее укрепление взаимопонимания и сотрудничества между представителями разных религий, а также на совершенствование концептуальных основ диалоговой площадки Съезда. С 2003 года состоялось три Съезда.

      В работе Съезда в Астане принимали участие руководители и выдающиеся представители ислама, христианства, иудаизма, индуизма, буддизма и других религий. На диалоговой площадке Съезда проходит насыщенный и содержательный разговор по духовному сближению религиозных общин, а также принимаются совместные обращения, адресованные гражданам, народам и правительствам.

      Астанинский форум взаимодействует со специальными учреждениями ООН, международными диалоговыми площадками такими как "Альянс цивилизаций", "Бакинский международный религиозный форум" и другие.

      О праве на свободу убеждений и на свободное их выражение.

      Свобода слова и творчества гарантируются положениями статьи 20 Конституции Республики Казахстан. Каждый имеет право свободно получать и распространять информацию любым не запрещенным законодательством Республики Казахстан способом. Ограничения накладываются на информацию, содержащую государственные секреты. Перечень сведений, составляющих государственные секреты, определен Законом Республики Казахстан от 15 марта 1999 года "О государственных секретах".

      Кроме того, согласно статье 20 Конституции Республики Казахстан "не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности Республики Казахстан, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного, родового превосходства, а также культа жестокости и насилия".

      Закон Республики Казахстан от 23 июля 1999 года "О средствах массовой информации" регулирует общественные отношения в области средств массовой информации, устанавливает государственные гарантии их свободы в соответствии с Конституцией Республики Казахстан.

      Наличие свободных средств массовой информации является одним из ключевых условий и индикаторов развития правового демократического государства. По состоянию на первое полугодие 2018 года в стране действует 2995 действующих СМИ (2 897 в 2017 г.), из которых государственных СМИ составляет порядка 30%. Из общего числа СМИ – 2591 составляют периодические печатные издания, 112 телеканалы, 65 радио и 227 информационные агентства и сетевые издания.

      В Казахстане действуют 52 национальных печатных издания на 11 языках этносов Казахстана. Наиболее крупные газеты этнокультурных объединений работают при государственной поддержке (газеты "Украинскиновини", "Дойчеальгемайнецайтунг", "Коре ильбо", "Уйгур авази", "Ватан", "Ак барс", "Ahiska-Ахыска").

      О праве на свободу мирных собраний и ассоциаций.

      Согласно статье 32 Конституции Республики Казахстан граждане Казахстана вправе мирно и без оружия собираться, проводить собрания, митинги и демонстрации, шествия и пикетирование. Пользование этим правом может ограничиваться законом в интересах государственной безопасности, общественного порядка, охраны здоровья, защиты прав и свобод других лиц.

      Правовое регулирование свободы мирных собраний в Казахстане осуществляется посредством применения Закона Республики Казахстан от 17 марта 1995 года "О порядке организации и проведения мирных собраний, митингов, шествий, пикетов и демонстраций в Республике Казахстан".

      Данный закон направлен на создание условий для реализации конституционных прав и свобод граждан, обеспечения общественной безопасности и порядка при проведении этих мероприятий на улицах, площадях и в иных общественных местах. При проведении акций протеста особое внимание уделяется соблюдению законности и правопорядка, оперативной локализации причин и источников возникновения таких акций с поиском путей и механизмов их правового разрешения. При проведении несанкционированных акций органами прокуратуры незамедлительно принимаются меры по разъяснению норм действующего законодательства и привлечению виновных лиц к установленной законом ответственности, в том числе к административной ответственности в порядке, предусмотренном статьей 488 Кодекса Республики Казахстан от 5 июля 2014 года "Об административных правонарушениях".

      Кодекс Республики Казахстан от 5 июля 2014 года "Об административных правонарушениях" (статья 488) и Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года (статья 400) содержат санкции за нарушение законодательства о порядке организации и проведения мирных собраний, митингов, шествий, пикетов и демонстраций от штрафов до административного ареста на срок до 10 суток лишения свободы.

      Право на свободу мирных собраний является универсальным для всех граждан Казахстана вне зависимости от их расовой, национальной, языковой, социальной, сословной, родовой и другой принадлежности.

      Согласно статье 23 Конституции Республики Казахстан граждане страны имеют право на свободу объединений (ассоциаций). Согласно статье 5 Конституции Республики Казахстан в стране признается идеологическое и политическое многообразие. Общественные объединения равны перед законом. Гражданам Казахстана гарантируется право на свободу объединений вне зависимости от их расовой, национальной, языковой, социальной, сословной, родовой и другой принадлежности.

      Законы Республики Казахстан от 31 мая 1996 года "Об общественных объединениях" и от 16 января 2001 года "О некоммерческих организациях" регулируют общественные отношения, возникающие в связи с реализацией гражданами Казахстана права на свободу объединений.

      По состоянию на 1 января 2017 года на территории Республики Казахстан зарегистрировано 18 517 некоммерческих организаций, из них 11% – в сфере поддержки молодежной политики и детских инициатив, 9% – в сфере поддержки социально-уязвимых слоев населения, 7% – образования, информация, спорт и культура, 7% – защита прав, законных интересов граждан и организаций, 7% – охрана здоровья граждан, пропаганда здорового образа жизни, 4% – гендерная политика, 3% – культура и искусство, 3% – укрепление общественного согласия и национального единства, 3% – помощь детям сиротам, детям из неполных и многодетных семей, 2% – охрана историко-культурного наследия, 1% – решение проблем демографии, 1% – охрана окружающей среды.

      В стране действуют около 1000 этнокультурных объединений (из них 29 республиканских), работают 135 воскресных школ при этнокультурных объединениях, где созданы условия для обучения родным языкам представителей более 30 этносов.

      Ассамблея народа Казахстана объединяет этнокультурные объединения, представляя единый институт гражданского общества. В целях институционального укрепления структуры Ассамблеи создан научно-экспертный совет, в который вошли ученые, эксперты, руководители ведущих научно-исследовательских структур.

      В Национальной академической библиотеке Республики Казахстан открыт официальный депозитарий Ассамблеи народа Казахстана. Функционирует веб-портал Ассамблеи народа Казахстана.

      Деятельность РГУ "Қоғамдық келісім" направлена на организацию научно-экспертного, информационного, аналитического сопровождения деятельности Ассамблеи, поддержку этнокультурным объединениям, проведение массовых общественно-политических, культурно-массовых, научных мероприятий, направленных на реализацию целей и задач Ассамблеи, ведение мониторинга, межэтнических и межконфессиональных отношений и т.д. Аналогичные учреждения функционируют на уровне регионов при акимах областей на базе домов дружбы.

      Дома дружбы в регионах в новом формате интегрировали всю многогранную работу этнокультурных объединений в сфере межэтнических отношений, стали их многофункциональными ресурсными центрами. Приоритетным направлением в работе домов дружбы является сохранение культурного, языкового, религиозного и этнического многообразия населения страны.

      В 2015 году Указом Президента Республики Казахстан приняты: Концепция развития Ассамблеи народа Казахстана (до 2025 года) и соответствующий план мероприятий, а также ряд других нормативно-правовых актов, направленных на укрепление единства и межэтнического согласия, в том числе Концепция развития домов дружбы Ассамблеи народа Казахстана.

      С 2015 года Указом Президента Республики Казахстан введен праздник День благодарности, который отмечается 1 марта, приурочен ко дню образования Ассамблеи народа Казахстана, основной задачей которой является укрепление единства казахстанского народа, сохранение межэтнического и общественного согласия.

      Касательно пункта е) "О правах в экономической, социальной и культурной областях, в частности право на труд, право создавать профессиональные союзы, право на жилище, здравоохранение, образование, участие в культурной жизни и др.".

      Казахстан гарантирует работникам на добровольной основе создавать профессиональные союзы и вступать в них. Данное положение регламентируется Конституцией Республики Казахстан, Законом Республики Казахстан от 27 июля 2014 года "О профессиональных союзах", конвенциями Международной организации труда № 87 "О свободе ассоциации и защите права на организацию" и № 98 "О праве на организацию и на ведение коллективных переговоров".

      Правом создавать и вступать в профессиональные союзы, равно как заключать индивидуальные и коллективные договоры обладают все граждане Республики Казахстан вне зависимости от расовой, национальной, социальной, языковой, сословной, родовой или другой принадлежности.

      Для активного взаимодействия госструктур с некоммерческими организациями в области защиты прав трудящихся государством создана Республиканская трехсторонняя комиссия по социальному партнерству и регулированию социальных и трудовых отношений под руководством заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан.

      Федерация Профсоюзов Республики Казахстан объединяет 18 отраслевых профессиональных союзов, 16 территориальных профобъединений. Численность членов профсоюзов составляет более 2 млн. человек. В состав Казахстанской конфедерации труда входит 12 отраслевых профсоюзов, 3 территориальных объединения профсоюзов, всего 650 тыс. членов. Кроме того, в мае 2017 года зарегистрировано Содружество Профсоюзов Казахстана "Аманат", имеющее 9 филиалов в 9 регионах страны.

      Профсоюзы созданы в целях консолидации, содействия в обеспечении правовых гарантий и защиты социально-экономических, трудовых прав и интересов членов профсоюзов.

      Уважение прав человека, обеспечение удовлетворительных условий жизни и благоприятных условий труда, улучшение возможностей занятости, повышение экономической стабильности – все это является основными элементами социальной справедливости, которую профсоюзы стремятся обеспечить для всех трудящихся. Для достижения своих целей профсоюзы реализуют следующие приоритеты своей деятельности: конституционное право граждан на вознаграждение за труд без какой-либо дискриминации; преодоление бедности и нищеты населения; недопустимость нарушения национального законодательства Казахстана на иностранных предприятиях, дискриминации отечественных рабочих и специалистов; обеспечение конституционного права граждан на социальную защиту от безработицы; усиление внимания власти к проблемам женщин, оказание всесторонней поддержки деятельности женских неправительственных организаций и комиссий; установление справедливых отношений между работником и работодателем на основе законодательных норм; борьба за справедливое пенсионное обеспечение.

      Одной из наиболее важных функций профсоюзов является их участие в социальном партнерстве, в работе Республиканской трехсторонней комиссии (представители правительства, работодателей и трудящихся) по социальному партнерству и регулированию социально-экономических и трудовых отношений. На основе коллективных переговоров профессиональные союзы заключают с уполномоченными государственными органами и союзами работодателей отраслевые (тарифные) соглашения. Все областные объединения профсоюзов заключают региональные соглашения с местными исполнительными органами и союзами работодателей.

      Согласно статье 28 Конституции Республики Казахстан гражданам страны гарантируются минимальный размер заработной платы и пенсии, социальное обеспечение по возрасту, в случае болезни, инвалидности, потери кормильца и по иным законным основаниям. Данное право является универсальным для всех граждан вне зависимости от расового, национального или этнического происхождения.

      Так, в Республике Казахстан по состоянию на 1 апреля 2018 года численность получателей государственного социального пособия по инвалидности составляет 509,2 тыс. чел., государственных социальных пособий по случаю потери кормильца – 170 тыс. чел., пособий по возрасту – 1 тыс. чел.

      Размеры государственных социальных пособий зависят от величины прожиточного минимума, группы и причины инвалидности или количества иждивенцев и причины смерти кормильца.

      В связи с тем, что величина прожиточного минимума ежегодно повышается, увеличиваются и размеры пособий.

      Так, с 1 января 2018 года в результате пересмотра структуры прожиточного минимума его величина по сравнению с 2017 годом увеличилась до 16%, что соответственно повлекло за собой повышение размеров государственных социальных пособий.

      Кроме того, в рамках Закона Республики Казахстан от 25 апреля 2003 года "Об обязательном социальном страховании" граждане имеют право на получение социальных выплат при наступлении случаев социальных рисков: утраты трудоспособности и (или) потерю работы, потерю кормильца, а также потерю дохода в связи с беременностью и родами, усыновлением (удочерением) новорожденного ребенка (детей) и уходом за ребенком по достижении им возраста одного года. В 1 квартале 2018 года численность участников системы обязательного социального страхования составила 4,9 млн. чел. По состоянию на 1 апреля 2018 года общая сумма социальных выплат с начала введения в действие системы обязательного социального страхования составила 949,0 млрд. тенге, при этом за март 2018 года осуществлено социальных выплат на сумму 14 786,0 млн. тенге, численность получателей составила 347 тысяч 124 человека.

      О праве на труд.

      В соответствии с Конституцией Республики Казахстан и национальным законодательством в Казахстане любые формы и виды дискриминации в сфере труда и занятости запрещены, каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и профессии. Каждый имеет право на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и гигиены, на вознаграждение за труд без какой-либо дискриминации, а также на социальную защиту от безработицы.

      Статьей 6 Трудового кодекса Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года запрещена дискриминация в сфере труда. Согласно данной норме каждый имеет равные возможности в реализации своих прав и свобод в сфере труда. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации при реализации трудовых прав по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства, возраста или физических недостатков, а также принадлежности к общественным объединениям. Не являются дискриминацией различия, исключения, предпочтения и ограничения, которые в соответствии с законами Республики Казахстан устанавливаются для соответствующих видов трудовой деятельности либо обусловлены особой заботой государства о лицах, нуждающихся в повышенной социальной и правовой защиты. Лица, считающие, что они подверглись дискриминации в сфере труда, вправе обратиться в суд или иные инстанции в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

      Данная норма полностью соответствует Конституции Республики Казахстан (статья 14 п.2 – никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам).

      Вместе с тем, в целях проработки предложений по внесению изменений и дополнений в Трудовой кодекс приказом Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 28 апреля 2017 года № 102 утвержден состав экспертной группы по анализу правоприменительной практики трудового законодательства (далее – Экспертная группа).

      В рамках Экспертной группы вопрос о включении основания запрещения дискриминации по цвету, кожи обсуждается с представителями государственных органов, республиканскими объединениями работодателей и работников.

      В соответствии с действующим законодательством граждане Казахстана, а также иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан, имеют равные права, как на пенсионное обеспечение, так и на социальное обеспечение, в том числе и социальное страхование.

      В соответствии с Законом Республики Казахстан от 25 апреля 2003 года "Об обязательном социальном страховании" обязательному социальному страхованию подлежат работники, индивидуальные предприниматели, лица, занимающиеся частной практикой, физические лица, являющиеся плательщиками единого совокупного платежа в соответствии со статьей 774 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" (Налоговый кодекс), а также иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан и осуществляющие деятельность, приносящую доход на территории Республики Казахстан, за исключением лиц, достигших возраста, предусмотренного пунктом 1 статьи 11 Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан".

      Таким образом, трудящиеся-мигранты и члены их семей, осуществляющие временную трудовую деятельность на территории Казахстана, не подлежат обязательному социальному страхованию, если иное не предусмотрено международным договором.

      О праве на жилье.

      Жилищные отношения в Республике Казахстан регулируются Законом Республики Казахстан от 16 апреля 1997 года "О жилищных отношениях", нормами Гражданского кодекса и иным законодательством, издаваемым в соответствии с ним. В Казахстане гарантированы права граждан на обеспечение жильем. Жилье предоставляется за доступную плату из государственных жилищных фондов нуждающимся категориям граждан в соответствии с нормами, установленными в Конституции Республики Казахстан (пункт
2 статьи 25).

      Согласно пункту 1 статьи 71 Закона Республики Казахстан от 16 апреля 1997 года "О жилищных отношениях" учет граждан Республики Казахстан, которым может быть предоставлено жилище из коммунального жилищного фонда или жилище, арендованное местным исполнительным органом в частном жилищном фонде, осуществляется по месту жительства местным исполнительным органом района, города областного значения, города республиканского значения, столицы. В соответствии со статьей 74 Закона жилище из государственного жилищного фонда или жилище, арендованное местным исполнительным органом в частном жилищном фонде, предоставляется гражданам, состоящим на учете нуждающихся, в порядке очередности, установленной списками, с момента подачи заявления со всеми необходимыми документами.

      Права граждан, включенных в указанные списки, признаются равными. Никто не имеет преимущественного права в зависимости от расовой, национальной, языковой, сословной, родовой принадлежности, за исключением инвалидов и участников Великой Отечественной войны, на получение жилища из государственного жилищного фонда или жилища, арендованного местным исполнительным органом в частном жилищном фонде, перед другими, включенными в данные списки, если иное не предусмотрено вышеуказанным Законом.

      О правах на здравоохранение, медицинскую помощь, социальное обеспечение и социальное обслуживание.

      Граждане Республики Казахстан вне зависимости от расовой, национальной или этнической принадлежности в порядке, установленном законодательством страны, имеют право на социальное обеспечение и социальное обслуживание.

      Статьей 29 Конституции Республики Казахстан гарантировано право граждан на охрану здоровья, на получение бесплатного гарантированного объема медицинской помощи, установленного законом, и платной медицинской помощи в государственных и частных лечебных учреждениях, а также у лиц, занимающихся частной медицинской практикой.

      В соответствии со статьей 87 Кодекса Республики Казахстан "О здоровье народа и системе здравоохранения" от 18 сентября 2009 года государство гарантирует гражданам страны право на охрану здоровья, предоставление гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, равный доступ к медицинской помощи, качество медицинской помощи, доступность, качество, эффективность и безопасность лекарственных средств, проведение мероприятий по профилактике заболеваний, формированию здорового образа жизни и здорового питания.

      Государства-участники обязуются принять эффективные меры в области воспитания, культуры и информации, с целью борьбы с предрассудками, ведущими к расовой дискриминации, поощрения взаимопонимания, терпимости и дружбы между нациями и расовыми или этническими группами, а также популяризации целей и принципов Устава Организации Объединенных Наций, Всеобщей декларации прав человека, Декларации Организации Объединенный Наций о ликвидации всех форм расовой дискриминации, образовательной программы Верховного комиссара по делам национальных меньшинств Организации по безопасности и сотрудничеству в Европе (ВКНМ ОБСЕ) и настоящей Конвенции.

      Наряду с ежегодными планами мероприятий, утверждаемыми на сессиях Ассамблеи народа Казахстана, реализация положений Стратегии предусмотрена в рамках стратегических направлений: "Создание толерантной языковой среды как фактора единения народа Казахстана" и "Дальнейшее укрепление государственности, единства народа и обеспечение консолидации общества для стабильного развития нации".

      На основе взаимодействия с госорганами, этнокультурными объединениями, институтами гражданского общества продолжено совершенствование казахстанской модели межэтнической толерантности. За счет государственного бюджета оказывается поддержка детям казахской диаспоры за рубежом (обеспечение учебниками казахского языка и литературы, истории Казахстана, оздоровление и отдых в РУОЦ "Балдаурен"), национальным театрам, воскресным школам и этнолингвистическим центрам, финансируются государственная информационная политика в сфере межэтнических отношений, издание тематической литературы, проводится мониторинг этнической и конфессиональной ситуации, а также исследования актуальных вопросов.

      В сфере языковой политики в феврале 2016 года в г. Астане при поддержке ОБСЕ проведен отчетный семинар "Об итогах реализации Дорожной карты развития полиязычного образования в Казахстане на 2010-2015 годы".

      10-16 июля 2016 года в городе Чолпоната (Кыргызстан) в рамках Центральноазиатской образовательной программы ВКНМ ОБСЕ проведена Региональная школа "Многоязычное и поликультурное образование в целях интеграции", на которой приняла участие делегация Казахстана. В работе данного семинара состоялся Межгосударственный диалог по интеграции и образованию национальных меньшинств в Центральной Азии.

      Основными задачами школы являются: дальнейшее развитие двустороннего и многостороннего сотрудничества между странами региона в целях совершенствования образования для национальных меньшинств и интеграции; повышение экспертного потенциала стран-участниц по вопросам мониторинга и оценки многоязычного образования, обмен опытом и консультирование по различным аспектам многоязычного образования: планирование; пилотирование многоязычных программ; вопросы методики преподавания второго языка и предметно-языкового интегрированного обучения; подготовка, повышение квалификации и профессиональное развитие учителей; вопросы подготовки учебных материалов.

      ВКНМ ОБСЕ провел 20-21 апреля 2016 года мероприятие, посвященное 20-летию Гаагских рекомендаций ВКНМ ОБСЕ о правах национальных меньшинств на образование, в том числе совещание национальных координаторов Центральноазиатской образовательной программы ВКНМ ОБСЕ, где приняли участие руководители национальных (уйгурских, узбекских, таджикских) школ Казахстана, сотрудники АО "Өрлеу", НАО имени Ы. Алтынсарина.

      В мае 2017 года истек срок реализации второго этапа образовательной программы. В этой связи в настоящее время подготовлен проект Меморандума о сотрудничестве по вопросам развития поликультурного и полиязычного образования в Республике Казахстан между Верховным комиссаром по делам национальных меньшинств и Министерством образования и науки Республики Казахстан. В рамках Меморандума предполагается продолжить совместную работу в рамках третьего этапа Центрально-Азиатской образовательной программы.

      О праве на образование и профессиональную подготовку.

      Согласно статье 30 Конституции Республики Казахстан всем гражданам гарантируется бесплатное среднее образование в государственных учебных заведениях. Среднее образование является обязательным. Кроме того, граждане имеют право на получение на конкурсной основе бесплатного высшего образования в государственном высшем учебном заведении. Получение платного образования осуществляется на основании и в порядке, установленном законом.

      В соответствии с Конституцией, Законом Республики Казахстан от 27 июля 2007 года "Об образовании", Законом Республики Казахстан от 11 июля 1997 года "О языках в Республике Казахстан" государство заботится о создании благоприятных условий для изучения и развития всех языков полиэтнического народа Казахстана. Каждая этническая группа, проживающая в стране, имеет право образовывать свои этнокультурные центры, воскресные школы, которые способствуют возрождению и развитию языков, культуры, традиций, обычаев этнических групп.

      В республике обеспечивается выполнение статьи 28 Конвенции о правах ребенка на получение образования детей мигрантов, оралманов в соответствии с действующим законодательством.

      О праве на равное участие в культурной жизни.

      Граждане Республики Казахстан вне зависимости от расовой, национальной, этнической, языковой, сословной, родовой, социальной принадлежности имеют право на равное участие в культурной жизни страны.

      В Республике Казахстан успешно работают этнические театры. В городе Алматы действуют единственные на территории СНГ Республиканский государственный корейский театр музыкальной комедии и Государственный уйгурский драматический театр музыкальной комедии им. К. Кожамьярова, а также Республиканский немецкий драматически театр (г. Алматы), Узбекский драматически театр (г.Сайрам Южно-Казахстанской области). В целом, на сегодняшний день в Казахстане работает 54 государственных театра.

      Численность государственных организаций культуры на 1 января 2017 года составляет более 7,6 тыс. объектов, включая 38 республиканских учреждений (9 театров, 7 концертных организаций, 3 библиотеки, 6 музеев, 9 историко-культурных музеев-заповедников, 1 кинокомпанию, 3 иные организации).

      В Республике Казахстан функционируют 87 этнолингвистических центров, где изучают традиции, обычаи и языки 25 этносов, компактно проживающих в регионах. Они обеспечены учебно-методической, исторической литературой и лингафонным оборудованием, позволяющими знакомиться с культурой, традициями своего народа и участвовать в праздниках, Днях культуры этносов, изучать литературу, историю, музыку, изобразительное искусство.

      В 2014 году Указом Президента Республики Казахстан утверждена Концепция культурной политики Республики Казахстан. Концепция культурной политики разработана в целях реализации Послания Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 17 января 2014 года "Казахстанский путь - 2050: единая цель, единые интересы, единое будущее". Стратегической доминантой новой культурной политики является выдвинутая Главой государства национальная идея "Мәңгілік Ел", призванная консолидировать казахстанский народ с его богатым культурным наследием и творческим потенциалом.

      Касательно пункта f) статьи 5 "О праве на доступ к любому месту или любому виду обслуживания, предназначенному для общественного пользования: транспорт, гостиницы, рестораны, кафе, театры и парки".

      Республика Казахстан гарантирует право доступа к любому месту или виду обслуживания, предназначенному для общественного пользования. В Конституции Республики Казахстан гарантированы права граждан страны в свободном передвижении по территории республики и выборе места жительства. Согласно пункту 1 статьи 21 Конституции Республики Казахстан каждому, кто законно находится на территории Казахстана, принадлежит право свободного передвижения по ее территории.

      Кроме того, Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года предполагает уголовную ответственность за разжигание межнациональной розни, а также дискриминации по причине пола, расы, языка, социального, национального, сословного, родового и другого происхождения.

      О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 6 Конвенции.

      Информация изложена в разделе 2 касательно уголовной и административной ответственности за разжигание этнической розни.

      О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 7 Конвенции.

      Государство на постоянной основе проводит работу по развитию межрелигиозного, межэтнического и межкультурного диалога, совершенствованию национального законодательства, созданию условий и механизмов для защиты прав этнических групп, а также реализации основных статей Конвенции.

      В целях научно-аналитического обеспечения государственной этнополитики функционирует центр по изучению межэтнических и межконфессиональных отношений в Центрально-Азиатском регионе Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан.

      С целью профилактики негативных тенденций межэтнических отношений осуществляется постоянный мониторинг межэтнической и межконфессиональной ситуации.

      В отчетный период на республиканском уровне и в регионах обеспечено освещение в средствах массовой информации межэтнических и межконфессиональных отношений с соблюдением законодательства, этических норм и принципов. Вопросы формирования культуры освещения межэтнических отношений обсуждаются на заседаниях клуба журналистов Ассамблеи, в рамках которых проведен мастер-класс для этнических средств массовой информации по созданию и функционированию интернет-версий газет, эффективному ведению блогов.

      Государственными органами проводилась работа по усилению роли АНК в качестве координатора работы государственных органов всех уровней и институтов гражданского общества по укреплению общественного согласия, казахстанской идентичности и единства.

      Данная работа была выстроена в русле реализации 4-ого направления Плана нации "100 конкретных шагов: современное государство для всех" - "Идентичность и единство". По данному направлению в 2015 году были внесены поправки в Закон "Об Ассамблее народа Казахстана". Законом была закреплена задача АНК по укреплению единства народа Казахстана.

      В общественно-правовую практику введено новое понятие – государственная политика в сфере общественного согласия и общенационального единства.

      В рамках укрепления института АНК созданы новые институты и механизмы работы Ассамблеи, а также обновлен формат работы всех ее структур.

      Завершено создание организационной структуры и механизмов обеспечения деятельности Ассамблеи в лице РГУ "Қоғамдық келісім", а также КГУ "Қоғамдық келісім" при акиматах гг. Астаны и Алматы, областей.

      В целях обеспечения взаимодействия Ассамблеи народа Казахстана с депутатскими группами АНК в Мажилисе Парламента РК, а также в областных маслихатах 20 мая 2016 года создан новый консультативно-совещательный орган при АНК – Коллегия депутатского корпуса АНК.

      В него вошли действующие мажилисмены и депутаты Мажилиса Парламента прошлых созывов, а также авторитетные представители гражданского общества.

      В целом, в стране сложилась и функционирует новая вертикаль и горизонталь управления межэтническими процессами.

      В результате реализации Концепции получили развитие новые направления деятельности АНК в области благотворительности, медиации, общественного контроля (деятельность советов общественного согласия).

      Благотворительность впервые стала структурированной общественной функцией. Принят Закон Республики Казахстан от 16 ноября 2015 года "О благотворительности", согласно которому АНК стала координатором благотворительной деятельности в стране.

      Секретариат АНК совместно с заинтересованными госорганами и другими организациями прорабатывает меры по совершенствованию механизмов стимулирования и формированию системы благотворительности по стандартам ОЭСР.

      В республике создана и работает общереспубликанская инклюзивная сеть медиации АНК. В ее состав входят: советы общественного согласия АНК; советы матерей АНК, научно-экспертный совет АНК, 16 региональных научно-экспертных групп АНК, кабинеты медиации АНК в домах дружбы.

      30 июня 2016 года подписан Меморандум о сотрудничестве между Верховным Судом и АНК в сфере развития института медиации, а также План действий по реализации Меморандума.

      Документ предусматривает развитие института медиации АНК, как механизма предупреждения, разрешения социальных и правовых конфликтов на региональном уровне, в том числе в отдаленных населенных пунктах (районах и селах); популяризацию института медиации.

      Языковая политика в государстве реализуется на основании Закона "О языках в Республике Казахстан" в соответствии с Государственной программой развития и функционирования языков в Республике Казахстан на 2011-2020 годы. В 2017 году стартовал 3 этап государственной программы. В соответствии с Планом нации Главы государства "100 конкретных шагов" в Государственную программу внесены изменения и дополнения и были дополнены задачами развития модели обучения трехъязычия.

      В целях реализации проекта "Организации обучения государственных служащих в рамках продвижения трехъязычия" в 2016 году был подписан Меморандум о взаимном доверии с Академией государственного управления при Президенте Республики Казахстан.

      В рамках проекта 300 человек из числа государственных служащих центральных исполнительных органов были обеспечены курсами государственного языка. В 2017 году привлечено государственных служащих на курсы казахского и английского языков вдвое больше.

      В республике функционирует 87 региональных центров обучения государственного языка. Реализация языковой политики связана с совместной работой с региональными управлениями языков и центров.

      Основной механизм реализации государственной языковой политики направлен не только на развитие государственного языка, а также на выстраивание обучения русскому и английскому языкам.

      В рамках государственной программы в 2014-2016 годах было выпущено 88 учебно-методических пособий, отраслевых словарей, переводов произведений классиков мировой литературы, познавательных, научно-публицистических книг, детской литературы и т.д. В том числе на других языках – 24 проекта изданий.

      Также, в 2016 году на основе современной методики обучения государственному языку было издано учебное пособие "Қазақ сөзі" и распространены для массового обучения.

      В целях сохранения лингвистического капитала казахстанцев ежегодно оказывается государственная поддержка в изучении этносами родного языка, их методическом обеспечении. Организованы и начаты курсы по обучению родному языку 25 этносов.

      Доля этносов, охваченных учебными курсами государственного и родного языков этнокультурных объединений, ежегодно увеличивается. В 2016 году этот показатель составил –72,7%.

      Для развития лингвистического капитала казахстанцев оказана поддержка по обучению родного языка в 2014 году порядка 20-ти этносам, в 2015 году – 22, в 2016 году – 24 этносам.

      Доля населения, владеющего тремя языками, возросла в 2014 году -15%, в 2015 году – 16%, в 2016 году вместе со взрослым населением и школьниками показатель составил 20,5%. Это показывает положительную динамику доли населения, владеющего тремя языками.

      В рамках Плана мероприятий на 2017-2019 годы по реализации Государственной программы ведется работа по совершенствованию и стандартизации методологии обучения, развитию инфраструктуры обучения языков, стимулированию процесса обучения государственному языку, совершенствованию языковой культуры, сохранению языкового многообразия в Казахстане, а также изучению английского и других иностранных языков.

      Вместе с тем, с апреля 2017 года по реализации проекта "Организация обучения государственных служащих в рамках продвижения трехъязычия" более 600 государственных служащих посещают курсы по обучению языкам.

  Приложение
к восьмому – десятому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан
Международной конвенции о
ликвидации всех форм расовой дискриминации

      Информация по комментариям и рекомендациям Комитета по ликвидации расовой дискриминации.

      Комитет призывает государство-участник продолжать прилагать усилия для принятия всеобъемлющего антидискриминационного законодательства, включая определение прямой и косвенной дискриминации, как это предусмотрено в пункте 1 статьи 1 Конвенции, в целях обеспечения жертвам расовой дискриминации реального доступа к органам правосудия и надлежащим средствам правовой защиты. Комитет просит государство-участник распространить среди населения, в частности меньшинств, соответствующую информацию о том, что представляет собой дискриминация, и об имеющихся средствах правовой защиты для лиц, сталкивающихся с расовой дискриминацией.

      Основополагающие международные нормы и принципы в области прав человека гарантированы положениями Конституции Республики Казахстан.

      Законодательство Республики Казахстан направлено на защиту прав человека вне зависимости от его расового, этнического, социального, родового или иного происхождения. Главной ценностью является человек, его жизнь, права и свободы. Национальное законодательство ориентировано на защиту человека и гражданина, вне зависимости от расовой и этнической принадлежности. Действующее законодательство уже отражает механизмы защиты прав этнических групп, проживающих на территории Республики Казахстан.

      Практика применения норм международных договоров постоянно обобщается в постановлениях надзорной коллегии Верховного Суда Республики Казахстан. Во исполнение статьи 4 Конституции Республики Казахстан международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед национальным законодательством и применяются судами непосредственно. В целях обеспечения правильного и единообразного применения судами норм международных договоров 10 июля 2008 года Верховный Суд Республики Казахстан принял нормативное постановление "О применении норм международных договоров Республики Казахстан".

      В Казахстане закреплено законодательно и реализовано на практике этническое равноправие граждан страны во всех сферах общества, имеются правовые основы толерантного сосуществования всех религий и национальностей. Ратифицированными Казахстаном международно-правовыми актами и национальным законодательством установлено, что права и свободы одних людей не могут ущемлять прав и свобод других.

      Является преступной и уголовно наказуемой любая противоправная деятельность по дискриминации людей по национальности, расе, языку, отношению к религии и др. Действия, заведомо способные нарушить единство народа Казахстана и ухудшить состояние межнациональных отношений, в соответствии с Законом Республики Казахстан от 6 января 2012 года "О национальной безопасности Республики Казахстан" отнесены к одним из видов угроз национальной безопасности и запрещены. Эти общеобязательные положения закреплены также в Конституции Республики Казахстан, имеющей высшую юридическую силу и прямое действие на всей территории государства. Так, статья 39 Конституции устанавливает: "Признаются неконституционными любые действия, способные нарушить межнациональное согласие". Здесь же предусмотрена возможность ограничения прав и свобод человека и гражданина только законами и лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения.

