О Стратегии борьбы с наркоманией и наркобизнесом в Республике Казахстан на 2001-2005 годы

Указ Президента Республики Казахстан от 16 мая 2000 года N 394. Утратил силу Указом Президента Республики Казахстан от 18 июня 2009 года № 829

       Сноска. Утратил силу Указом Президента РК от 18.06.2009 № 829 .

      В соответствии с подпунктом 8) статьи 44 K951000_ Конституции Республики Казахстан постановляю:
      1. Утвердить прилагаемую Стратегию борьбы с наркоманией и наркобизнесом в Республике Казахстан на 2001-2005 годы (далее - Стратегия).
      2. Центральным и местным исполнительным органам, иным государственным органам обеспечить надлежащее и своевременное выполнение Стратегии.
      3. Контроль и координацию по обеспечению выполнения Стратегии возложить на Агентство Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом.
      4. Настоящий Указ вступает в силу со дня подписания.
Президент Республики Казахстан
Утверждена
Указом Президента Республики Казахстан от 16 мая 2000 г. N 394
 
Стратегия
 
 
                   борьбы с наркоманией и наркобизнесом
                 в Республике Казахстан на 2001-2005 годы
1. Введение
 
 
      Стратегия борьбы с наркоманией и наркобизнесом в Республике Казахстан на 2001-2005 годы (далее - Стратегия) разработана в интересах процветания казахстанского общества, обеспечения гарантий прав, свобод и законных интересов граждан Республики Казахстан.
      Стратегия отвечает основным положениям Послания Президента страны народу Казахстана "Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев" от 10 октября 1997 года, в котором борьба с наркоманией и наркобизнесом определена приоритетной задачей Правительства. В ней учтены последующие инициативы Главы государства в данной области, которые нашли отражение в принятой 15 декабря 1999 года Стратегии национальной безопасности Республики Казахстан на 1999-2005 годы, провозглашенной 25 августа 1999 года главами государств "Шанхайской пятерки" Бишкекской декларации, положениях подписанного 21 апреля 2000 года в г.Ташкенте главами государств-участников Центрально-Азиатского Экономического Сообщества "Договора о совместных действиях по борьбе с терроризмом, политическим и религиозным экстремизмом, транснациональной организованной преступностью и иными угрозами стабильности и безопасности Сторон".
      Стратегия полностью основана на оценке ситуации и перспектив деятельности в области борьбы с наркотиками, прозвучавшей в Послании Президента страны народу Казахстана от 14 декабря 1999 года "Стабильность и безопасность страны в новом столетии", в котором ясно подчеркнута важность борьбы с наркоманией и наркобизнесом, невозможной без поддержки самих казахстанцев и требующей государственного и общественного осознания масштабов данной проблемы.
      Законодательную базу Стратегии образовали положения Закона Республики Казахстан от 10 июля 1998 года Z980279_ "О наркотических средствах, психотропных веществах, прекурсорах и мерах противодействия их незаконному обороту и злоупотреблению ими". При выработке Стратегии учитывались положения других важных нормативных правовых актов в данной области.
      В содержании Стратегии учтены мероприятия Мастер-плана по контролю незаконного оборота наркотиков и организованной преступности, составленного при поддержке Организации Объединенных Наций и рассчитанного на период до конца 2005 года.
 