      Установлена административная ответственность за изготовление, хранение, перевозку и распространение на территории Республики Казахстан продукции средств массовой информации, содержащей сведения, направленные на разжигание социальной, расовой, национальной, религиозной, сословной и родовой розни, а также за разрешение на публикацию в средствах массовой информации таких материалов. Также установлена уголовная ответственность за нарушение равноправия граждан, которая развивает вышеуказанное положение Конституции о равноправии и недопущении прямого или косвенного ограничения прав и свобод человека (гражданина) по мотивам происхождения, социального, должностного или имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений или по любым иным обстоятельствам.

      Разработан эффективный механизм подачи обращений граждан за защитой своих прав и интересов, который урегулирован гражданско-процессуальным, уголовно-процессуальным и административным законодательством Республики Казахстан.

      Национальное законодательство Республики Казахстан имеет достаточную законодательную базу для обеспечения граждан средствами правовой защиты своих нарушенных прав и свобод. Граждане вправе по своему выбору обращаться с жалобами в любые государственные органы, суды, НПО.

      В Казахстане существуют правозащитные институты и структуры, осуществляющие мониторинг соблюдения прав граждан, такие как Омбудсмен, Комиссия по правам человека при Главе государства.

      Порядок подачи, рассмотрения и разрешения жалоб физических и юридических лиц на действия госорганов предусмотрен Законом Республики Казахстан от 12 января 2007 года "О порядке рассмотрения обращений физических и юридических лиц".

      Национальный центр по правам человека обеспечивает прием граждан и рассмотрение Уполномоченным по правам человека обращений граждан Республики Казахстан, иностранных граждан и лиц без гражданства на действия и решения должностных лиц и организаций, нарушающих их права и свободы, гарантированные Конституцией и международными договорами. Информация об условиях и порядке подачи обращений в адрес Уполномоченного по правам человека изложена на сайте www.ombudsman.kz.

      Нарушения законности (преступление на бытовой почве, деструктивная публикация в средствах массовой информации), имеющие национальный подтекст либо которые могут быть преподнесены общественности в качестве таковых, органами прокуратуры берутся на особый контроль.

      Соответствующие статистические данные. 7. Комитет рекомендует государству-участнику собирать и публиковать достоверные статистические данные о социально-экономическом положении отдельных этнических групп, с разбивкой по районам, где проживает значительное число представителей национальных меньшинств, с тем, чтобы заложить адекватную эмпирическую основу для политики, направленной на более эффективное пользование равными правами по Конвенции в Казахстане. Комитет также рекомендует государству-участнику собирать данные об этническом составе тюремного контингента и о представленности групп меньшинств на государственной службе. Комитет просит государство-участник представить ему такую информацию в следующем периодическом докладе.

      Статья 23 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года
"О государственной статистике" предусматривает ведение статистического регистра населения, который содержит информацию о физических лицах, проживающих на территории Республики Казахстан, а также о гражданах Республики Казахстан, временно находящихся за ее пределами.

      Официальная статистическая информация подлежит в соответствии с графиком распространения официальной статистической информации. Органы государственной статистики обеспечивают пользователям равные права на доступ к качественной официальной статистической информации на интернет-ресурсах органов государственной статистики.

      Статья 5 вышеуказанного закона предусматривает основные принципы государственной статистики: согласованность и сопоставимость государственной статистики с общепринятыми международными стандартами; профессиональная независимость и самостоятельность при осуществлении статистической деятельности; обеспечение равного доступа пользователей к официальной статистической информации; использование всех видов источников информации с учетом качества, своевременности, затрат и нагрузки на респондентов; достоверность, научная обоснованность, своевременность предоставления и общедоступность официальной статистической информации.

      Комитетом по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан ведется статистический учет динамики развития основных социально-экономических показателей по стране в разрезе каждого региона. На официальном сайте Комитета публикуются статистические данные численности населения Республики, основные демографические показатели, численность по этносам, в том числе в разбивке по областям, городам, районам и селам. Данные содержат мониторинг показателей уровня жизни населения, уровень безработицы, рынок и оплату труда, уровень доходов населения и другие социально-экономические данные развития регионов.

      Конституцией страны гарантирован равный доступ к государственной службе. Квалификационные требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного служащего, обуславливаются только характером должностных обязанностей и устанавливаются законом. Кроме того, Конституцией также установлено, что никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам национальности, языка или любым иным мотивам. Данная норма подразумевает равенство прав и обязанностей всех граждан страны и равную защиту государством этих прав.

      Закон Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года "О государственной службе Республики Казахстан" предусматривает реализацию конституционного права всеобщего доступа граждан на государственную службу, независимо от их национальной принадлежности, путем открытого конкурса.

      Соответствующую экспертизу на предмет соблюдения национального законодательства осуществляют 9 депутатов, избираемых от Ассамблеи народа Казахстана, в Мажилис Парламента Республики Казахстан (нижняя палата Парламента).

      Члены депутатской группы от Ассамблеи народа Казахстана активно работают в составе рабочих групп по разработке законопроектов. Кроме того, депутаты от Ассамблеи народа Казахстана готовят и направляют в адрес Правительства и отдельных госорганов запросы по вопросам прав этнических групп.

      Комитет рекомендует государству-участнику внести изменения в законодательство для обеспечения возможности принятия особых мер в целях поощрения равных возможностей и укрепления стратегий борьбы с неравенством и дискриминацией в соответствии с пунктом 4 статьи 1 и пунктом 2 статьи 2 Конвенции.

      В Республике Казахстан четко соблюдаются все права и свободы граждан страны. Согласно действующей Конституции все граждане страны равны, они имеют право участвовать в управлении делами государства. Представители этносов Казахстана являются не пассивными "потребителями" прав и свобод, а активными участниками национально-государственного строительства в стране, наравне с этническими казахами.

      В Республике Казахстан все этнические группы имеют высокий гражданско-правовой и общественный статус. Их представители выступают не в качестве национальных меньшинств, а рассматриваются как обладающие всей полнотой прав граждане единого народа Казахстана. Кроме того, согласно положениям статьи 19 Конституции Республики Казахстан, граждане вправе указывать или не указывать свою этническую принадлежность.

      Все граждане страны вне зависимости от этнического происхождения имеют право участвовать в политической жизни страны через представительные органы либо непосредственно.

      Ассамблея народа Казахстана является уникальным достижением в сфере защиты прав человека и объединяет этносы, проживающие в Казахстане. Статус Ассамблеи, в том числе право направлять 9 своих представителей в Мажилис Парламента, закреплены в Конституции Республики Казахстан. Назначение 9 депутатов происходит по принципу ротации во избежание межэтнической конкуренции.

      Представители этносов, проживающие в Казахстане, участвуют в работе различных этнокультурных объединений. В настоящее время в республике функционируют более 1000 этнокультурных объединений. При этом региональные организации объединены в рамках областных ассамблей.

      Избрание членов Ассамблеи народа Казахстана регламентируется Законом Республики Казахстан от 20 октября 2008 года "Об Ассамблее народа Казахстана". Согласно Закону кандидатуры, в члены Ассамблеи народа Казахстана выдвигаются по решению сессий ассамблей областей на основании предложений этнокультурных объединений, а также по решению их высших органов.

      Таким образом, избрание членов Ассамблеи народа Казахстана происходит непосредственно самими представителями этносов.

      Ежегодно проводятся Сессии Ассамблеи народа Казахстана с участием Президента Республики Казахстан, на которых рассматривается широкий круг вопросов, имеющих отношение ко всем этносам, проживающим в стране. По результатам Сессий формируются поручения для Правительства страны с целью дальнейшего внедрения механизмов защиты прав и интересов всех этносов.

      Рабочим органом является Секретариат Ассамблеи народа Казахстана в структуре Администрации Президента в качестве самостоятельного отдела. Также в структуру Ассамблеи народа Казахстана входит: Научно-экспертный совет АНК; Клуб журналистов АНК; Общественный фонд "Фонд АНК"; Методический центр инновационных технологий обучения языкам "Тілдарын"; Ассоциация предпринимателей АНК.

      Во всех регионах функционируют дома дружбы. В городе Астане – Дворец мира и согласия, построенный по поручению Главы государства, в котором проходят ежегодные сессии Ассамблеи народа Казахстана, съезды мировых и традиционных религий, знаковые мероприятия. Указом Президента РК в 2014 году создано республиканское государственное учреждение "Қоғамдық келісім" при Президенте Республики Казахстан.

      В Казахстане официально зарегистрировано 52 национальных печатных издания на 11 языках этносов Казахстана.

      Наиболее крупные этнические республиканские газеты работают при государственной поддержке (газеты "Украински новини", "Дойчеальгемайнецайтунг", "Коре ильбо", "Уйгур авази", "Ватан", "Ак барс", "Ahiska-Ахыска").

      Все учебные заведения на территории страны, независимо от формы собственности, обеспечивают условия для изучения казахского, русского и одного иностранного языка в соответствии с государственным общеобязательным стандартом для каждого уровня образования. В школах страны дети изучают выдающиеся произведения казахской, русской, родной и мировой классической и современной литературы, в которых воспеваются национальные и общечеловеческие ценности, дружба и взаимопонимание между народами. Это способствует взаимопониманию между представителями различных этносов, проживающих в стране, воспитанию казахстанского патриотизма, чувства гражданственности, толерантности и нравственности.

      В местах компактного проживания этнических групп наряду с основным типом школ для дополнительного изучения государственного и родных языков, культур, традиций, обычаев этносов Казахстана созданы воскресные школы или лингвистические курсы при этнокультурных центрах. В данных школах учащиеся изучают традиции, обычаи и языки народов, компактно проживающих в регионах, в том числе немецкий, корейский, татарский, польский, украинский, армянский, греческий, азербайджанский, чеченский, ингушский, белорусский, чувашский, болгарский, башкирский, таджикский, чешский.

      На сегодняшний день созданы все условия для обеспечения использования языков этносов, особенно в областях их компактного проживания.

      Согласно статье 21 Закона Республики Казахстан от 11 июля 1997 года "О языках в Республике Казахстан" бланки, вывески, объявления, реклама, прейскуранты, ценники, другая визуальная информация излагаются на государственном и русском, а при необходимости и на других языках.

      Все тексты визуальной информации располагаются в следующем порядке: слева или сверху – на государственном, справа или снизу – на русском языках, пишутся одинаковыми по размеру буквами. По мере необходимости тексты визуальной информации могут быть приведены дополнительно и на других языках. При этом размеры шрифта не должны превышать установленных нормативно-правовыми актами требований.

      В этой связи отмечаем, что в законодательстве предусмотрены все необходимые меры в целях обеспечения использования языков этносов. Вместе с тем, государством также создаются условия и используются все возможности для удовлетворения этноязыковых запросов граждан. Многие представители этнических общностей выступают за активное изучение казахского языка, так как этого требуют перспектива интеграции в казахстанское общество и профессиональное будущее молодежи. На сегодняшний день созданы все условия для бесплатного изучения государственного языка.

      Представленность меньшинств в политической жизни и на гражданской службе. 9. Ссылаясь на свои предыдущие рекомендации, Комитет призывает государство-участник: a) обеспечить справедливую и адекватную представленность групп меньшинств в политической жизни и директивных органах на всех уровнях посредством, в частности, принятия специальных мер; b) создать, в частности, механизмы избрания членов Народной ассамблеи и депутатов Мажилиса, кандидатуры которых выдвигаются Народной ассамблеей, для обеспечения справедливой представленности сообществ меньшинств и проведения с ними должных консультаций по вопросам, затрагивающим их права; c) принять эффективные меры для поощрения и расширения представленности неказахских этнических групп на гражданской службе, в том числе путем пересмотра профессиональных требований для работников государственного сектора и ограничения требования владения казахским языком только для должностей, на которых это необходимо; d) включить в его следующий периодический доклад данные, в разбивке по этническим группам, о представленности групп меньшинств в политических органах и на руководящих должностях, а также на гражданской службе.

      Казахстан гарантирует право участвовать в управлении государством всем лицам, без какого бы то ни было различия, как-то в отношении расы, цвета кожи, пола, языка, религии, политических или иных убеждений, национального или социального происхождения, или иного обстоятельства.

      В соответствии со статьей 33 Конституции Республики Казахстан граждане имеют право участвовать в управлении делами государства непосредственно и через своих представителей. Граждане Республики имеют право быть избранными в государственные органы и органы местного самоуправления, а также участвовать в республиканском референдуме.

      Конституцией страны гарантирован равный доступ к государственной службе. Квалификационные требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного служащего, обуславливаются только характером должностных обязанностей и устанавливаются законом. Кроме того, Конституцией также установлено, что никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам национальности, языка или любым иным мотивам. Данная норма подразумевает равенство прав и обязанностей всех граждан страны и равную защиту государством этих прав.

      Статья 16 Закона Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года "О государственной службе Республики Казахстан" предусматривает недопущение установления при поступлении на государственную службу какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.

      Законодательство предусматривает реализацию конституционного права всеобщего доступа граждан на государственную службу, независимо от их национальной принадлежности, путем открытого конкурса. В целом, на государственной службе работают представители более 50 этносов.

      Следует отметить, что в состав Ассамблеи народа Казахстана на республиканском и региональном уровнях, помимо этнических групп, входят руководители законодательной и исполнительной ветвей власти, представители центральных и местных исполнительных органов, их территориальных структур, что позволяет в полной мере обеспечить участие и представительство интересов этносов в ходе принятия решений.

      Комитет рекомендует государству-участнику: a) внести изменения в законодательство и расширить мандат Уполномоченного для эффективного поощрения прав человека и борьбы против всех форм расовой дискриминации; b) выделить Уполномоченному надлежащие финансовые и людские ресурсы в соответствии с Принципами, касающимися статуса национальных учреждений, занимающихся поощрением и защитой прав человека (Парижскими принципами), содержащимися в приложении к резолюции 48/134 Генеральной Ассамблеи от 20 декабря 1993 года; c) принять меры к тому, чтобы Уполномоченный пользовался доверием общества и полной независимостью; d) публиковать на регулярной основе отчеты о работе Уполномоченного в рамках борьбы с расовой дискриминацией.

      а) 10 марта 2017 года Президент Республики Казахстан подписал Закон "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан", согласно которому статус Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан (далее - Уполномоченный) был закреплен в основном Законе страны. В частности, в Конституции определен новый порядок избрания лица на должность Уполномоченного. Ранее лицо назначалось на должность Уполномоченного Президентом после консультаций с комитетами Палат Парламента Республики Казахстан. Отныне право избрания лица на должность Уполномоченного будет относиться к исключительному ведению Сената Парламента Республики Казахстан.

      Данное новшество, направленное на приведение института Омбудсмена в соответствие с Парижскими принципами, свидетельствует о растущей значимости национального правозащитного учреждения, приверженности страны демократическим преобразованиям и признании приоритетности прав и свобод человека и гражданина.

      Закрепление статуса Уполномоченного на конституционном уровне позволяет существенно укрепить национальную систему обеспечения защиты прав и свобод человека и гражданина, а также роль Омбудсмена в политико-правовой структуре государства.

      b) В настоящее время проводится работа в рамках Совета по правовой политике, где рассматриваются вопросы о дальнейшем совершенствовании деятельности Уполномоченного, обсуждаются вопросы по расширению полномочий национального правозащитного учреждения, а также его финансовых и человеческих ресурсов.

      Важно подчеркнуть, что Казахстан ответственно относится к обязательствам, взятым в рамках международных договоров, и уделяет большое внимание рекомендациям Комитетов ООН, принимая по возможности меры по их дальнейшему выполнению.

      с) Согласно законодательству, роль Уполномоченного в современной государственной системе Казахстана заключается в том, чтобы наблюдать за соблюдением прав и свобод человека и гражданина и в пределах своей компетенции восстанавливать нарушенные права.

      Институт Омбудсмена имеет особое предназначение, выступая в качестве медиатора в отношениях между государственными органами и обществом.

      Ежегодно сотрудники учреждения Уполномоченного рассматривают около полутора тысяч обращений и жалоб на нарушения прав и свобод человека и гражданина. Как показывает статистика последних лет, приблизительно 18% обращений от общего числа принятых в производство, завершились принятием положительного решения в пользу заявителей с последующим восстановлением нарушенных прав. На сегодняшний день можно смело утверждать, что институт Омбудсмена в значительной степени повысил общественное доверие не только к национальному правозащитному учреждению, но и к другим государственным органам, сумел наладить тесные контакты с неправительственным сектором и укрепить внешнеполитический имидж страны за счет позитивного опыта взаимодействия с международными организациями.

      Важно также подчеркнуть, что Уполномоченный при осуществлении своей деятельности является независимым и не находится в подчинении ни одного органа законодательной, судебной и исполнительной власти, не входит в их состав и не относится к их структурам.

      d) В соответствии с пунктом 23 Положения об Уполномоченном по правам человека, утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 19 сентября 2002 года № 947 Уполномоченный ежегодно представляет на рассмотрение Президенту Республики Казахстан отчет о своей деятельности.

      В данном документе структурирована и детально излагается вся информация о деятельности национального правозащитного учреждения за отчетный период, в том числе о реализации им своих полномочий, характеристике поступивших обращений на нарушение прав человека и основных направлениях работы Омбудсмена. Размещаются аналитические документы учреждения, включая тексты обращений и рекомендаций, и другие материалы.

      В последующем отчет презентуется широкой общественности, в том числе представителям научной среды, международным организациям, гражданскому обществу и средствам массовой информации.

      Риторика на почве ненависти. 11. Комитет рекомендует государству-участнику эффективно расследовать и, в случае необходимости, привлекать к ответственности и карать риторику на почве ненависти и принять надлежащие меры по борьбе с риторикой на почве ненависти в средствах массовой информации и в Интернете независимо от статуса правонарушителей. Кроме того, Комитет рекомендует государству-участнику принять дополнительные меры для поощрения терпимости, межкультурного диалога и уважения многообразия с уделением особого внимания роли журналистов и государственных должностных лиц в этой связи.

      В соответствии с Правилами проведения мониторинга средств массовой информации Министерством информации и общественного развития Республики Казахстан в круглосуточном режиме проводится мониторинг информационного пространства на предмет соблюдения законодательства Республики Казахстан.

      При выявлении материалов, содержащих нарушения законодательства Республики Казахстан, в адрес собственника интернет-ресурса направляется предупредительное письмо о необходимости их устранения.

      На сегодняшний день уполномоченным органом в борьбе с противоправным контентом налажено тесное сотрудничество с ведущими российскими и западными социальными сетями: "MailRu", "ВКонтакте", "Одноклассники", "Livejournal", "Facebook", "Twitter", "Instagram", а также видеопорталом "YouTube" и другими.

      С 2014 года по настоящее время по уведомлениям уполномоченного органа об устранении нарушений норм законодательства собственниками и администрациями интернет-ресурсов приняты меры по удалению свыше 407 информационных материалов, содержащих пропаганду разжигания межнациональной розни.

      В случае неустранения собственником интернет-ресурса нарушений либо направления заинтересованным государственным органом соответствующего уведомления в адрес уполномоченного органа о распространении по сети телекоммуникаций информации, запрещенной законами Республики Казахстан и (или) вступившими в законную силу судебными решениями согласно Правилам взаимодействия государственных органов в сетях телекоммуникаций, Министерством выносится предписание операторам связи об ограничении доступа в порядке, предусмотренном статьей 41-1 Закона Республики Казахстан от 5 июля 2004 года "О связи".

      В вышеуказанном Законе уполномоченным органом ограничен доступ для пользователей с территории Республики Казахстан к 170 противоправным информационным материалам, содержавшим межнациональную рознь.

      Касательно рекомендации государству-участнику принятия дополнительных мер для поощрения терпимости, межкультурного диалога и уважения многообразия с уделением особого внимания роли журналистов и государственных должностных лиц в этой связи.

      28 декабря 2017 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам информации и коммуникаций", предусматривающий изменения и дополнения в Закон Республики Казахстан "О средствах массовой информации" (далее – Закон о СМИ).

      В целях регламентации деятельности журналистов и усиления роли средств массовой информации в предоставлении качественной информации для населения в рамках Закона о СМИ предусмотрены следующие нормы:

      1) введено понятие "пропаганда в средствах массовой информации", предусматривающее основания для признания действий, пропагандирующих положительное общественное мнение о запрещенной законодательством Республики Казахстан информации. При этом, отмечаем, что в Казахстане признаются неконституционными любые действия, в том числе и пропаганда, способные нарушить межнациональное и межконфессиональное согласие;

      2) предусмотрены основные принципы деятельности средств массовой информации;

      3) установлено в центральных государственных и местных исполнительных органах, ведомствах, а также государственных органах, непосредственно подчиненных и подотчетных Президенту РК (за исключением Службы государственной охраны), обязательное назначение уполномоченного лица либо создание уполномоченного подразделения по взаимодействию со средствами массовой информации. Создание указанных подразделений направлено на предоставление достоверной информации населению через средства массовой информации.

      4) введена обязанность журналистов на принятие мер по проверке достоверности распространяемой информации.

      Вышеуказанные нововведения будут способствовать предоставлению журналистами достоверной и проверенной информации, кроме того, работа пресс-служб позволит тесному и постоянному сотрудничеству государственного орган и журналистского сообщества.

      Законодательство о борьбе с подстрекательством к насилию и с экстремистскими организациями. 12. Комитет рекомендует государству-участнику пересмотреть его законодательство и: a) запретить подстрекательство к применению насилия против любой группы лиц по признаку расы, цвета кожи или этнического происхождения; b) объявить вне закона и запретить все виды организаций и любую пропагандистскую деятельность, стимулирующие и разжигающие расовую ненависть; c) запретить и карать участие в таких организациях или деятельности в соответствии с пунктами а) и b) статьи 4 Конвенции.

      Статьей 14 Конституции Республики Казахстан законодательно закреплены равные права граждан страны – "…никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам".

      При этом основной закон запрещает создание и деятельность на территории страны общественных объединений, цели или действия которых направлены на разжигание национальной и расовой розни (статья 5), а также в любой форме пропаганду социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства (статья 20).

      Данные положения нашли отражение в других нормативных правовых актах страны.

      В частности, в соответствии со статьей 13 Закона Республики Казахстан от 23 июля 1999 года "О средствах массовой информации" основаниями для приостановления выпуска средства массовой информации либо распространения его продукции в числе других является пропаганда социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства.

      Согласно Закону Республики Казахстан от 18 февраля 2005 года "О противодействии экстремизму" разжигание расовой, национальной и родовой розни, в том числе связанной с насилием или призывами к насилию является "национальным экстремизмом" и преследуется в соответствии с уголовным законодательством Республики Казахстан.

      Так, по статье 174 Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года умышленные действия, направленные на возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, сословной или религиозной розни, на оскорбление национальной чести и достоинства либо религиозных чувств граждан, а равно пропаганда исключительности, превосходства либо неполноценности граждан по признаку их отношения к религии, сословной, национальной, родовой или расовой принадлежности наказываются ограничением либо лишением свободы на срок от 2-х до 20 лет в зависимости от тяжести совершенного правонарушения.

      Следует отметить, что в июле 2014 года в Казахстане был введен в действие новый Уголовный кодекс, существенно ужесточающий наказание по статье 174 (ранее статья 164). Кодексом об административных правонарушениях Республики Казахстан от 5 июля 2014 года также предусмотрена ответственность за менее тяжкие нарушения законодательства в области межнационального согласия.

      В соответствии с пунктом 2 статьи 7 Закона Республики Казахстан от 18 февраля 2005 года "О противодействии экстремизму" прокуроры при обнаружении фактов нарушений законодательства Республики Казахстан в области противодействия экстремизму физическими и юридическими лицами, их структурными подразделениями (филиалами и представительствами) или при наличии сведений о готовящихся противоправных действиях, а также в случае распространения через средства массовой информации экстремистских материалов, которые могут причинить вред правам и свободам человека и гражданина, а также интересам юридических лиц, общества и государства, вносят акты прокурорского надзора об устранении любых проявлений экстремизма, причин и условий, способствовавших его осуществлению, о восстановлении нарушенных прав, подают заявления в суд о запрещении деятельности организаций в случае осуществления ими экстремизма, а также осуществляют уголовное преследование в порядке и пределах, установленных законами Республики Казахстан.

      На сегодня в Республике Казахстан в судебном порядке 6 организаций признаны экстремистскими (28.03.2005 года "Хизбут-Тахрир-аль-Ислами", 07.06.2012 года "Сенім. Білім. Өмір", 26.02.2013 года "Таблиги-Джамагат", 07.12.2012 года "Общественное движение "Халық майданы" - "Народный фронт", 21.12.2012 года "Народная партия Алга", 18.08.2014 года "Ат-такфируаль-хиджра").

      За 2014-2016 годы и 5 месяцев 2017 г. за совершение преступления по ст.174 УК возбуждено 389 уголовных дел (2014 г. – 44; 2015 г. – 82; 2016 г. - 151, 5 мес. 2017 г. – 112), по ним осуждено 95 лиц (2014 г. – 25; 2015 г. – 35; 2016 г. - 20 и 5 мес. 2017 г. - 15) на основании судебных приговоров.

      Так, по статье 174 Уголовного кодекса Республики Казахстанот 3 июля 2014 года в 2015 году состоялись обвинительные приговоры в отношении 35 лиц (из них осуждены к лишению свободы 26 лиц, к ограничению свободы - 8 лиц и к штрафу – 1 лицо), в отношении 1 лица судом применены принудительные меры медицинского характера.

      Из указанных 35 осужденных 28 лиц осуждены за разжигание религиозной розни.

      Уголовное законодательство и свобода выражения мнений. 13. Комитет рекомендует государству-участнику четко определить уголовные преступления, в частности в статье 164 (по новому УК 174 статья) Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года, с тем, чтобы они не приводили к необоснованному или несоразмерному ограничению свободы выражения мнений, в том числе членов сообществ меньшинств.

      В Уголовном кодексе Республики Казахстан от 3 июля 2014 года присутствует статья 174 (до 1 января 2015 года статья 164) об ответственности за возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, сословной или религиозной розни.

      В новой редакции Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года ответственность по санкции статьи 174 по сравнению со старой редакцией статьи 164 усилена ввиду возрастающей угрозы со стороны последователей насильственного экстремизма и терроризма.

      Отмечаем, что действие статьи 174 Уголовного кодекса Республики Казахстан от 3 июля 2014 года не противоречит и вытекает из требований Международного пакта о гражданских и политических правах, других международных норм, а также позиции международных организаций по данной проблематике.

      В частности, государства-участники ОБСЕ признали опасность преступлений на почве ненависти и обязались принимать меры по установлению или усилению ответственности за подстрекательство к совершению подобных преступлений.

      Таким образом, наличие уголовной ответственности за возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, сословной или религиозной розни соответствует как национальным интересам, так и международным обязательствам Казахстана.

      Вместе с тем, в вопросах установления ответственности для нас, как и для многих стран мира, важно, чтобы предлагаемые инструменты были необходимы исключительно для обеспечения прав и свобод граждан, безопасности общества и государства.

      Комитет рекомендует государству-участнику рассмотреть вопрос об изменении Трудового кодекса, с тем чтобы ясно запретить дискриминацию по признаку цвета кожи в соответствии с пунктом 1 статьи 1 Конвенции.

      В соответствии со статьей 6 Трудового кодекса Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года каждый имеет равные возможности в реализации своих прав и свобод в сфере труда.

      Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации при реализации трудовых прав в зависимости от пола, возраста, физических недостатков, расы, национальности, языка, имущественного, социального и должностного положения, места жительства, отношения к религии, политических убеждений, принадлежности к роду или сословию, к общественным объединениям.

      Данная норма полностью соответствует Конституции Республики Казахстан (статья 14 п.2 - никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам).

      Принято понимать, что понятие "раса" неразрывно связано с цветом кожи.

      Вместе с тем, в целях проработки предложений по внесению изменений и дополнений в Трудовой кодекс Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года приказом Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 28 апреля 2017 года № 102 утвержден состав экспертной группы по анализу правоприменительной практики трудового законодательства (далее – Экспертная группа).

      В рамках Экспертной группы вопрос о включении основания запрещения дискриминации по цвету кожи будет обсужден с представителями государственных органов, республиканскими объединениями работодателей и работников.

      Комитет рекомендует государству-участнику: a) принять меры для упрощения легализации иностранных работников и предотвращения их дискриминации в любой форме посредством гибкой процедуры выдачи разрешений на работу и системы квот с обеспечением справедливой конкуренции при их приеме на работу; b) рассмотреть возможность внесения поправок в Закон "О миграции населения" 2011 года и соответствующие правила, с тем, чтобы требования, предъявляемые к индивидуальным предпринимателям, не были чрезмерно ограничительными и не носили дискриминационный характер по признакам, определенным в пункте 1 статьи 1 Конвенции и запрещенным законодательством государства-участника.

      В соответствии с действующим законодательством граждане Казахстана, а также иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан, имеют равные права, как на пенсионное обеспечение, так и на социальное обеспечение, в том числе и социальное страхование. В соответствии с Законом Республики Казахстан от 25 апреля 2003 года "Об обязательном социальном страховании" обязательному социальному страхованию подлежат работники, индивидуальные предприниматели, лица, занимающиеся частной практикой, физические лица, являющиеся плательщиками единого совокупного платежа в соответствии со статьей 774 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" (Налоговый кодекс), а также иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан и осуществляющие деятельность, приносящую доход на территории Республики Казахстан, за исключением лиц, достигших возраста, предусмотренного пунктом 1 статьи 11 Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан".

      Таким образом, трудящиеся-мигранты и члены их семей, осуществляющие временную трудовую деятельность на территории Казахстана, не подлежат обязательному социальному страхованию. Согласно Закону Республики Казахстан от 7 февраля 2005 года "Об обязательном страховании работника от несчастных случаев при исполнении им трудовых (служебных) обязанностей" все работники, кроме работников государственных учреждений, подлежат обязательному страхованию от несчастных случаев при исполнении ими трудовых (служебных) обязанностей.

      Кроме того, Соглашением от 9 сентября 1994 года "О взаимном признании прав на возмещение вреда работникам, причиненного увечьем, профессиональным заболеванием либо иным повреждением здоровья, связанными с исполнением ими трудовых обязанностей", подписанным государствами - участниками Содружества Независимых Государств (далее –СНГ) (ратифицировано Указом Президента Республики Казахстан от 25 мая 1995 года № 2303), определено, что работодатель, ответственный за причинение вреда, производит его возмещение в соответствии со своим национальным законодательством. При этом пересмотр степени тяжести трудового увечья и профессионального заболевания работника осуществляется в соответствии с законодательством Стороны, на территории которой он проживает.

      В соответствии со статьей 133 Трудового кодекса Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года, работодатель обязан за счет своих средств выплачивать работникам социальное пособие по временной нетрудоспособности. Согласно законодательству Республики Казахстан трудящиеся-мигранты имеют право на социальное пособие по временной нетрудоспособности, а также на обязательное страхование работника от несчастных случаев при исполнении трудовых (служебных) обязанностей.

      Казахстан выступает за организацию цивилизованной миграции - за устранение причин нелегальной миграции и создание условий для социальной защиты мигрантов. Миграционная политика Республики Казахстан является одним из стратегических направлений государственной политики Казахстана. В настоящее время в стране создана соответствующая международно-договорная база, регулирующая вопросы миграции.

      В соответствии с нормами международного права, положениями многосторонних и двусторонних соглашений, участником которых Казахстан является, принимаются меры по предотвращению и пресечению нелегальной миграции, насилия в отношении мигрантов любого статуса, торговли людьми.

      В Законе Республики Казахстан от 22 июля 2011 года "О миграции населения" закреплены основные задачи государственной политики в области трудовой миграции населения, в числе которых защита внутреннего рынка труда путем квотирования привлечения иностранной рабочей силы, привлечение высококвалифицированной иностранной рабочей силы для осуществления трудовой деятельности в Республике Казахстан.

      Законодательство, регулирующее вопросы привлечения в Республику Казахстан иностранной рабочей силы (далее – ИРС), претерпело кардинальные изменения в сторону либерализации режима трудовой миграции и, начиная с 1 января 2017 года, действует в новом формате.

      Была пересмотрена система выдачи рабочих разрешений.

      Ранее существовало множество условий, сопровождавших процедуру выдачи разрешений, в т.ч.:

      - особые условия (требования по подготовке, переподготовке, повышению квалификации и созданию рабочих мест для казахстанских граждан);

      - проведение теста на экономическую целесообразность (поиск альтернативных кандидатов из числа местных работников, на внутреннем рынке труда);

      - размещение в банках второго уровня гарантийных взносов (денежных средств, гарантирующих возможность покупки билета до страны исхода, после прекращения трудовой деятельности иностранца в Республике Казахстан).

      С 2017 года все указанные требования были упразднены и введена новая платная система выдачи разрешений, согласно которой, для получения разрешения работодатель платит налоговый сбор, ставки которого устанавливаются в коридоре от 137 до 250 МРП, в зависимости от квалификации (310-570 тыс. тенге).

      В целом разрешения выдаются в более сжатые сроки. Если раньше вся процедура получения разрешения занимала около одного месяца, то с 2017 года решения по выдаче разрешений принимаются в течение 7 рабочих дней со дня принятия полного пакета документов.

      К тому же была усовершенствована процедура осуществления внутрикорпоративного перевода (далее - ВКП). В данном вопросе, законодательство Республики Казахстан было приведено в соответствие со стандартами Всемирной торговой организации (далее - ВТО). ВКП осуществляются в отраслях экономики, определенных Правительством РК, при том, что данную процедуру проходят руководители, менеджеры и специалисты.

      Помимо этого, с 2017 года внедрена система привлечения самостоятельных иностранных соискателей по справкам о соответствии уровня квалификации. Ранее, работники, приезжавшие в Казахстан индивидуально, без приглашения какого-либо работодателя, должны были получать разрешения. С прошлого года подобные разрешения были заменены справкой о соответствии квалификации, которая выдается Министерством труда и социальной защиты населения Республики Казахстан (МТСЗН), а индивидуальные иностранные работники не ограничиваются квотой.

      Отдельного внимания заслуживают минимизация требований по местному содержанию в кадрах.

      Так, в рамках ВКП требования по местному содержанию в кадрах переведены на упрощенную схему в соотношении 50/50 для менеджеров и специалистов и отменены полностью для руководителей.

      По приоритетным проектам местное содержание в кадрах может устанавливаться по соглашению иностранной компании и государственных органов (профильное министерство, местный исполнительный орган и МТСЗН).

      По общему порядку от требований по соблюдению местного содержания в кадрах освобождены:

      - субъекты малого предпринимательства;

      - государственные учреждения и предприятия;

      -иностранные работники, прибывшие для самостоятельного трудоустройства Республику Казахстан по справкам о соответствии уровня квалификации;

      - разрешения, выдаваемые в рамках квот по странам исхода, при наличии ратифицированных Республикой Казахстан международных договоров о сотрудничестве в области трудовой миграции и социальной защиты трудящихся-мигрантов;

      - представительства и филиалы иностранных юридических лиц с численностью работников не более 30 человек.

      В рамках системы выдачи рабочих разрешений определены категории иностранных работников, которые могут осуществлять трудовую деятельность в Республике Казахстан без рабочих разрешений, в т.ч.:

      - лица, привлекаемые участниками и органами международного финансового центра "Астана";

      - специалисты по созданию космического ракетного комплекса и эксплуатации объектов наземной космической инфраструктуры, привлекаемые в рамках международных договоров Республики Казахстан о сотрудничестве в сфере аэрокосмической деятельности;

      - первые руководители филиалов или представительств иностранных юридических лиц; а также первые руководители казахстанских юридических лиц и их заместителями со стопроцентной долей иностранного участия в их уставном капитале;

      - лица, находящиеся в служебной командировке с деловыми целями, срок которой суммарно не превышает ста двадцати календарных дней в рамках одного календарного года;

      - первые руководители организаций, заключивших с Правительством Республики Казахстан контракты на сумму инвестиций в денежном эквиваленте свыше 50 миллионов долларов США, и первые руководители юридических лиц Республики Казахстан, осуществляющие инвестиционную деятельность в приоритетных видах деятельности и заключившие контракт с уполномоченным органом по инвестициям;

      -граждане государств-участников Договора о Евразийском экономическом союзе от 29 мая 2014 года;

      - работающие в национальном управляющем холдинге на должностях не ниже руководителей структурных подразделений с высшим образованием с подтвержденными документами в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан;

      - привлекаемые для работы в качестве членов совета директоров национального управляющего холдинга.

      Также не требуется получения разрешения бизнес-иммигрантам, прибывшим для осуществления предпринимательской деятельности.

      На 1 апреля 2018 года количество работодателей, привлекающих иностранную рабочую силу, составило 3258 единицы. При этом в данных организациях работает 473 тыс. казахстанских граждан и 24,3 тыс. или 4,9 % иностранных граждан. В целях защиты внутреннего рынка труда Правительством Республики Казахстан ежегодно устанавливается квота на привлечение в страну иностранных специалистов. В 2018 году квота установлена 0,46 % к рабочей силе или 41 тыс. единиц. На сегодняшний день рынок труда характеризуется следующими параметрами: согласно официальным статистическим данным по итогам 2017 года по сравнению с аналогичным периодом 2016 года общий уровень безработицы снизился с 5,1% до 4,9%.

      Комитет рекомендует государству-участнику: a) принять специальные меры для обеспечения того, чтобы трудящиеся-мигранты и члены их семей имели равный доступ к образованию, медицинской помощи и другим базовым общественным услугам, включая социальное страхование; b) собирать дезагрегированные данные о всех категориях трудящихся-мигрантов и об осуществлении их прав; c) усилить меры по предупреждению случаев насилия, вымогательства и незаконного оборота в отношении трудящихся-мигрантов, а также осуществлять преследование и наказывать лиц, виновных в совершении таких деяний; d) рассмотреть вопрос о присоединении к принятой Международной организацией труда Конвенции № 143 (1975 года) о злоупотреблениях в области миграции и об обеспечении трудящимся-мигрантам равенства возможностей и обращения.

      Согласно статье 30 Конституции Республики Казахстан всем гражданам гарантируется бесплатное среднее образование в государственных учебных заведениях. Среднее образование является обязательным. Кроме того, граждане имеют право на получение на конкурсной основе бесплатного высшего образования в государственном высшем учебном заведении. Получение платного образования осуществляется на основании и в порядке, установленном законом.

      В соответствии с Конституцией, Законом Республики Казахстан от 27 июля 2007 года "Об образовании", Законом Республики Казахстан от 11 июля 1997 года "О языках в Республике Казахстан" государство заботится о создании благоприятных условий для изучения и развития всех языков полиэтнического народа Казахстана. Каждая этническая группа, проживающая в стране, имеет право образовывать свои этнокультурные центры, воскресные школы, которые способствуют возрождению и развитию языков, культуры, традиций, обычаев этнических групп.

      В республике обеспечивается выполнение статьи 28 Конвенции о правах ребенка на получение образования детей мигрантов, оралманов в соответствии с действующим законодательством.

      В соответствии с пунктом 1 статьи 34 Кодекса Республики Казахстан от 18 сентября 2009 года "О здоровье народа и системе здравоохранения" определено, что гарантированный объем медицинской помощи (далее – ГОБМП) предоставляется гражданам Республики Казахстан и оралманам за счет бюджетных средств.

      В соответствии со статьей 88 Кодекса РК "О здоровье народа и системе здравоохранения" иностранцы и лица без гражданства, находящиеся на территории Республики Казахстан, имеют право на получение гарантированного объема бесплатной медицинской помощи при острых заболеваниях, представляющих опасность для окружающих, в соответствии с перечнем, определяемым уполномоченным органом, если иное не предусмотрено международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан.

      Вместе с тем, следует отметить, что в соответствии с пунктом 5 статьи 88 Кодекса РК "О здоровье народа и системе здравоохранения" иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан, имеют право на получение гарантированного объема бесплатной медицинской помощи наравне с гражданами Республики Казахстан.

      При этом, иностранцы и лица без гражданства, временно пребывающие в Республике Казахстан, имеют право на получение гарантированного объема бесплатной медицинской помощи при острых заболеваниях, представляющих опасность для окружающих, в соответствии с перечнем, определяемым уполномоченным органом, если иное не предусмотрено законами и международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан.

      Кроме того, следует также отметить, что согласно пункту 5-1 статьи 88 Кодекса РК "О здоровье народа и системе здравоохранения" беженцам, а также лицам, ищущим убежище, оказываются профилактические, диагностические и лечебные медицинские услуги, обладающие наибольшей доказанной эффективностью, в порядке и объеме, которые определяются уполномоченным органом.

      В свою очередь, порядок оказания и объем профилактических, диагностических и лечебных медицинских услуг беженцам, а также лицам, ищущим убежище определены приказом Министра здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от 21 мая 2015 года № 368 "Об утверждении Правил и объема оказания беженцам, а также лицам, ищущим убежище, профилактических, диагностических и лечебных медицинских услуг, обладающих наибольшей доказанной эффективностью".

      В настоящее время в рамках ГОБМП бесплатная медицинская помощь иностранным гражданам оказывается при острых заболеваниях, представляющих опасность для окружающих, в соответствии с перечнем заболеваний, утвержденным приказом Министра здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от 1 апреля 2015 года № 194 "Об утверждении перечня острых заболеваний, представляющих опасность для окружающих, при которых иностранцы и лица без гражданства, находящиеся на территории Республики Казахстан, имеют право на получение гарантированного объема бесплатной медицинской помощи".

      Вместе с тем, для граждан государств – участников Содружества Независимых Государств, скорая и неотложная медицинская помощь оказывается на бесплатной основе в соответствии с Соглашением об оказании медицинской помощи гражданам государств-участников Содружества Независимых Государств, ратифицированным Республикой Казахстан 27 марта 1997 года.

      Согласно данного Соглашения - скорая и неотложная медицинская помощь при внезапных острых состояниях и заболеваниях, угрожающих жизни больного или здоровью окружающих, несчастных случаях, отравлениях, травмах, родах и неотложных состояниях в период беременности оказывается гражданам беспрепятственно, бесплатно и в полном объеме на территории государства временного пребывания лечебно-профилактическими учреждениями независимо от организационно-правовых форм, ведомственной принадлежности и форм их собственности.

      В соответствии с Законом Республики Казахстан от 14 октября 2014 года "О ратификации Договора о Евразийском экономическом союзе" разработан "Протокол об оказании медицинской помощи трудящимся государств-членов и членам семей", регулирующий вопросы оказания медицинской помощи трудящимся государств-членов и членам семей.

      Согласно данного Протокола государство трудоустройства обеспечивает оказание медицинской помощи трудящимся государств-членов и членам семей в порядке и на условиях, которые определены законодательством государства трудоустройства и международными договорами. Государства-члены на своей территории предоставляют трудящимся государств-членов и членам семей права на получение бесплатной скорой медицинской помощи (в экстренной и неотложной формах) в том же порядке и на тех же условиях, что и гражданам государства трудоустройства.

      С момента, когда устранена угроза жизни пациенту или здоровью окружающих, оказание плановой медицинской помощи осуществляется на платной основе, в рамках добровольного медицинского страхования или за счет средств работодателя.

      Кроме того, следует также отметить, что согласно пункту 5-1 статьи 88 Кодекса РК "О здоровье народа и системе здравоохранения" беженцам, а также лицам, ищущим убежище, оказываются профилактические, диагностические и лечебные медицинские услуги, обладающие наибольшей доказанной эффективностью, в порядке и объеме, которые определяются уполномоченным органом.

      В свою очередь, порядок оказания и объем профилактических, диагностических и лечебных медицинских услуг беженцам, а также лицам, ищущим убежище определены приказом Министра здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от 21 мая 2015 года № 368 "Об утверждении Правил и объема оказания беженцам, а также лицам, ищущим убежище, профилактических, диагностических и лечебных медицинских услуг, обладающих наибольшей доказанной эффективностью".

      Образование. 17. Комитет рекомендует государству-участнику: a) принять дополнительные меры для расширения доступа детей из числа этнических меньшинств к обучению на родном языке и к его изучению, в частности посредством открытия новых школ и обеспечения их учебниками на языках меньшинств и должным профессиональным персоналом; b) принять специальные меры по обеспечению более широкого доступа к высшему образованию для студентов из всех этнических групп без какой-либо дискриминации.

      Касательно 17-ой рекомендации Комитета по принятию дополнительных мер для расширения доступа детей из числа этнических меньшинств к обучению на родном языке и к его изучению, в частности посредством открытия воскресных школ и центров.

      В республике функционируют 3797 (51,4%) – казахские школы с 1394 192 учащимися; 2260 (30,6%) школы со смешанными языками с 1381 228 учащимися; 1312 (17,7%) школы с русским языком обучения, в них 395 562 учащихся; 12 (0,16%) школ с узбекским языком обучения с 8608 учащимися; 11 (0,15%) школ с уйгурским языком обучения с 6110 учащимися; 1(0,01%) школ с таджикским языком обучения с 534 учащимися.

      Кроме того, в 26 общеобразовательных школах имеются классы с обучением на родном языке этнических слоев населения (чеченский, азербайджанский, дунганский, польский, курдский, турецкий и др.).

      Все организации образования независимо от форм собственности реализуют Государственный общеобязательный стандарт среднего образования.

      Также в общеобразовательных учебных заведениях республики в 2018-2019 учебном году обучались 1899 детей оралманов, в т.ч. 6 – на начальном, 66 – основном, 1827 – общем среднем уровнях образования.

      Наибольшее их число проживает в следующих областях: Алматинской – 570, Восточно-Казахстанской – 280, Карагандинской –223 ученика.

      Прием на обучение детей иностранцев осуществляется в соответствии с приказом Министра образования и науки Республики Казахстан от 28 сентября 2010 года № 468 "Об утверждении Правил получения предшкольного, начального, основного среднего и общего среднего образования иностранцами и лицами без гражданства, постоянно проживающими в Республике Казахстан".

      В 2012 году в данный приказ внесены изменения. Так, в организации образования принимаются и пользуются такими же правами, как и граждане Казахстана, дети иностранцев и лиц без гражданства, постоянно проживающих в Республике Казахстан, а также лиц, временно проживающих в РК (беженцы, лица, ищущие убежище, консульские должностные лица, работники дипломатических учреждений, трудовые мигранты, работающие в Республике Казахстан в соответствии с миграционным законодательством).

      Учитывая трудности в освоении учебной программы, организации образования решают вопросы не только образовательного характера, но и создают условия для всесторонней поддержки детей, привлекая их к занятиям дополнительного образования. Кроме того, ведется работа и с их родителями.

      Для лучшего овладения родным языком в школах вводятся дополнительные спецкурсы "Тіл дамыту", "Тіл мәдениеті", "Сөз өнері". Организовываются кружки по интересам, факультативные занятия по казахскому и русскому языкам.

      Дети оралманов активно включаются в общественную жизнь школ, участвуют в художественной самодеятельности, в смотрах-конкурсах и олимпиадах по предметам, занимаются в спортивных секциях. Для детей из малоимущих семей оралманов принимаются меры по обеспечению их одеждой, обувью и школьными принадлежностями в соответствии с действующим законодательством.

      Данный вопрос взят на контроль руководителями городских и районных отделов образования, в течение прошедшего учебного года проверены и приведены в соответствие с требованиями личные дела детей иностранных граждан и лиц без гражданства во всех подведомственных им школах. Налажена работа по взаимодействию с органами миграции по своевременному уточнению списков иностранных граждан, пребывающих на территории республики, по имеющейся базе данных.

      В Стратегическом плане Министерства образования и науки Республики Казахстан определен индикатор "Уровень осведомленности детей о своих правах и обязанностях". Для достижения данного индикатора Министерством совместно с неправительственными организациями, общественными объединениями проводится ежегодное социологическое исследование, с организациями образования, областей, городов Алматы, Астаны - декада "Мир детства с Конвенцией" и анкетирование среди детей.

      В организациях технического и профессионального образования.

      В 2018 году принято в учебные заведения ТиПО, – 831 человек выпущено 720; всего обучаются 2177.

      В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан "Об утверждении размеров квоты приема при поступлении на учебу в организации образования, реализующие образовательные программы технического и профессионального, послесреднего и высшего образования" от 28 февраля 2012 года № 264, для лиц казахской национальности, не являющихся гражданами Республики Казахстан, утверждена квота приема на обучение в организации образования, реализующие образовательные программы технического и профессионального, послесреднего и высшего образования в размере 4 процента от утвержденного государственного образовательного заказа.

      В организациях высшего и послевузовского образования к рекомендациям Комитета принимаются меры по обеспечению более широкого доступа к высшему образованию для студентов из всех этнических групп без какой-либо дискриминации.

      Согласно Закону Республики Казахстан от 27 июля 2007 года "Об образовании" гражданин имеет право на получение на конкурсной основе бесплатного высшего образования. Лицам без гражданства, постоянно проживающим в Республике Казахстан, предоставляется право на получение на конкурсной основе в соответствии с государственным образовательным заказом бесплатного высшего и послевузовского образования, если образование каждого из этих уровней они получают впервые.

      Прием на обучение в организации образования, реализующие образовательные программы высшего, послевузовского образования, осуществляется по заявлениям граждан на конкурсной основе.

      Условия конкурса должны гарантировать соблюдение прав на образование и обеспечить зачисление граждан, наиболее способных и подготовленных к освоению образовательной программы соответствующего уровня.

      В 2017-2018 учебном году в высших учебных заведениях обучались представители 84 этносов, численность которых составила 20 632 человек.

      Представители этнических групп обучаются в вузах Казахстана по выбранной специальности и языку обучения. По специальности "5B021000-Иностранная филология" предусматривается государственный образовательный заказ.

      В 2018 году в Едином национальном тестировании приняло участие 13256 человек, которые являлись представителями 38 этнических меньшинств. Из них 3553 человек стали обладателями государственного образовательного гранта.

      В комплексном тестировании приняло участие 5639 человек, которые являлись представителями 39 этнических меньшинств, из которых обладателями грантов стали 713 человек.

      При поступлении на учебу в организации образования, реализующие образовательные программы высшего образования, предусматривается квота в размере 4% от утвержденного объема госзаказа приема для лиц казахской национальности, не являющихся гражданами Республики Казахстан.

      Сегодня лица казахской национальности, не являющиеся гражданами Республики Казахстан, кроме 4%-ной квоты при поступлении в вуз, имеют возможность обучаться на подготовительных отделениях вузов. В этих целях на 2018-2019 учебный год выделен госзаказ на 1200 мест, а также 100 мест для иностранных граждан и 200 мест слушателей из Турецкой Республики и других тюркоязычных республик в Международном Казахско-Турецком университете имени Х.А. Ясави.

      По итогам комплексного тестирования в 2018-2019 учебном году в 19 высших учебных заведениях зачислено 992 лиц казахской национальности, не являющихся гражданами Республики Казахстан.

      Отбор и обучение представителей казахской диаспоры проводится в соответствии с Правилами о порядке, условиях отбора и направления представителей казахской диаспоры на обучение в учебные заведения Республики Казахстан. В конкурсе ежегодно принимают участие представители казахской диаспоры из более 10 стран.

      24 июня 2017 года в Евразийском национальном университете имени Л. Гумилева, в рамках V Всемирного курултая казахов состоялся круглый стол на тему: "Қазақстанға білім алу мақсатында көшіп келу: Білім және ғылым министрлігінің кезекті міндеттері".

      В работе круглого стола приняли участие 85 делегатов из числа этнических казахов с 40 стран мира. В ходе круглого стола всесторонне были обсуждены вопросы получения высшего и послевузовского образования, нострификации документов об образовании, обеспечения учебниками и учебными пособиями на казахском языке.

      С каждым годом улучшается материально-техническая база общеобразовательных школ. За счет средств местного бюджета они укомплектовываются предметными кабинетами и компьютерами новой модификации, и интерактивными досками. Все школы телефонизированы и подключены к сети Интернет.

      В местах компактного проживания этнических групп наряду с основным типом школ для дополнительного изучения государственного и родных языков, культур, традиций, обычаев этносов Казахстана созданы воскресные школы или лингвистические курсы при этнокультурных центрах. В стране функционирует 26 воскресных школ с контингентом 1001 детей и подростков. В данных школах учащиеся факультативно или в кружках изучают традиции, обычаи и языки народов, компактно проживающих в регионах, в том числе немецкий, корейский, татарский, украинский и другие.

      Беженцы и просители убежища. 18. Комитет рекомендует государству-участнику обеспечить применение стандартных процедур предоставления убежища и определить порядок направления беженцев Пограничной службой в подразделения миграционной полиции на всех пограничных пунктах, в том числе в международных аэропортах и транзитных зонах, в соответствии с международными нормами и стандартами, в частности с принципом недопустимости принудительного возвращения.

      Законом Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах" определен порядок подачи и регистрации ходатайства о присвоении статуса беженца (статья 10), в том числе при различных обстоятельствах перехода Государственной границы Республики Казахстан.

      В частности, в соответствии с пунктом 3 указанной статьи "при пересечении Государственной границы Республики Казахстан лицо подает письменное ходатайство в пункт миграционного контроля, а в случае отсутствия такого пункта – в подразделение Пограничной службы Комитета национальной безопасности Республики Казахстан…".

      Для координации работы с беженцами в Комитете миграционной службы Министерства внутренних дел Республики Казахстан создана постоянно действующая Комиссия по рассмотрению жалоб на решения Управлений миграционной службы Департаментов полиции областей, городов Нур-Султан и Алматы об отказе в присвоении, продлении, лишении и прекращении статуса беженца с участием представителей министерств иностранных дел, здравоохранения, труда и социальной защиты населения, образования и науки, Пограничной службы Комитета национальной безопасности, а также Управления верховного комиссара ООН по делам беженцев ООН. Основная часть беженцев работает в сфере торговли, строительства, услуг или самозаняты. Управление верховного комиссара ООН по делам беженцев и Общество Красного Креста и Красного Полумесяца оказывают постоянную помощь социально уязвимым категориям беженцев.

      Лица без гражданства. 19. Комитет рекомендует государству-участнику: a) принять меры для решения проблемы безгражданства; b) включить в его следующий периодический доклад данные о приобретении гражданства Казахстана и о числе лиц, которые не имеют действительных документов, удостоверяющих личность, а также сообщить точное число лиц без гражданства и лиц, которым угрожает безгражданство, и их этническое происхождение; c) принять меры для обеспечения того, чтобы законы государства-участника о порядке приобретения казахстанского гражданства не увеличивали число лиц без гражданства; d) рассмотреть в первоочередном порядке вопрос о присоединении к Конвенции о сокращении безгражданства 1961 года.

      Согласно статье 10 Закона Республики Казахстан от 20 декабря 1991 года "О гражданстве Республики Казахстан" Гражданство Республики Казахстан приобретается по рождению, в результате приема в гражданство Республики Казахстан, по основаниям или в порядке, предусмотренными межгосударственными договорами Республики Казахстан, а также по иным основаниям, предусмотренным настоящим Законом.

      Комитет рекомендует государству-участнику принять специальные меры для облегчения тяжелого, как сообщается, социально-экономического положения рома, обеспечить пользование ими экономическими, социальными и культурными правами без каких-либо предрассудков и стереотипов и предоставить рома, ставшим жертвами дискриминации, реальный доступ к средствам правовой защиты. Комитет также рекомендует государству-участнику включить в его следующий периодический доклад обновленную информацию об осуществлении экономических, социальных и культурных прав рома.

      В равной степени с остальными гражданами обеспечивается доступ рома к услугам социальной сферы: здравоохранения, культуры, образования. Органами образования принимается комплекс мер, направленных на безусловное соблюдение прав детей-граждан, независимо от принадлежности к какому-либо этносу, групп меньшинств, в том числе народности рома (цыган), на получение бесплатного школьного образования. В учебных заведениях страны образовательная деятельность осуществляется с соблюдением принципа доступности образования всех уровней для населения с учетом интеллектуального развития, психофизиологических и индивидуальных особенностей каждого гражданина, без ограничений по признакам расовой и национальной принадлежности.

      Равноправие каждого человека перед законом при отправлении своих прав и свобод гарантировано. Образовательными программами учебных заведений всех уровней предусмотрено и выполняется проведение различных мероприятий, направленных на укрепление культуры межнационального и межрасового воспитания. Жалобы и заявления касательно притеснений по причине расовой и этнической принадлежности со стороны рома в Уполномоченный по правам человека, а также в государственные органы не зарегистрировано.

      Представители рома зарегистрировали общественное объединение "Цыган", которое проводит мероприятия по развитию культуры и традиции своего народа. При содействии Ассамблеи народа Казахстана общественное объединение "Цыган" вовлечено в общественную жизнь страны. Цыганский культурный центр принимает активное участие при проведении государственных и национальных праздников.

      Комитет рекомендует государству-участнику: a) обеспечить эффективные средства правовой защиты, включая справедливую и адекватную компенсацию или сатисфакцию, через компетентные национальные суды и другие государственные институты применительно к любому акту расовой дискриминации, посредством надлежащего применения законодательства о борьбе с дискриминацией; b) представить Комитету в своем следующем периодическом докладе данные о применении Конвенции в рамках принятия судебных и административных решений; c) провести тщательный анализ причин низкого числа случаев установления Уполномоченным по правам человека факта дискриминации и обеспечить эффективное расследование Уполномоченным всех жалоб на расовую дискриминацию; d) принять меры по укреплению системы предоставления правовой помощи и оказывать отдельным лицам и ассоциациям содействие в рамках судебных разбирательств дел о дискриминации; e) организовать подготовку государственных служащих, в том числе сотрудников правоохранительных и судебных органов и адвокатов, по вопросам правовой защиты и гарантий пресечения расовой дискриминации с учетом принятой Комитетом Общей рекомендации XIII (1993 года) о подготовке должностных лиц правоохранительных органов по вопросам прав человека.

      Учреждение Уполномоченного по правам человека, осуществляя функции по контролю над соблюдением прав и свобод человека в стране, стремится оказывать всемерное содействие проведению реформы судебной системы и обеспечению фундаментальных прав человека на судебную защиту и справедливое судебное разбирательство.

      Согласно пункту 18 Положения об Уполномоченном, утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 19 сентября 2002 года № 947 Уполномоченный не рассматривает жалобы на действия и решения судов Республики Казахстан. Вместе с тем, с учетом заключенного меморандума о сотрудничестве между Уполномоченным по правам человека и Председателем Верховного Суда, проводится регулярный анализ поступивших обращений граждан на нарушение их прав при отправлении правосудия, который в дальнейшем в порядке обобщенной информации направляется в высшее судебное учреждение страны.

      Согласно статистике, за последние пять лет деятельности института Омбудсмена в адрес учреждения поступило всего 32 жалобы по вопросу расовой дискриминации. Из них только в 5-ти случаях был установлен факт действительного нарушения прав и проявления расовой дискриминации.

      В своих обращениях заявители затрагивают вопросы нарушения требований Закона Республики Казахстан от 11 июля 1997 года "О языках в Республике Казахстан" и использования только казахского языка при оформлении вывесок, дискриминации по национальному признаку при формировании футбольных команд, а также в объявлениях, публикуемых в СМИ, бездействия сотрудников правоохранительных органов при расследовании убийства лица, являющегося представителем национального меньшинства.

      Во всех вышеприведенных случаях учреждением Уполномоченного по правам человека были проведены соответствующие проверки с последующим восстановлением нарушенных прав.

      Ежегодный анализ поступающих жалоб и обращений позволяет говорить о том, что расовая дискриминация в Казахстане не носит системный характер, а является скорее результатом неправомерных действий отдельных лиц.

      Вместе с тем, выборочный анализ судебной практики показывает, что наблюдается рост количества дел, рассмотренных судами с применением международных договоров, в том числе Международной конвенции о ликвидации расовой дискриминации.

Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны Қазақстан Республикасының орындауы туралы сегізінші-оныншы жиынтық мерзімді баяндаманы бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 27 тамыздағы № 630 қаулысы

      Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 29 маусымда ратификациялаған Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияның 9-бабына және Біріккен Ұлттар Ұйымының Нәсілдік кемсітушілікті жою жөніндегі комитетінің 84-сессиясының ұсынымдарына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны Қазақстан Республикасының орындауы туралы сегізінші-оныншы жиынтық мерзімді баяндама бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны Қазақстан Республикасының орындауы туралы сегізінші-оныншы жиынтық мерзімді баяндаманы Біріккен Ұлттар Ұйымының Нәсілдік кемсітушілікті жою жөніндегі комитетіне белгіленген тәртіппен жіберсін.

      3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
А. Мамин

  Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2019 жылғы 27 тамыздағы
№ 630 қаулысымен
бекітілген

Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны Қазақстан Республикасының орындауы туралы сегізінші-оныншы жиынтық мерзімді баяндама

      Осы баяндама Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияның (бұдан әрі – Конвенция) 9-бабының 1-тармағына және қатысушы мемлекеттер ұсынуға тиіс баяндамалардың нысаны мен мазмұнына қатысты жалпы басшылыққа алынатын қағидаттарға (CERD/C/2007/1) сәйкес Біріккен Ұлттар Ұйымының Нәсілдік кемсітушілікті жою комитетіне (бұдан әрі – БҰҰ Комитеті) ұсынылады. Осы баяндамада Конвенция баптарын іске асыруды қамтамасыз ету бойынша Қазақстан Республикасының сегізінші-оныншы жиынтық мерзімді есептері қамтылады.

      Баяндама жобасын Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің жанындағы жұмыс тобы дайындады.

      Жұмыс тобының құрамына министрліктердің, ведомстволардың, Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың, Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы "Қоғамдық келісім" республикалық мемлекеттік мекемесінің, Қазақстан халқы Ассамблеясының Ғылыми-сараптама кеңесінің, Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы Орталық Азия өңіріндегі этносаралық және конфессияаралық қатынастарды зерттеу орталығының, этномәдени бірлестіктердің өкілдері кірді.

      Қазақстан Республикасының жалпы базалық құжаты адам құқықтары жөніндегі халықаралық шарттарға қатысушы мемлекеттер ұсынатын баяндамалардың нысаны мен мазмұнына қатысты жалпы басшылыққа алынатын қағидаттарға сәйкес әзірленді және БҰҰ Комитетінің қарауына 2012 жылғы мамырда жіберілді. Осы сегізінші-оныншы жиынтық баяндамада нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою саласында 2014 – 2017 жылдар кезеңінде қол жеткізілген негізгі өзгерістер мен прогресс жөніндегі ақпарат қамтылады.

      Осы баяндама жалпы сипаттағы мәліметтерді және Конвенцияның 1-7-баптарын іске асыру туралы ақпарат қамтылған екі негізгі бөліктен тұрады, сондай-ақ алдыңғы баяндаманы қарау нәтижесінде айтылған БҰҰ Нәсілдік кемсітушілікті жою комитетінің сұрақтары мен ұсынымдарына жауаптар береді.

1. Жалпы сипаттағы мәліметтер. Тұрғындар

      Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылымы 2014 жылы нәсілдік кемсітушілікті жою туралы соңғы алтыншы және жетінші жиынтық мерзімді баяндама ұсынылғаннан кейін біршама өзгерістерге ұшырады.

      2014 жылы Алматы облысы Қарасай ауданының бірнеше ауылдық округі біріктіріліп, Алматы қаласының Наурызбай ауданы құрылды, соның салдарынан Алматы қаласы мен Алматы облысы халқының саны өзгерді.

      Елімізде өңірлік деңгейде 2014 жылы Шымкент қаласына Оңтүстік Қазақстан облысының – Ордабасы, Сайрам және Төлеби үш ауданының аумағы қосылып, Шымкент қаласының жаңа Қаратау ауданы құрылды және бұл Түркістан облысы мен Шымкент қаласы тұрғындарының санына әсер етті.

      "Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 19 маусымдағы № 708 Жарлығымен Шымкент қаласы республикалық маңызы бар қала санатына жатқызылып, Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік орталығы Шымкент қаласынан Түркістан қаласына көшірілді, ал Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан облысы деп қайта аталды.

      Халықтың жалпы саны 2014 жылмен салыстырғанда 17 160,9 мың адамнан 17 918,2 мың адамға дейін көбейді. 2017 жылдың басындағы жағдай бойынша халықтың пайыздық қатынастағы өсуі халықтың жалпы санының 4,4 %-ын құрады. Бұл жағдай туу санының өсуі мен өлім санының біршама азаюынан туындап отыр. Сонымен қатар көрсетілген кезеңде елге келушілер санының айтарлықтай төмендеуімен қатар, Қазақстан Республикасының аумағынан шетелге тұрғылықты тұруға көшіп кетушілер санының өсуі байқалады. Егер 2014 жылы көші-қон сальдосы – 12 162 адамды құраса, 2017 жылы – 21 623 адамды құрады.

      Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстарын қоспағанда, елдің 17 өңірінің 13-інде есепті кезеңде тұрғындар санының өсімі байқалды. Тұрғындардың жалпы санының барынша өсімі Алматы, Астана, Шымкент қалаларына және Түркістан облысына тиесілі.

      Балалар мен жастардың, атап айтқанда 24 жасқа толмағандардың гендерлік құрамы 2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша салыстырмалы түрде де, саны жағынан да ер азаматтардың, ал 24 жастан асқан және одан жоғары жастағы адамдар арасында әйелдердің басым екенін көрсетті. Жасы 65 және одан жоғары әйелдер саны шамамен алғанда ерлерден екі есе көп. Жалпы, өмір сүру ұзақтығы артып, 70 жастағы және одан асқан тұрғындардың саны көбейген.

      Қазақстанда 2017 жылдың басында тұрғындардың жартысынан көбі (57,2 %) қалалық жердің тұрғындары, 42,8 %-ы ауылдық жердің тұрғындары болып табылады. Қалалық жердің тұрғындары 2014 жылмен салыстырғанда 54,9%-дан 57,2% дейін көбейген. Өңірлік деңгейде қалалық жердің тұрғындары үлесінің айтарлықтай өсуі Түркістан, Алматы және Қарағанды облыстарында байқалады.

      Санақ деректері бойынша Қазақстанның этностық құрамына 120-дан астам этнос кіреді. 2017 жылдың басында қазақтар саны 12 млн. адамнан (66,9 %) асты, орыстар – 3,6 млн. адам (20,2 %), өзбектер – 563,1 мың адам (3,1 %), украиндықтар – 283,7 мың адам (1,5 %), ұйғырлар – 261,1 мың адам (1,5 %), татарлар – 202,5 мың адам (1,1 %), немістер – 180,7 мың адам (1,0 %) болды.

Нормативтік құқықтық база

      Адамның және ел азаматтарының нәсілдік және этностық тегіне қарамастан, құқықтары мен бостандықтарын көздейтін Конституция, Қазақстан Республикасының негізгі заңдары алтыншы және жетінші жиынтық мерзімді баяндама ұсынылғаннан кейін өзгерген жоқ.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабының 2-тармағына сәйкес ұлтаралық және конфессияаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп танылады. Конституцияның 4-бабында Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттар мен республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ақ Республика Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады деп көрсетілген. Республика ратификациялаған халықаралық шарттар оның заңдарынан басым болады. Қазақстан қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының аумағында қолданылу тәртібі мен талаптары Республиканың заңнамасында айқындалады.