                       2. Анализ состояния проблемы
      Проблемы борьбы с наркоманией и наркобизнесом в Республике Казахстан, особенно обострившиеся в последние годы, связаны как с глобальными процессами военно-политического и экономического характера, происходящими в Азии и Европе, так и растущим стремлением криминальных сил в различных странах решать частные социальные проблемы посредством провокации развития незаконной торговли наркотиками, религиозного фанатизма и экстремизма, международного терроризма. При этом особая роль принадлежит международному наркобизнесу, создающему необходимую экономическую основу для реализации глобальных криминальных планов и имеющему в лице развивающихся стран главную социальную и сырьевую базу для незаконного производства и распространения наркотиков в общемировом или региональном масштабах. Казахстан не только не остался в стороне от этих процессов, но и, будучи весьма привлекательным по своему географическому положению, социальному и сырьевому потенциалу, оказался втянутым в общемировые процессы в сфере незаконного распространения наркотиков и злоупотребления ими.
      В течение последнего десятилетия злоупотребление наркотическими средствами и психотропными веществами и их незаконный оборот в республике приобрели повсеместное распространение и все более отрицательно влияют на состояние экономики, правопорядка, социально-психологическую атмосферу в обществе, здоровье и генофонд народа. Общее число лиц, состоящих в связи со злоупотреблением наркотиками под наблюдением в учреждениях здравоохранения, с 1991 года увеличилось в 5,4 раза и достигло 33 тыс. человек. При этом заболеваемость наркоманией выросла в 19 раз. Особую тревогу вызывает распространение немедицинского потребления наркотиков среди лиц несовершеннолетнего возраста и молодежи, а также женщин. Почти две трети потребителей наркотиков - лица в возрасте до 30 лет.
      Высокими темпами продолжает расти связанная с наркотиками преступность. С 1991 года на фоне снижения общей преступности на 19,8% произошел рост абсолютного числа преступлений, связанных с наркотиками, в 4,3 раза. Доля же этих преступлений возросла в 5,3 раза и составила в 1999 году 15,28%. При этом доминирующей становится роль молодежи и женщин в этом процессе. Кроме того, на состояние преступности в стране устойчивое негативное влияние продолжает оказывать наркомания. Злоупотребление наркотиками все чаще провоцирует совершение корыстных и корыстно- насильственных преступлений. В отдельных регионах до 60% краж совершается на почве злоупотребления наркотическими средствами и психотропными веществами. Последствием злоупотребления наркотиками стала также эпидемия ВИЧ/СПИД, захлестнувшая во второй половине 90-х годов отдельные регионы республики.
      В стране продолжается интенсивная структурная перестройка нелегального наркорынка. Все чаще из незаконного оборота изымаются высококонцентрированные, "жесткие", наиболее опасные и дорогостоящие опий, героин, кокаин, синтетические наркотики контрабандного происхождения, значительно потеснившие прежде традиционные в республике наркотики каннабисной группы.
      Республика превращается в объект экспансии международного наркобизнеса, в который втягиваются отечественные наркодельцы и их организованные преступные группы. Формируются устойчивые каналы контрабанды наркотиков в страну и их дальнейшего распространения, как на ее территории, так и за пределами. Казахстан превратился в устойчивый "транзитный коридор" доставки наркотиков из стран Юго-Западной, Юго-Восточной Азии и других стран в Россию, Восточную и Западную Европу. Как отметил Президент Республики Казахстан Н.Назарбаев на встрече с Генеральным Секретарем Организации по Безопасности и Сотрудничеству в Европе Я.Кубишем в штаб-квартире этой международной организации в Вене 24 февраля 2000 года, по существу происходит экспансия территорий стран Центральной Азии международным наркобизнесом. А это - прямая угроза национальной безопасности наших государств и региональной безопасности в целом. При этом есть четкая закономерность: резкая активизация международного терроризма в регионе способствует увеличению транзита наркотиков через эту территорию в Европу.
      Нарастает угроза массового "отмывания" денежных доходов внутригосударственного и международного наркобизнеса посредством использования для этого экономики республики.
      Анализ ситуации, в итоге, требует осуществления совершенно нового подхода, учитывающего современные реалии и возможности государства, базирующегося на реализации комплекса взаимосвязанных адекватных мер, основанных на единой государственной политике и стратегии в области борьбы с наркоманией и наркобизнесом, способного предупредить возникновение новых угроз и вызовов.
      Меры, осуществлявшиеся прежде в данном направлении, способствовали улучшению системы противодействия наркомании и наркобизнесу, более эффективному нормативному, правовому ее регулированию, однако не способны обеспечить эффективную защиту государства и общества от экспансии наркотиков в принципе, поскольку нормативно-правовая и организационно-структурная сферы регулирования в должной мере не учитывают происходящих стремительных перемен в области незаконного оборота наркотиков и злоупотребления ими. Первая и единственная пока реализованная правительственная целевая программа "Комплексные меры противодействия злоупотреблению и незаконному распространению наркотиков на 1997-1998 годы" в большей мере была выполнена формально, и по причине абсолютного нефинансирования на сумму более чем 900 млн. тенге не дала необходимых положительных результатов.
      Несмотря на позитивные изменения в подходах к дифференциации в новом Уголовном кодексе Республики Казахстан, вступившем в силу с 1 января 1998 года, ответственности лиц, участвующих в незаконном обороте наркотических средств и психотропных веществ, в зависимости от наличия или отсутствия в их действиях цели сбыта, смещения острия уголовных репрессий в сторону распространителей наркотиков не произошло. По-прежнему в отдельных регионах до 9/10 осужденных составляют собственно потребители наркотиков.
      Практически не осуществлялось необходимое целевое укрепление антинаркотических подразделений и служб заинтересованных министерств и ведомств за счет средств государственного бюджета, остается неразвитой система обучения, подготовки, переподготовки, повышения квалификации специалистов для работы в сфере борьбы с наркоманией и наркобизнесом. Работа в этих направлениях осуществлялась в основном за счет реализации с весны 1997 года проекта Программы Организации Объединенных Наций по контролю над наркотиками "Институциональное укрепление и улучшение мер борьбы с незаконным оборотом наркотиков в Казахстане", в соответствии с которым правоохранительные органы получили 13 легковых автомобилей, компьютерную технику и иное необходимое оборудование, экспресс-анализаторы для обнаружения наркотических средств и психотропных веществ, сотрудники некоторых заинтересованных министерств и ведомств прошли стажировку в ряде зарубежных стран. Однако возможности данного проекта, как и другой разовой технической помощи со стороны зарубежных стран, не могли привести к необходимым изменениям системного характера и потому остаются малоэффективными.
      В течение 1998-1999 годов на территории республики был реализован региональный проект Управления Организации Объединенных Наций по контролю за наркотиками и предупреждению преступности "Картографирование ареалов произрастания наркотикосодержащих растений в Казахстане, Кыргызстане и Таджикистане", с помощью которого были получены компьютерные карты площадей произрастания дикорастущих конопли и эфедры в ряде южных, центральных и восточных регионов Республики Казахстан. Однако эффективное использование полученных данных возможно в случае последующего многолетнего мониторинга и их применения компетентными органами в практической деятельности по борьбе с незаконным оборотом наркотиков, а также промышленной разработке источников наркотического сырья.
      Фактически бессистемно, без должной государственной поддержки проводится работа по сокращению спроса на наркотики в обществе и профилактике наркомании. Внимание к проблемам злоупотребления наркотиков со стороны средств массовой информации, институтов, формирующих культуру и нравственность, в большей мере объясняется стремлением к сенсационности, нежели к глубоко продуманной и системной работе. Между тем, судя по данным западных экспертов, рентабельность программ по профилактике и лечению наркомании в семь раз превышает рентабельность программ по борьбе с поставками наркотиков. Первым реальным и продуманным шагом в этом направлении стало внедрение с помощью Управления Организации Объединенных Наций по контролю за наркотиками и предупреждению преступности во всех классах общеобразовательных школ республики в 1999-2000 учебном году Школьной программы против потребления вредных веществ.
      В сложнейшей ситуации остается система лечения наркозависимых лиц, практически не осуществляется их социальная реабилитация, патронируемая государством. Более того, с 1991 года на фоне многократного увеличения количества официально регистрируемых наркоманов происходит постепенное сокращение количества наркологических диспансеров и других учреждений данного профиля в различных регионах республики.
      На необходимость осуществления кардинальных мер в области борьбы с наркоманией и наркобизнесом указывают существенные изменения в системе факторов, инициирующих опасное развитие этих явлений. Доступность наркотиков, которая выражается в распространенности источников их сбыта и возможности практически беспрепятственного их приобретения, относительной дешевизне, составляет сегодня одну из главных причин распространения наркомании и наркобизнеса в республике. В числе причин злоупотребления наркотиками особо выделяются неудовлетворенность жизнью и связанное с этим стремление уйти от реальности, желание испытать чувство эйфории, а также любопытство, которые в различном соотношении характерны для разных социальных, возрастных групп населения.
      Факторы распространения незаконного оборота наркотиков в большей мере связаны с существующей значительной материальной выгодой от незаконной продажи наркотических средств и психотропных веществ, доступностью незаконного изготовления, приобретения и продажи наркотиков, с особым географическим расположением Казахстана, территория которого является транзитным связующим звеном на пути наркотиков в Европу, Америку, Азию, "прозрачностью" границ для нелегальных наркотиков как внутри СНГ, так и внешних. В совокупности с нравственно-психологическими и интеллектуально-волевыми изъянами у тех или иных социальных групп населения, проявляющимися, в частности, в отсутствии практической грамотности населения о вреде немедицинского потребления наркотиков и содержании правовой ответственности за незаконное обращение с ними, а также устойчивым формированием меркантильной психологии у определенной части населения, доминированием обостренной ориентации ее общественного сознания на материальное обеспечение существования, указанные выше факторы образуют систему причин развития наркобизнеса в республике. При этом природа последнего фактора начинает приобретать достаточно глубокие корни, основанные на его специфике, формирующейся под влиянием перехода общества к рыночной экономике и связанной с ошибками и упущениями, сложностями и проблемами в государственно-общественном развитии. Его действенность порождена и возникшими противоречиями в общественной жизни и продолжающимся процессом имущественного расслоения общества. Выделяются безработица молодежи, отсутствие перспектив, бедность вследствие остановки части предприятий из-за неконкурентоспособности выпускаемой продукции на внешнем и внутреннем рынках, особенно в малых и депрессивных регионах, и другие. В этих условиях появление на внутреннем рынке товаров и услуг дешевых контрабандных наркотиков, пользующихся возрастающим спросом по мере их продвижения на мировые рынки сбыта и в достаточной мере быстро ликвидных, создало новую опасную ситуацию, провоцирующую дальнейшее развитие наркобизнеса.
      В этой связи важно адекватно оценивать глубину, масштабы и тенденции происходящих процессов, ошибки и слабость предпринимаемых усилий. На этой основе предстоит разработать систему сбалансированных мер, наиболее эффективных и наименее затратных, учитывающих возможности и потребности современного развития государства и общества. С этой целью и подготовлена настоящая Стратегия.
 
                       3. Цели и задачи Стратегии
      Главной целью Стратегии является обеспечение реализации единой и сбалансированной государственной политики, позволяющей установить эффективный государственный и социальный контроль над развитием наркоситуации в стране, добиться ее стабилизации и ограничения негативного влияния на состояние внутренней и внешней безопасности Казахстана, здоровья и благополучия народа.
      Для достижения поставленной цели предусматривается решение следующих приоритетных задач:
      1) совершенствование законодательной и иной нормативной правовой базы для борьбы с наркоманией и наркобизнесом и ее эффективное применение;
      2) формирование социального наркотического иммунитета населения и на этой основе консолидация общества на борьбу с наркоманией и наркобизнесом;
      3) установление контроля над оборотом наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров, ограничение доступности наркотиков и их недопущение в нелегальный оборот;
      4) обеспечение сбалансированной, совместной деятельности всех заинтересованных министерств и ведомств;
      5) смещение острия уголовных репрессий с собственно потребителей наркотиков в сторону организаторов и активных исполнителей наркобизнеса;
      6) установление эффективного сотрудничества с правоохранительными, специальными и иными компетентными органами государств СНГ и других стран; 7) привлечение инвестиций, иной международной технической помощи в сфере борьбы с наркоманией и наркобизнесом. Главными условиями достижения цели и решения приоритетных задач Стратегии являются их реальность, адекватность времени и адаптированность к обстановке. Ключевыми факторами, влияющими на достижение цели и приоритетных задач Стратегии, являются: - профессионализм, консолидированность и координированность усилий всех компетентных органов государства; - финансовое, техническое и иное обеспечение; - поддержка широких слоев населения; - поэтапность и планомерность реализации Стратегии. 4. Основные меры по достижению цели и решению приоритетных задач
      На достижение цели и решение приоритетных задач направлена реализация комплекса мер в следующих основных сферах: злоупотребление наркотическими средствами и психотропными веществами; незаконный оборот наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров; установленный государством оборот наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров.
      При этом в интересах поступательного развития процесса преодоления наркомании и наркобизнеса период реализации Стратегии разграничен на три взаимосвязанных этапа: 1-й этап, охватывающий 2001 год; 2-й этап - 2002-2003 годы; 3-й этап - 2004-2005 годы. Соответственно, Стратегия будет выполняться поэтапно, посредством разработки на ее основе государственных и региональных программ борьбы с наркоманией и наркобизнесом, реализуемых под руководством соответственно Агентства Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом и региональных комиссий по борьбе с наркоманией и наркобизнесом.
      При этом целью 1-го этапа является создание основных звеньев системы эффективного государственного и общественного противодействия дальнейшему распространению наркомании и наркобизнеса в Республике Казахстан. На 2-м этапе предполагается укрепить созданные звенья, к концу 3-го - сформировать полномасштабную систему такого противодействия.
 
              4.1. Борьба со злоупотреблением наркотическими
                     средствами и психотропными веществами
            4.1.1. Сокращение спроса на наркотические средства
                          и психотропные вещества
      Основное назначение деятельности государства и общества в сфере злоупотребления наркотическими средствами и психотропными веществами связывается с сокращением спроса на них среди различных социальных групп населения, а также лечением и социальной реабилитацией лиц, прошедших успешный курс лечения от наркомании. Особое внимание при этом уделяется подрастающему поколению и женщинам.
      Сокращение спроса на наркотики является главным инструментом и наиболее перспективным направлением в преодолении наркомании и наркобизнеса. При этом политика сокращения спроса на наркотики не может быть изолированной от государственной политики в области экономики, образования, здравоохранения, проблем молодежи, культуры, спорта, организации досуга и других, реализация которых направлена на процветание казахстанского общества. В этой связи следует отдавать предпочтение методам опосредованного воздействия на потенциальных потребителей наркотических средств и психотропных веществ, добиваться постепенного изменения социально-культурных стереотипов, проводить мероприятия, направленные на сохранение физического и психологического здоровья народа. Поэтому государству в числе приоритетных необходимо решать вопросы трудоустройства, обучения молодежи, доступности к источникам высокой культуры и многие другие.
      Особое внимание государства будет уделено пресечению и предупреждению распространения наркомании среди несовершеннолетних, созданию социальных учреждений для молодежи и подростков, оказывающих им психологическую, педагогическую, юридическую помощь, консультирование по различным вопросам (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Важным условием разработки и реализации эффективных программ и проектов в области сокращения спроса на наркотики является их соответствующее научное обеспечение. С этой целью будут проводиться постоянные эпидемиологические исследования по вопросу злоупотребления населением наркотическими средствами и психотропными веществами, вырабатываться адекватные меры противодействия этой угрозе. При этом надлежит использовать накопленный международный опыт работы в данном направлении (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Основная стратегия в области сокращения спроса населения на наркотики связывается с тем, чтобы вполне конкретный социальный наркотический иммунитет стал обязательным элементом, свойством или качеством всякого человека, получившего нормальное развитие, и потому способного принимать самостоятельные решения и совершать самостоятельные поступки, адекватные интересам общества и отвечающие содержанию человеческой сущности.
      Свидетельством наличия у лица социального наркотического иммунитета являются: неупотребление им наркотиков и негативное отношение к их употреблению другими лицами; его юридическая информированность в отношении норм действующего законодательства об ответственности за незаконное распространение наркотиков и злоупотребление ими; обладание общими знаниями о последствиях немедицинского употребления наркотических средств и психотропных веществ; наличие внутреннего регулятора юридически значимого поведения.
      Привитие социального наркотического иммунитета предстоит полностью нацелить на все подрастающее поколение, начиная с детей дошкольного возраста, учащихся общеобразовательных школ, профессиональных школ, профессиональных лицеев, колледжей и заканчивая студентами вузов, представителями молодежи. Особыми программами будут охвачены места проведения досуга, работы и семья (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Задача формирования у населения социального наркотического иммунитета должна будет решаться посредством целенаправленной деятельности в таких секторах традиционного формирования образа жизни человека, как семья, учреждения образования и воспитания, места организованного проведения досуга. Необходимо "завоевать" доминирующие позиции и на так называемой "улице", которая в большей мере еще остается сферой наименьшего государственного и социального контроля и влияния в этом отношении (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Предстоит реализовать проекты, направленные на сокращение вреда от злоупотребления наркотиками и контроль над ВИЧ (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Специальный блок в стратегии сокращения спроса на наркотики следует связать с созданием системы антинаркотического воспитания в условиях многоступенчатого (дошкольного, школьного, на уровне профессиональных школ, профессиональных лицеев, колледжей, вузов и т.д.) как государственного, так и частного образования и воспитания. Школьная программа против потребления вредных веществ должна получить дальнейшее развитие. Учитывая, что так называемым "шлюзовым" наркотиком является распространенная в среде несовершеннолетних марихуана, употребляемая путем курения, а также то, что не менее половины старшеклассников, учащихся профессиональных технических школ, колледжей курят табачные изделия, особое внимание должно быть обращено на профилактику табакокурения (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Пристальное внимание будет обращено на сферу формирования правосознания различных социальных групп подрастающего поколения. Население должно знать, что нелегальные наркотики однозначно поставлены в состояние "вне закона". В сфере сокращения спроса на наркотики как никогда прежде важны знания о правовых запретах в области противодействия незаконным наркотикам, которые установлены действующим законодательством. Это станет первой базой для формирования у населения адекватных правовых установок по отношению к нелегальным наркотикам (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Особое внимание государства и различных социальных институтов будет приковано к сфере организованного досуга. Сегодня она все больше переходит в руки частной экономики, в связи с чем требования к ее соответствию задачам нравственного, в том числе антинаркотического, воспитания должны стать обязательными и высокими (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Формирование социального наркотического иммунитета населения должно стать ясной целевой установкой для широкой социальной базы субъектов: медиков (наркологов, психиатров и др.), педагогов, работников дошкольных учреждений, деятелей культуры, искусства и спорта, психологов, представителей средств массовой информации, сотрудников правоохранительных органов и многих других (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Инструментом формирования социального наркотического иммунитета является информационное обеспечение данного процесса. При этом недостаточна только лишь позитивная подача информации. Информационное обеспечение должно выражаться в социально ориентированной информационной интервенции, связанной со стремлением дать новые знания об искомом предмете, создаваемых им проблемах и процессах, и обеспечении соответствующей информационно-психологической защиты населения от уже присутствующей в общественном сознании искаженной информации и информации, формирующей наркотический интерес. Эта необходимость будет возрастать по мере продолжения динамичного вторжения на казахстанский нелегальный рынок наркотиков ранее нетрадиционных для него видов: кокаина, героина, амфетаминов, и потому ставит вопрос об обеспечении соответствующей информационной безопасности населения республики (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Важная роль в сокращении спроса на наркотики и формировании социального наркотического иммунитета принадлежит средствам массовой информации, обладающим способностью во всех секторах жизнедеятельности человека оказывать непосредственное влияние на его формирование. Наиболее популярным источником информации о наркотиках для различных социальных групп населения, включая несовершеннолетних, остается телевидение с демонстрируемыми по его многочисленным каналам фильмами.
      На республиканском телевидении будет открыта постоянная передача на государственном и русском языках, посвященная проблемам наркотиков, рассказывающая о вреде злоупотребления ими и разъясняющая нормы закона об ответственности за такое злоупотребление и незаконное распространение наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров (1-й этап). Сеть таких передач предстоит расширить также за счет участия каналов коммерческого телевидения (2-й, 3-й этапы). По специальным сценариям будут поставлены и демонстрироваться документальные, научно-популярные и художественные фильмы о вреде наркотиков для общества (2-й, 3-й этапы).
      Постоянные рубрики, посвященные проблемам борьбы с наркоманией и наркобизнесом, будут открыты на республиканском радио, в республиканских и местных изданиях газет и журналов (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Информация, используемая в рамках просветительских и профилактических программ, должна быть ясной и надежной, выдержанной по форме и содержанию, и, по возможности, апробированной на соответствующей целевой группе населения. Крайне важно прилагать все усилия для обеспечения ее надежности и повышения эффективности, избежания сенсационности.
      Предстоит сделать традиционным проведение профессиональных конкурсов художественных произведений на антинаркотическую тематику (в различных номинациях, по видам искусства), лучшие из которых будут демонстрироваться населению с помощью средств массовой информации, на выставках и смотрах (1-й, 2-й, 3-й этапы). Особое внимание будет уделяться производству малобюджетных видеоклипов, создающих яркое впечатление о вреде злоупотребления наркотиками (1-й, 2-й, 3-й этапы). Будет развиваться система конкурсов на лучшее сочинение, плакат, рисунок, песню, участником которых может стать любой желающий (1-й, 2-й, 3-й этапы). В первую очередь, такие конкурсы будут организованы в дошкольных учреждениях и учебных заведениях (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Будут использованы все возможности для формирования здорового образа жизни через пропаганду активных занятий спортом. Особое внимание будет уделяться развитию сети детско-юношеских спортивных школ, созданию подростковых физкультурно-спортивных клубов по месту жительства населения. На республиканском и местном уровнях будут организовываться спортивные соревнования, специально посвященные неупотреблению наркотических средств и психотропных веществ (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      На основе соответствующего плана будет разрабатываться антинаркотическая методическая, учебно-познавательная литература для детей и подростков, родителей, педагогов, социальных работников и других специалистов, в том числе и по вопросам сопротивления и противодействия немедицинскому употреблению наркотиков (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Станут традиционными ежегодные акции, посвященные Международному дню борьбы с наркоманией (26 июня), проводимые как на республиканском уровне, так и в регионах с широким охватом различных слоев населения.
      Большое внимание будет уделяться работе с мастерами искусств, кино, эстрады, спорта, журналистами, писателями и др., их антинаркотической подготовке и расширению их участия в борьбе с наркоманией и наркобизнесом путем формирования общественного мнения и консолидации общества в данном направлении. К этой работе будут привлечены известные общественные деятели, люди, пользующиеся особым доверием и уважением среди населения (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Главное звено в антинаркотической деятельности со стороны общества составляют негосударственные учреждения, общественные организации, специализирующиеся на лечении и предупреждении наркомании. Агентством Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом будет осуществляться координация, оценка, а также работа по повышению эффективности их деятельности (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Будут поддержаны инициативы и усилия действующих в республике различных религиозных конфессий по формированию устойчивого неприятия наркотиков верующими и их близкими (1-й, 2-й, 3-й этапы).
 