      Процестік заңнаманың нормаларына сәйкес Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар тиісті кодекстердің алдында басымдыққа ие және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайлардан басқасында тікелей қолданылады (Қылмыстық-процестік кодекстің 2-бабы, Азаматтық процестік кодекстің
2-бабы және Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 1-бабы).

      "Босқындар туралы" 2009 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабына сәйкес пана іздеген адамдарды және босқындарды осы Заңда белгіленген тәртіпке сәйкес пана алу құқығымен қамтамасыз ету; босқын мәртебесін беру жөніндегі рәсімдерді жүргізу кезінде әлеуметтік тегіне, нәсіліне, ұлтына, азаматтығына, діни сеніміне және саяси нанымына байланысты кемсітушілікке жол бермеу; пана іздеген адамдар мен босқындардың жеке өмірі туралы ақпараттың құпиялылығын сақтау; пана іздеген адамдардың және босқындардың ажырап қалған отбасыларының қосылуына жәрдемдесу; Қазақстан Республикасының бала құқықтары туралы заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасында жүрген босқын балалардың құқықтарын қорғау; босқындарды елден шығарып жіберуге жол бермеу босқындар мәселелері жөніндегі мемлекеттік саясаттың негізгі қағидаттары болып табылады.

      2014 жылғы 3 шілдеде Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі қабылданды, онда мынадай баптар көзделген: "Адамның және азаматтың конституциялық және өзге де құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар" деген 3-тараудың 145-бабында "Адамның және азаматтың тең құқықтылығын бұзу": адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық немесе мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiліне, ұлтына, тiліне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне, қоғамдық бiрлестiктерге қатыстылығына байланысты себептермен немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша тiкелей немесе жанама шектеу үшін және "Бейбітшілікке және адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар" деген 4-тараудың "Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздыру" деген 174-бабында жауапкершілік көзделген.

      Көрсетілген қылмыс құрамдары күшін жойған 1997 жылғы 16 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінен жаңа 2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне ауысты.

      Сонымен бірге ескі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіндегі сияқты жаңа Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде ұлттық, нәсілдік және дiни өшпенділік немесе араздық уәжі бойынша, басқа адамдардың құқыққа сыйымды әрекеттері үшін кек алу, сондай-ақ басқа қылмыстық құқық бұзушылықты жасыру немесе оны жасауды оңайлату мақсатында қылмыстық құқық бұзушылық жасау жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайларға жатады және жазаны белгілеу кезінде саралаушы белгі болып табылады (Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 54-бабының 6) тармақшасы).

      Бұдан басқа, әлеуметтік, ұлттық, нәсілдік діни өшпенділік пен араздық уәжі бойынша қылмыстық жауаптылықты ауырлататын саралаушы белгілер Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 99-бабы екінші бөлігінің 11) тармақшасында, 106-бабының екінші бөлігінің 8) тармақшасында, 107-бабының екінші бөлігінің 6) тармақшасында, 110-бабының екінші бөлігінің 6) тармақшасында, 202-бабының екінші бөлігінің 4) тармақшасында, 203-бабының екінші бөлігінің 3) тармақшасында, 314-бабының екінші бөлігінің 3) тармақшасында көзделгенін атап өтеміз.

2. Конвенцияның 1-7-баптарын іске асыру туралы ақпарат

      Осы баяндаманың екінші бөлігінде азаматтардың азаматтық және саяси құқықтарының кең ауқымын қамтыған Конвенцияның 1-7-баптарын іске асыруға бағытталған практикалық шаралар жөнінде ақпарат беріледі. Осыған байланысты, БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комитетіне 2014 жылы ұсынылған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні Қазақстан Республикасының орындауы туралы ұлттық есептің мәліметтері пайдаланылды.

      Нәсілдік кемсітушіліктің ішкі құқықта бекітілген анықтамасының Конвенцияның 1-бабының 1-тармағындағы анықтамаға сәйкес келуі туралы.

      Елдің ұлттық заңнамасында "азаматтардың тең құқықтылығын бұзу" деген термин "кемсітушілік" деген терминнің баламасы болып табылады (2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 145-бабы), бұл шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дініне, сеніміне, тұрғылықты орнына, қоғамдық бірлестіктерге қатысуына немесе басқа да кез келген мән-жайларға қарап, адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тікелей немесе жанама шектеуді білдіреді.

      Конвенцияның 2-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.

      Конвенцияның 2-бабы 1-тармағының a), b), c), d) тармақшаларына қатысты

      Қазақстан Республикасы нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандары мен түрлерін айыптайды, барлығының заң алдында теңдігі Конституцияда бекітілген. Адам, оның өмірі, құқықтары және бостандықтары мемлекеттің ең қымбат қазынасы болып табылады. Қазақстан Республикасы Конституциясы 14-бабының 2-тармағына сәйкес "тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге мән-жайлар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды".

      Қазақстан Республикасы Конституциясы 20-бабының 3-тармағына сәйкес "Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді".

      Қазақстан Республикасы Конституциясы 5-бабының 3-тармағына сәйкес "мақсаты немесе іс-әрекеті Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, оның тұтастығын бұзуға, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға және олардың қызметіне, сондай-ақ заңдарда көзделмеген әскерилендірілген құрамалар құруға тыйым салынады".

      Бұл ережелер елдің басқа да нормативтік құқықтық актілерінде көрсетілген.

      Атап айтқанда, "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" 1999 жылғы 23 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабына сәйкес әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк-топтық және рулық басымдықты насихаттау бұқаралық ақпарат құралының шығарылуын не бұқаралық ақпарат құралы өнiмiнiң таратылуын тоқтата тұруға негiз болып табылады.

      "Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы" 2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес нәсілдiк, ұлттық және рулық алауыздықты, оның iшiнде зорлық-зомбылықпен немесе зорлық-зомбылыққа шақырумен байланысты алауыздықты қоздыру "ұлттық экстремизм" болып табылады және Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасына сәйкес қудаланады.

      Мәселен, 2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 174-бабы бойынша әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадiр-қасиетiн не дiни сенiмдерiн қорлауға бағытталған қасақана әрекеттер, сол сияқты азаматтардың дiнге көзқарасы, тектiк-топтық, ұлттық, рулық немесе нәсiлдiк қатыстылығы белгiлерi бойынша олардың айрықшалығын, артықшылығын не толыққанды еместігін насихаттау жасалған құқық бұзушылықтың ауырлығына байланысты 2 жылдан 20 жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеумен жазаланады.

      2014 жылғы шілдеде Қазақстанда 174-бабы бойынша жазаны айтарлықтай күшейтетін Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі қолданысқа енгізілгенін атап өткен жөн (бұрын 164-бап).

      2014 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде ұлтаралық келісім саласындағы заңнаманы онша ауыр емес бұзғаны үшін жауапкершілікті көздейтін 57, 434-1, 453-баптар бар.

      Бұдан басқа, Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабының 2-тармағына сәйкес ұлтаралық және конфессияаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп танылады.

      Конвенцияның 2-бабы 1-тармағының е) тармақшасына қатысты.

      Қазақстан Республикасы біріктіруші көпнәсілді ұйымдар мен қозғалыстардың құрылуын ынталандырады және қолдайды. "Қазақстан халықтарының Ассамблеясын құру туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 1 наурыздағы Жарлығымен елдегі этносаралық келісімді қамтамасыз ету мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы консультативтік-кеңесші орган құрылды, мемлекеттің және этномәдени бірлестіктер түріндегі азаматтық қоғам институттары әріптестігінің қағидаты оның негізін құрайды. Оның қызметін нормативтік құқықтық тұрғыдан реттеуді қамтамасыз ететін "Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі – Заң) 2008 жылғы қазанда қабылданды. 2015 жылы Заңға өзгерістер енгізілді, Қазақстан халқы Ассамблеясының міндеттерін және функцияларын кеңейтуге мүмкіндік беретін нормалар қосылды. Заңға қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлік, қоғамдық-саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету және этносаралық қатынастар саласында мемлекеттік және қоғамның азаматтық институттарының өзара іс-қимылдарының тиімділігін жоғарылату ұғымдарын кеңейтетін нақтыланған тұжырымдама ұсынылды, елде этносаралық келісімді қамтамасыз етуді көздейтін нормалар қосылды.

      Қазақстан Республикасының Президенті алтыншы шақырылымдағы Қазақстан Республикасы Парламентінің 2017 жылғы 4 қыркүйекте өткен үшінші сессиясының ашылуында "Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына түзетулер енгізуді тапсырды, осыған байланысты Заңға 2018 жылғы 27 сәуірде өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

      Қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлікті насихаттау, қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан халқы Ассамблеясы құрылымы жанында медиация кабинеттері жұмыс істейді. Еліміздің барлық өңірлерінде, оның ішінде елді мекендерде қоғамдық келісім кеңестері құрылған, оның негізгі мақсаты әлеуметтік проблемаларды шешу және қоғамдағы әлеуметтік шиеленістің алдын алу болып табылады.

      Қоғамдық келісім және жалпыұлттық бірлік саласында қайырымдылықты, медиацияны дамытуға жәрдемдесу Заңда Ассамблея қызметінің негізгі бағыттарының бірі ретінде бекітіледі.

      Ассамблея қызметінде этномәдени бірлестіктердің рөлі артқанын ескере отырып, Заңда оларды Ассамблея құрылымына енгізу көзделеді.

      Қазақстан халқы Ассамблеясы Кеңесінің рөлін және оның қоғамдық келісімді нығайту бойынша мемлекеттік саясаттағы тиімділігін күшейту мақсатында Кеңес өкілеттіктерін кеңейту қажеттігі туындады.

      Осыған байланысты Заң Ассамблея кеңесін республикалық этномәдени бірлестіктері басшыларынан қалыптастыруды, сондай-ақ Кеңеске қоғамдық наградалар тағайындау құқығын беруді көздейді.

      Мемлекеттік саясаттың маңызды міндеттерінің бірі қазіргі уақытта 100-ден аса этнос өкілдері тұрып жатқан елімізде қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлікті қамтамасыз ету болып табылады. Аталған бағыттағы жұмыстарды барлық мемлекеттік органдар мен басқа ұйымдар, мекемелер жүргізуде.

      Президент Жарлығымен 2014 жылы 17 маусымда құрылған Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы "Қоғамдық келісім" республикалық мемлекеттік мекемесі (бұдан әрі – "Қоғамдық келісім" РММ) Ассамблеяның атқарушы органы ретінде әрекет етеді, ол Ассамблеяның атқарушы органының Ассамблея қызметін қамтамасыз етуге бағытталған функцияларын орындайды.

      Өңірлік деңгейде достық үйлері базасында облыстар, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалалары әкімдері аппараттарының жанынан "Қоғамдық келісім" коммуналдық мемлекеттік мекемелері құрылды.

      Осыған байланысты, Ассамблеяның атқарушы органы мәртебесі "Қоғамдық келісім" РММ-ға, сондай-ақ "Қоғамдық келісім" жергілікті мемлекеттік мекемелеріне заң жүзінде бекітіліп, оның қызметінің тәртібі регламенттелді.

      Ассамблеяның этномәдени бірлестіктерінің дәстүрлерді, тілдерді, мәдениетті сақтау және дамыту, қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлікті нығайту саласындағы қызметін мемлекеттік қолдауға қатысты жаңа ережелер енгізілді.

      Этномәдени бірлестіктерді қоғамдық аккредиттеуден өткізуді көздейтін, этномәдени бірлестіктер институтын одан әрі жетілдіруге, сондай-ақ оларды Ассамблеяның белсенді жұмысына кең ауқымда тартуға бағытталған нормалар енгізілді.

      Мемлекеттік қолдау мәселелерінің маңыздылығын ескере отырып, Заң "Ассамблеяның этномәдени бірлестіктерінің дәстүрлерді, тілдерді, мәдениетті сақтау және дамыту, қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлікті нығайту саласындағы қызметін мемлекеттік қолдау" жаңа бабымен толықтырылды. Онда мемлекеттік қолдау, сондай-ақ Ассамблеяға мемлекеттік органдар құзыреті шегінде жәрдемдесу тетігі көзделген.

      Конвенцияның 2-бабының 2-тармағына қатысты

      Қазақстан Республикасы барлық азаматтарының нәсілдік, ұлттық, діни, тіл, әлеуметтік және басқа да жағдайына қарамастан, заң алдындағы конституциялық құқықтары мен бостандықтарының теңдігіне кепілдік береді. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы түрлі этнос өкілдері арасында жасанды теңсіздік жасаудан бас тартады және түрлі этностық топтар үшін тең емес немесе ерекше құқықтарды енгізбейді.

      Конвенцияның 3-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.

      Қазақстан Республикасы өз аумағында сегрегация мен апартеидті үзілді-кесілді қабылдамайды және ел азаматтарының Қазақстан аумағында жүріп-тұруына, құқықтары мен бостандықтарына кепілдік береді. Ел Конституциясының 21-бабының 1-тармағына сәйкес "Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам, заңда көрсетілгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар". Бұған қоса, 21-баптың 2-тармағына сәйкес "әркімнің Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар, азаматтардың Қазақстан Республикасына кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар".

      "Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" 1995 жылғы 19 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың Қазақстан Республикасы аумағында еркін жүріп-тұра алуына кепілдік береді. Осы Заңның 16-бабына сәйкес мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қоғамдық тәртіпті, халықтың денсаулығы мен адамгершілігін сақтау, Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін қажет болса, Қазақстан Республикасының мемлекеттік уәкілетті органдарының актілерімен шектеулер қойылуы мүмкін.

      Конвенцияның 4-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.

      2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде нәсілдік және ұлттық төзбеушілік уәжі бойынша қылмыстар мен құқық бұзушылықтары үшін қылмыстық жауаптылық көзделген (54, 107, 168, 174, 183, 404-баптар).

      2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 54-бабына сәйкес ұлттық, нәсiлдiк және дiни өшпендiлiк немесе араздық уәжі бойынша, басқа адамдардың құқыққа сыйымды әрекеттері үшiн кек алу, сондай-ақ басқа қылмыстық құқық бұзушылықты жасыру немесе оны жасауды оңайлату мақсатында қылмыстық құқық бұзушылық жасау қылмыстық жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайлар деп танылады.

      2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 145-бабы адамның және азаматтың тең құқықтылығы бұзылғаны үшін қылмыстық жауапкершілікті көздейді. Азаматтардың тең құқықтылығын бұзу ретінде шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дініне, сеніміне, тұрғылықты орнына, қоғамдық бірлестіктерге қатысуына немесе басқа да кез келген мән-жайларға қарап, адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тікелей немесе жанама шектеу түсініледі.

      Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 174-бабының 1-бөлігінде әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік немесе діни араздықты тудыру сияқты сараланатын әрекеттер тізімделген, олар үшін қылмыстық жауапкершілік көзделген. Олардың ішінде, егер жария немесе бұқаралық ақпарат құралдарын немесе телекоммуникациялар желілерін пайдалана отырып, сол сияқты әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты насихаттайтын әдебиетті немесе өзге де ақпарат жеткiзгiштердi дайындау немесе тарату жолымен жасалса, әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадiр-қасиетiн не дiни сезiмдерiн қорлауға бағытталған қасақана әрекеттер, сол сияқты азаматтардың дiнге көзқарасы, тектiк-топтық, ұлттық, рулық немесе нәсiлдiк қатыстылығы белгiлерi бойынша олардың айрықшалығын, артықшылығын не толыққанды еместігін насихаттау.

      2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 168-бабы геноцид үшін қылмыстық жауапкершілікті көздейді, геноцид, яғни ұлттық, этностық, нәсiлдiк немесе дiни топты, осы топтың мүшелерiн өлтiру, олардың денсаулығына ауыр зиян келтiру, бала тууға күшпен бөгет жасау, балаларды мәжбүрлеп беріп жіберу, күштеп көшiру не осы топтың мүшелерiн қырып-жою мақсатында өзге де тiршiлiк жағдайларын туғызу арқылы толық немесе iшiнара жоюға бағытталған қасақана іс-әрекеттер ретінде анықталады.

      2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 404-бабының 2-бөлігі нәсiлдiк, ұлттық, рулық, әлеуметтiк, тектік-топтық немесе дiни төзбеушiлiктi немесе артықшылықты уағыздайтын немесе оны iс жүзiнде іске асыратын, конституциялық құрылысты күштеп құлатуға, мемлекеттiң қауiпсiздiгiне нұқсан келтiруге немесе Қазақстан Республикасының аумақтық тұтастығына қол сұғуға шақыратын қоғамдық бiрлестiк құру, сол сияқты осындай бiрлестiкке басшылық ету үшін қылмыстық жауапкершілікті көздейді.

      2014 – 2016 жылдары Қылмыстық кодекстің 174-бабы бойынша қылмыс жасағандары үшін 277 қылмыстық іс қозғалған (2014 ж. – 44; 2015 ж.– 82; 2016 ж. – 151), олар бойынша сот үкімдерінің негізінде 80 адам сотталды (2014 ж.– 25; 2015 ж. – 35; 2016 ж. – 20). 2017 жылдың 7 айы бойынша 22 адам сотталды, олардың ішінен 10 – бас бостандығынан айырылды, 12 – бас бостандығы шектелді.

      Діни алауыздықты қоздырғаны үшін 20 адам және ұлттық алауыздықты қоздырғаны үшін 2 адам сотталды.

      Мысалы, Ақмола облысының тумасы азамат Е. "ВКонтакте" әлеуметтік желісіндегі "Я Русский" ашық тобының (шамамен 200 жазылушы) әкімшісі бола отырып, өзінің "Семен Котовский" аккаунтынан 2015 жылғы шілдеде ұлттық алауыздықты қоздыру белгілерін қамтитын жарияланымды таратқан.

      Сот психологиялық-филологиялық сараптама қорытындысына сәйкес аталған мәтінде ұлттық алауыздықты қоздыру белгілері, сондай-ақ қазақ этносының ұлттық ожданын және абыройы мен оның тарихын қорлайтын белгілер болды. Азамат Е. өз кінәсін толығымен мойындады және жасаған теріс қылықтары үшін өкініш білдірді. Астана қаласының № 2 Сарыарқа аудандық сотының 2015 жылғы 18 қарашадағы үкімімен азамат Е. 2014 жылғы 3 шілдедегі Қылмыстық кодекстің 174-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмысты жасағаны үшін айыпты деп танылды.

      Сондай-ақ, 2017 жылы Батыс Қазақстан облысының тумасы азамат М. "ВКонтакте" мобильдік қосымшасын пайдалана отырып, "Аслан Аслан" логинімен тіркелген және 90000 жазылушыны қамтитын "Типичный Уральск" қауымдастығының жазылушысы бола отырып, "БҚО-да газ бағасы көтеріледі" деген тақырыппен жаңалық ақпаратты оқып шығып, аталған мақалаға пікір қалдыратындардың арасында Ресей Федерациясының да азаматтары бар екендігін байқап, ұлттық алауыздықты қоздыру мақсатында, ақпараттық-коммуникациялық желілерді пайдалана отырып, ұлтаралық алауыздықты қоздыру белгілері бар пікірлер қалдыра бастады.

      Сот азамат М. 2014 жылғы 3шілдедегі Қылмыстық кодекстің 174-бабында көзделген қылмысты жасағаны үшін кінәлі деп танып, 3 жылға бас бостандығынан айыру туралы үкім шығарды.

      2017 жылғы 7 айда осы Конвенцияны қолданып, 66 азаматтық іс, 9 қылмыстық іс және әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы 68 іс қаралды.

      Конвенцияның 5-бабының "Сот және барлық сот төрелігін жүргізуші басқа органдар алдында тең құқықтығы" деген а) тармағына қатысты

      Қазақстан Конституциясының 14-бабына сәйкес "Заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды".

      Конституцияның 76-бабына сәйкес сот билігі Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және өзіне азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды, Республиканың Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды. "Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы" 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына сәйкес нәсіліне, жынысына, тіліне, әлеуметтік, ұлттық, тектік, рулық және басқа шығу тегіне қарамастан, әркiмге мемлекеттiк органдардың, ұйымдардың, лауазымды және өзге де адамдардың Республиканың Конституциясында және заңдарында көзделген құқықтарға, бостандықтар мен заңды мүдделерге нұқсан келтiретiн немесе оларды шектейтiн кез келген заңсыз шешiмдерi мен iс-қимылдарынан сот арқылы қорғалуға кепiлдiк берiледі. Ешкiмдi де оның iсiн заңның барлық талаптары мен әдiлеттiлiктi сақтай отырып құзыреттi, тәуелсiз және алаламайтын соттың қарау құқығынан айыруға болмайды.

      Судьялардың деңгейін жоғарылату мақсатында Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың негізгі ережелерін зерделеу және қолдану бойынша әртүрлі шаралар өткізіледі.

      2015 жылы Жоғарғы Сот Орталық Азия үшін Адам құқықтары жөніндегі Жоғары комиссар басқармасының өңірлік бөлімшесімен (бұдан әрі – АҚЖКБ) бірлесе отырып, БҰҰ Даму бағдарламасының (бұдан әрі – БҰҰДБ) бірлескен жобасы шеңберінде өзара іс-қимыл жасау мақсатында Астана қаласында (10-11 қыркүйек), Ақтау қаласында (17-18 қыркүйек), Өскемен қаласында (6-7 қазан), Алматы қаласында (8-9 қазан) судьялар, прокурорлар мен басқа мемлекеттік органдар үшін БҰҰ адам құқығы бойынша шарттық органдарының шешімдерін имплементациялау мәселелері жөнінде практикалық семинарлар ұйымдастырды.

      Жоғарғы Сот өкілдері 2015 жылғы 29-30 қазанда Бурабай кентінде өткен адам құқығы бойынша БҰҰ ұсыныстарын орындауда кешенді әдістерді қолдау бойынша АҚЖКБ ұйымдастырған семинарға қатысты.

      Сондай-ақ Жоғарғы Сот өкілдері 2015 жылғы 9-10 желтоқсанда Бішкекте (Қырғыз Республикасы) АҚЖКБ ұйымдастырған Адам құқықтары бойынша баяндамалар ұсыну және одан әрі БҰҰ тетіктерінің пайымдарын іске асырудың тетіктерін әзірлеуде тәжірибе алмасу жөніндегі өңірлік конференцияға қатысты.

      2016 жылы Жоғарғы Сот АҚЖКБ мен БҰҰДБ-мен бірлесіп Алматыда (23-24-маусым), Оралда (5-6 желтоқсан) және Шымкентте (8-9 желтоқсан) судьялар, прокурорлар мен басқа мемлекеттік органдар үшін БҰҰ-ның "Адам құқықтары бойынша шарттық органдарына жеке хабарламалар: қарау процедурасы мен шешімдерді орындау" тақырыбына семинарлар ұйымдастырды.

      Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігі академиясы және облыстық соттардың судьяларға арналған оқу орталықтары тұрақты негізде "Халықаралық стандарттар мен сот ісін әділ қарау", "Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарды қолдану" тақырыптарына оқыту іс-шараларын жүргізуде.

      Жоғарғы Соттың веб-сайтында "Халықаралық құқық мәселелері бойынша сот төрешісіне көмек" бөлімінде халықаралық шарттардың мәтіндерімен қоса, адам құқықтары саласындағы халықаралық-құқықтық құжаттар жарияланған.

      Атқарылған жұмыстардың нәтижесінде халықаралық шарттарды, оның ішінде Нәсілдік кемсітушілікті жою туралы халықаралық конвенцияны қолданумен соттардың қараған істері санының жыл сайын өсуі байқалады.

      2016 жылы Конвенцияны қолдану арқылы 17 азаматтық іс, 7 қылмыстық іс және әкімшілік құқық бұзушылық туралы 15 іс қаралды. 2017 жылғы 5 айда Конвенция 47 азаматтық істі, 3 қылмыстық істі және әкімшілік құқық бұзушылық туралы 50 істі қарау кезінде қолданылды.

      еке басының қауіпсіздік құқығы және мемлекеттік лауазымды қызметкерлері, сонымен бірге қандай да бір жеке адамдар тарапынан болған зорлық немесе дене зақымдануынан мемлекет тарапынан қорғалу құқығы туралы" деген b) тармағына қатысты

      Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасы мемлекет тарапынан азаматтардың жеке қауіпсіздігін құқықтық қорғаудың және зорлық немесе дене жарақатынан қорғау құралдарымен қамтамасыз ету үшін заңнамалық база жеткілікті. Азаматтар өз қалауы бойынша кез келген мемлекеттік органға, соттарға, үкіметтік емес ұйымдарға шағымдануға құқылы.

      Қазақстан Конституциясының 17-бабына сәйкес "ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға болмайды".

      Қазақстанда азаматтар құқықтарының сақталуына мониторинг жасауды жүзеге асыратын Омбудсмен, ҚР Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия сияқты құқық қорғау институттары мен құрылымдары бар.

      Жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттік органдардың әрекетіне шағымдар беру, қарау және шешу тәртібі "Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы" 2007 жылғы 12 қаңтардағы № 221 Қазақстан Республикасының Заңында көзделген.

      Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының Ішкі істер органдары өз құзыреті шегінде қылмыстың алдын алу және жолын кесу, оның ішінде адамның және азаматтың өмірін, денсаулығын, құқықтары мен бостандықтарын, қоғамның және мемлекеттің мүдделерін қандай да бір нәсілшілдік кемсітушіліктен қорғау бойынша функцияларды жүзеге асырады. Ішкі істер органдары өз қызметінде нәсілдік кемсітушілік негізіндегі зомбылықтың алдын алу және анықтау фактілері бойынша кідіріссіз шараларды қабылдайды.

      Сонымен қатар Қазақстанда есепті кезеңде этносаралық негізде зорлық-зомбылықтар мен жанжал фактілері тіркелмегенін атап өткен жөн.

      Саяси құқықтар туралы с) тармағына қатысты

      Қазақстан Конституциясының 3-бабына сәйкес мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді.

      "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" 1995 жылғы 28 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Конституциялық Заңының 4-бабына сәйкес республиканың он сегiз жасқа жеткен азаматтарының тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне немесе кез келген өзге жағдаяттарға қарамастан, сайлауда дауыс беруге құқығы бар.

      Қазақстан Конституциясының 33-бабының 4-тармағына сәйкес елдің барлық азаматтарының мемлекеттік қызметке кіруге тең құқығы бар. Мемлекеттік қызметші лауазымына кандидатқа қойылатын талаптар лауазымдық міндеттердің сипатына ғана байланысты болады және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленеді.

      "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасы Заңының 16-бабының 5-тармағына сәйкес мемлекеттiк қызметке кiру кезiнде шығу тегіне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне байланысты немесе кез келген өзге мән-жайларға байланысты қандай да бір кемсітушілікке жол берiлмейдi.

      Ассамблеяның басты ерекшеліктерінің бірі жоғары заң шығарушы органда ел Парламентінде кепілді өкіл ретінде этникалық топтардың мүдделеріне өкілдік ету болып табылады. Қазақстан халқы Ассамблеясы атынан Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне сайланатын 9 депутат еліміздің барлық этностарының мүдделерін білдіреді.

      Қазақстан халқы Ассамблеясы депутаттық тобының мүшелері заң жобаларын әзірлеу бойынша жұмыс топтары құрамында белсенді жұмыс атқарады. Сонымен қатар Қазақстан халқы Ассамблеясы арқылы сайланған депутаттар мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыру, оралмандар мәселесін шешу, білім саласындағы, оның ішінде этностық топтардың шағын орналасып тұратын жерінде заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша Үкімет пен жекелеген мемлекеттік органдарға сұрау салады.

      "Басқа да азаматтық құқық туралы, атап айтқанда еркін қозғалу, азаматтық алу құқығы туралы, мүлікті иелену, некеге отыру, бейбіт жиналыс және т.б. туралы құқық" деген d) тармағына қатысты

      Еркін жүріп-тұру және мекенжайда тұру құқығы туралы

      Қазақстан Республикасы азаматтарының, шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың еркін жүріп-тұру құқығының заңнамалық және іс жүзінде қолданылуы туралы ақпарат Конвенцияның 3-бабына қатысты бөлімде көрсетілген.

      Өз елін қоса алғанда, кез келген елден кету және өз еліне оралу құқығы.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 21-бабының 2-тармағына сәйкес әркімнің республикадан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар. Сонымен қатар ел азаматтарының республикаға кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар.

      2016 жылдың басынан бері көші-қон полициясының аумақтық бөлімшелері Қазақстан Республикасының азаматтарына елден тыс жерде тұрақты тұру үшін 29,7 мың құжат ресімдеді (2015 жылдың ұқсас кезеңі бойынша – 34, 5 мың).

      Шығу үшін ең көп құжат Ресей Федерациясына – 26,4 мың (29,7 мың), Германияға – 2 мың (2 мың), Беларуське – 305 (535), Канадаға – 156 (116) және АҚШ-қа – 213 (262) ресімделді.

      2017 жылғы алты айда көші-қон полициясының аумақтық бөлімшелері Қазақстан Республикасының азаматтарына елден тыс жерде тұрақты тұрғылықты тұру үшін шығуға 15 мың құжат ресімдеді (2016 жылы – 29,7 мың).

      Шығу үшін ең көп құжат Ресей Федерациясына – 13,2 мың (26,4 мың), Германияға – 1,2 мың (2 мың), Беларуське – 75 (305), Канадаға – 28 (156) және АҚШ-қа – 72 (213) ресімделді.

      Бұл ретте, 2014 жылдан бастап 2017 жылғы 1 тамызды қоса – 11 686 адам Қазақстанға тұрақты тұрғылықты тұру үшін кері қайтып келді.

      2017 жылдың бірінші жартыжылдығында Қазақстан Республикасында босқын мәртебесіне ие болғандар саны 596 адамды (135 отбасы, оның ішінде жеке тұратындар мен балалар) құрады. Босқындардың негізгі бөлігі Алматы қаласында – 370 адам (91 отбасы), Оңтүстік Қазақстан облысында – 176 адам (34 отбасы), Алматы облысында – 48 адам (9 отбасы), сондай-ақ Жамбыл облысында – 2 адам тіркелген. Босқындардың ішінде 280 әйел, 316 ер адам. Олардың ішінде 568 адам – Ауғанстан, 10 – Өзбекстан азаматы, 10 – Сирия азаматы, 3 – Қытай Халық Республикасының азаматы және т.б. елдерден – 5 адам.

      Босқындардың этностық құрамына 314 тәжік, 86 пуштун, 139 хазар, 21 өзбек, 11 араб, 8 түрік және 17 басқа этнос өкілдері кіреді. Олардың ішінде 56 адам жоғары білімді, 18 арнайы орта білімді, 264 орта білімді. 67 адамның білімі жоқ. Босқындар арасында 131 адам – мектеп жасындағы балалар және 60-ы – 5 жасқа дейінгі балалар.

      2017 жылы көші-қон полициясы басқармаларына босқын мәртебесін алу үшін 154 адам жүгінген. Олардың екеуіне босқын мәртебесі берілді, 41 өтініш қаралуда. Босқын мәртебесін беру, ұзарту, айыру және тоқтату рәсімін жүзеге асыру жөніндегі комиссия "Босқындар туралы" 2009 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңында көрсетілген негіздемелер бойынша 87 адамға босқын мәртебесін беруден бас тартты.

      Босқындар мәселесімен айналысатын мемлекеттік органдардың қызметі 1951 жылғы "Босқындар мәртебесі туралы" конвенцияның, "Босқындар туралы" 2009 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының, "Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" 1995 жылғы 19 маусымдағы Қазақстан Республикасы Заңының және басқа да нормативтік құқықтық актілердің баптарына негізделген. Босқындар туралы заң 2010 жылы қолданысқа енгізілді. Ол босқын мәртебесін берудің өлшемшарттары мен рәсімдерін айқындайды, пана іздеген адамдардың және босқындардың құқықтарын қорғауға кепілдік береді, сондай-ақ олардың Қазақстан аумағындағы негізгі құқықтары мен міндеттемелерін бекітеді. Заңнамалық тұрғыдан босқын мәртебесін беру туралы өтінішхаттарды тапсыру мен тіркеу тәртібі анықталған, босқын мәртебесін беру туралы уәкілетті органның шешім қабылдау мерзімі тіркелген күннен бастап үш айға дейін ұзартылған.

      "Босқындар туралы" 2009 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы еңбек бостандығы немесе кәсіпкерлікпен айналысу құқығына, денсаулық сақтау қызметтеріне қолжетімділікке, Конституцияда, Қазақстан Республикасы ратификациялаған заңдар мен халықаралық шарттарда көзделген басқа да құқықтар мен бостандықтарға кепілдік береді.

      Халықаралық құқық нормаларына және БҰҰ Босқындар жөніндегі жоғары комиссар басқармасы өкілдігінің ұсынымдарына сәйкес босқындардың балаларына қатысты арнайы ережелер енгізіліп, босқындарға жол жүру құжаттарын беру жүзеге асырылуда. Босқындар туралы конвенцияда көрсетілген жол жүру құжаттары босқындардың Қазақстан аумағының ішінде және аумағынан тыс жерлерде де жүруін қамтамасыз етеді.

      Азаматтыққа құқық туралы.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 10-бабына сәйкес Қазақстан азаматтығы "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" 1991 жылғы 20 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес беріледі және тоқтатылады, ол қандай негізде алынғанына қарамастан, бірыңғай және тең болып табылады. Қазақстан азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзінің азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс жерлерге қудалауға болмайды. Қазақстан Республикасы азаматының басқа мемлекеттiң азаматтығында болуы танылмайды.