               4.1.2. Лечение и социальная реабилитация лиц,
                          злоупотребляющих наркотиками
      Основная задача деятельности в данной сфере заключается в расширении и углублении комплекса мер, связанных с предоставлением органами здравоохранения и специализированными негосударственными учреждениями помощи лицам, больным наркоманией, налаживании системы их социальной реабилитации. Нуждающимся должны быть предоставлены возможности своевременного получения помощи и доступа к соответствующим службам. Особое внимание при этом будет уделено лечению и социальной реабилитации несовершеннолетних, употребляющих и склонных к употреблению наркотических средств и психотропных веществ. При всех наркологических лечебно-профилактических учреждениях будут функционировать подростковые отделения (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      При этом особая роль отводится создаваемому Республиканскому центру медико-социальных проблем наркомании (1-й этап), который должен превратиться в главную лечебно-клиническую, научную и учебно-методическую базу страны в области лечения, реабилитации и профилактики наркомании (2-й этап). Центру предстоит на основе всестороннего, глубокого и постоянного анализа уровня злоупотребления наркотиками в обществе разрабатывать целевые республиканские и региональные программы по сокращению спроса на наркотики, лечению и реабилитации наркозависимых лиц, участвовать в их реализации в качестве координатора или исполнителя, разрабатывать современные методы лечения заболевания и предлагать их к широкому внедрению в стране, выявлять наиболее подверженные наркомании регионы и информировать заинтересованные ведомства с целью принятия ими адекватных мер. Здесь же будет отработан и внедрен механизм постоянного мониторинга злоупотребления наркотиками различными категориями населения (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Будет разработана и внедрена современная стратегия в области лечения и реабилитации наркозависимых лиц, учитывающая накопленный международный опыт (1-этап), усовершенствована и развита наркологическая служба государства в новых условиях оценки наркомании в качестве социально опасного заболевания (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      В областных центрах, районах и городах со сложной наркоситуацией будут восстановлены наркологические диспансеры и кабинеты (1-й этап), улучшена организация и оснащение наркологической службы в местах лишения свободы (2-й этап).
      В каждом областном центре, в городах областного значения, Астане и Алматы будет обеспечено функционирование специализированных лечебно-профилактических учреждений по принудительному лечению от наркомании, центров медико-социальной реабилитации лиц, прошедших успешный курс лечения от наркомании (1-й, 2-й, 3-й этапы). Эти учреждения и центры будут находиться под учебно-методическим руководством Республиканского центра медико-социальных проблем наркомании. Будет изучен вопрос о превращении в последующем наркологических диспансеров (региональных центров медико-социальной реабилитации) в филиалы Республиканского центра медико-социальных проблем наркомании (2-й этап).
      Особое внимание предстоит уделять подготовке высококвалифицированных специалистов в области лечения, реабилитации и профилактики наркомании. При участии соответствующих кафедр медицинских вузов на базе Республиканского центра медико-социальных проблем наркомании будут организованы постоянно действующие обучающие семинары, в проведении которых будут участвовать и специалисты международных организаций и зарубежных стран (1-й, 2-й, 3-й этапы). На базе медицинских вузов республики будет организована подготовка и повышение квалификации врачей психиатров-наркологов, на базе других учебных заведений - психологов, социальных работников для работы в сфере борьбы с наркоманией (2-й, 3-й этапы).
      Будет инициирована разработка медицинскими вузами страны соответствующих научных тем в области лечения и профилактики наркомании (1-й, 2-й этапы).
      Будет уделяться внимание обеспечению наркологических учреждений высокоэффективными лекарствами и современным оборудованием (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      В качестве важного популяризатора рассматривается издание специального медицинского периодического журнала, посвященного проблемам борьбы с наркоманией (2-й этап).
      На основе накопленной практики, критического анализа действующего законодательства будет разработан и принят Закон Республики Казахстан "О медико-социальной реабилитации лиц, больных наркоманией", укрепляющий нормативную правовую базу деятельности государства и общества в отношении лиц, злоупотребляющих наркотиками. Требуется законодательное регулирование вопросов об обязательном лечении наркоманов, совершивших административные правонарушения и уголовно-наказуемые деяния, о порядке принудительного лечения и социальной реабилитации лиц, злоупотребляющих наркотиками (1-й, 2-й этапы).
 
         4.2. Преодоление незаконного оборота наркотических средств,
                     психотропных веществ и прекурсоров
      Преодоление незаконного оборота наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров предполагает осуществление комплекса взаимосвязанных мероприятий против их незаконного культивирования, производства, распространения, а также перетока наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров из легального оборота в нелегальный. Главное внимание правоохранительных и специальных органов будет направлено на всемерное ограничение для населения доступности наркотических средств и психотропных веществ. В этой связи основные позиции государственной стратегии в данной сфере будут связаны с предотвращением ввоза нелегальных наркотиков в страну, эффективным изъятием наркотиков из нелегального оборота, предупреждением перетока наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров из легального оборота в нелегальный.
      Центральной проблемой, привлекающей к себе особое внимание государства в сфере борьбы с наркобизнесом, остаются продолжающие наращивать свои усилия контрабанда и транзит наиболее опасных видов опиатов (героина, опия) и синтетических наркотиков. В этой связи будут уточнены полномочия таможенных органов в борьбе с незаконным оборотом наркотиков, в составе правоохранительных и специальных органов структурно выделены и укреплены подразделения по борьбе с незаконным оборотом наркотиков, контрабандой запрещенных к обороту предметов и предметов, обращение которых ограничено (1-й, 2-й этапы).
      Особое внимание будет уделяться расширению и углублению сотрудничества с правоохранительными и специальными органами зарубежных и, прежде всего, приграничных стран. В этих целях предстоит совершенствование норм, создающих правовые основы для широкого международного сотрудничества в области борьбы с наркобизнесом, в частности, при проведении совместных операций по "контролируемым поставкам", осуществлении мер против легализации преступных доходов и другие (1-й, 2-й этапы). В практическую плоскость реализации будут переводиться двусторонние и многосторонние договоры и соглашения в области борьбы с незаконным оборотом наркотиков и злоупотреблением ими, участником которых является Республика Казахстан. В этой связи приоритетное внимание будет уделяться документам, подписанным с государствами Центральной Азии и СНГ (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Важнейшие направления взаимодействия и сотрудничества с приграничными государствами должны быть связаны с вопросами сближения, гармонизации законов, регулирующих ответственность за незаконное распространение наркотиков, разработки региональных механизмов наблюдения за изменениями, происходящими в сфере нелегального изготовления и распространения наркотических средств и психотропных веществ, вопросами создания каналов быстрой связи и многими другими. Встречи сотрудников правоохранительных и специальных органов с целью обмена информацией, опытом и методами борьбы с незаконным оборотом наркотиков предстоит расширять и сделать регулярными (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      На внутриреспубликанском уровне предстоит осуществить организационно-кадровое и техническое укрепление таможенных постов и отдельных контрольно-пропускных пунктов Пограничной службы КНБ Республики Казахстан в южном направлении, в международных аэропортах гг.Астаны и Алматы и морском порту г.Актау (1-й этап), а позже - на других участках и объектах границы, чаще всего используемых для контрабанды и нелегального транзита наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров (2-й, 3-й этапы).
      Необходимо добиться осуществления согласованной, сбалансированной деятельности правоохранительных и специальных органов республики в сфере борьбы с незаконным оборотом наркотиков (1-й, 2-й, 3-й этапы). Будут созданы соответствующие условия для значительного повышения эффективности деятельности этих органов посредством улучшения их материально-технического оснащения и кадрового обеспечения, совершенствования организации работы. В этой связи будет продолжено создание и укрепление специализированных подразделений в их составе, занимающихся предотвращением наркопреступлений и расследованием дел о незаконном обороте наркотиков (1-й, 2-й, 3-й этапы). Важным условием их эффективной работы является организационно-методическое и кадровое укрепление подразделений центральных аппаратов, которые должны координировать деятельность своих структурных подразделений на местах, анализировать и обобщать результаты их деятельности и принимать меры по ее совершенствованию, осуществлять методическое руководство этой деятельностью, а также участвовать в раскрытии и расследовании наиболее сложных преступлений, связанных с наркотиками, совершенных организованными преступными группами или преступными сообществами (1-й этап).
      Предстоит выработать специальный механизм расследования преступлений, связанных с организованной преступной деятельностью, включая и организованный наркобизнес (1-й, 2-й этапы), что в дальнейшем потребует отчетливой профессиональной специализации в системе правоохранительных и специальных органов республики в целях обеспечения своевременного пресечения и наиболее эффективного расследования деятельности организованных преступных групп и сообществ, имеющих коррумпированные связи, осуществляющих незаконное производство, распространение, контрабанду наркотиков, легализацию преступных доходов от наркобизнеса (2-й этап). В каждом случае совершения преступления, связанного с наркотиками, компетентным органам следует добиваться целенаправленной отработки версий о возможном совершении его организованной преступной группой или преступным сообществом. Необходимо учитывать наличие связи незаконного оборота наркотиков в международном масштабе с нелегальной торговлей оружием, религиозным экстремизмом, терроризмом, заказными убийствами и другими угрозами безопасности людей и государств.
      На базе суда в г. Караганде (1-й этап), а затем и некоторых других судов в регионах, где рассматривается наибольшее количество уголовных дел, связанных с наркобизнесом, будут созданы специализированные суды по рассмотрению дел о правонарушениях, связанных с наркотиками (2-й, 3-й этапы).
      Будут внесены необходимые изменения в Уголовный и Уголовно-процессуальные кодексы, Кодекс об административных правонарушениях. Острие уголовных репрессий при этом будет значительно смещено с собственно потребителей наркотиков в сторону организаторов и активных исполнителей наркобизнеса, при сохранении строгих мер наказания за наиболее опасные деяния, введено лечение в качестве замены наказания для лиц, совершивших малозначительные деяния (1-й, 2-й этапы).
      Необходимо совершенствовать законодательные меры ответственности за неправомерное использование физическими и юридическими лицами прекурсоров (2-й этап).
      Соответствующих результатов следует ожидать от разработки и реализации стратегии борьбы с "отмыванием" денег наркобизнеса (2-й этап). Требуется создать правовые основы для усиления ответственности за "отмывание" денег, полученных от преступлений, связанных с незаконным оборотом наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров, а также других запрещенных к обороту предметов, обращение которых ограничено, и обеспечить эффективный режим финансового регулирования, не допускающий проникновения преступников и их незаконных денежных средств в национальную финансовую систему. Будет установлена ответственность за использование банковских, коммерческих и других структур для легализации преступных доходов от наркобизнеса, предусмотрены нормы, касающиеся конфискации нелегальных доходов от наркобизнеса и привлечения части конфискованных активов для укрепления подразделений, занимающихся борьбой с незаконным оборотом наркотиков (2-й этап).
      Предстоит обеспечить необходимую техническую поддержку проведения комплексных оперативно-профилактических операций "Мак", "Допинг", "Канал", "Заслон" и других в целях обнаружения и пресечения путей незаконного распространения наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров, а также совершенствовать взаимодействие при их осуществлении с компетентными органами зарубежных и, прежде всего, приграничных стран (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Будет продолжено дальнейшее организационно-кадровое и техническое укрепление Национального информационно-аналитического центра по наркотикам в Центре правовой статистики и информации при Генеральной прокуратуре Республики Казахстан (1-й этап). Предстоит добиться поэтапного введения систем компьютерных и иных видов связи в подразделениях правоохранительных и специальных органов, осуществляющих борьбу с незаконным оборотом наркотиков (1-й, 2-й, 3-й этапы). Стратегически важным является создание межведомственного банка оперативной информации о правонарушениях, связанных с незаконным оборотом наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров, юридических и физических лицах, причастных к подобного рода деятельности, на базе оперативно-технических служб Министерства внутренних дел (1-й, 2-й этапы). Данный банк информации должен стать основой дальнейшего совершенствования обмена оперативной информацией на межгосударственном уровне, будет способствовать повышению эффективности разработки и осуществления совместных мероприятий с участием стран "ближнего" и "дальнего" зарубежья, направленных на пресечение преступной деятельности наркогруппировок, действующих на территории нескольких государств.
      Будет продолжена работа по материально-техническому и кадровому укреплению подразделений органов судебной экспертизы, специализирующихся в области исследования наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров (1-й, 2-й этапы).
      Предстоит пересмотреть и обеспечить надлежащие условия хранения, реализации и уничтожения изъятых из незаконного оборота наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров в интересах обеспечения наибольшей экономической выгоды государства и предотвращения их "вторичного", т.е. последующего незаконного оборота (1-й, 2-й этапы).
      В числе наиболее важных остается вопрос об установлении действенного контроля государства над изготовлением и использованием прекурсоров (1-й, 2-й этапы).
      Самостоятельным направлением является совершенствование существующей системы подготовки кадров. С этой целью на базе кафедры кинологии Военного института Пограничной службы КНБ Республики Казахстан будет создан Межведомственный кинологический центр правоохранительных и специальных органов, в котором будет осуществляться подготовка и переподготовка инструкторов (кинологов) и служебных собак для поиска наркотиков (1-й этап). Предстоит осуществить организационно-кадровое и техническое укрепление кинологических служб в правоохранительных и специальных органах республики, ведущих борьбу с незаконным оборотом наркотиков (1-й, 2-й этапы).
      Кроме того, будет осуществлено организационно-кадровое и техническое укрепление Учебного центра по переподготовке и повышению квалификации сотрудников правоохранительных органов, ведущих борьбу с незаконным оборотом наркотиков, созданного на базе Академии МВД (1-й этап). При учебных заведениях правоохранительных и специальных органов будет организована подготовка специалистов различного профиля для работы в области борьбы с наркобизнесом (1-й этап). При координирующей роли Агентства Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом будет внедрена современная система подготовки специалистов (1-й этап), продолжена практика привлечения к процессу обучения квалифицированных экспертов Организации Объединенных Наций и иностранных государств (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Национальный информационно-аналитический центр по наркотикам, Межведомственный кинологический и Учебный центры будут находиться в организационно-методическом взаимодействии с Агентством Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом (1-й этап).
      Будут продолжены научно-исследовательские работы по созданию экологически безопасных и эффективных методов уничтожения наркотикосодержащих растений (1-й, 2-й этапы), а в последующем внедрены их результаты в целях локализации и сокращения площадей таких растений на территории республики (3-й этап). Параллельно будут изучены возможности экономически оправданного применения в качестве промышленного сырья наркотикосодержащих растений в крупных очагах их природного произрастания и, при положительных результатах, развернуто соответствующее промышленное производство (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      На базе научно-исследовательских, научно-производственных и учебных заведений будет продолжена координируемая Агентством Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом разработка научных тем по наиболее актуальным проблемам борьбы с наркоманией и наркобизнесом, созданию новых эффективных лекарственных препаратов из наркотикосодержащего растительного сырья и другим (1-й, 2-й, 3-й этапы). Будет сформирован заказ на развитие собственного производства оборудования, техники, химических препаратов и других приспособлений для обнаружения наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров, при получении положительных результатов исследований, развернуто их промышленное изготовление (2-й, 3-й этапы). На основе использования созданного научного потенциала и накопленного опыта научных разработок при Агентстве Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом будет создан Научно-исследовательский центр по разработке проблем наркотизма (3-й этап).
      Нормативные правовые акты и наиболее актуальные материалы о борьбе с наркоманией и наркобизнесом будут публиковаться в соответствующем периодическом издании Агентства Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом (2-й этап).
      Реализация мероприятий по преодолению незаконного оборота наркотиков и злоупотребления ими на местном уровне будет координироваться и контролироваться созданными при акимах областей, городов республиканского значения, Астаны и Алматы региональными комиссиями по борьбе с наркоманией и наркобизнесом (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      В целях аккумулирования средств, поступающих от юридических и физических лиц в виде спонсорской и благотворительной помощи, Агентству Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом будет открыт счет для зачисления указанных средств (1-й этап).
 