      Қазақстанда 2016 жылы еліміздің бірқатар бөлігінде орын алған террористік сипаттағы оқиғаларға, сондай-ақ Қазақстан азаматының Таяу Шығыс елдерінде террористік ұйымдар құрамында ұрыс қимылдарына қатысу фактілерінен кейін "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" ҚР Заңына толықтырулар енгізілді.

      Атап айтқанда, "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" 1991 жылғы 20 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңына азаматтықтан айыру және азаматтықты жоғалту бөлігінде "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне экстремизмге және терроризмге қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2016 жылғы 22 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңымен толықтырулар енгізілді.

      Тиісінше, "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" ҚР Заңының 20-1 және 21-баптары толықтырылды:

      20-1-бап. Қазақстан Республикасының азаматтығынан айыру

      Террористік қылмыстарды, сондай-ақ салдарынан Қазақстан Республикасының өмірлік маңызы бар мүдделеріне өзге де ауыр зиян келтірген, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі Ерекше бөлімінің тиісті баптарында көзделген қылмыстарды жасағаны үшін соттың шешімімен ғана Қазақстан Республикасының азаматтығынан айыруға жол беріледі.

      21-бап. Азаматтықты жоғалту

      Қазақстан Республикасының азаматтығын:

      8) адамның шетелдік қарулы қақтығыстарға, шет мемлекет аумағындағы экстремистік және (немесе) террористік әрекетке қатысуы салдарынан жоғалтады.

      "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" 1991 жылғы 20 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары тегiне, әлеуметтiк және мүлiктiк жағдайына, нәсiлi мен ұлтына, жынысына, бiлiмiне, тiлiне, дiни көзқарасына, саяси және өзге де сенiмдерiне, кәсiбiнiң түрi мен сипатына, тұрғылықты жерiне және басқа мән-жайларға қарамастан заң алдында тең.

      "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" 1991 жылғы 20 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 16-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында заңды негізде кемінде бес жыл тұрақты тұратын не Қазақстан Республикасының азаматтарымен кемінде үш жыл некеде тұратын адамдар қабылданатын болады. Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдаған кезде кәмелетке толмағандардан, әрекетке қабiлетсіз және Қазақстан Республикасы алдында ерекше еңбек сiңiрген адамдардан не Қазақстан Республикасының Президентi белгiлейтiн тiзбе бойынша кәсiптерге ие және талаптарға сай келетiн адамдардан және олардың отбасы мүшелерiнен жоғарыда көзделген шарттардың болуы талап етiлмейдi; Қазақстан Республикасы азаматтарының iшiнде жақын туыстарының бiрi – баласы (оның iшiнде асырап алған баласы), жұбайы (зайыбы) және ата-анасының бiреуi (асырап алушысы), апа-қарындасы, аға-iнiсi, атасы немесе әжесi бар, Қазақстан Республикасына тұрақты тұру мақсатымен келген, бұрынғы одақтас республикалардың азаматтары, Қазақстан Республикасында тұру мерзiмiне қарамастан, қабылданатын болады.

      Қазақстан Республикасы жаппай қуғын-сүргіндер, күштеп ұжымдастыру кезеңдерінде, адамгершілікке жат өзге де саяси шаралар салдарынан республика аумағынан кетуге мәжбүр болған адамдар мен олардың ұрпақтарының, сондай-ақ басқа мемлекеттер аумағында тұратын қазақтар үшін өз аумағына қайтып оралуына жағдай жасайды.

      Некеге тұру және өзіне өмірлік жар таңдау құқығы туралы.

      Отбасы-неке қатынастары 2011 жылғы 26 желтоқсандағы "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Кодексімен реттеледі.

      Қазақстанның неке-отбасы заңнамасы ерлі-зайыптылардың некелік (ерлі-зайыптылық) одағының еріктілігі қағидаттарына негізделеді. Кодекстің 2-бабының 4-тармағына сәйкес некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) кезінде және отбасылық қатынастарда шығу тегi, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайы, нәсiлі, ұлты, тiлі немесе діни көзқарасы немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша азаматтардың құқықтарын шектеудің кез келген нысандарына тыйым салынады.

      Кодекстің 9,10,13-баптарына сәйкес неке қию (ерлі-зайыпты болу) үшін некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) еркек пен әйелдің ерікті әрі толық келісімі және олардың неке (ерлі-зайыптылық) жасына толуы қажет.

      Неке (ерлі-зайыптылық) жасы еркектер мен әйелдер үшін он сегіз жас болып белгіленеді. Жүкті болған немесе ортақ бала туған кезде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны бойынша тіркеуші органдар неке (ерлі-зайыптылық) жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетеді.

      Неке (ерлі-зайыптылық) некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың тікелей қатысуымен тіркеуші органдарда не арнайы мемлекеттік неке сарайларында қиылады. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірушілер тіркеуші органға өтініш берген күннен бастап бір ай мерзім өткен соң жүргізіледі.

      Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен неке қиюын (ерлі-зайыпты болуын) мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жалпы негіздерде не некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірген адам азаматы болып табылатын шет мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде, консулдық мекемесiнде жүргізіледі.

      Мүлікке иелену құқығы туралы.

      Қазақстанның азаматтары нәсілдік қатыстылығына қарамастан, мүлікті иеленуге құқылы.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады. Сол баптың 2-тармағына сәйкес соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруға болмайды. Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен күштеп айыру оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін. Меншікке мемлекет кепілдік береді. Заңнамада мүліктік қатынастар саласында бір этностық топтардың өкілдеріне басқасына зиян келтіре отырып басымдық немесе басқа да ерекше құқықтар беретін ережелер жоқ.

      Жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу саласындағы қолданыстағы заңнама қандай да бір негіздермен жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу кезінде қандай да бір шектеулерді және беделін түсіретін нормаларды қамтымайды.

      Бұл ретте жылжымайтын мүлікті сатып алу бойынша шетелдіктердің құқықтық ережесі белгілі бір ерекшелікке ие.

      1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 3-бабына сәйкес егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, шетелдiк жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар азаматтық заңдарда Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғалары үшiн қандай құқықтар мен мiндеттер көзделсе, нақ сондай құқықтарға ие болуға құқылы және сондай мiндеттердi орындауға мiндеттi.

      "Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" Заңның 9-бабында Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдіктердің тұрғын үй қатынастарында Қазақстан Республикасының азаматтары сияқты құқықтары болады және мiндеттерге жауапты болады деп айқындалған.

      Қазақстан Республикасындағы шетелдiктер жеке меншiк құқығында тұрғын үйге (уақытша жүрген шетелдiктердi қоспағанда) және басқа мүлiкке, ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларының, ашылған жаңалықтың, өнертабыстың, рационализаторлық ұсыныстың, өнеркәсiптiк үлгiнiң авторлық құқығына, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген жағдайларды қоспағанда, өзге де мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтарға ие бола алады.

      Жоғарыда жазылғанды ескере отырып, Қазақстан Республикасында уақытша жүрген шетел азаматтарының өз меншіктерінде пәтерге немесе тұрғын үйге ие болу құқықтары жоқ. Бұл ретте, бұл шектеу Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдіктерге қолданылмайды.

      Сонымен бірге 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 252-бабының 1-тармағында анықталғандай, егер заң құжаттарымен жол берiлетiн негiздер бойынша заң құжаттарына сәйкес адамның өзiне тиесiлi бола алмайтын мүлiк оның меншiгiнде болып шықса, бұл мүлiктi меншiк иесi, егер заң құжаттарында өзге мерзiмдер белгiленбесе, осы мүлiкке меншiк құқығы пайда болған кезден бастап бiр жыл iшiнде иелiктен айыруға тиiс. Егер меншiк иесi мүлiктi көрсетiлген мерзiмде иелiктен айырмаса, ол сот шешiмiмен иелiктен ықтиярсыз айырылуға тиiс, бұл орайда меншiк иесiне мүлiктi иелiктен айыру жөнiндегi шығындары шегерiлiп, оның құны өтеледi.

      Осыған орай, әділет органдары еншіленетін жылжымайтын мүлікке шетел азаматтарының құқықтарын тіркейді. Сонымен бірге, егер шетел азаматы осы мүлікті заңнамалық актілердің себебінен сатып ала алмаса, онда меншік құқығы туындаған сәттен бастап бір жыл ішінде бұл мүлік иеліктен айырылуы тиіс.

      Мұраға ие болу құқығы туралы.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабының 2-тармағының ережесіне сәйкес мұрагерлік құқығына заңмен кепілдік беріледі. 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 14-бабы азаматтың Қазақстан Республикасы шегiнде де, одан тыс жерлерде де мүлiктi, соның iшiнде шетел валютасын меншiктенуге; мүлiктi мұраға алып, мұраға қалдыруға; республика аумағында еркiн жүрiп-тұруға және тұрғылықты жер таңдауға; республикадан тыс жерлерге еркiн шығып кетуге және оның аумағына қайтып оралуға; заң құжаттарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысуға; дербес өзi немесе басқа азаматтармен және заңды тұлғалармен бiрiгiп заңды тұлғалар құру; заң құжаттарында тыйым салынбаған кез келген мәмiле жасасып, мiндеттемелерге қатысу; өнертабыстарға, ғылым, әдебиет және өнер шығармаларына, интеллектуалдық қызметтiң өзге де туындыларына интеллектуалдық меншiк құқығы болуға; материалдық және моральдық зиянның орнын толтыруды талап етуге құқығы болатынына кепілдік береді.

      Шет мемлекеттер азаматтарының қатысуымен мұрагер болу кезінде құқықтық көмек көрсету Халықаралық құқыққа, 2002 жылғы 7 қазандағы Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы конвенцияға (5-б. 1-т.) (бұдан әрі – Кишинев конвенциясы) және 1993 жылғы 22 қаңтардағы Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы конвенцияға (бұдан әрі – Минск конвенциясы) сәйкес жүзеге асырылады.

      Құқықтық көмек көрсету кезiнде Уағдаласушы Тараптардың құзыреті әдiлет мекемелерi, егер осы Конвенцияларда қатынастардың өзге тәртiбi белгiленбесе, бiр-бiрiмен өздерiнiң орталық, аумақтық және басқа да органдары арқылы қатынас жасайды.

      Кишинев Конвенциясының 16-бабының 2-тармағына сәйкес Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi сұрау салған Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерiнде азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша мүлiктiк талап қойылған, олардың аумақтарында тұратын адамдардың жұмыс орны (қызмет түрi) мен кiрiсiн, соның iшiнде банктердегi шоттарда бар қаражатын анықтауда өзара көмек көрсетедi.

      Сонымен қатар, азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек көрсету мәселелері бойынша өзара іс-қимылы Қазақстан Республикасы басқа мемлекеттермен ратификациялаған халықаралық шарттарының негізінде жүзеге асырылады.

      2016 жыл бойынша статистикалық деректерге сәйкес – 171 612, 2017 жылдың бірінші жартыжылдығында – 78 902 мұрагерлік құқық туралы куәлік берілді.

      Ар-ождан және діни сенім бостандығы, ой еркіндігі құқығы туралы.

      Ар-ождан бостандығына Қазақстан Республикасы Конституциясының 22-бабында кепілдік берілген. "Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы" 2011 жылғы 11 қазандағы Қазақстан Республикасы Заңының 3-бабы "діни бірлестіктер және Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар дінге көзқарасына қарамастан заң алдында тең" екенін белгілейді. Осы Заңның 3-бабының 5-тармағына сәйкес "заңды діни қызметке кедергі келтіруге, жеке тұлғалардың дінге көзқарасы себептері бойынша азаматтық құқықтарының бұзылуына немесе олардың діни сезімдерін қорлауға, қандай да бір дiндi ұстанушылар қастерлейтін заттарды, құрылыстар мен орындарды бүлдіруге жол берілмейді".

      Бүгінгі таңда Қазақстанда дінді ұстанушылардың саны бойынша ислам және христиан негізгі діндер болып табылады. Исламды Қазақстанда негізінен түркі және кавказ халықтары, сондай-ақ тәжіктер ұстанады. Халықтың шамамен үштен бір бөлігі христиандықты ұстанады.

      Елде 2018 жылғы ІІІ тоқсандағы жағдай бойынша 18 конфессия атынан 3720 діни субъекті тіркелген: 2592 – ислам, 339 – православ, 86 – католик, 591 – протестант, 60 – Иегова куәгерлері, 26 – Новоапостольск шіркеуі, 8 – Кришна Санасы Қоғамы, 7 – иудей, 6 – Бахаи, 2 – Буддизм, 2 – Иса Мәсіхтің соңғы замандағы әулиелері шіркеуі (мормондар), 1 – Муниттер.

      Елімізде барлығы 3502 діни ғимарат жұмыс істейді, оның ішінде 2592 – мешіт, 301 – провослав храмы және 110 – католик шіркеуі, 407– протестанттық дұға оқу үйі, 54 – Иегова куәгерлерінің дұға оқу үйі, 26 – Новоапостоль дұға оқу үйі, 6 – синагог, 3 – Бахаи дұға оқу үйі,
2 – "Кришнаны тану қоғамы" ӨҚ дұға оқу үйі, 1 – будда храмы.

      554 миссионер ресми тіркелген, олардың ішінде 435-і – шетел азаматы, қалған 119-ы – Қазақстан азаматы.

      Елдің мемлекеттік органдары діни бірлестіктерді және миссионерлерді тіркеу рәсімдерін түсіндіру бойынша жүйелі түрде жұмыс жүргізеді. Осы мақсатта уәкілетті органдар жүйелі негізде Қазақстан мұсылмандарының рухани басқармасының, Православиелік және Рим-католик шіркеуінің, еврейлер қауымдастығының, протестанттық және басқа бірлестіктердің басшыларымен кездесулер өткізеді.

      Елде азаматтық қоғам институттарын қолдауда діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу бойынша жоспарлы негізде жұмыстар жүргізіледі. Бұқаралық ақпарат құралдарында діни экстремизмге қарсы тұру және қоғамда конфессияаралық диалогты және келісімді танымал ету мәселелері бойынша материалдар жарияланады.

      Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі жанында Діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі кеңес жұмыс істейді және оған барлық діни бірлестіктердің көшбасшылары кіреді. Диалог алаңдары түріндегі осындай кеңестер облыс әкімдіктерінің (әкімшіліктерінің) жанында жұмыс істейді.

      Діндер мен мәдениеттер арасында жаһандық диалогты ілгерілету, гуманитарлық салада халықаралық ынтымақтастықты кеңейту, жанжалдар мен әскери іс-қимылдарда эскалациялау үшін адамдардың діни сезімдерін пайдалануға жол бермеу мақсатында Қазақстан астанасында, 2003 жылдан бастап үш жылда бір рет Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезін өткізуге бастамашылық жасады. Форум шеңберінде Діни көшбасшылар кеңесі құрылды. Кеңестің қызметі әртүрлі дін өкілдерінің арасында өзара түсінушілікті және ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға, сондай-ақ Съездің диалог алаңының тұжырымдамалық негіздерін жетілдіруге бағытталған. 2003 жылдан бері үш Съезд өтті.

      Астанада өткен Съезд жұмысына ислам, христиан, индуизм, иудаизм, буддизм және басқа діндердің көрнекті өкілдері мен басшылары қатысты. Съездің диалог алаңында дін қауымдастықтарын рухани жақындастыру бойынша маңызды және мазмұнды әңгімелесулер өтеді, сондай-ақ азаматтарға, халыққа және үкіметтерге бағытталған бірлескен үндеулер қабылданады.

      Астана форумы БҰҰ арнайы мекемелерімен, "Өркениеттер альянсы", "Баку халықаралық діни форумы" және басқа халықаралық диалог алаңдарымен өзара іс-қимыл жасайды.

      Сенім-наным бостандығы және оны еркін білдіру құқығы туралы.

      Сөз және шығармашылық бостандығына Қазақстан Республикасы Конституциясының 20-бабының ережелерімен кепілдік беріледі. Әркімнің Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін ақпарат алуға және таратуға құқығы бар. Шектеулер мемлекеттік құпияларды құрайтын ақпаратқа қойылады. Мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтердің тізбесі "Мемлекеттік құпиялар туралы" 1999 жылғы 15 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңында айқындалған.

      Бұдан басқа, Қазақстан Республикасы Конституциясының 20-бабына сәйкес "республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді".

      "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" 1999 жылғы 23 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес олардың бостандығына мемлекеттік кепілдіктерді белгілейді.

      Еркін бұқаралық ақпарат құралдарының болуы құқықтық демократиялық мемлекет дамуының басты шарттарының және индикаторларының бірі болып табылады. 2018 жылдың бірінші жартыжылдығындағы жағдай бойынша елде 2995 БАҚ жұмыс істейді (2017ж. 2897), олардың шамамен 30% мемлекеттік БАҚ. БАҚ жалпы санының 2591 мерзімді баспа құралдары, 112 телеарна, 65 радио және 227 ақпараттық агенттік пен желілік басылымдар.

      Қазақстанда 11 этнос тілінде 52 ұлттық баспа басылымы бар. Ең ірі этностық республикалық газеттер мемлекеттің қолдауымен жұмыс жасайды ("Украинскиновини", "Дойчеальгемайнецайтунг", "Коре ильбо", "Уйгур авази", "Ватан", "Ак барс", "Ahiska-Ахыска" газеттері).

      Бейбіт жиналыс және қауымдастықтар бостандығы құқығы туралы.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 32-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары бейбіт әрі қарусыз жиналуға, жиналыстар, митингілер мен демонстрациялар, шерулер өткізуге және тосқауылдарға тұруға құқылы. Бұл құқықты пайдалану мемлекеттік қауіпсіздік, қоғамдық тәртіп, денсаулық сақтау, басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мүдделері үшін заңмен шектелуі мүмкін.

      Қазақстанда бейбіт жиналыстар еркіндігін құқықтық реттеу "Қазақстан Республикасында бейбіт жиналыстар, митингілер, шерулер, пикеттер және демонстрациялар ұйымдастыру мен өткізу тәртібі туралы" 1995 жылғы 17 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңын қолдану арқылы жасалады.

      Бұл заң көшелерде, алаңдарда және басқа қоғамдық жерлерде аталған шараларды өткізу кезінде азаматтардың конституциялық құқықтарын және еркіндіктерін жүзеге асыру үшін жағдайлар жасауға, қоғамдық қауіпсіздікті және тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталған. Наразылық акцияларын өткізу кезінде заңдылықты және құқықтық тәртіпті сақтауға, оларды құқықтық шешу жолдарын және тетіктерін іздестірумен осындай акциялардың туындау себептерін және шығу көздерін жедел оқшаулауға ерекше көңіл бөлінеді. Рұқсатсыз акцияларды өткізу кезінде прокуратура органдары қолданыстағы заңнаманың нормаларын түсіндіру және кінәлі адамдарды заңмен белгіленген жауапкершілікке, оның ішінде 2014 жылғы 5 шілдедегі "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 488-бабында көзделген тәртіппен әкімшілік жауапкершілікке тарту бойынша шараларды дереу қабылдайды.

      "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" 2014 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Кодексі (488-бап) және 2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (400-бап) бейбіт жиналыстарды, митингiлерді, шерулерді, пикеттерді, демонстрацияларды не өзге де көпшiлiк iс-шараны ұйымдастыру немесе өткiзу тәртiбi туралы заңнаманы бұзғаны үшін айыппұлдардан бастап 10 тәулікке бас бостандығынан айыруға дейінгі әкімшілік қамауға алуға дейін санкцияларды қамтиды.

      Бейбіт жиналыстар еркіндігіне құқық нәсілдік, ұлттық, тілдік, әлеуметтік, тектік-топтық, рулық және басқа қатыстылыққа қарамастан, Қазақстанның барлық азаматтары үшін әмбебап болып табылады.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 23-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы азаматтарының бірлестіктер (қауымдастықтар) бостандығына құқығы бар. Қазақстан Республикасы Конституциясының 5-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында идеологиялық және саяси әр-алуандылық танылады. Қоғамдық бірлестіктер заң алдында бірдей. Нәсілдік, ұлттық, тілдік, әлеуметтік, тектік-топтық, рулық және басқа қатыстылыққа қарамастан, Қазақстанның барлық азаматтары үшін бірлестіктер еркіндігі құқығына кепілдік беріледі.

      "Қоғамдық бірлестіктер туралы" 1996 жылғы 31 мамырдағы және "Коммерциялық емес ұйымдар туралы" 2001 жылғы 16 қаңтардағы Қазақстан Республикасының заңдары Қазақстан азаматтарының бірлесу еркіндігіне құқықтарын жүзеге асырумен байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді.

      2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының аумағында 18 517 коммерциялық емес ұйым тіркелді, олардың ішінде 11% – жастар саясатын және балалар бастамаларын қолдау саласында, 9% – халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдау саласында, 7% – білім беру, ақпарат, спорт және мәдениет, 7% – азаматтардың және ұйымдардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау, 7% – азаматтардың денсаулығын қорғау, салауатты өмір салтын насихаттау, 4% – гендерлік саясат, 3% – мәдениет және өнер, 3% – қоғамдық келісімді және ұлттық бірлікті нығайту, 3% – жетім балаларға, толық емес және көпбалалы отбасылардан шыққан балаларға көмек көрсету, 2% – тарихи-мәдени мұраны қорғау, 1% – демография мәселелерін шешу, 1% – қоршаған ортаны қорғау.

      Елде шамамен 1000 этномәдени бірлестік жұмыс істейді (олардың ішінде 29 – республикалық) этномәдени бірлестіктердің жанында 135 жексенбілік мектеп бар, онда 30-дан астам этнос өкілдерінің туған тілдерін меңгеру үшін жағдайлар жасалған.

      Қазақстан халқы Ассамблеясы азаматтық қоғамның бірыңғай институты бола отырып, этномәдени бірлестіктерді біріктіреді. Ассамблеяның құрылымын институционалды нығайту мақсатында ғылыми-сараптамалық кеңес құрылды, оған ғалымдар, сарапшылар, жетекші ғылыми-зерттеу құрылымдардың басшылары кірді.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық академиялық кітапханасында Қазақстан халқы Ассамблеясының ресми депозитарийі ашылды. Қазақстан халқы Ассамблеясының веб-порталы жұмыс жасайды.

      "Қоғамдық келісім" РММ қызметі Ассамблеяның қызметін ғылыми-сарапшылық, ақпараттық, талдамалық сүйемелдеуді ұйымдастыруға, этномәдени бірлестіктерді қолдауға, Ассамблеяның мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған бұқаралық қоғамдық-саяси, мәдени-бұқаралық, ғылыми іс-шараларды өткізуге, этносаралық және конфессияаралық қатынастарды бақылауға және т.б. бағытталған. Осыған ұқсас мекемелер достық үйлерінің базасында өңірлер деңгейінде облыс әкімдерінің жанында жұмыс істейді.

      Өңірлердегі Достық үйлері жаңа форматты этносаралық қатынастар саласындағы барлық көпқырлы жұмысты біріктіріп, олардың көпфункциялы ресурстық орталықтарына айналды. Достық үйлері жұмысындағы басым бағыт ел халқының мәдени, тілдік, діни және этностық алуан түрлілігін сақтау болып табылады.

      2015 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан халқы Ассамблеясының даму тұжырымдамасы (2025 жылға дейін) және тиісті іс-шаралар жоспары, сондай-ақ бірлікті және этносаралық келісімді нығайтуға бағытталған бірқатар басқа да нормативтік құқықтық актілер, оның ішінде Қазақстан халқы Ассамблеясының достық үйлерінің даму тұжырымдамасы қабылданды.

      2015 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Алғыс айту күні мерекесі енгізілді, ол 1 наурызда атап өтіледі. Оның негізгі мақсаты қазақстандық халықтың бірлігін нығайту, этносаралық және қоғамдық келісімді сақтау болып табылатын Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылу күніне орайластырылған.

      "Экономикалық, әлеуметтік және мәдени салалардағы құқықтар, атап айтқанда еңбек ету құқығы, кәсіптік одақтар құру құқығы, тұрғын үй, денсаулық сақтау, білім алу, мәдени өмірге тең қатысу құқығы және т.б. құқық туралы" деген е) тармағына қатысты

      Қазақстан жұмыскерлерге кәсіптік одақтарды ерікті негізде құруға және оларға мүше болуға кепілдік береді. Бұл ереже Қазақстан Республикасы Конституциясымен, "Кәсіптік одақтар туралы" 1993 жылғы 9 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңымен, Халықаралық еңбек ұйымының № 87 "Ассоциация бостандығы және ұйымдастыру құқығын қорғау туралы" және № 98 "Ұжымдық келіссөздерді ұйымдастыру және жүргізу құқығы принциптерін қолдану туралы" конвенцияларымен регламенттеледі.

      Нәсілдік, ұлттық, тілдік, әлеуметтік, тектік-топтық, рулық және басқа қатыстылыққа қарамастан кәсіптік одақтарды құру және оған мүшелікке кіру, сол сияқты жеке және ұжымдық шарттар жасау құқығына Қазақстан Республикасының барлық азаматтары ие.

      Еңбекшілердің құқықтарын қорғау саласында мемлекеттік құрылымдардың коммерциялық емес ұйымдармен белсенді өзара іс-қимыл жасауы үшін Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі орынбасарының басшылығымен Әлеуметтiк әрiптестiк пен әлеуметтiк және еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi республикалық үшжақты комиссия құрылды.

      Қазақстан Республикасының Кәсіподақтар федерациясы 18 кәсіподақты, 16 аумақтық кәсіподақты біріктіреді. Кәсіподақтар мүшесінің саны 2 млн. адамнан астам. Қазақстан Республикасының Кәсіподақтар федерациясының құрамына 12 салалық кәсіподақ, 3 аумақтық кәсіподақ бірлестігі кіреді, барлығы 650 мың адам. Бұдан басқа, 2017 жылғы мамырда "Аманат" Қазақстан кәсіподақтар достастығы тіркелді, еліміздің 9 өңірінде оның 9 филиалы бар.

      Кәсіподақтар өз мүшелерінің әлеуметтік-экономикалық, еңбек құқықтарына және мүдделеріне құқықтық кепілдік беру және қорғау, шоғырландыру мақсаттарында құрылған.

      Адамның құқықтарын құрметтеу, қанағаттанарлық тұрмыс жағдайларын және еңбектің қолайлы жағдайларын қамтамасыз ету, жұмыспен қамтылу мүмкіндіктерін жақсарту, экономикалық тұрақтылықты жоғарылату – осының барлығы әлеуметтік әділдіктің негізгі элементтері болып табылады, оны кәсіподақтар барлық еңбекшілер үшін қамтамасыз етуге тырысады. Өз мақсаттарына қол жеткізу үшін кәсіподақтар қызметтерінің мынадай басым бағыттарын жүзеге асырады: қандай да бір кемсітушіліксіз еңбектері үшін сыйлықақы алуға азаматтардың конституциялық құқығы; халықтың қайыршылығын және кедейлігін жеңу; шетел кәсіпорындарында Қазақстанның ұлттық заңнамасының бұзылуына, отандық жұмысшыларды және мамандарды кемсітуге жол бермеу; азаматтардың жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуға конституциялық құқықтарын қамтамасыз ету; биліктің әйелдер мәселелеріне назарын күшейту, әйелдердің үкіметтік емес ұйымдарының және комиссияларының қызметіне жан-жақты қолдау көрсету; заңнамалық нормалардың негізінде жұмыскер мен жұмыс беруші арасында әділ қатынастар орнату; әділ зейнеткерлік қамсыздандыру үшін күрес.

      Кәсіподақтардың ең маңызды функцияларының бірі олардың әлеуметтік әріптестікке, Әлеуметтiк әрiптестiк пен әлеуметтiк және еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi республикалық үшжақты комиссияның (үкімет, жұмыс берушілер мен еңбеккерлердің өкілдері) жұмысына қатысуы болып табылады. Ұжымдық келіссөздер негізінде кәсіподақтар уәкілетті мемлекеттік органдармен және жұмыс берушілердің одақтарымен салалық (тарифтік) келісімдер жасайды. Кәсіподақтардың барлық облыстық бірлестіктері жергілікті атқарушы органдармен және жұмыс берушілердің одақтарымен өңірлік келісімдер жасасады.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 28-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматы жасына келген, науқастанған, мүгедек болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде оған ең төменгі жалақы мен зейнетақының мөлшерінде әлеуметтік қамсыздандырылуына кепілдік беріледі. Бұл құқық нәсілдік, ұлттық немесе этностық шығу тектеріне қарамастан, барлық азаматтар үшін әмбебап болып табылады.

      Мәселен, Қазақстан Республикасында 2018 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша мүгедектік бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алушылар саны 509,2 мың адамды құрады, асыраушысынан айырылған жағдайда мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алушылар – 170 мың адам, жасы бойынша жәрдемақы – 1 мың адам.

      Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы көлемі ең төменгі күнкөріс деңгейіне, мүгедектік тобына және себептеріне немесе асырауындағы адамдарының санына және асыраушының қайтыс болу себептеріне байланысты.

      Ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы жыл сайын жоғарылайтынына байланысты жәрдемақылардың көлемі де ұлғаяды.

      Мәселен, 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төменгі күнкөріс деңгейін қайта қарау нәтижесінде 2017 жылмен салыстырғанда оның шамасы 16% дейін ұлғайып, тиісінше мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар мөлшерінің өсуіне әкелді.

      Бұдан басқа, "Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы" 2003 жылғы 25 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының шеңберінде әлеуметтік тәуекелдер орын алған жағдайда азаматтар әлеуметтік төлемдер алуға құқылы, олар: жұмысқа жарамдылықты жоғалту, отбасы асыраушысынан айырылу, жұмысты жоғалту, жүктілік пен бала туумен байланысты табысты жоғалту, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алу және бала бір жасқа толғанға дейін оны күтумен байланысты табысты жоғалту. 2018 жылғы І тоқсанда міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушылардың саны 4,9 млн. адамды құрады. 2018 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін айналымға енгізуден бастап әлеуметтік төлемдердің жалпы сомасы 949,0 млрд. теңгені құрады, бұл ретте 2018 жылғы наурыз айы бойынша 14 786,0 млн. теңге сомасына әлеуметтік төлемдер жасалды, алушылар саны 347 мың 124 адамды құрады.

      Еңбек ету құқығы туралы.

      Қазақстан Республикасының Конституциясына және Қазақстандағы ұлттық заңнамаға сәйкес еңбек және жұмыспен қамту саласында кемсітудің кез келген нысандарына және түрлеріне тыйым салынған, әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар. Әркімнің қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына, еңбегі үшін қандай да бір кемсітусіз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуға құқығы бар.

      2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 6-бабында еңбек саласында кемсітушілікке тыйым салынған. Осы нормаға сәйкес әркімнің еңбек саласында өз құқықтары мен бостандықтарын іске асыруда тең мүмкіндіктері бар. Ешкімді де еңбек құқықтарын іске асыру кезінде шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне, жасына немесе дене кемістіктеріне, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты ешқандай кемсітуге болмайды. Еңбек қызметінің тиісті түрлері үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленетін не әлеуметтік және құқықтық басымдықпен қорғалуға мұқтаж адамдар жөнінде мемлекеттің ерекше қамқорлығынан туындаған өзгешеліктер, ерекшеліктер, артықшылықтар мен шектеулер кемсітушілік болып табылмайды. Еңбек саласында кемсітушілікке ұшырадым деп есептейтін адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен сотқа немесе өзге де орындарға жүгінуге құқылы.

      Бұл норма Қазақстан Республикасының Конституциясына толығымен сәйкес келеді (14-бап 2-т. – тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды).

      Сонымен бірге, Еңбек кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша ұсыныстарды пысықтау мақсатында Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2017 жылғы 28 сәуірдегі № 102 бұйрығымен еңбек заңнамасының құқық қолдану тәжірибесін талдау бойынша сараптама тобының (бұдан әрі – Сараптама тобы) құрамы бекітілді.

      Сараптама тобы шеңберінде терісі, түсі бойынша кемсітуге тыйым салу негізін қосу мәселесін мемлекеттік органдардың, жұмыс берушілер мен жұмыскерлердің республикалық бірлестіктерінің өкілдерімен талқыланады.

      Қолданыстағы заңнамаға сәйкес Қазақстанның азаматтары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар зейнетақымен қамсыздандырылуға, сондай-ақ әлеуметтік қамсыздандырылуға да, оның ішінде әлеуметтік сақтандыруға да тең құқықтарға ие.

      "Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 25 сәуірдегі Заңына сәйкес "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 11-бабының 1-тармағында көзделген жасқа толған адамдарды қоспағанда, жұмыскерлер, дара кәсіпкерлер, жеке практикамен айналысатын адамдар, "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) 774-бабына сәйкес бірыңғай жиынтық төлемді төлеушілер болып табылатын жеке тұлғалар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын және Қазақстан Республикасының аумағында кіріс әкелетін қызметтi жүзеге асыратын шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар мiндеттi әлеуметтiк сақтандыруға жатады.

      Осылайша, Қазақстан аумағында уақытша еңбек ететін мигранттар мен олардың отбасы мүшелері, егер ол халықаралық шартта өзгеше көзделмесе, міндетті әлеуметтік сақтандырылуға жатпайды.

      Тұрғын үйге құқығы туралы.

      Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары "Тұрғын үй қатынастары туралы" 1997 жылғы 16 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңында, Азаматтық кодекстің нормаларында және оған сәйкес шығарылатын өзге де заңнамада реттеледі. Қазақстанда азаматтардың тұрғын үймен қамтамасыз етілу құқықтарына кепілдік берілген. Қазақстан Республикасының Конституциясында белгіленген нормаларға сәйкес тұрғын үйге мұқтаж азаматтар санаттарына мемлекеттік тұрғын үй қорларынан олардың шама-шарқы көтеретін ақыға беріледі (25-б. 2-т.).

      "Тұрғын үй қатынастары туралы" 1997 жылғы 16 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының 71-бабының 1-тармағына сәйкес коммуналдық тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын Қазақстан Республикасының азаматтарын есепке алуды тұрғылықты жерi бойынша ауданның, облыстық маңызы бар қаланың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органы жүзеге асырады. Заңның 74-бабына сәйкес мұқтаждар есебiнде тұратын азаматтарға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғынжай немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғынжай барлық қажеттi құжаттармен бiрге өтiнiш берiлген кезден бастап тiзiмдерде белгiленген кезектілік тəртібімен берiледi.

      Көрсетілген тізімдерге енгізілген азаматтардың құқықтары тең деп танылады. Ұлы Отан соғысының мүгедектері мен қатысушыларын, сондай-ақ жетiм балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды қоспағанда, егер жоғарыда көрсетілген Заңда өзгеше көзделмесе, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді алуға осы тізімдерге енгізілген басқалар алдында, ешкімнің де басым құқығы болмайды.

      Денсаулық сақтау, медициналық көмек, әлеуметтік қамтамасыз ету және әлеуметтік қызмет ету құқықтары туралы.

      Нәсілдік, ұлттық немесе этностық қатыстылығына қарамастан Қазақстан Республикасының азаматтары ел заңнамасында белгіленген тәртіппен әлеуметтік қамсыздандырылуға және әлеуметтік қызметке құқылы.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 29-бабында азаматтардың заңмен белгіленген медициналық көмектің тегін кепілдік берілген көлемін алуға және мемлекеттік және жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-ақ жеке медициналық практикамен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу құқықтарына кепілдік берілген.

      2009 жылғы 18 қыркүйектегі "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 87-бабына сәйкес мемлекет Қазақстан Республикасының азаматтарына денсаулық сақтау құқығына, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің көрсетілуіне, медициналық көмекке бірдей қол жеткізуіне, медициналық көмектің сапасына, дәрілік заттардың қолжетімділігіне, сапасына, тиімділігі мен қауіпсіздігіне, аурулардың профилактикасы, саламатты өмір салты мен дұрыс тамақтануды қалыптастыру жөніндегі іс-шаралардың жүргізілуіне кепілдік береді.

      Қатысушы мемлекеттер нәсілдік кемсітушілікке әкелетін келеңсіз жағдайлармен күресу, ұлттардың және нәсілдік немесе этностық топтардың арасында өзара түсінушілікті, төзімділікті және достықты көтермелеу, сондай-ақ Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының, Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясының, Біріккен Ұлттар Ұйымының Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы декларациясының, Еуропада Қауіпсіздік және ынтымақтастық бойынша ұйымының аз ұлттар істері бойынша жоғарғы комиссарының (ЕҚЫҰ АҰЖК) білім беру бағдарламасының және осы Конвенциялардың мақсаттарын және қағидаттарын көпшілікке тарату мақсатымен тәрбие, мәдениет және ақпарат саласында тиімді шараларды қабылдауға міндеттеледі.

      Қазақстан халқы Ассамблеясының сессияларында бекітілетін іс-шаралардың жыл сайынғы жоспарларымен қатар, Стратегияның ережелерін жүзеге асыру "Қазақстан халқының бірігуінің факторы ретінде төзімді тіл ортасын құру" және "Халықтың мемлекеттілігін, бірлігін одан әрі нығайту және ұлттың тұрақты дамуы үшін қоғамның бірігуін қамтамасыз ету" стратегиялық бағыттарының шеңберінде көзделген.

      Мемлекеттік органдармен, этномәдени бірлестіктермен, азаматтық қоғам институттарымен өзара іс-қимыл жасау негізінде этносаралық төзімділіктің қазақстандық үлгісін жетілдіру жалғастырылған. Мемлекеттік бюджет есебінен шетелдегі қазақ диаспорасының балаларына (қазақ тілі мен әдебиеті, Қазақстан тарихы оқулықтарымен қамтамасыз ету, "Балдәурен" РОСО-да сауықтыру және демалу), ұлттық театрларға, жексенбілік мектептерге және этнолингвистикалық орталықтарға қолдау көрсетіледі, этносаралық қатынастар саласында мемлекеттік саясат, тақырыптық әдебиетті басып шығару қаржыландырылады, этностық және конфессиялық жағдайды бақылау, сондай-ақ өзекті мәселелерді зерттеу жүргізіледі.

      Тіл саясаты саласында 2016 жылғы ақпанда Астана қаласында ЕҚЫҰ қолдауымен "Қазақстанда көптілді білім беруді дамытудың 2010–2015 жылдарға арналған жол картасын іске асыру қорытындылары туралы" есептік семинар өткізілді.

      2016 жылғы 10-16 шілдеде Чолпоната қаласында (Қырғызстан) ЕҚЫҰ АҰЖК Орталық Азия білім беру бағдарламасының шеңберінде "Интеграция мақсатында көптілді және полисаяси білім беру" өңірлік мектебі өткізілді, оған Қазақстанның делегациясы қатысты. Осы семинар жұмысында Орталық Азияда аз ұлттардың интегрциялануы және білім алуы бойынша мемлекетаралық диалог болып өтті.

      Мектептің негізгі міндеттері: аз ұлттар және интеграциялану үшін білім беруді жетілдіру мақсатында өңір елдері арасында екіжақты және көпжақты ынтымақтастықты одан әрі дамыту; көптілді білім беруді бағалау және бақылау мәселелері бойынша қатысушы елдердің сараптамалық әлеуетін жоғарылату, тәжірибе алмасу және көптілді білім берудің әртүрлі аспектілері бойынша консультация: көптілді бағдарламаларды жоспарлау, пилоттау; екінші тілді оқыту әдістемесі және пәндік-тілдік интеграцияланған оқыту мәселелері; мұғалімдерді даярлау, біліктіліктерін арттыру және кәсіби дамыту; оқу материалдарын дайындау мәселелері болып табылады.

      ЕҚЫҰ АҰЖК-ның 2016 жылғы 20-21 сәуір аралығында аз ұлттардың білім алуға құқықтары туралы ЕҚЫҰ АҰЖК-ның Гаага ұсынымдарының 20 жылдығына арналған іс-шараны, оның ішінде ЕҚЫҰ АҰЖК Орталық Азия білім беру бағдарламасының ұлттық үйлестірушілерінің кеңесін өткізді, кеңеске Қазақстанның ұлттық (ұйғыр, өзбек, тәжік) мектептерінің басшылары, "Өрлеу" АҚ, Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА қызметкерлері қатысты.

      2017 жылғы мамырда білім беру бағдарламасының екінші кезеңін іске асыру мерзімі аяқталды. Осыған орай, қазіргі уақытта аз ұлттар істері жөніндегі жоғары комиссар мен Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі арасында Қазақстан Республикасында полимәдени және политілдік білімді дамыту мәселелері жөніндегі ынтымақтастық туралы меморандумның жобасы дайындалды. Меморандум шеңберінде Орталық Азия білім беру бағдарламасының үшінші кезеңі шеңберінде бірлескен жұмысты жалғастыру болжанады.

      Білім алу және кәсіби дайындық құқығы туралы.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 30-бабына сәйкес азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті болып табылады. Бұдан басқа, азаматтың мемлекеттік жоғары оқу орнында конкурстық негізде тегін жоғары білім алуға құқығы бар. Ақылы білім алу заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүзеге асырылады.

      Конституцияға, "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына, "Қазақстан Республикасындағы тіл туралы" 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мемлекет Қазақстанның полиэтностық халқының барлық тілдерін меңгерту және дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасайды. Елде тұратын әрбір этностық топ этностық топтардың тілінің, мәдениетінің, дәстүрінің жаңғыруына және дамуына ықпал ететін өздерінің этномәдени орталықтарын, жексенбілік мектептерін құруға құқылы.

      Республикада қолданыстағы заңнамаға сәйкес мигранттар, оралмандар балаларының білім алуына Бала құқықтары туралы конвенцияның 28-бабының орындалуы қамтамасыз етіледі.

      Мәдени өмірге тең қатысу құқығы туралы.

      Қазақстан Республикасының азаматтары нәсілдік, ұлттық, этникалық, тілдік, тектік, рулық, әлеуметтік қатыстылығына қарамастан, елдің мәдени өміріне тең қатысуға құқылы.

      Қазақстан Республикасында этностық театрлар табысты жұмыс істеуде. Алматы қаласында ТМД аумағындағы жалғыз Республикалық мемлекеттік корей музыкалық комедия театры мен К. Кожамьяров атындағы мемлекеттік ұйғыр музыкалық комедия драма театры, сондай-ақ Мемлекеттік республикалық неміс драма театры (Алматы қ.), Өзбек драма театры (Оңтүстік Қазақстан облысының Сайрам қ.) жұмыс істейді. Жалпы, бүгінгі күні Қазақстанда 54 мемлекеттік театр жұмыс істейді.

      2017 жылғы 1 қаңтарда мемлекеттік мәдени ұйымдардың саны 7,6 мыңнан астам объектіні құрады, оның ішінде 38 – республикалық мекеме (9 театр, 7 концерттік ұйым, 3 кітапхана, 6 музей, 9 тарихи-мәдени музей-қорық, 1 кинокомпания, 3 өзге ұйым).

      Қазақстан Республикасында 87 этнолингвистикалық орталық жұмыс істейді, онда өңірлерде тұрып жатқан шағын 25 этностың дәстүрлері, салттары мен тілдері оқытылады. Олар өз халқының мәдениетімен, дәстүрлерімен танысуға және мерекелерге, этностардың мәдениет күндеріне қатысуға, әдебиетті, тарихты, музыканы, бейнелеу өнерін зерттеуге мүмкіндік беретін оқу-әдістемелік, тарихи әдебиетпен және лингафондық жабдықпен қамтамасыз етілген.

      2014 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасының Мәдени саясатының тұжырымдамасы бекітілді. Мәдени саясат тұжырымдамасы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ" 2014 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында әзірленді. Жаңа мәдени саясаттың стратегиялық доминантасы Мемлекет басшысы ұсынған "Мәңгілік Ел" ұлттық идеясы болып табылады, бұл идея мәдени мұрасы мен шығармашылық әлеуеті бай Қазақстан халқын шоғырландыруға бағытталған.

      5-баптың "Көлік, қонақ үйі, мейрамхана, кафе, театр және саябақтар сияқты қоғамдық пайдалануға арналған кез келген жерге және кез келген қызмет түріне құқығы туралы" деген f) тармағына қатысты

      Қазақстан Республикасы қоғамдық пайдалану үшін арналған кез келген орынға немесе қызмет көрсету құқығына кепілдік береді. Қазақстан Республикасының Конституциясында ел азаматтарының ел аумағында еркін жүріп-тұруына және тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алу құқықтарына кепілдік берілген. Қазақстан Республикасы Конституциясының 21-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген әрбір адамға оның аумағында еркін жүріп-тұруға құқығы бар.

      Бұдан басқа, 2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде ұлтаралық алауыздықты қоздыру, сондай-ақ нәсіл, жыныс, тіл, әлеуметтік, ұлттық, тектік, рулық және басқа шығу тегіне байланысты кемсіту үшін қылмыстық жауаптылық көзделеді.

      Конвенцияның 6-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.

      Ақпарат этностық алауыздықты қоздыру үшін қылмыстық және әкімшілік жауаптылыққа қатысты 2-бөлімде баяндалған.

      Конвенцияның 7-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.

      Мемлекет дінаралық, этносаралық және мәдениетаралық диалогты дамыту, ұлттық заңнаманы жетілдіру, этностық топтардың құқықтарын қорғау үшін жағдайлар мен тетіктерді құру, сондай-ақ Конвенцияның негізгі баптарын іске асыру бойынша жұмысты тұрақты түрде жүргізіп келеді.

      Мемлекеттік этносаясатты ғылыми-талдамалық қамтамасыз ету мақсатында этносаралық және конфессияаралық қатынастарды және Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының Орталық Азия өңіріндегі конфессияаралық қатынастарды зерделеу бойынша орталық жұмыс жасайды.

      Этносаралық қатынастардың теріс үрдістерінің профилактикасы мақсатында этносаралық және конфессияаралық жағдайға тұрақты мониторинг жүзеге асырылады.

      Есептік кезеңде республикалық деңгейде және өңірлерде бұқаралық ақпарат құралдарында заңнаманы, әдеп нормаларын және қағидаларын сақтай отырып, этносаралық және конфессияаралық қатынастарды түсіндіру қамтамасыз етілген. Этносаралық қатынастарды жариялау мәдениетін қалыптастыру мәселелері Ассамблея журналистері клубының отырыстарында талқыланады, оның шеңберінде этникалық бұқаралық ақпарат құралдары үшін газеттердің интернет нұсқаларын жасау және қолдану, блоктарды тиімді жүргізу бойынша шеберлік кластары өткізілді.

      Мемлекеттік органдар қоғамдық келісімді, қазақстандық бірегейлікті және бірлікті нығайту бойынша азаматтық қоғам институттарының және барлық деңгейдегі мемлекеттік органдар жұмысының үйлестірушісі ретінде ҚХА рөлін нығайту бойынша жұмыстар жүргізді.

      Бұл жұмыс "100 нақты қадам: кәсіби мемлекеттік аппарат құру" Ұлт жоспарының "Біртектілік және бірлік" 4-ші бағытын іске асыру бағытында жасалған. Осы бағыт бойынша 2015 жылы "Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы" Заңға түзетулер енгізілді. Заңда Қазақстан халқының бірлігін нығайту бойынша ҚХА міндеті бекітілді.

      Қоғамдық-құқықтық практикаға жаңа ұғым – қоғамдық келісім және жалпыұлттық бірлік саласындағы мемлекеттік саясат ұғымы енгізілді.

      ҚХА институтын нығайту шеңберінде Ассамблея жұмысының жаңа институттары мен тетіктері құрылды, сондай-ақ оның барлық құрылымдары жұмысының форматы жаңартылды.

      "Қоғамдық келісім" РММ, сондай-ақ Астана және Алматы қалалары, облыстар әкімдіктерінің жанында "Қоғамдық келісім" РММ атынан ҚХА ұйымдық құрылымын және қызметін қамтамасыз ету тетіктерін құру аяқталды.

      Қазақстан халқы Ассамблеясының ҚР Парламенті Мәжілісінде, сондай-ақ облыстық мәслихаттарда ҚХА депутаттық топтарымен өзара іс-қимылын қамтамасыз ету мақсатында 2016 жылғы 20 мамырда ҚХА жанында жаңа консультативтік-кеңесші орган – ҚХА Депутаттық корпусының алқасы құрылды.

      Оған қазіргі мәжілісмендер мен Парламент Мәжілісінің өткен шақырылымдағы депутаттары, сондай-ақ азаматтық қоғамның беделді өкілдері кіреді.

      Жалпы елде этносаралық процестерді басқарудың жаңа вертикалі мен горизонталі қалыптасты және жұмыс жасап жатыр.

      Тұжырымдаманы іске асырудың нәтижесінде қайырымдылық, медиация, қоғамдық бақылау (қоғамдық келісім кеңестерінің қызметі) саласында ҚХА қызметінің жаңа бағыттары дами бастады.

      Қайырымдылық алғаш рет құрылымдалған қоғамдық функцияға айналды. "Қайырымдылық туралы" 2015 жылы 16 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, оған сәйкес ҚХА елдегі қайырымдылық қызметінің үйлестірушісіне айналды.

      ҚХА хатшылығы мүдделі мемлекеттік органдармен және басқа ұйымдармен бірлесіп ЭЫДҰ стандарттары бойынша қайырымдылық жүйесін қалыптастыру және ынталандыру тетіктерін жетілдіру бойынша іс-шараларды пысықтауда.

      Республикада ҚХА жалпы республикалық инклюзивті желісі құрылды және жұмыс жасап жатыр. Оның құрамына ҚХА қоғамдық келісім кеңестері, ҚХА аналар кеңестері, ҚХА ғылыми-сараптамалық кеңесі, ҚХА 16 өңірлік ғылыми-сараптамалық тобы, достық үйлеріндегі ҚХА медиация кабинеттері кіреді.

      2016 жылғы 30 маусымда медиация институтын дамыту саласында Жоғарғы Сот пен ҚХА арасында Ынтымақтастық жөнінде меморандумға, сондай-ақ Меморандумды іске асыру бойынша іс-қимыл жоспарына қол қойылды.

      Құжат өңірлік деңгейде, оның ішінде шалғай орналасқан елді мекендерде (аудандарда және ауылдарда) әлеуметтік және құқықтық жанжалдардың алдын алу, шешу тетіктері ретінде ҚХА медиация институтын дамытуды; медиация институтын танымал етуді көздейді.

      Мемлекеттің тіл саясаты Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес "Қазақстан Республикасындағы тіл туралы" Заңның негізінде іске асырылады. 2017 жылы мемлекеттік бағдарламаның 3-ші кезеңі басталды. Мемлекет басшысының "100 нақты қадам" Ұлт жоспарына сәйкес Мемлекеттік бағдарламаға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді және үш тілді оқыту үлгісін дамыту міндеттерімен толықтырылды.

      "Үштілділікті ілгерілету шеңберінде мемлекеттік қызметшілерді оқытуды ұйымдастыру" жобасын іске асыру мақсатында 2016 жылы Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы Өзара сенім туралы меморандумға қол қойды.

      Жоба шеңберінде орталық атқарушы органдар мемлекеттік қызметшілерінің қатарынан 300 адам мемлекеттік тілді оқыту курстарымен қамтамасыз етілді. 2017 жылы қазақ және ағылшын тілдерінің курстарына екі есе көп мемлекеттік қызметші тартылды.

      Республикада 87 мемлекеттік тілді оқыту өңірлік орталығы жұмыс істейді. Тіл саясатын іске асыру өңірлік тіл басқармалары мен орталықтарының бірлескен жұмысына байланысты.

      Мемлекеттік тіл саясатын іске асырудың негізгі тетіктері мемлекеттік тілді дамытуға ғана емес, сондай-ақ орыс және ағылшын тілдерін оқытуға да бағытталған.

      Мемлекеттік бағдарлама шеңберінде 2014 –2016 жылдары 88 оқу-әдістемелік құрал, салалық сөздіктер, әлем әдебиеті классиктері туындыларының аудармалары, танымдық, ғылыми-публицистикалық кітаптар, балалар әдебиеті және т.б., оның ішінде басқа тілдерде – 24 басылым жобасы шығарылды.

      Сондай-ақ 2016 жылы мемлекеттік тілді оқытудың заманауи әдістемесінің негізінде "Қазақ сөзі" оқу құралы жарияланып, жаппай оқыту үшін таратылды.

      Қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын сақтау мақсатында этностардың ана тілдерін меңгеру, оларды әдістемелік қамтамасыз ету бойынша жыл сайын мемлекеттік қолдау көрсетіледі. 25 этносқа ана тілін оқыту бойынша курстар ұйымдастырылып, оқыту басталды.

      Мемлекеттік және этномәдени бірлестіктердің ана тілдерін оқыту курстарымен қамтылған этностардың үлесі жыл сайын ұлғайып келеді. 2016 жылы бұл көрсеткіш 72,7 %-ды құрады.

      Қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын дамыту үшін 2014 жылы шамамен 20 этносқа, 2015 жылы – 22 этносқа, 2016 жылы – 24 этносқа ана тілдерін оқыту бойынша қолдау көрсетілді.

      Үш тіл білетін тұрғындардың үлесі 2014 жылы 15%-ға дейін өсті, 2015 жылы – 16%-ды, 2016 жылы ересек адамдармен және оқушылармен бірге көрсеткіш 20,5%-ды құрады. Бұл үш тілді меңгерген тұрғындар үлесінің оң қарқынын көрсетеді.

      Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жөніндегі 2017 – 2019 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары шеңберінде оқыту әдістемесін жетілдіру және стандарттау, тілдерді оқыту инфрақұрылымын дамыту, мемлекеттік тілге оқыту процесін ынталандыру, тіл мәдениетін жетілдіру, Қазақстанда тілдің алуан түрлілігін сақтау, сондай-ақ ағылшын және басқа шетел тілдерін меңгеру бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр.

      Сонымен бірге, 2017 жылғы сәуірден бастап "Үштілді ілгерілету шеңберінде мемлекеттік қызметшілерді оқытуды ұйымдастыру" жобасын іске асыру бойынша 600-ден астам мемлекеттік қызметші тілдерді оқыту курстарына қатысып жүр.

  Нәсілдік кемсітушіліктің
барлық нысандарын жою туралы
халықаралық конвенцияны
Қазақстан Республикасының
орындауы туралы сегізінші-оныншы
жиынтық мерзімді баяндамаға
қосымша

      Нәсілдік кемсітушілікті жою жөніндегі комитеттің түсіндірмелері мен ұсынымдары бойынша ақпарат.

      Комитет қатысушы мемлекетті нәсілдік кемсіту құрбандарына әділ сот органдарына және тиісті құқықтық қорғау құралдарына шынайы қолжетімділікті қамтамасыз ету мақсатында Конвенцияның 1-бабының 1-тармағында көзделгендей тікелей және жанама кемсітуді айқындауды қоса алғанда, тұтастай қамтитын кемсітушілікке қарсы заңнаманы қабылдау үшін күш салуды жалғастыруға шақырады. Комитет қатысушы мемлекеттен халық арасында, әсіресе аз топтар арасында, кемсітушіліктің не екені туралы және нәсілдік кемсітушілікке тап болған адамдар үшін бұрыннан бар құқықтық қорғау құралдары туралы тиісті ақпаратты таратуын сұрайды.

      Адам құқықтары саласындағы негіз қалаушы халықаралық нормалар мен қағидаттарға Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелерімен кепілдік берілген.

      Қазақстан Республикасының заңнамасы адамның нәсілдік, этникалық, әлеуметтік, тектік немесе басқа да шығу тегіне қарамастан, оның құқықтарын қорғауға бағытталған. Басты құндылық адам, оның өмірі, құқықтары және бостандығы болып табылады. Ұлттық заңнама адамды және азаматты, оның нәсілдік және этникалық шығу тегіне қарамастан, тәуелсіз қорғауға бағытталған. Қолданыстағы заңнамада Қазақстан Республикасының аумағында тұратын этникалық топтардың құқықтарын қорғау тетіктері бар.

      Халықаралық шарттардың нормаларын қолдану практикасы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасының қаулыларында жинақталады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабын орындау үшін республика ратификациялаған халықаралық шарттар ұлттық заңнама алдында басымдыққа ие және оны соттар тікелей қолданады. Соттардың халықаралық шарттардың нормаларын дұрыс және біркелкі қолдануын қамтамасыз ету мақсатында 2008 жылғы 10 шілдеде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты "Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының нормаларын қолдану туралы" нормативтік қаулы қабылдады.

      Қазақстанда қоғамның барлық салаларында ел азаматтарының этникалық тең құқықтығы заңнамалық бекітілген және практикада іске асырылған, барлық діндер мен ұлттардың толерантты тіршілік етуіне құқықтық негіздер бар. Қазақстан ратификациялаған халықаралық құқықтық актілерде және ұлттық заңнамада бір адамның құқықтары және бостандықтары басқалардың құқықтары мен бостандықтарына шек қоя алмайды деп белгіленген.

      Адамдарды ұлты, нәсілі, тілі, дінге қатынасы және т.б. бойынша кемсіту бойынша кез келген құқыққа қарсы әрекет қылмыстық және қылмыстық жаза қолданылатын әрекет болып табылады. Қазақстан халқының бірлігін әдейі бұзуға және ұлтаралық қатынастардың жай-күйін нашарлатуға ықпал ететін әрекеттер "Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы"
2012 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ұлттық қауіпсіздік қатерлерінің біріне жатқызылған және оларға тыйым салынған. Осы жалпыға міндетті ережелер, сондай-ақ жоғары заңды күші бар және мемлекеттің барлық аумағында тікелей қолданылатын Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген. Мәселен, Конституцияның 39-бабында: "Ұлтаралық және конфессияаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп танылады" деп белгіленеді. Осында адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын тек қана заңдармен және конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен адамгершілігін қорғау мақсаттарында қажет болатын шамада ғана шектеу мүмкіндігі көзделген.

      Қазақстан Республикасының аумағында әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, таптық және рулық араздықты тұтатуға бағытталған мәліметтерді қамтитын бұқаралық ақпарат құралдары өнімдерін дайындауға, сақтауға, тасымалдауға және таратуға, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарында осындай материалдарды жариялауға рұқсат бергені үшін әкімшілік жауапкершілікке тарту көзделген. Сонымен қатар адамның және азаматтың тең құқығын бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік көзделген, ол шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша уәждермен адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тікелей немесе жанама шектеуге жол бермеу және тең құқылығы жөніндегі жоғарыда көрсетілген Конституцияның ережелерін одан әрі өрбітеді.

      Қазақстан Республикасының азаматтық-процестік, қылмыстық-процестік және әкімшілік заңнамасымен реттелген азаматтардың өздерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін өтініштерін берудің тиімді тетігі әзірленген.

      Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасында азаматтарды өздерінің бұзылған құқықтары мен бостандықтарын құқықтық қорғау құралдарымен қамтамасыз етудің заңнамалық базасы жеткілікті. Азаматтар өздерінің таңдауы бойынша кез келген мемлекеттік органға, соттарға, ҮЕҰ-ға шағымдарымен жүгінуге құқылы.

      Қазақстанда Омбудсмен, Мемлекет басшысы жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия сияқты азаматтардың құқықтарын сақтауды мониторингілеуді іске асыратын құқық қорғау институттары мен құрылымдары бар.

      Жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттік органдардың әрекетіне шағымдарын беру, қарау және шешу тәртібі "Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы" 2007 жылғы 12 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңында көзделген.

      Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық азаматтарды қабылдау және Адам құқықтары жөніндегі уәкілмен Қазақстан Республикасы азаматтарының, шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ адамдардың Конституцияда және халықаралық шарттарда кепілдік берілген құқықтары мен бостандықтарын бұзған лауазымды адамдар мен ұйымдардың әрекеттері мен шешімдеріне арналған өтініштердің қаралуын қамтамасыз етеді. Адам құқықтары жөніндегі уәкілге өтініштерді беру талаптары және тәртібі туралы ақпарат www.ombudsman.kz сайтында жазылған.

      Ұлттық төркіні бар немесе қоғамға осындай ретінде ұсынылуы мүмкін заңдылықты бұзуды (тұрмыстық себептермен жасалған қылмыс, бұқаралық ақпарат құралдарындағы деструктивті жариялау) прокуратура органдары ерекше бақылауға алады.

      Тиісті статистикалық деректер. 7. Комитет Қазақстандағы Конвенция бойынша тең құқықтарды әлдеқайда тиімді пайдалануға бағытталған саясаттың саналы эмпирикалық негізін қалауы үшін, аз ұлт топтары өкілдері біршама көп тұратын аудандар бойынша бөліп, жеке этникалық топтардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы туралы шынайы статистикалық деректерін жинау және жариялау туралы кеңес береді. Комитет, сондай-ақ қатысушы мемлекетке түрме контингентінің этникалық құрамы туралы және мемлекеттік қызметтегі аз топтардың үлесі туралы деректерді жинау жөнінде кеңес береді. Комитет қатысушы мемлекеттен келесі мерзімді баяндамада осындай ақпаратты ұсынуды сұрады.

      "Мемлекеттік статистика туралы" 2010 жылғы 19 наурыздағы Қазақстан Республикасы Заңының 23-бабы Қазақстан Республикасының аумағында тұрып жатқан жеке тұлғалар, сондай-ақ одан тысқары жерлерде уақытша тұрып жатқан Қазақстан Республикасының азаматтары туралы ақпаратты қамтитын халықтың статистикалық тіркелімін жүргізуді көздейді.

      Ресми статистикалық ақпарат ресми статистикалық ақпаратты тарату графигіне сәйкес статистикалық жұмыс жоспарында көзделген көлемде таратылуға жатады. Мемлекеттік статистика органдары сапалы ресми статистикалық ақпаратты және статистикалық әдіснаманы мемлекеттік статистика органдарының интернет-ресурстарына орналастыру арқылы пайдаланушылардың оларға бір мезгілде қол жеткізуіне тең құқықтарын қамтамасыз етеді.

      Жоғарыда көрсетілген заңның 5-бабында мемлекеттік статистиканың негізгі принциптері көзделген: мемлекеттік статистиканың жалпыға ортақ қабылданған халықаралық стандарттармен келісімділігі және салыстырмалылығы; кәсіптік тәуелсіздігі және статистикалық қызметті іске асыру кезіндегі дербестілігі; пайдаланушыларға ресми статистикалық ақпараттарға тең қолжетімділігін қамтамасыз ету; сапаны, уақтылықты, респонденттерге жұмсалатын шығындар мен жүктемелерді ескерумен ақпарат көздерінің барлық түрлерін пайдалану; ресми статистикалық ақпараттың анықтығы, ғылыми негізділігі, ұсынылу уақтылығы және жалпыға қолжетімділігі.

      Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті әрбір өңір бөлінісінде ел бойынша негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштердің даму динамикасының статистикалық есебін жүргізеді. Комитеттің ресми сайтында республика халқы санының статистикалық деректері, негізгі демографиялық көрсеткіштері, этностар, оның ішінде облыстар, қалалар, аудандар және ауылдар бойынша бөлінген саны жарияланады. Деректер халықтың өмір сүру деңгейінің, жұмыссыздық деңгейінің көрсеткіштерін, нарық және еңбекақы төлеу, халық табысының деңгейін және өңірлерді дамытуда басқа да әлеуметтік-экономикалық деректердің мониторингін қамтиды.

      Ел Конституциясында мемлекеттік қызметке тең қолжетімділікке кепілдік берілген. Мемлекеттік қызметші лауазымы кандидатына қойылатын біліктілік талаптары тек қана лауазымдық міндеттердің сипатына байланысты және заңмен белгіленеді. Бұдан басқа Конституцияда ешкімнің ұлты, тілі немесе басқа да себептері бойынша қандайда бір кемсітуге ұшырамайтыны да белгіленген. Аталған норма елдің барлық азаматтарының құқықтары мен бостандықтарының теңдігін және мемлекеттің осы құқықтардың тең қорғауын білдіреді.

      "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы азаматтардың ашық конкурс жолымен ұлтына қарамастан мемлекеттік қызметке жалпыға бірдей қолжетімділігінің конституциялық құқығын іске асыруды көздейді.

      Ұлттық заңнаманың сақталуына арналған тиісті сараптаманы Қазақстан халқы Ассамблеясынан Қазақстан Республикасының Парламенті Мәжілісіне (Парламенттің төменгі палатасы) сайланатын 9 депутат іске асырады.

      Қазақстан халқы Ассамблеясынан депутаттық топ мүшелері заң жобаларын әзірлеу жөніндегі жұмыс топтарының құрамында белсенді жұмыс істейді. Бұдан басқа, Қазақстан халқы Ассамблеясынан депутаттар этникалық топтардың құқықтары мәселелері бойынша сұраулар дайындап, Үкіметке және жеке мемлекеттік органдарға жібереді.

      Комитет қатысушы мемлекетке тең мүмкіндіктерді ынталандыру және Конвенцияның 1-бабының 4-тармағы және 2-бабының 2-тармағына сәйкес теңсіздікпен және кемсітушілікпен күресу стратегиясын бекіту мақсатында ерекше шараларды қабылдау мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін заңнамаға өзгерістер енгізу жөнінде кеңес береді.

      Қазақстан Республикасында ел азаматтарының барлық құқықтары мен бостандықтары нақты сақталады. Қолданыстағы Конституцияға сәйкес елдің барлық азаматтары тең, олар мемлекет істерін басқаруға қатыса алады. Қазақстан этностарының өкілдері құқықтар мен бостандықтардың пассивті "тұтынушылары" емес, этникалық қазақтармен қатар елдегі ұлттық-мемлекеттік құрылыстың белсенді қатысушылары болып табылады.

      Қазақстан Республикасында барлық этникалық топтар жоғары азаматтық-құқықтық және қоғамдық мәртебеге ие. Олардың өкілдері аз ұлттар ретінде емес, керісінше Қазақстанның бірыңғай халқы азаматының барлық толық құқықтарының иегері ретінде қаралады. Бұдан басқа, Қазақстан Республикасы Конституциясының 19-бабының ережелеріне сәйкес азаматтар өздерінің этникалық қатыстылығын көрсетуге немесе көрсетпеуге құқылы.

      Елдің барлық азаматтары этникалық қатыстылығына қарамастан, өкілдік органдары арқылы не тікелей өздері елдің саяси өміріне қатысуға құқылы.

      Қазақстан халқы Ассамблеясы адам құқықтарын қорғау саласындағы ерекше жетістік болып табылады және Қазақстанда тұратын этностарды біріктіреді. Ассамблея мәртебесі, оның ішінде өзінің 9 өкілін Парламент Мәжілісіне жіберу құқығы Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген. 9 депутатты тағайындау этносаралық бәсекелестікті болдырмау үшін алмастыру қағидасы бойынша жүргізіледі.