          4.3. Обеспечение эффективного контроля над установленным
                   государством оборотом наркотических средств,
                       психотропных веществ и прекурсоров
      С учетом складывающейся в стране наркоситуации и в целях предупреждения распространения немедицинского применения наркотиков и технологий их приготовления первостепенное значение имеет безусловное соблюдение законодательных и контрольно-технологических требований, регламентирующих производство, хранение, транспортировку и рациональное медицинское использование лекарственных средств и препаратов, содержащих наркотические средства и психотропные вещества, а также их применение в научно-исследовательских целях. Для этого необходимо установление строгого контроля за оборотом наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров, принятие мер по значительному сокращению их поступления из легального оборота в нелегальный.
      Основой эффективного контроля государства над установленным оборотом наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров является система законодательных и иных нормативных правовых актов, создание которой будет продолжено (1-й этап). Необходимые изменения предстоит внести в Закон Республики Казахстан "О наркотических средствах, психотропных веществах, прекурсорах и мерах противодействия их незаконному обороту и злоупотреблению ими" от 10 июля 1998 года, "Список наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров, подлежащих контролю в Республике Казахстан", "Сводную таблицу об отнесении наркотических средств, психотропных веществ к небольшим, крупным и особо крупным размерам, обнаруженных в незаконном хранении или обороте" (1-й, 2-й, 3-й этапы).
      Будут разработаны и внедрены Правила осуществления государственного контроля над оборотом наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров и на их основе - пакет ведомственных нормативных правовых актов (1-й этап).
      Остро необходимо обеспечить совершенствование и повышение эффективности системы контроля над производством, хранением, распространением и использованием наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров в производственных, аптечных, больничных, научных и других учреждениях. Система производства, закупок, реализации наркотикосодержащих лекарственных препаратов и прекурсоров будет основана на определении потребностей (квот) общества в наркотикосодержащих препаратах и сырье, лицензировании всех видов деятельности в этой сфере. В этой связи будет принят комплекс дополнительных мер по обеспечению государственного контроля над лицензируемыми видами деятельности, связанными с оборотом наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров, улучшению координации деятельности уполномоченных органов (1-й этап).
      Конкретные меры будут направлены на совершенствование технической базы контроля, в частности, в отношении определения списочного статуса веществ, применения чрезвычайных или упрощенных процедур определения списочного статуса; в целях определения списочного статуса на основе схожих в структурном отношении групп (аналогов), а также осуществления контроля в целях преследования в уголовно-правовом порядке, основанного на схожести химической структуры и известном или предполагаемом фармакологическом действии (1-й этап).
      Более тесные контакты будут установлены с Международным комитетом ООН по контролю над наркотиками посредством взаимоинформирования о национальных нормативных правовых актах, принятых в целях осуществления контроля над экспортом-импортом и транзитом наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров (1-й этап).
      На основе анализа состояния дел в химической промышленности будет выработана эффективная система контроля над производством прекурсоров, их реализацией, экспортом, импортом, с широким использованием предварительного уведомления об экспорте заинтересованных сторон на национальном и международном уровнях. Соответственно будет обеспечен контроль над торговлей лабораторным оборудованием, как того требует статья 13 Конвенции ООН "О борьбе против незаконного оборота наркотических средств и психотропных веществ" 1988 года, приняты меры по предотвращению незаконного изготовления, импорта, экспорта, оборота, распространения и утечки прекурсоров из легального оборота в нелегальный (1-й, 2-й этапы).
 
               5. Организационное и ресурсное обеспечение
      Организационное и информационное обеспечение реализации Стратегии возлагается на Агентство Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом, заинтересованные министерства и ведомства, акимов областей, городов республиканского значения, Астаны и Алматы, а также региональные комиссии по борьбе с наркоманией и наркобизнесом в соответствии с их полномочиями и статусом. Агентство Республики Казахстан по борьбе с наркоманией и наркобизнесом будет ежегодно докладывать на заседании Совета Безопасности о наркоситуации в республике и мерах по ее стабилизации и отчитываться о ходе реализации Стратегии.
      Финансовое и материально-техническое обеспечение реализации Стратегии будет осуществляться за счет средств республиканского и местных бюджетов, средств, поступающих в виде спонсорской и благотворительной помощи, средств негосударственных организаций и физических лиц, а также за счет финансовой и иной технической помощи Организации Объединенных Наций, других международных организаций и иностранных государств.
      Средства на реализацию государственных программ борьбы с наркоманией и наркобизнесом будут предусматриваться в государственном (республиканском) бюджете отдельной программой.
 
                          6. Ожидаемые результаты
      Вследствие выполнения Стратегии ожидается получение следующих результатов: двукратное увеличение выявляемости лиц, злоупотребляющих наркотиками; снижение на 15% удельного веса подростков и молодежи в общем числе употребляющих наркотики; двукратное снижение темпов роста количества несовершеннолетних и молодежи, злоупотребляющих наркотиками; трехкратное увеличение выявляемости контрабанды наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров; снижение латентности и стабилизация удельного веса (доли) преступлений, связанных с наркотиками, в общей преступности на уровне 15%; локализация ВИЧ-инфекции в регионах эпидемического заражения, достижение стабилизационных показателей по ВИЧ-инфицированию. (Специалисты: Цай Л.Г. Мартина Н.А.)
 

Қазақстан Республикасында нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрестің 2001-2005 жылдарға арналған стратегиясы туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2000 жылғы 16 мамырдағы N 394 Жарлығы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы N 829 Жарлығымен

       Ескерту. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Президентінің 2009.06.18 N 829 Жарлығымен.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 44-бабының
8) тармақшасына сәйкес қаулы етемін:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрестің 2001-2005 жылдарға арналған стратегиясы (бұдан әрі - Стратегия) бекітілсін. 2. Орталық және жергілікті атқарушы органдар, өзге де мемлекеттік органдар Стратегияның тиісінше және уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін. 3. Стратегияны орындауды қамтамасыз ету жөніндегі бақылау мен үйлестіру Қазақстан Республикасының Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігіне жүктелсін. 4. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді. Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасында нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрестің 2001-2005 жылдарға арналған Стратегиясы 1. Кіріспе
      Қазақстан Республикасында нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрестің 2001-2005 жылдарға арналған стратегиясы (бұдан әрі - Стратегия) Қазақстан қоғамының гүлденуі, Қазақстан Республикасының азаматтары құқықтарының, бостандықтарының және заңды мүдделерінің кепілдігін қамтамасыз ету тұрғысында әзірленді.
      Стратегия нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрес Үкіметтің басым міндеті болып белгіленген ел Президентінің 1997 жылғы 10 қазандағы "Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы" атты Қазақстан халқына Жолдауының негізгі қағидаларына жауап береді.
      Онда Мемлекет басшысының 1999 жылғы 15 желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздігінің 1999-2005 жылдарға арналған стратегиясында, 2000 жылғы 21 сәуірде Ташкентте Орта Азия Экономикалық Қауымдастығына қатысушы мемлекеттер басшылары қол қойған "Терроризмге, саяси және діни экстремизмге, ұлтаралық ұйымдасқан қылмысқа және Тараптардың тұрақтылығы мен қауіпсіздігінің өзге де қатерлеріне қарсы бірлескен іс-қимыл туралы шарттың" қағидаларында, 1999 жылғы 25 тамызда "Шанхай бестігі" мемлекеттерінің басшылары жария еткен Бішкек Декларациясында көрініс тапқан кейінгі бастамалары ескерілген.
      Стратегия толығымен қазақстандықтардың қолдауынсыз мүмкін болмайтын және бұл проблеманың ауқымын мемлекеттік және қоғамдық тұрғыда түсінуді талап ететін нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрестің маңыздылығы айқын атап көрсетілген 1999 жылғы 14 желтоқсандағы "Еліміздің жаңа ғасырдағы тұрақтылығы мен қауіпсіздігі" деп аталатын Президенттің Қазақстан халқына Жолдауындағы ахуалға және есірткіге қарсы күрес саласындағы іс-қимылдың болашағына берілген бағаға негізделген.
      Стратегияның заңнамалық базасын "Есірткі, психотроптық заттар, прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен теріс пайдаланылуына қарсы іс-қимыл шаралары туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 10 шілдедегі Z980279_ Заңының ережелері түзді. Стратегияны талдап жасау кезінде осы саладағы басқа да маңызды нормативтік құқықтық актілердің қағидалары ескерілді.
      Стратегия мазмұнында Біріккен Ұлттар Ұйымының қолдауымен жасалып, 2005 жылдың аяғына дейінгі кезеңге есептелген, есірткінің заңсыз айналымын бақылау және ұйымдасқан қылмыс жөніндегі Іс-жоспардың іс-шаралары ескеріледі.
 