      Қазақстанда тұратын этнос өкілдері әртүрлі этномәдени бірлестіктердің жұмысына қатысады. Қазіргі уақытта республикада 1000-нан астам этномәдени бірлестіктер жұмыс істейді. Бұл ретте, өңірлік ұйымдар облыстық ассамблея шеңберінде біріктірілген.

      Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшелерін сайлау "Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы" 2008 жылғы 20 қазандағы Қазақстан Республикасының Заңында регламенттеледі. Заңға сәйкес Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшелігіне кандидатуралар этномәдени бірлестіктердің ұсыныстары негізінде облыстар ассамблеясы сессиясының шешімі бойынша, сондай-ақ олардың жоғары тұрған органдардың шешімі бойынша ұсынылады.

      Осылайша, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшелерін сайлауды этнос өкілдерінің өздері тікелей жүргізеді.

      Қазақстан Республикасы Президентінің қатысуымен жыл сайын елде тұратын барлық этностарға қатысты кең ауқымды мәселелер қаралатын Қазақстан халқы Ассамблеясының сессиялары өткізіледі. Сессия нәтижелері бойынша барлық этностардың құқықтары мен мүдделерін қорғау тетіктерін одан әрі енгізу мақсатында ел Үкіметіне тапсырмалар беріледі.

      Президент Әкімшілігі құрылымындағы Қазақстан халқы Ассамблеясының Хатшылығы дербес бөлім ретінде жұмыс органы болып табылады. Сондай-ақ Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылымына: ҚХА ғылыми-сараптама кеңесі; ҚХА журналистер клубы; "ҚХА қоры" қоғамдық қоры; "Тілдарын" тілдерді оқытудың инновациялық технологияларының әдістемелік орталығы; ҚХА кәсіпкерлер қауымдастығы кіреді.

      Барлық өңірлерде достық үйлері жұмыс істейді. Астана қаласында – Қазақстан халқы Ассамблеясының жыл сайынғы сессиялары, әлемдік және дәстүрлі діндердің құрылтайы, Елбасының тапсырмасы бойынша салынған маңызды іс-шаралар өтетін Бейбітшілік және келісім сарайы. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 2014 жылы Қазақстан Республикасының Президенті жанынан "Қоғамдық келісім" республикалық мемлекеттік мекемесі құрылды.

      Қазақстанда Қазақстан этностарының 11 тілінде 52 ұлттық баспасөз басылымы жұмыс істейді.

      Анағұрлым ірі этностық республикалық газеттер мемлекеттің қолдауымен жұмыс істейді ("Украинскиновини", "Дойчеальгемайнецайтунг", "Коре ильбо", "Уйгур авази", "Ватан", "Ак барс", "Ahiska-Ахыска" газеттері).

      Ел аумағындағы барлық білім беру мекемелері меншік нысанына қарамастан білім берудің әрбір деңгейіне арналған жалпыға міндетті мемлекеттік стандартқа сәйкес қазақ, орыс және бір шет тілін оқыту үшін жағдайларды қамтамасыз етеді. Ел мектептерінде балалар ұлттық және адамзатқа ортақ құндылықтар, халықтар арасындағы достық және өзара түсіністік мадақталатын қазақ, орыс, ана тіліндегі және әлемдік классикалық және заманауи әдебиеттің көрнекі туындыларын оқиды. Бұл елде тұратын әртүрлі этнос өкілдері арасындағы өзара түсіністікке, қазақстандық ұлтжандылық, азаматтық, толеранттық және адамгершілік сезімдерін тәрбиелеуге көмектеседі.

      Этностық топтардың шағын жинақталып тұратын орындарында мектептердің негізгі түрімен қатар мемлекеттік және ана тілін үйрену, Қазақстан этностарының мәдениетін, дәстүрлерін, әдет-ғұрыптарын қосымша зерттеу үшін этномәдени орталықтарының жанынан жексенбілік мектептер немесе лингвистикалық курстар құрылған. Аталған мектептерде оқушылар өңірлерде тұратын халықтардың дәстүрлерін, әдет-ғұрыптарын және тілдерін, оның ішінде неміс, корей, татар, поляк, украин, армян, грек, әзербайжан, шешен, ингуш, белорус, чуваш, болгар, башқұрт, тәжік, чех тілдерін оқып үйренеді.

      Бүгінгі күні, әсіресе, этностар тұратын облыстарда этностардың тілдерін пайдалануды қамтамасыз ету үшін барлық жағдайлар жасалған.

      "Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы" 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 21-бабына сәйкес бланкiлер, маңдайшалар, хабарландырулар, жарнамалар, прейскуранттар, баға көрсеткiштерi, басқа да көрнекi ақпарат мемлекеттiк тiлде және орыс тiлiнде, ал қажет болған жағдайда басқа да тiлдерде жазылады.

      Визуалдық ақпараттың барлық мәтіндері мынадай тәртіппен орналасады: сол жақта немесе жоғарыда – мемлекеттік, оң жақта немесе төменде – орыс тілдерінде, өлшемі бойынша бірдей әріптермен жазылады. Қажетіне қарай визуалдық ақпарат мәтіндері қосымша және басқа тілдерде жазылуы мүмкін. Бұл ретте, қаріп өлшемдері нормативтік құқықтық актілерде белгіленген талаптардан аспауға тиіс.

      Осыған байланысты, заңнамада этностар тілдерін пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында барлық қажетті шаралар көзделгенін атап өтеміз. Сонымен қатар, мемлекет азаматтардың этнотілдік сұрауларын қанағаттандыру үшін жағдайлар жасауда және барлық мүмкіндіктерді пайдалануда. Этникалық қауымдастықтардың көптеген өкілдері қазақ тілін белсенді оқып үйренуді қолдайды, өйткені мұны қазақстандық қоғамға интеграциялау перспективасы және жастардың кәсіптік болашағы талап етеді. Бүгінгі күні мемлекеттік тілді тегін оқып үйрену үшін барлық жағдайлар жасалған.      

      Саяси өмірдегі және азаматтық қызметтегі аз топтардың үлесі. 9. Өзінің алдыңғы ұсынымдарына сілтеме жасай отырып, Комитет қатысушы мемлекетті:

      а) арнайы шараларды қабылдау арқылы аз топтардың саяси өмірге және барлық деңгейлердегі директивалық органдарға әділ және саналы қатысуын қамтамасыз етуге;

      b) аз топтар қоғамдастықтарының әділ қатынасуын қамтамасыз ету және олармен бірге олардың құқықтарын қозғайтын мәселелер бойынша тиісті консультацияларды өткізуді қамтамасыз ету үшін кандидатураларды Халық ассамблеясы ұсынатын Халық ассамблеясының мүшелерін және Мәжіліс депутаттарын сайлау тетіктерін жасауға; с) азаматтық қызметке, оның ішінде мемлекеттік сектор қызметшілері үшін кәсіптік талаптарды қайта қарау және қазақ тілін білу талаптарын тек қажетті лауазымдар шегінде шектеу жолымен қазақ емес этникалық топтардың қызметке келуін арттыру және ынталандыру үшін тиімді шаралар қабылдау; d) оның келесі мерзімдік баяндамасына аз топтардың саяси органдарға және басшылық лауазымдарына, сондай-ақ азаматтық қызметке қатынасуы туралы этникалық топтар бойынша бөлінген деректерді қосуға шақырады.

      Қазақстан барлық адамдарға, нәсілі, терісінің түсі, жынысы, тілі, діні, саяси немесе басқа да нанымдары, ұлты немесе әлеуметтік шығу тегі немесе басқа жағдайларға қатысты қандай да бір кемсітусіз мемлекеттік істерді басқаруға қатысу құқығына кепілдік береді.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабына сәйкес азаматтардың тікелей және өз өкілдері арқылы мемлекет ісін басқаруға қатысу құқығы бар. Республика азаматтары мемлекеттік органдарға және жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлануға, сонымен қатар республикалық референдумға қатысуға құқылы.

      Ел Конституциясында мемлекеттік қызметке тең қолжетімділікке кепілдік берілген. Мемлекеттік қызметші лауазымы кандидатына қойылатын біліктілік талаптары тек қана лауазымдық міндеттердің сипатына байланысты және заңмен белгіленеді. Бұдан басқа, Конституцияда ешкімнің ұлты, тілі немесе басқа да себептері бойынша қандайда бір кемсітуге ұшырамайтыны да белгіленген. Аталған норма елдің барлық азаматтарының құқықтары мен бостандықтарының теңдігін және мемлекеттің осы құқықтардың тең қорғауын білдіреді.

      "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасы Заңының 16-бабы мемлекеттiк қызметке кiру кезiнде шығу тегіне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне байланысты немесе кез келген өзге мән-жайларға байланысты қандай да бір кемсітушілікке жол берiлмейтінін көздейді.

      Заңнамада азаматтардың ұлттық шығу тегіне қарамастан, ашық конкурс жолымен мемлекеттік қызметке жалпыға бірдей қолжетімділіктің конституциялық құқығын іске асыру көзделеді. Жалпы алғанда мемлекеттік қызметте 50-ден астам этностардың өкілдері жұмыс істейді.

      Қазақстан халқы Ассамблеясының құрамына республикалық және өңірлік деңгейлерде этникалық топтардан бөлек, биліктің заң шығарушы және атқарушы тармақтарының басшылары, орталық және жергілікті атқарушы органдардың, олардың аумақтық құрылымдарының өкілдері кіреді, бұл шешімдерді қабылдау барысында этностардың қатысуын және мүдделерін білдіруді толық қамтамасыз етуге мүмкіндік беретінін атап өту қажет.

      Комитет қатысушы мемлекетке: а) адам құқықтарын тиімді ынталандыру және нәсілдік кемсітушіліктің барлық түрлеріне қарсы күресу үшін заңнамаға өзгерістер енгізуге және Уәкілдің мандатын кеңейтуді; b) Уәкілге Бас Ассамблеяның 1993 жылғы 20 желтоқсандағы 48/134 қарарының қосымшасында қамтылған адам құқықтарын ынталандыру және қорғаумен айналысатын ұлттық мекемелердің мәртебесіне қатысты Қағидаттарға сәйкес (Париж қағидаттары) тиісті қаржылық және адами ресурстарын бөлуді; с) Уәкілдің қоғамның сенімін және толық тәуелсіздігін пайдалануы үшін шаралар қабылдауды;
d) тұрақты негізде нәсілдік кемсітушілікпен күресу аясында Уәкілдің жұмысы туралы есептерді жариялауды ұсынады.

      а) Қазақстан Республикасының Президенті "Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңға 2017 жылғы 10 наурызда қол қойды, оған сәйкес Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің (бұдан әрі – Уәкіл) мәртебесі елдің негізгі Заңында бекітілді. Атап айтқанда, Конституцияда тұлғаны Уәкіл лауазымына сайлаудың жаңа тәртібі айқындалды. Бұдан бұрын тұлға Қазақстан Республикасының Парламенті Палаталары комитеттерінің консультациясынан кейін Президент өкілеттік берген уәкіл лауазымына тағайындалған болатын. Бұдан былай, тұлғаны Уәкіл лауазымына сайлау құқығы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының ерекше қарауына жатқызылады.

      Омбудсмен институтын Париж қағидаттарына сәйкес келтіруге бағытталған аталған жаңашылдық ұлттық құқық қорғау мекемесінің маңызын, елдің демократиялық түрленуге бейімділігі және адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының басымдығын мойындауды растайды.

      Уәкіл мәртебесін конституциялық деңгейде бекіту адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз етудің ұлттық жүйесін, сондай-ақ мемлекеттің саяси-құқықтық құрылымында Омбудсмен рөлін едәуір нығайтуға мүмкіндік береді.

      b) Қазіргі уақытта Құқықтық саясат жөніндегі кеңес шеңберіндегі жұмыс жүргізілуде, онда Уәкілдің қызметін одан әрі жетілдіру туралы мәселелер қаралады, ұлттық құқық қорғау мекемелерінің өкілеттіктерін, сондай-ақ оның қаржылық және адами ресурстарын кеңейту бойынша мәселелер талқыланады.

      Қазақстан халықаралық шарттар шеңберінде қабылданған міндеттемелеріне жауаптылықпен қарайтынын және БҰҰ Комитеттерінің ұсынымдарын одан әрі орындау бойынша шараларды мүмкіндігінше қабылдай отырып, оларға үлкен назар аударатынын атап өту маңызды.

      с) Заңнамаға сәйкес Қазақстанның заманауи мемлекеттік жүйесіндегі Уәкілдің рөлі – адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын бақылау және өзінің құзыреттері шеңберінде бұзылған құқықтарды қалпына келтіру.

      Омбудсмен институтының мақсаты ерекше, ол мемлекеттік органдар мен қоғам арасындағы қатынастарда медиатор ретінде әрекет етеді.

      Жыл сайын Уәкіл мекемесінің қызметкерлері адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына арналған шамамен бір жарым мың өтініш пен шағым қарайды. Соңғы жылдардың статистикасы көрсетіп отырғандай, іс жүргізуге қабылданған өтініштердің жалпы санынан шамамен 18%-ы бұзылған құқықтарды қалпына келтіре отырып, өтініш берушілердің пайдасына оң шешім қабылдаумен аяқталды. Бүгінгі күні Омбудсмен институты белгілі бір дәрежеде тек ұлттық құқық қорғау мекемесіне ғана емес, сол сияқты басқа мемлекеттік органдардың қоғамдық сенімін арттырғанын, үкіметтік емес сектормен тығыз байланыстар орнатқанын және халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимылдың позитивті тәжірибесі есебінен елдің сыртқы саяси имиджін нығайтқаны туралы сенімді айтуға болады.

      Сондай-ақ Уәкіл өзінің қызметін іске асыруы кезінде тәуелсіз болып табылады және заң шығару, сот және атқарушы биліктің қандай да бір органына бағынбайтынын, олардың құрамына кірмейтінін және олардың құрылымдарына жатқызылмайтынын атап өту маңызды.

      d) Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Уәкіл туралы ереженің 23-бабына сәйкес Уәкіл жыл сайын Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына өзінің қызметі туралы есебін ұсынады.

      Аталған құжатта есептік кезең үшін ұлттық құқық қорғау мекемесінің қызметі туралы, оның ішінде оның өз өкілеттіліктерін іске асыруы, адам құқықтарының бұзылуына байланысты түскен өтініштердің сипаттамасы және Омбудсмен жұмысының негізгі бағыттары туралы барлық ақпарат жүйелі және егжей-тегжейлі баяндалады. Мекеменің талдамалық құжаттары, оның ішінде өтініштер мен ұсынымдардың мәтіндері және басқа да материалдар орналастырылады.

      Бұдан әрі есеп жұртшылыққа, оның ішінде ғылыми орта өкілдеріне, халықаралық ұйымдарға, азаматтық қоғамға және бұқаралық ақпарат құралдарына таныстырылады.

      Жек көру риторикасы. 11. Комитет қатысушы мемлекетке жек көруден туындаған риториканы жан-жақты тергеуді және қажет болған жағдайда жауапкершілікке тартып, жазалауға және құқық бұзушылардың дәрежесіне қарамастан бұқаралық ақпарат құралдары мен интернетте жек көру негізінде болған риторикамен күрес бойынша тиісті шаралар қабылдауды ұсынады. Бұдан басқа, Комитет қатысушы мемлекетке осындай қарым-қатынастағы журналистер мен мемлекеттік лауазымды адамдардың рөліне ерекше назар аударып, төзімділікті, мәдениетаралық диалогты және әртүрлілікті сыйлауды ынталандыру үшін қосымша шаралар қабылдауды ұсынады.

      Бұқаралық ақпарат құралдарын мониторингтеуді жүргізу қағидаларына сәйкес Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі тәулік бойғы режимде Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтау бойынша ақпараттық кеңістікке мониторинг жүргізеді.

      Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзатын материалдар анықталған кезде интернет-ресурстың меншік иесіне оларды жою қажеттілігі туралы ескерту хаты жолданады.

      Бүгінгі таңда уәкілетті орган құқыққа қарсы контентпен күресу жолында жетекші ресейлік және батыс әлеуметтік желілермен: "MailRu", "ВКонтакте", "Одноклассники", "Livejournal", "Facebook", "Twitter", "Instagram", сондай-ақ "YouTube" бейнепорталымен және басқаларымен тығыз ынтымақтастық орнатқан.

      2014 жылдан бастап осы уақытқа дейін уәкілетті органның заңнама нормаларының бұзушылықтарын жою туралы хабарламасы бойынша интернет-ресурстардың меншік иелері және әкімшіліктері ұлтаралық алауыздықты қоздыратын үгіт-насихатты қамтитын 407-ден астам ақпараттық материалды жою бойынша шаралар қабылдады.

      Интернет-ресурстың меншік иесі бұзушылықтарды жоймаған не мүдделі мемлекеттік орган уәкілетті органның мекенжайына телекоммуникация желісі бойынша Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынған және (немесе) Мемлекеттік органдардың телекоммуникация желілеріндегі өзара іс-қимылы қағидаларына сәйкес сот шешімдерімен заңды күшіне енген таратылуы туралы тиісті хабарламаны жолдаған жағдайда, Министрлік байланыс операторларына "Байланыс туралы" 2004 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 41-1-бабында көзделген тәртіппен қолжетімділікті шектеу туралы нұсқама шығарады.

      Жоғарыда көрсетілген Заңда уәкілетті орган пайдаланушылар үшін Қазақстан Республикасының аумағынан ұлтаралық алауыздықты қамтитын құқыққа қайшы келетін 170 ақпараттық материалға қолжетімдікті шектеді.

      Қатысушы мемлекеттің ұсынымы бойынша төзімділік, мәдениетаралық диалог және әртүрлілікті сыйлау жөнінде қосымша шаралар қабылдау, осыған байланысты журналистер мен мемлекеттік қызметшілердің рөліне айрықша көңіл бөлуге қатысты.

      "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі – БАҚ туралы Заң) өзгерістер мен толықтырулар енгізуді көздейтін "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпарат және коммуникациялар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 28 желтоқсанда қабылданды.

      Журналистердің қызметін реттеу және бұқаралық ақпарат құралдарының жұртшылықты жоғары сапалы ақпаратпен қамтамасыз етудегі рөлін арттыру мақсатында БАҚ туралы Заңға сәйкес мынадай нормалар көзделген:

      1) Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынған ақпарат туралы қоғамдық жағымды пікірді көтеруге ықпал ететін іс-әрекеттерді тануға негіздеме болатын "бұқаралық ақпарат құралдарында насихаттау" ұғымы енгізілді. Бұл ретте біз Қазақстанда этносаралық және конфессияаралық келісімді бұза алатын кез келген әрекеттер, соның ішінде насихаттау конституциялық емес деп танылатынын атап өтеміз;

      2) бұқаралық ақпарат құралдары қызметінің негізгі қағидаттары көзделген;

      3) орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдарда, ведомстволарда, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдарда (Мемлекеттік күзет қызметін қоспағанда) уәкiлеттi тұлғаны мiндеттi түрде тағайындау не бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара iс-қимыл жасау жөнiнде уәкiлеттi бөлімше құру белгіленген. Көрсетілген бөлімшелерді құру бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа дұрыс ақпарат беруге бағытталған.

      4) алынатын ақпараттың дұрыстығын тексеру жөніндегі шараларды қабылдауға қатысты журналистердің міндеті енгізілді.

      Жоғарыда көрсетілген жаңалықтар журналистердің дұрыс және тексерілген ақпаратты ұсынуларына ықпал етеді, бұдан басқа баспасөз қызметінің жұмысы мемлекеттік орган мен журналистік қоғамдастықтың тығыз және үздіксіз ынтымақтастығына жол ашады.

      Зорлық-зомбылыққа азғыру және экстремистік ұйымдармен күресу туралы заңнама. 12. Комитет қатысушы мемлекетке оның заңнамасын қайта қарауға және: а) нәсілі, тері түсіне немесе этникалық шығу тегі белгісі бойынша тұлғалардың кез келген тобына қарсы бағытталған зорлық қолдануға азғыруға тыйым салу; b) нәсілдік өшпенділікті көтермелейтін және оған азғыратын кез келген ұйымды үгіт-насихат қызметін және ұйымдардың барлық түрлерін заңнан тыс деп жариялау және тыйым салу; с) Конвецияның 4-бабы а) және b) тармақтарына сәйкес осындай ұйымдарға немесе қызметке қатысуға тыйым салу және жазалауға кеңес береді.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабында ел азаматтарының тең құқықтары заңнамалық түрде бекітілген – "... тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды".

      Бұл ретте негізгі заң ел аумағында мақсаттары немесе іс-әрекеттері ұлттық және нәсілдік араздықты қоздыруға (5-бап), сондай-ақ әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты кез келген түрінде насихаттауға (20-бап) бағытталған қоғамдық бірлестіктерді құруға және қызметіне тыйым салады.

      Аталған ережелер елдің басқа нормативтік-құқықтық актілерінде бар.

      Атап айтқанда, "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" 1999 жылғы 23 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабына сәйкес әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты насихаттау бұқаралық ақпарат құралдарын шығаруды не басқалардың қатарында оның өнімдерін таратуды тоқтата тұру үшін негіз болып табылады.

      "Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы" 2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес зорлық-зомбылықпен немесе зорлық-зомбылыққа үндеумен байланысқан нәсілдік, ұлттық және рулық алауыздықты қоздыру "ұлттық экстремизм" болып табылады және Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасына сәйкес қудаланады.

      Мәселен, 2014 жылғы 3 шілдедегі Қылмыстық кодекстің 174-бабы бойынша әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадiр-қасиетiн не дiни сезiмдерiн қорлауға бағытталған қасақана әрекеттер, сол сияқты азаматтардың дiнге көзқарасы, тектiк-топтық, ұлттық, рулық немесе нәсiлдiк қатыстылығы белгiлерi бойынша олардың айрықшалығын, артықшылығын не толыққанды еместігін насихаттауға бағытталған әрекеттер жасалған құқық бұзушылық ауырлығына байланысты 2-жылдан 20 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге немесе сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

      2014 жылғы шілдеде Қазақстанда қолданысқа 174-бап бойынша (бұдан бұрын 164 бап) жазаны едәуір күшейтетін жаңа Қылмыстық кодекс енгізілгенін атап өткен жөн. 2014 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде де ұлтаралық келісім саласындағы заңнаманы бұзғаны үшін жауапкершілік көзделген.

      "Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы" 2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан Республикасы Заңының 7-бабының 2-тармағына сәйкес прокурорлар жеке және заңды тұлғалардың, олардың құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) Қазақстан Республикасының экстремизмге қарсы iс-қимыл саласындағы заңнамасын бұзу фактілерін тапқан кезде немесе дайындалып жатқан құқыққа қарсы әрекеттер туралы мәлiметтер болған кезде, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдары арқылы адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына, сондай-ақ заңды тұлғалардың, қоғам мен мемлекеттің мүдделерiне зиян келтiруі мүмкін экстремистiк материалдар таратылған жағдайда, экстремизмнiң кез келген көрiнiстерiн, оны жүзеге асыруға ықпал еткен себептер мен жағдайларды жою туралы, бұзылған құқықтарды қалпына келтiру туралы прокурорлық қадағалау актілерін енгізеді, ұйымдар экстремизмдi жүзеге асырған жағдайда олардың қызметiне тыйым салу туралы сотқа өтініш бередi, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен және шектерде қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.

      Бүгінгі таңда, Қазақстан Республикасында сот тәртібімен 6 ұйым экстремистік деп танылды (28.03.2005 жылы "Хизбут-Тахрир-әл-Ислами", 07.06.2012 жылы "Сенім. Білім. Өмір", 26.02.2013 жылы "Таблиги-Джамагат", 07.12.2012 жылы "Халық майданы" – "Народный фронт" қоғамдық қозғалысы", 21.12.2012 жылы "Алға Халық партиясы", 18.08.2014 жылы "Ат-такфируаль-хиджра").

      2014-2016 жылдары және 2017 жылдың 5 айы ішінде Қылмыстық кодекстің 174-бабы бойынша қылмыс жасағаны үшін 389 қылмыстық іс қозғалды (2014 ж. – 44; 2015 ж. – 82; 2016 ж. – 151, 2017 ж. 5 айы – 112), олар бойынша сот үкімдері негізінде 95 адам сотталды (2014 ж. – 25; 2015 ж. – 35; 2016 ж. – 20 және 5 2017 ж. 5 айы – 15). Мәселен, 2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 174-бабы бойынша 2015 жылы 35 адамға қатысты айыптау үкімдері шықты (олардың ішінде бостандығынан айыруға – 26 адам, бостандығын шектеуге – 8 адам және айыппұлға 1 адам сотталды), 1 адамға қатысты сот медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданды.

      Көрсетілген 35 сотталғанның арасынан 28 адам діни алауыздықты қоздырғаны үшін сотталды.

      Қылмыстық заңнама және пікірді еркін білдіру. 13. Комитет қатысушы мемлекетке қылмыстық әрекеттерге пікір білдіру еркіндігін, оның ішінде аз топтар қоғамдастықтары мүшелерін, негізсіз немесе сәйкессіз шектеуге әкеп соқпауы үшін, атап айтқанда Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 3 шілдедегі Қылмыстық кодексінің 164-бабында (жаңа ҚК бойынша 174-бап) қылмыстық әрекеттерді нақты айқын анықтауды ұсынады.

      2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздырғаны үшін жауаптылық туралы 174-бап (2015 жылғы 1 қаңтарға дейін 164 бап) бар.

      2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің жаңа редакциясында 164-баптың ескі редакциясымен салыстырғанда 174-баптың санкциясы бойынша зорлық-зомбылық экстремизм және терроризм жақтаушылары тарапынан өсіп келе жатқан қатерге байланысты жауаптылық күшейтілген.

      2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 174-бабының күші Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық келісімнің, басқа да халықаралық нормалардың талаптарына, сондай-ақ осы проблема бойынша халықаралық ұйымдардың позициясына қарсы келмейтінін және осыдан туындайтынын атап өтеміз.

      Атап айтқанда, ЕҚЫҰ-ға қатысушы мемлекеттер өшпенділік салдарынан болатын қылмыстардың қауіптілігін мойындады және мұндай қылмыстарды жасауды қоздырғаны үшін жауаптылықты белгілеу және күшейту бойынша шаралар қабылдауға міндеттенді.

      Осылайша, әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздырғаны үшін қылмыстық жауапкершіліктің болуы ұлттық мүдделерге де, Қазақстанның халықаралық міндеттемелеріне де сәйкес келеді.

      Сонымен қатар, әлемнің басқа көптеген елдері сияқты біз үшін де жауапкершілікті белгілеу үшін ұсынылатын құралдар тек азаматтардың құқықтары мен бостандығын, қоғамның және мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қажет болғаны маңызды.

      Комитет қатысушы мемлекетке Конвенцияның 1-бабының 1-тармағына сәйкес терісінің түсі бойынша кемсітушілікке айқын тыйым салу мақсатында Еңбек кодексін өзгерту туралы мәселені қарауды ұсынады.

      2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 6-бабына сәйкес әркімнің еңбек саласындағы өз құқықтары мен бостандықтарын іске асыруға тең мүмкіндіктері бар.

      Ешкімді де еңбек құқықтарын іске асыру кезінде шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне, жасына немесе дене кемістіктеріне, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты ешқандай кемсітуге болмайды.

      Бұл норма Қазақстан Республикасының Конституциясына толығымен сәйкес келеді (14-бап 2-тармақ – тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды).

      "Нәсіл" ұғымы терінің түсімен тығыз байланысты деп түсіну қабылданған.

      Сонымен қатар, 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу бойынша ұсыныстарды пысықтау мақсатында Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2017 жылғы 28 сәуірдегі № 102 бұйрығымен еңбек заңнамасының құқық қолдану практикасын талдау жөніндегі сараптама тобының (бұдан әрі – Сараптама тобы) құрамы бекітілді.

      Сараптама тобы шеңберінде терісінің түсі бойынша кемсітушілікке тыйым салу негіздемесін қосу туралы мәселе мемлекеттік органдардың өкілдерімен, жұмыс берушілер мен жұмыскерлердің республикалық бірлестіктерімен талқыланатын болады.

      Комитет қатысушы мемлекетке мыналарды ұсынады: a) жұмысқа рұқсат берудің және шетелдік жұмыскерлерді жұмысқа қабылдаған кезде әділ бәсекелестікті қамтамасыз ете отырып, квоталар жүйесінің икемді рәсімі арқылы шетелдік жұмыскерлерді заңдастыруды жеңілдету және кез келген нысанда оларды кемсітудің алдын алу үшін шаралар қабылдау; b) дара кәсіпкерлерге қойылатын талаптар Конвенцияның 1-бабының 1-тармағында анықталған және қатысушы мемлекеттің заңнамасымен тыйым салынған белгілер бойынша аса шектеуші және кемсітушілік сипатта болмауы үшін 2011 жылғы "Халықтың көші-қоны туралы" Заңға және тиісті қағидаларға түзетулер енгізу мүмкіндігін қарау.

      Қолданыстағы заңнамаға сәйкес Қазақстан азаматтарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдардың зейнетақымен қамтамасыз етілуге, мiндеттi әлеуметтiк қамсыздандыруға, оның ішінде әлеуметтік сақтандыруға құқықтары бірдей. "Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы" 2003 жылғы 25 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 11-бабының 1-тармағында көзделген жасқа толған адамдарды қоспағанда, жұмыскерлер, дара кәсіпкерлер, жеке практикамен айналысатын адамдар, "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) 774-бабына сәйкес бірыңғай жиынтық төлемді төлеушілер болып табылатын жеке тұлғалар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын және Қазақстан Республикасының аумағында кіріс әкелетін қызметтi жүзеге асыратын шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар мiндеттi әлеуметтiк сақтандыруға жатады.

      Осылайша, Қазақстан аумағында уақытша еңбек қызметін жүзеге асыратын еңбекші-мигранттар және олардың отбасы мүшелері міндетті әлеуметтік сақтандырылуға жатады. "Қызметкер еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде оны жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыру туралы" 2005 жылғы 7 ақпандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мемлекеттік мекемелердің жұмыскерлерінен басқа барлық жұмыскерлер еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде оны жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыруға жатады.

      Бұдан басқа "Еңбектегi мiндетiн атқару кезiндегi қызметкердiң жарақаттануына, кәсiптiк ауруға ұшырауына немесе денсаулығының өзге де бұзылуына байланысты келтiрiлген залалды өтеуге деген құқығын өзара тану туралы" 1994 жылғы 9 қыркүйектегі Тәуелсіз Мемлекеттер Достығына қатысушы мемлекеттер қол қойған келісімде (Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 25 мамырдағы № 2303 Жарлығымен ратификацияланған) залал келтіруге жауапты жұмыс беруші оны өтеуді өзінің ұлттық заңнамасына сәйкес жүзеге асыратыны анықталған. Бұл ретте жұмыскердің еңбек жарақатын алудың және кәсіби аурудың ауырлық деңгейін қайта қарау ол тұрып жатқан аумақ Тарапының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

      2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 133-бабына сәйкес жұмыс беруші меншікті қаражаты есебінен жұмыскерлерге оның уақытша еңбекке жарамсыздығына байланысты әлеуметтік жәрдемақыны төлеуге міндетті. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еңбекші-мигранттардың уақытша еңбекке жарамсыздығына байланысты әлеуметтік жәрдемақыға, сондай-ақ жұмыскердің еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кездегі жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыруға құқығы бар.

      Қазақстан өркениетті көші-қонды ұйымдастыруды – заңсыз көші-қон себептерін жоюды және мигранттарды әлеуметтік қорғау үшін жағдай жасауды қолдайды. Қазақстан Республикасының көші-қон саясаты Қазақстанның мемлекеттік саясатының стратегиялық бағыттарының бірі болып табылады. Қазіргі таңда елде көші-қон мәселелерін реттейтін халықаралық-шарттық негіз құрылған.

      Қазақстан қатысушысы болып табылатын халықаралық құқықтың нормаларына, көпжақты және екіжақты келісімдердің ережелеріне сәйкес заңсыз көші-қонның, мәртебесі әртүрлі мигранттарға қатысты күштеудің, адам саудасының жолын кесу жөніндегі шаралар қабылдануда.

      "Халықтың көші-қоны туралы" 2011 жылғы 22 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңында халықтың еңбек көші-қоны саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі міндеттері бекітілген, олардың қатарында ішкі еңбек нарығын шетелдік жұмыс күшін тартуды квоталау жолымен қорғау, Қазақстан Республикасында еңбек қызметін жүзеге асыру үшін жоғары білікті шетелдік жұмыс күшін тарту жолымен ішкі еңбек нарығын қорғау.

      Қазақстан Республикасына шетелдік жұмыс күшін тарту мәселесін реттейтін заңнама еңбек көші-қоны режимін ырықтандыру бағытында түбегейлі өзгерістерге ұшырады және 2017 жылдың 1 қаңтарынан бастап жаңа форматта жұмыс істейді.

      Жұмысқа рұқсат беру жүйесі қайта қаралды.

      Бұрын рұқсат беру рәсімімен қатар жүретін көптеген шарттар болды, оның ішінде:

      - ерекше шарттар (Қазақстан азаматтары үшін кадрларды даярлау, қайта даярлау, біліктілігін арттыру және жұмыс орындарын құру талаптары);

      - экономикалық тиімділігіне тест өткізу (ішкі еңбек нарығындағы жергілікті жұмысшылардан баламалы кандидаттарды іздестіру);

      - екінші деңгейдегі банктерге кепілдік жарналарды орналастыру (Қазақстан Республикасындағы шетелдіктің еңбек қызметін тоқтатқаннан кейін, шыққан еліне билет сатып алу мүмкіндігін қамтамасыз ететін ақша қаражаты).