      2. Проблеманың жай-күйін талдау
 
      Қазақстан Республикасында нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрестің соңғы жылдары ерекше шиеленісе түскен проблемалары Азия мен Еуропада жүріп жатқан әскери-саяси және экономикалық сипаттағы ғаламдық процестерге де, түрлі елдердегі қылмыстық күштердің жеке әлеуметтік проблемаларды есірткімен заңсыз сауданың, діни фанатизм мен экстремизмнің, халықаралық терроризмнің өрістеуін арандату арқылы шешуге толассыз ұмтылуына да байланысты. Бұл тұрғыда ғаламдық қылмыстық жоспарларды іске асыруға қажетті экономикалық негіз жасап және жалпы әлемдік немесе аймақтық ауқымда есірткіні заңсыз өндіру мен тарату үшін дамушы елдерде басты әлеуметтік әрі шикізат базасын ұстап отырған халықаралық есірткі бизнесінің рөлі ерекше. Қазақстан бұл процестерден тыс қалмай ғана қойған жоқ, өзінің географикалық жағдайы, әлеуметтік және шикізаттық әлеуеті жөнінен тым тартымдылығымен де есірткіні заңсыз тарату мен оларды теріс пайдалану саласындағы жалпы әлемдік процестерге бой алдырды.
      Соңғы онжылдық ішінде республикада есірткі мен психотроптық заттардың теріс пайдаланылуы әрі олардың заңсыз айналымы жаппай етек алды және экономиканың, құқық тәртібінің жай-күйіне, қоғамдағы әлеуметтік-психологиялық ахуалға, халықтың денсаулығы мен тектік қорына барған сайын кері әсер етуде. Есірткіні теріс пайдалануға байланысты денсаулық сақтау мекемелерінде бақылауда тұратын адамдардың жалпы саны 1991 жылдан бастап 5,4 есе көбейіп, 33 мың адамға жетті. Бұл ретте нашақорлық дертіне шалдығу 19 есе өсті. Кәмелетке толмағандар мен жастардың, сондай-ақ әйелдердің арасында есірткіні беймедициналық тұтынудың етек алуы ерекше аландаушылық туғызады. Есірткі тұтынушылардың үштен екісі дерлік - 30 жасқа дейінгі адамдар.
      Есірткеге байланысты қылмыстылық жоғары қарқынмен өсіп келеді. 1991 жылдан бастап жалпы қылмыстылықтың 19,8%-ға төмендеуі аясында есірткіге байланысты қылмыстардың абсолюттік санының 4,3 есе өсуі орын алды. Бұл қылмыстардың үлесі болса 5,3 есе өсті және 1999 жылы 15,28%-ды құрады. Бұл ретте осы процестегі жастар мен әйелдердің рөлі басым болып келеді. Оның үстіне, елдегі қылмыстылықтың жай-күйіне нашақорлықтың тұрақты келеңсіз әсері жалғаса түсуде. Есірткіні теріс пайдалану пайдакүнемдік және пайдакүнемдік зорлық-зомбылық қылмыстарын жасауға неғұрлым жиі ұрындыруда. Жекелеген аймақтарда 60%-ға дейінгі ұрлық есірткі мен психотроптық заттарды теріс пайдаланудың негізінде жасалады. 90-шы жылдардың екінші жартысында республиканың жекелеген аймақтарын шарпыған ВИЧ-СПИД індеті де есірткіні теріс пайдаланудың зардабы.
      Елде заңсыз есірткі рыногын құрылымдық жағынан қайта құру үдемелі түрде жалғасуда. Республикада бұрынғы дәстүрлі каннабис тобындағы есірткіні едәуір ығыстырған, құрамында есірткі мөлшері көп, "қатаң", неғұрлым қауіпті әрі қымбат тұратын контрабандалық апиын, героин, кокаин, синтетикалық есірткілер заңсыз айналымнан барған сайын жиі алынуда.
      Республика халықаралық есірткі бизнесі өктемдігінің объектісіне айналуда, оған отандық есірткі пысықайлары мен олардың ұйымдасқан қылмыстық топтары тартылып отыр. Елге есірткіні контрабандалау мен оларды оның аумағында, сол сияқты одан тысқары жерлерге әрі қарай таратудың тұрақты арналары қалыптасуда. Қазақстан есірткіні Оңтүстік-Батыс, Оңтүстік-Шығыс Азия елдері мен басқа да елдерден Ресейге, Шығыс және Батыс Еуропаға жеткізудің тұрақты "транзиттік дәлізіне" айналды. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев 2000 жылғы 24 ақпанда Венада Еуропадағы Қауіпсіздік пен Ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Бас Хатшысы Я. Кубишпен осы халықаралық ұйымның штаб пәтерінде кездесуінде атап айтқандай, шын мәнінде Орталық Азия елдерінің аумақтарында халықаралық есірткі бизнесінің өктемдігі орын алуда. Ал бұл - біздің мемлекеттеріміздің ұлттық қауіпсіздігіне және тұтастай алғанда аймақтың қауіпсіздігіне тікелей қатер болып табылады. Бұл ретте нақты заңдылық бар - аймақта халықаралық терроризмнің күрт жандануы есірткінің осы аумақ арқылы Еуропаға тасымалдануының артуына ықпал етеді.
      Мемлекет ішіндегі және халықаралық есірткі бизнесінің ақшалай табыстарын республиканың экономикасын пайдалану арқылы жаппай "тазарту" қатері өсіп келеді.
      Ахуалды талдау, нәтижеде, нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрес саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясат пен стратегияға сүйенген, жаңа қатерлер мен қауіптердің пайда болуының алдын алуға қабілетті, өзара байланысты барабар шаралардың кешенін іске асыруға негізделген, қазіргі заманғы болмыс пен мемлекеттің мүмкіндіктерін ескеретін мүлдем жаңа қадамдарды жүзеге асыруды талап етеді.
      Аталған бағытта бұрын жүзеге асырылған шаралар нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы іс-қимыл жүйесін жақсартуға, оны неғұрлым тиімді нормативтік құқықтық реттеуге ықпал етті, алайда реттеудің күллі нормативтік-құқықтық және ұйымдық-құрылымдық салалары есірткінің заңсыз айналымы мен оларды теріс пайдалану саласында болып жатқан ұшқыр өзгерістерді тиісінше ескермейтіндіктен, сайып келгенде мемлекет пен қоғамды есірткінің жайлауынан тиімді қорғауды қамтамасыз етуге қабілетсіз. Алғашқы және әзірге іске асырылған бірден бір үкіметтік мақсатты бағдарлама "Есірткінің теріс пайдаланылуы мен заңсыз таралуына қарсы іс-қимылдың 1997-1998 жылдарға арналған кешенді шаралары" көп ретте үстірт орындалды және 900 млн. теңгеден астам сомаға мүлдем қаржыландырылмағандықтан қажетті оң нәтижелерін бермеді.
      1998 жылдың 1 қаңтарында күшіне енген Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінде есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымына қатысушы адамдардың жауаптылығын саралау тұрғысындағы оң өзгерістерге қарамастан, олардың іс-әрекетінде өткізу мақсатының болуы немесе болмауына қарай қылмыстық жазалаудың өткір жүзін есірткі таратушыларға қарай бұру орын алмады. Бұрынғыша, жекелеген аймақтарда сотталғандардың 9/10-ына дейінгісін есірткі тұтынушылардың өздері құрайды.