      2017 жылдан бастап осы талаптардың барлығы жойылды және жаңа ақылы рұқсат беру жүйесі енгізілді, оған сәйкес жұмыс беруші біліктілігіне байланысты 137-ден 250 АЕК дейінгі аралықта (310-570 мың теңге) белгіленетін салық төлемін төлейді.

      Жалпы рұқсаттар қысқа мерзімде беріледі. Егер бұрын рұқсат алудың бүкіл тәртібі бір айға созылса, 2017 жылдан бастап рұқсаттарды беру туралы шешім құжаттардың толық топтамасын қабылдаған күннен бастап 7 жұмыс күні ішінде қабылданады.

      Оған қоса, ішкі корпоративтік ауысуды (бұдан әрі – ІКА) жүзеге асыру тәртібі жетілдірілді. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының заңнамасы Дүниежүзілік сауда ұйымының (бұдан әрі – ДСҰ) стандарттарына сәйкес келтірілді. ІКА Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын экономика салаларында жүзеге асырылады, бұл ретте аталған рәсімнен басшылар, менеджерлер және мамандар өтеді.

      Бұдан басқа, 2017 жылдан бастап біліктілік деңгейіне сәйкес келуі туралы анықтама бойынша тәуелсіз шетелдік ізденушілерді тарту жүйесі енгізілді. Бұрын жұмыс берушілер шақырмай, Қазақстанға келген жеке жұмысшылар рұқсат алуға міндетті болатын. Өткен жылдан бастап мұндай рұқсаттарды Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі (Еңбекмині) біліктілікке сәйкес келуі туралы анықтамаға алмастырды, ал жеке шетелдік жұмысшылар квотамен шектелмейді.

      Кадрлардағы жергілікті қамту бойынша қойылатын талаптардың барынша азайтылғанына ерекше назар аудару қажет.

      Мәселен, ІКА шеңберінде кадрлардағы жергілікті қамту талаптары менеджерлер мен мамандар үшін 50/50 коэффициенті бойынша оңайлатылған схемаға ауыстырылды және басшылар үшін толық алып тасталды.

      Басым жобалар бойынша жергілікті кадрлардың құрамын шетелдік компаниялардың және мемлекеттік органдардың (тиісті министрлік, жергілікті атқарушы орган және Еңбекмині) келісімімен белгілеуге болады.

      Жалпы тәртіппен кадрлардағы жергілікті қамтуды сақтауға қойылатын талаптардан мыналар босатылады:

      - шағын бизнес субъектілері;

      - мемлекеттік мекемелер және кәсіпорындар;

      - біліктілік деңгейіне сәйкестік туралы анықтама бойынша Қазақстан Республикасына өз бетінше жұмысқа орналасу үшін келген шетелдік жұмысшылар;

      - Қазақстан Республикасы ратификациялаған еңбекші-мигранттарды әлеуметтік қорғау және еңбек көші-қоны саласындағы ынтымақтастық туралы халықаралық келісімдер болған жағдайда, шыққан елдері үшін квота шеңберінде берілген рұқсаттар;

      - штатта жұмыс істейтін адамдар саны 30-дан аспайтын шетелдік заңды тұлғалардың өкілдіктері мен филиалдары.

      Жұмысқа рұқсат беру жүйесі шеңберінде Қазақстан Республикасында еңбек қызметін жұмыс рұқсатынсыз іске асыра алатын шетелдік жұмысшылардың санаттары анықталды, соның ішінде:

      - "Астана" халықаралық қаржы орталығының қатысушылары мен органдары тартатын адамдар;

      - ғарыштық зымыран кешенін құру және ғарыштық қызмет саласындағы ынтымақтастық туралы Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес тартылатын жер үсті ғарыш инфрақұрылымы объектілерін пайдалану жөніндегі мамандар;

      - шетелдік заңды тұлғалар филиалдарының немесе өкілдіктерінің бірінші басшылары; сондай-ақ жарғылық капиталында шетелдік қатысудың жүз пайыздық үлесі бар қазақстандық заңды тұлғалардың бірінші басшылары және олардың орынбасарлары;

      - күнтізбелік бір жыл ішінде толығымен қосқанда күнтізбелік бір жүз жиырма күннен аспайтын мерзім ішінде кәсіпкерлік мақсаттар үшін іссапарға жіберілген адамдар;

      - Қазақстан Республикасы Үкіметімен 50 млн. АҚШ долларынан астам ақша қаражатына инвестиция көлеміне келісімшарттар жасаған ұйымдардың бірінші басшылары, сондай-ақ инвестициялар жөніндегі уәкілетті органмен келісімшартқа қол қойған және инвестициялық қызметпен айналысатын Қазақстан Республикасының заңды тұлғаларының бірінші басшылары;

      - 2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа қатысушы мемлекеттердің азаматтары;

      - ұлттық басқарушы холдингте Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен расталған құжаттармен жоғары білімі бар құрылымдық бөлімшелердің басшыларынан кем емес лауазымдарда жұмыс істейтіндер;

      - ұлттық басқарушы холдингтің директорлар кеңесінің мүшелері ретінде жұмысқа тартылатындар.

      Сондай-ақ, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін келген бизнес- иммигранттарға рұқсат алу талап етілмейді.

      2018 жылғы 1 сәуірге жұмыс күшін тартқан жұмыс берушілердің саны 3258 бірлікті құраған. Бұл ретте аталған ұйымдарда 473 мың қазақстандық азамат және 24,3 мың немесе 4,9 % шетелдік азамат жұмыс істейді. Ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі жыл сайын елге шетелдік мамандарды тартуға квота белгілейді. 2018 жылы жұмыс күшіне 0,46 % немесе 41 мың бірлік белгіленген. Қазіргі таңда еңбек нарығы мынадай параметрлермен сипатталады: 2016 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 2017 жылдың қорытындысы бойынша ресми статистикалық деректерге сәйкес жұмыссыздықтың жалпы деңгейі 5,1%-дан 4,9%-ға төмендеді.

      Өз кезегінде, жұмыспен қамтылғандар санының 0,4%-ға өскені байқалады, соның ішінде жалдамалы жұмыскерлер саны 2,3 %-ға өсті.

      Комитет қатысушы мемлекетке мыналарды ұсынады: a) еңбекші-мигранттар мен олардың отбасы мүшелеріне әлеуметтік сақтандырумен қоса, білім беруге, медициналық көмекке және басқа негізгі қоғамдық қызметтерге бірдей қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін арнайы шараларды қабылдау; b) еңбекші-мигранттардың барлық санаттары туралы және олардың құқықтарын жүзеге асыру туралы дезагрегатталған деректер жинау; c) еңбекші-мигранттарға қатысты зорлық-зомбылық көрсету, күшпен алу және заңсыз айналым жағдайларын ескерту жөніндегі шараларды күшейту, сондай-ақ осындай әрекетті жасауға кінәлі адамдарды аңдуды жүзеге асыру және жазалау; d) Халықаралық еңбек ұйымы қабылдаған Көші-қон саласындағы теріс пайдаланулар туралы және еңбекші-мигранттарға тең қарау мен тең мүмкіндіктер қамтамасыз ету туралы № 143 конвенцияға (1975 жылғы) қосылу туралы мәселені қарау.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 30-бабына сәйкес барлық азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі. Орта білім міндетті болып табылады. Бұдан басқа азаматтардың конкурстық негізде мемлекеттік жоғары оқу орнында тегін жоғары білім алуға құқығы бар. Ақылы білім алу заңнамада белгіленген негіздерде және тәртіппен жүзеге асырылады.

      Конституцияға, "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына, "Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы" 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мемлекет Қазақстан халқының барлық полиэтностық тілдерін оқыту және дамыту үшін қолайлы жағдайды жасайды. Елде тұрып жатқан әрбір этникалық топтың этникалық топтар тілдерінің, мәдениетінің, салт-дәстүрлерінің өркендеуіне және дамуына ықпал ететін өзінің этномәдени орталықтарын, жексенбілік мектептерін құруға құқығы бар.

      Республикада қолданыстағы заңнамаға сәйкес мигранттар, оралмандар балаларының білім алуына Баланың құқықтары туралы конвенцияның 28-бабын орындау қамтамасыз етіледі.

      "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 34-бабының 1-тармағына сәйкес тегін медициналық көмектің кепілдік көлемі (бұдан әрі – ТМККК) Қазақстан Республикасының азаматтарына және оралмандарға бюджеттік қаражат есебінен берілетіні айқындалған.

      "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі" ҚР Кодексінің 88-бабына сәйкес егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасында тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың айналадағыларға қауіп төндіретін қатты аурулары болған кезде уәкілетті орган айқындайтын тізбеге сәйкес тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алуға құқығы бар.

      Сонымен қатар, "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі" ҚР Кодексінің 88-бабының 5-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін Қазақстан Республикасының азаматтарымен тең дәрежеде алуға құқығы бар.

      Бұған қоса, Кодекстің 88-бабының 5-1-тармағына сәйкес босқындарға, сондай-ақ баспана іздеп жүрген адамдарға уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен және көлемде, барынша дәлелденген тиімділігі бар профилактикалық, диагностикалық және емдік медициналық қызметтер көрсетілетінін айта кету керек.

      Өз кезегінде, босқындарға, сондай-ақ баспана іздеп жүрген адамдарға көрсетілетін профилактикалық, диагностикалық және емдік медициналық қызметтердің тәртібі мен көлемі "Босқындарға, сондай-ақ баспана іздеп жүрген адамдарға барынша дәлелденген тиімділігі бар профилактикалық, диагностикалық және емдік медициналық қызметтер көрсету қағидаларын мен көлемін бекіту туралы" Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 21 мамырдағы №368 бұйрығында айқындалған.

      Қазіргі таңда ТМККК шеңберінде шетелдік азаматтарға тегін медициналық көмек айналадағыларға қауіп төндіретін қатты аурулары болған кезде "Қазақстан Республикасының аумағына уақытша келген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алуға құқылы болатын айналадағылар үшін қауіп төндіретін қатты аурулардың тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 1 сәуірдегі № 194 бұйрығымен бекітілген аурулар тізбесіне сәйкес көрсетіледі.

      Сонымен қатар, Тәуелсіз Мемлекеттер Достығына қатысушы мемлекеттердің азаматтары үшін жедел және шұғыл медициналық көмек Қазақстан Республикасы 1997 жылы 27 наурызда ратификациялаған Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттердiң азаматтарына медициналық көмек көрсету туралы келiсiмге сәйкес тегін негізде көрсетіледі.

      Осы Келісімге сәйкес жедел және шұғыл медициналық көмек науқастың өмiрiне немесе айналадағылардың денсаулығына қауiп төндiретiн кенеттен болған қатты жай-күй мен ауру кезiнде, қайғылы оқиғалар, улану, жарақат алу, босану мен жүктiлiк кезiндегi шұғыл жай-күй кезiнде уақытша келген мемлекет аумағында ұйымдастырушылық-құқықтық түрiне, ведомстволық тиесілігі мен меншiк түрiне қарамастан емдеу алдын алу мекемелерi тарапынан азаматтарға үздіксіз тегiн және толық көлемде көрсетiледi.

      "Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартты ратификациялау туралы" 2014 жылғы 14 қазандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мүше мемлекеттердің еңбекшілеріне және олардың отбасы мүшелеріне медициналық көмек көрсету мәселелерін реттейтін "Мүше мемлекеттердің еңбек етіп жатқан азаматтарына және олардың отбасы мүшелеріне медициналық көмек көрсету туралы хаттамасы" әзірленген.

      Осы Хаттамаға сәйкес жұмысқа тұрған мемлекет мүше мемлекеттердің еңбекшілеріне және олардың отбасы мүшелеріне медициналық көмек көрсетуді жұмысқа тұрған мемлекеттің заңнамасында және халықаралық шарттарында анықталған тәртіппен және шарттармен қамтамасыз етеді. Мүше мемлекеттер өзінің аумағында мүше мемлекеттердің еңбекшілеріне және олардың отбасы мүшелеріне тегін жедел медициналық көмек алу құқығын (шұғыл және жедел нысандарда) жұмысқа тұрған мемлекет азаматтарына көрсетілетін тәртіппен және шарттармен ұсынады.

      Емделушінің өмiрiне немесе маңайындағылардың денсаулығына қауiп төндiретiн қауiп жойылған сәттен бастап жоспарлы медициналық көмек көрсету ақылы негізде, ерікті медициналық сақтандыру немесе жұмыс берушінің қаражаты есебінен жүзеге асырылады.

      Бұдан басқа, Кодекстің 88-бабының 5-1-тармағына сәйкес босқындарға, сондай-ақ баспана іздеп жүрген адамдарға уәкілетті орган айқындаған тәртіппен және көлемде дәлелденген тиімділігі бар профилактикалық, диагностикалық және емдік медициналық қызметтер көрсетілетінін айта кету керек.

      Өз кезегінде, босқындарға, сондай-ақ баспана іздеп жүрген адамдарға көрсетілетін профилактикалық, диагностикалық және медициналық сауықтыру қызметінің тәртібі мен көлемі "Босқындарға, сондай-ақ баспана іздеп жүрген адамдарға барынша дәлелденген тиімділігі бар профилактикалық, диагностикалық және емдік медициналық қызметтер көрсету қағидаларын мен көлемін бекіту туралы" Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 21 мамырдағы №368 бұйрығымен анықталған.

      Білім беру. 17. Комитет қатысушы мемлекетке мыналарды ұсынады: a) этникалық аз топтар қатарындағы балалардың ана тілінде білім алуына және оқуға қолжетімділігін кеңейту үшін, соның ішінде жаңа мектептерді ашу және оларды аз топтар тіліндегі оқулықтармен және тиісті кәсіби персоналмен қамтамасыз ету арқылы қосымша шаралар қабылдау; b) қандай да болмасын кемсітушіліксіз барлық этникалық топтардан шыққан студенттер үшін жоғары білімге анағұрлым кеңінен қолжетімділікті қамтамасыз ету бойынша арнайы шаралар қабылдау.

      Комитеттің этникалық аз топтар қатарындағы балалардың ана тілінде білім алуына және оны оқуға қолжетімділігін кеңейту үшін, оның ішінде жексенбілік мектептерді және орталықтарды ашудың көмегімен қосымша шараларды қабылдау жөніндегі 17-ші ұсынымына қатысты.

      Республикада 1394 192 оқушы білім алатын 3797 (51,4%) қазақ мектебі; 1381 228 оқушы білім алатын 2260 (30 %) аралас тілдегі мектептер; 395 562 оқушы білім алатын 1312 (17,7%) орыс тіліндегі мектеп; 8608 оқушы білім алатын 12 (0,16%) өзбек тіліндегі мектеп; 6110 оқушы білім алатын 11 (0,15%) ұйғыр тіліндегі мектеп; 534 оқушы білім алатын 1 (0,01 %) тәжік тіліндегі мектеп жұмыс істейді.

      Бұдан басқа, жалпы білім беретін 26 мектепте елдегі этникалық топтардың ана тілдерінде (шешен, әзербайжан, дүнген, поляк, курд, түрік және т.б.) білім беретін сыныптар бар.

      Барлық білім беру ұйымдары меншік түріне қарамастан, Орта білімнің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартын іске асырады.

      Сондай-ақ республиканың жалпы білім беретін мекемелерінде 2018-2019 оқу жылдары оралмандардың 1899 баласы оқыған, оның ішінде 6 – бастауыш, 66 – негізгі, 1827 – жалпы орта деңгейлерінде оқиды.

      Олардың көпшілігі мына облыстарда тұрады: Алматы облысы – 570, Шығыс Қазақстан – 280, Қарағанды – 223.

      Шетелдіктердің балаларын оқуға қабылдау "Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдіктердің және азаматтығы жоқ тұлғалардың мектепалды, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім алу ережесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2010 жылғы 28 қыркүйектегі № 468 бұйрығына сәйкес жүзеге асырылады.

      2012 жылы бұл бұйрыққа өзгерістер енгізілді. Осылайша, білім беру ұйымдарында Қазақстан Республикасында тұрақты түрде тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, сондай-ақ Қазақстан Республикасында уақытша тұратындардың (босқындар, пана іздеген адамдар, консулдық лауазымды тұлғалар, дипломатиялық мекемелердің қызметкерлері, Қазақстан Республикасында көші-қон заңнамасына сәйкес жұмыс істейтін еңбек мигранттары) балалары Қазақстан азаматтары сияқты құқықтарды қабылдайды және пайдаланады.

      Оқу бағдарламасын игерудегі қиыншылықтарды ескере отырып, білім беру ұйымдары тек білім беру сипатындағы мәселелерді ғана шешіп қоймай, сондай-ақ балаларды қосымша білім беру сабақтарына тартып және психологиялық сүйемелдеуді ұйымдастырып, оларды жан-жақты қолдау үшін жағдай жасайды. Сонымен қатар, олардың ата-анасымен де жұмыс жүргізіледі.

      Ана тілін жақсы меңгеруді жақсарту үшін мектептерде қосымша "Тіл дамыту", "Тіл мәдениеті", "Сөз өнері" деген арнайы курстар енгізіледі. Қызығушылықтарына байланысты үйірмелер, қазақ және орыс тілдерінен факультативтік сабақтар ұйымдастырылуда.

      Оралмандардың балалары мектептің қоғамдық өміріне белсенді араласады, көркемөнерпаздар жарысына, байқауларға-конкурстарға және пәндер бойынша олимпиадаларға қатысады, спорт секцияларында спортпен айналысады. Тұрмысы төмен оралмандардың балаларын қолданыстағы заңнамаға сәйкес киіммен, аяқ киіммен және мектеп керек-жарақтарымен қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылданады.

      Бұл мәселені қалалық және аудандық білім беру бөлімдерінің басшылары бақылауға алған, өткен оқу жылының ішінде барлық ведомстволық бағынысты мектептердегі шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдардың балаларының жеке істері тексеріліп, талаптарға сәйкес келтіріледі. Қолда бар дерекқор бойынша республика аумағында жүрген шетелдік азаматтардың тізімдерін уақтылы нақтылау бойынша көші-қон органдарымен өзара іс-қимыл жөніндегі жұмыс ретке келтірілген.

      Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Стратегиялық жоспарында "Балалардың өздерінің құқықтары мен міндеттері туралы хабардарлығының деңгейі" индикаторы айқындалған. Осы индикаторға қол жеткізу үшін Министрлік үкіметтік емес ұйымдармен, қоғамдық бірлестіктермен бірлесіп жыл сайын әлеуметтік зерттеу, облыстардың, Алматы, Астана қалаларының білім беру ұйымдарымен – "Балалық шақ әлемі –Конвенциямен" декадасын және балалар арасында сауалнама жүргізеді.

      Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында.

      2018 жылы ТжКБ оқу орындарына 831 адам қабылданып, 720 адам бітіріп шықты; оқып жатқан адамдардың саны – 2177.

      Шетелдіктердің балаларын оқуға қабылдау "Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға түсу кезінде қабылдау квотасының мөлшерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 28 ақпандағы № 264 қаулысына сәйкес жүзеге асырылады. Ол бойынша Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын қазақ ұлтының тұлғалары үшін ТжКБ кәсіптік білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау квотасының мөлшері бекітілген мемлекеттік білім беру тапсырысының 4 пайызын құрайды.

      Комитеттің ұсынымдарына сәйкес жоғары және жоғары оқудан кейінгі білім беру ұйымдарында қандай да болмасын кемсітушіліксіз барлық этникалық топтардан шыққан студенттер үшін жоғары білімге кең қолжетімділікті қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қабылдануда.

      "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес азаматтың конкурстық негізде тегін жоғары білім алу құқығы бар. Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ азаматтарға тегін жоғары және жоғары оқудан кейінгі мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде, егер олар осы әр деңгейдің білімін алғаш рет алып тұрса, тегін жоғары білім алу құқығы беріледі.

      Жоғары, жоғары оқудан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымында оқуға қабылдау азаматтардың өтініші бойынша конкурстық негізде жүзеге асырылады.

      Конкурс шарттары білім алу құқығын сақтауға кепілдік беріп және тиісті деңгейдің білім беру бағдарламасын игеруге ең қабілетті және дайын азаматтарды қабылдауды қамтамасыз етуі тиіс.

      2017 – 2018 оқу жылында жоғары оқу орындарында 84 этностың өкілі оқыды, олардың саны 20 632 адамды құрады.

      Этникалық топтардың өкілдері Қазақстанның ЖОО-да өздері таңдаған мамандықтар мен оқу тілі бойынша білім алады. "5B021000-Шетел филологиясы" мамандығы бойынша мемлекеттік білім тапсырысы көзделеді.

      2018 жылы Ұлттық бірыңғай тестілеуде 38 этникалық аз топтың өкілдері болып табылатын 13256 адам қатысып, олардың ішінен 3553 адам мемлекеттік білім грантының иегері атанды.

      Талапкерлерді кешенді тестілеуге 39 этникалық аз топтың өкілдері болып табылатын 5639 адам қатысып, олардың ішінен 713 адам мемлекеттік білім грантының иегері атанды.

      Жоғары білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға түсу кезінде Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын қазақ ұлтының тұлғалары үшін мемлекеттік тапсырыстың бекітілген көлемінен 4% мөлшерінде квота көзделеді.

      Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын қазақ ұлтының тұлғаларының жоғары оқу орындарына оқуға бөлінетін 4% квотадан бөлек, жоғары оқу орындарының дайындық бөлімдерінде оқитын мүмкіндіктер бар. Осы мақсатта 2018 – 2019 оқу жылында Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын қазақ ұлтының тұлғалары үшін ЖОО-ның дайындық бөлімдерінде оқыту үшін 1200 орын, сондай-ақ Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетіне шетелдік азаматтар үшін 100 орын және Түрік Республикасы мен басқа да түркі тілдес республикалардың тыңдаушылары үшін 200 орын бөлінді.

      Кешенді тестілеу қорытындылары бойынша 2018-2019 оқу жылында 19 жоғары оқу орнына Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын қазақ ұлтының 992 өкілі түсті.

      Қазақ диаспорасы өкiлдерiн іріктеу және оқыту Қазақ диаспорасы өкiлдерiн Қазақстан Республикасының оқу орындарында оқуға iрiктеу және жiберу тәртiбi, шарттары туралы ережеге сәйкес жүргізіледі. Конкурсқа жыл сайын 10-нан астам елден қазақ диаспорасы өкiлдерi қатысады.

      2017 жылғы 24 маусымда Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде Қазақтардың дүниежүзілік V құрылтайы шеңберінде "Қазақстанға білім алу мақсатында көшіп келу: Білім және ғылым министрлігінің кезекті міндеттері" тақырыбында дөңгелек үстел болды.

      Дөңгелек үстел жұмысында әлемнің 40 елінен этникалық қазақтар қатарынан 85 делегат қатысқан. Дөңгелек үстел барысында жоғары және жоғары білімнен кейінгі білім алу, білім туралы құжаттарды нострификациялау, қазақ тіліндегі оқулықтармен және оқу құралдарымен қамтамасыз ету мәселелері жан-жақты талқыланды.

      Жыл сайын жалпы білім беретін мектептердің материалдық-техникалық базасы жақсарып келеді. Жергілікті бюджет есебінен олар пән кабинеттерімен және жаңа компьютерлермен, интерактивті тақталармен жабдықталып жатыр. Барлық мектептер телефонмен қамтамасыз етілген және интернет желісіне қосылған.

      Этникалық топтардың аз тұратын жерлерінде мектептің негізгі түрлерімен қатар Қазақстан этностарының мемлекеттік және ана тілін, мәдениетін, салт-дәстүрін қосымша оқыту үшін этномәдени орталықтары жанынан жексенбілік мектептер және лингвистикалық курстар құрылған. Елде 1001 бала және жасөспірімдер контингентімен 26 жексенбілік мектеп жұмыс істейді. Бұл мектептерде оқушылар факультативті немесе үйірмелерде аудандарда шағын тұратын халықтардың салт-дәстүрлерін және тілдерін, оның ішінде неміс, корей, татар, украин және басқа тілдерді оқиды.

      Босқындар мен пана сұраушылар. 18. Комитет қатысушы мемлекетке пана берудің стандартты рәсімдерін қолдануды қамтамасыз етуді және босқындарды Көші-қон полициясы бөлімшелерінің барлық кеден бекеттерінде, оның ішінде халықаралық әуежайларда және транзитті аймақтарда мәжбүрлі түрде қайтаруға жол бермеу қағидатына сәйкес жіберу тәртібін анықтауды ұсынады.

      "Босқындар туралы" 2009 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңымен босқын мәртебесін беру туралы өтінішхатты беру және тіркеу (10-бап), оның ішінде әртүрлі жағдайда Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасынан өту тәртібі айқындалған.

      Атап айтқанда, көрсетілген баптың 3-тармағына сәйкес "адам Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын кесіп өткен кезде – көші-қон бақылауы пунктіне, ал мұндай пункт болмаған жағдайда Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Шекара қызметiнiң бөлімшесіне жазбаша өтінішхат береді…".

      Босқындармен жұмысты үйлестіру үшін Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Көші-қон қызметі комитетінде облыстардың, Нұр-Сұлтан және Алматы қалалары Полиция департаментінің Көші-қон қызметі басқармасы Сыртқы істер, Денсаулық сақтау, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Білім және ғылым министрліктері, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі, сондай-ақ БҰҰ-ның БҰҰ босқындар істері жөніндегі Жоғарғы комиссарының басқармасы өкілдерінің қатысуымен босқын мәртебесін беруден, ұзартудан, айырудан және тоқтатудан бас тарту туралы шешімдеріне түскен арыздарды қарау жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін комиссия құрылған. Босқындардың негізгі бөлігі сауда, құрылыс, қызмет көрсету саласында жұмыс істейді не өзін-өзі жұмыспен қамтыған. БҰҰ Босқындар істері жөніндегі Жоғарғы комиссарының басқармасы және Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамы босқындардың әлеуметтік осал топтарына тұрақты түрде көмек көрсетеді.

      Азаматтығы жоқ адамдар. 19. Комитет қатысушы мемлекетке мыналарды ұсынады: a) азаматсыздық мәселесін шешу үшін шаралар қабылдау; b) оның келесі мерзімді баяндамасына Қазақстанның азаматтығын алу туралы және тұлғаны куәландыратын жарамды құжаттары жоқ адамдардың саны туралы деректерді қосу, сондай-ақ азаматсыздық қаупі төніп тұрған адамдардың нақты санын және олардың этникалық тегін хабарлау; c) Қазақстандық азаматтықты алу тәртібі туралы қатысушы мемлекеттің заңдары азаматтығы жоқ адамдар санын көбейтпеуді қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдау; d) бірінші кезектегі тәртіппен 1961 жылғы Азаматсыздықты қысқарту туралы конвенцияға қосылу туралы мәселені қарастыру.

      "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" 1991 жылғы 20 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтығы тууы бойынша, Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдау нәтижесінде, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген негiздер мен тәртiп бойынша және осы Заңда көзделген өзге де негіздер бойынша алынады.

      Комитет қатысушы мемлекетке хабарлағандай романың әлеуметтік-экономикалық жағдайын жеңілдету үшін арнайы шараларды қабылдауды, олардың қандай да бір нанымдар мен стереотипсіз экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарды пайдалануын қамтамасыз етуді және кемсітушілік құрбандары болған ромаға құқықтық қорғау құралдарына нақты қолжетімділікті беруді ұсынады. Сондай-ақ Комитет қатысушы мемлекетке оның келесі мерзімді баяндамасына романың экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарының жүзеге асырылуы туралы жаңартылған ақпаратты қосуды ұсынады.

      Романың денсаулық сақтау, мәдениет, білім сияқты әлеуметтік саланың қызметтеріне қолжетімділік құқығы басқа азаматтармен тең дәрежеде қамтамасыз етіледі. Білім беру органдары тегін мектеп білімін алуға қандай да болмасын этносқа, аз топтарға, соның ішінде ром халқына (сыған) жататынына қарамастан азамат балалардың құқықтарын мүлтіксіз сақтауға бағытталған шаралар кешенін қабылдады. Елдің оқу мекемелерінде білім беру қызметі белгілі нәсілге және ұлтқа жатқызу белгілері бойынша шектеусіз, әрбір азаматтың зияткерлік дамуын, психологиялық-физиологиялық және жеке ерекшеліктерін ескерумен халық үшін барлық деңгейлі білімнің қолжетімділігі қағидатын сақтай отырып жүзеге асырылады.

      Өзінің құқықтарын пайдаланған кезде заң алдында әрбір адамның тең құқықтығына кепілдік берілген. Барлық деңгейдегі оқу орындарының білім беру бағдарламаларымен ұлтаралық және нәсіларалық тәрбиелеу мәдениетін нығайтуға бағытталған әртүрлі іс-шараларды жүргізу көзделген және орындалуда. Адам құқықтары жөніндегі уәкілге, сондай-ақ мемлекеттік органдарға рома тарапынан нәсілдік және этникалық тиістілігі себебі бойынша қысым көрсетуге қатысты шағымдар мен арыздар тіркелмеген.

      Рома өкілдері өз халқының мәдениеті мен салт-дәстүрін дамыту бойынша іс-шаралар жүргізетін "Сыған" қоғамдық бірлестігін тіркеген. Қазақстан халық Ассамблеясының көмегімен "Сыған" қоғамдық бірлестігі елдің қоғамдық өміріне тартылған. Сыған мәдени орталығы мемлекеттік және ұлттық мерекелер өткізген кезде белсенді қатысады.

      Комитет қатысушы мемлекетке мыналарды ұсынады:

      a) кемсітушілікпен күресу туралы заңнаманы тиісінше қолдану арқылы нәсілдік кемсітушіліктің кез келген актісіне қатысты әділ және дәлме-дәл өтеуді қоса, құқықтық қорғаудың тиімді құралдарын немесе құзыретті ұлттық соттар және басқа мемлекеттік институттар арқылы сатисфакцияны қамтамасыз ету; b) Комитетке өзінің келесі мерзімді баяндамасында сот және әкімшілік шешімдерді қабылдау шеңберінде Конвенцияны қолдану туралы деректерді ұсыну; c) Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің кемсітушілік фактісін анықтау жағдайлары санының төмендігінің себебіне мұқият талдау жүргізу және Уәкілдің нәсілдік кемсітушілікке қатысты шағымдарды тиімді тергеп-тексеруін қамтамасыз ету; d) құқықтық көмекті ұсыну жүйесін нығайту бойынша шаралар қабылдау және кемсітушілік туралы істерді соттық тергеу шеңберінде жеке тұлғалар мен қауымдастықтарға көмектесу; e) мемлекеттік қызметшілерді, соның ішінде құқық қорғау және сот органдарының қызметкерлерін және қорғаушыларын Комитет қабылдаған Адам құқықтары мәселелері бойынша құқық қорғау органдарының лауазымдық дайындау туралы жалпы ұсыныстарды XIII (1993 жылы) ескере отырып, нәсілдік кемсітушіліктің алдын алудың құқықтық қорғау және кепілдеме беру мәселелері бойынша дайындауды ұйымдастыру.

      Адам құқықтары бойынша уәкіл мекемесі елдегі адам құқықтарын және бостандығын сақтауды бақылау қызметтерін жүзеге асыра отырып, сот жүйесінің реформасын жүргізуге жан-жақты көмектесуге және адамның сот қорғауына және соттың әділ талқылауында құқықтарын нақты қамтамасыз етуге ұмтылады.

      Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Уәкіл туралы ереженің 18-тармағына сәйкес Уәкіл Қазақстан Республикасы сотының әрекетіне және шешімдеріне шағымдарды қарамайды. Сонымен қатар, Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің және Жоғарғы Сот Өкілінің арасындағы ынтымақтастық туралы жасасқан меморандумды ескере отырып, азаматтардың сот төрелігі кезінде олардың құқықтарының бұзылғаны туралы түскен өтініштерге тұрақты талдау жүргізіледі, ол одан әрі жинақталған ақпарат тәртібінде елдің жоғарғы сот мекемесіне жолданады.

      Статистикаға сәйкес Омбудсмен институты қызметінің соңғы бес жылында мекеме мекенжайына нәсілдік кемсітушілік мәселесі бойынша барлығы 32 арыз түскен. Олардың тек 5 – уінде ғана нақты құқықтардың бұзылу және нәсілдік кемсітушілік фактісі анықталған.

      Өтініш берушілер өздерінің өтініштерінде "Қазақстан Республикасының тілдері туралы" 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының талаптарын бұзу және маңдайша жазуларды ресімдегенде тек қазақ тілін қолдану, футбол командаларын жасақтаған кезде, сондай-ақ БАҚ-та жарияланатын хабарландыруларда ұлттық белгісі бойынша кемсіту, аз ұлт өкілдері болып табылатын адамның өлімін тергеген кезде құқық қорғау органдары қызметкерлерінің әрекетсіздігі мәселелерін қозғайды.

      Барлық жоғарыда көрсетілген жағдайларда Адам құқықтары бойынша уәкіл мекемесі бұзылған құқықтарды кейін қалпына келтіре отырып, тиісті тексерулер жүргізді.

      Келіп түскен шағымдар мен өтініштерді жыл сайын талдау Қазақстанда нәсілдік кемсітушілік жүйелік сипатта емес екенін, дәлірек айтқанда жекелеген адамдардың заңнан тыс әрекетінің нәтижесі болып табылатыны туралы айтуға мүмкіндік береді.

      Сонымен қатар, сот практикасын ішінара талдау соттардың халықаралық шарттарды, оның ішінде Нәсілдік кемсітушілікті жою туралы халықаралық конвенцияны қолдана отырып қаралған істер санының өсуі байқалатынын көрсетті.