      Мүдделі министрліктер мен ведомстволардың есірткіге қарсы бөлімшелері мен қызметтерін мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қажетті нысаналы нығайту іс жүзінде жүзеге асырылған жоқ, нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрес саласындағы қызметке қажет мамандарды оқыту, даярлау, қайта даярлау, біліктілігін арттыру жүйесі дамымаған күйде қалып отыр. Бұл бағыттағы жұмыс негізінен 1997 жылдың көктемінен бастап Біріккен Ұлттар Ұйымының есірткіні бақылау жөніндегі "Қазақстанда есірткінің заңсыз айналымына қарсы күрес шараларын институционалдық нығайту және жақсарту" бағдарламасының жобасын іске асыру есебінен жүзеге асырылды, оған сәйкес құқық қорғау органдары 13 жеңіл автомобиль, компьютерлік техника және өзге де қажетті жабдықтар, есірткі мен психотроптық заттарды табуға арналған экспресс-сұрыптағыштарды алды, кейбір мүдделі министрліктер мен ведомстволар қызметкерлері бірқатар шет елдерде тағлымдамадан өтті. Алайда аталған жобаның, сол сияқты шет елдер тарапынан басқа да біржолғы техникалық көмектің мүмкіндіктері, жүйелі сипаттағы қажетті өзгерістерге жеткізе алмады және сол себепті тиімділігі аз болып қалып отыр.
      1998-1999 жылдардың ішінде республика аумағында Біріккен Ұлттар Ұйымының Есірткіні бақылау және қылмыстың алдын алу жөніндегі басқармасының "Қазақстанда, Қырғызстанда және Тәжікстанда құрамында есірткі бар өсімдіктердің өсу аймақтарын картографиялау" аймақтық жобасы іске асырылды, оның көмегімен Қазақстан Республикасының оңтүстік, орталық және шығыс аймақтарының бірқатарындағы сора мен қылша жабайы өсетін алқаптардың компьютерлік картасы алынды. Алайда алынған деректерді тиімді пайдалану тек кейіннен жүргізілетін көп жылдық мониторингі мен оларды құзыретті органдардың есірткінің заңсыз айналымына қарсы күрес жөніндегі практикалық қызметінде қолданған жағдайда, сондай-ақ есірткі шикізаты көздерінің өнеркәсіптік әзірленімінде ғана мүмкін болмақ.
      Қоғамда есірткіге сұранысты азайту мен нашақорлықтың алдын алу жөніндегі жұмыс іс жүзінде жүйесіз, тиісті мемлекеттік қолдаусыз жүргізілуде. Бұқаралық ақпарат құралдарының, мәдениет пен адамгершілікті қалыптастыру институттарының тарапынан есірткіні теріс пайдалану проблемаларына ден қою көбінде терең ойластырылған және жүйелі жұмыстан гөрі даңғазалыққа ұмтылыспен түсіндіріледі. Оның үстіне, батыс сарапшыларының деректеріне қарағанда, нашақорлықтың алдын алу және емдеу жөніндегі бағдарламалардың тиімділігі есірткінің әкелінуіне қарсы күрес жөніндегі бағдарламалардың тиімділігінен жеті есе артық. Осы бағыттағы алғашқы нақты және ойластырылған қадам Біріккен Ұлттар Ұйымының Есірткіні бақылау және қылмыстың алдын алу жөніндегі басқармасының көмегімен 1999-2000 оқу жылында республиканың жалпы білім беретін мектептерінің барлық сыныптарында зиянды заттарды тұтынуға қарсы Мектеп бағдарламасын енгізу болды.
      Есірткіге тәуелді адамдарды емдеу жүйесі күрделі жағдайда қалып отыр, оларды мемлекет қамқорлығымен әлеуметтік оңалту іс жүзінде жүргізілмейді. Оның үстіне, 1991 жылдан бері ресми тіркелген нашақорлар санының артуы аясында республиканың түрлі аймақтарында наркологиялық диспансерлер мен осы бейіндегі басқа да мекемелер санының бірте-бірте қысқаруы орын алуда.
      Бұл құбылыстардың қауіпті өрістеуіне бастайтын факторлар жүйесіндегі елеулі өзгерістер нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес саласында түбегейлі шараларды жүзеге асырудың қажеттігін көрсетеді. Өткізу көздерінің кең таралуынан әрі оларды іс жүзінде кедергісіз сатып алу мүмкіндігінен, салыстырмалы түрде арзандығынан көрінетін есірткіге қол жетімділік қазіргі кезде республикада нашақорлық пен есірткі бизнесінің таралуының басты себептерінің біріне айналып отыр. Есірткіні теріс пайдалану себептерінің қатарында өмірге қанағаттанбаушылық және осыған байланысты өмір шындығынан бой тартуға ұмтылыс, желік сезіміне елігу ниеті, сондай-ақ түрлі ара қатынаста халықтың түрлі әлеуметтік, жас мөлшерлік топтарына тән әуестенушілік ерекше көрінеді.
      Есірткінің заңсыз айналымының таралу факторлары көп ретте есірткі мен психотроптық заттарды заңсыз сатудан түсетін айтарлықтай материалдық пайдаға, есірткіні заңсыз дайындаудың, сатып алудың және сатудың жеңілдігіне, аумағы есірткінің Еуропаға, Америкаға, Азияға шығар жолдағы транзиттік жалғастырушы буын болып табылатын Қазақстанның ерекше географиялық орналасуына, заңсыз есірткі үшін ТМД-ның ішкі де, сыртқы да шекараларының "ашықтығына" байланысты. Халықтың күллі әлеуметтік топтарының, атап айтқанда халықтың есірткіні беймедициналық жолмен тұтынудың зияны мен оларды заңсыз қолдану үшін құқықтық жауаптылықтың мәні туралы іс жүзінде сауатының жоқтығы көрінетін, сондай-ақ халықтың белгілі бір бөлігінде пайдакүнемдік психологияның тұрақты қалыптасуымен, оның қоғамдық санасының тіршіліктің материалдық қамтамасыз етілуіне жанталаса бағдарлануының басымдығымен адамгершілік-психологиялық және интеллектуалдық-ерік тұрғысындағы олқылықтардың тұтастай жиынтығында, жоғарыда аталған факторлар республикада есірткі бизнесінің даму себептерінің жүйесін құрайды. Бұл ретте соңғы фактордың табиғаты қоғамның нарықтық экономикаға көшуінің ықпалымен қалыптасып жатқан ерекшеліктерге негізделе отырып және мемлекеттік-қоғамдық дамудағы қателіктер мен жаңсақтықтарға, қиындықтар мен проблемаларға байланысты тамырын айтарлықтай тереңге жібере бастады. Оның пәрменділігі қоғамдық өмірде пайда болған қайшылықтардан және қоғамның мүліктік жіктелуінің жалғасып отырған процесінен туындайды. Шығарылатын өнімдердің сыртқы және ішкі рыноктардағы бәсекелестікке қабілетсіздігінің нәтижесінде кәсіпорындардың бір бөлігінің тоқтап қалуы салдарынан жастардың жұмыссыздығы, болашағының бұлыңғырлығы, кедейлік, тағы басқалар, әсіресе, шағын және күйзелісті аймақтарда, айқын көрінеді. Осы жағдайда тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің ішкі рыногында, дүниежүзілік өткізу рыноктарына жылжу шамасына қарай, өскелең сұранысқа ие әрі жеткілікті дәрежеде тез өтетін арзан контрабандалық есірткінің пайда болуы есірткі бизнесінің одан әрі өрістеуіне итермелейтін жаңа қауіпті ахуалды туғызды.
      Осы орайда жүріп жатқан процестердің тереңдігін, ауқымы мен үрдістерін, қателіктер мен жұмсалған күш-жігердің әлсіздігін барабар бағалау маңызды. Осының негізінде алда мемлекет пен қоғамның қазіргі заманғы дамуының мүмкіндіктері мен қажеттіктері ескерілуге тиіс неғұрлым тиімді және мейлінше шығыны аз теңдестірілген шаралар жүйесін әзірлеу тұр. Аталмыш Стратегия да осы мақсатта дайындалды.
 
      3. Стратегияның мақсаты мен міндеттері
 
      Стратегияның басты мақсаты елде есірткілік ахуалдың өрістеуіне мемлекеттік және әлеуметтік пәрменді бақылау орнатуға, оны тұрақтандыруға қол жеткізуге әрі Қазақстанның ішкі және сыртқы қауіпсіздігінің жай-күйіне, халықтың денсаулығы мен әл-ауқатына теріс әсерін шектеуге мүмкіндік беретін бірыңғай әрі теңдестірілген мемлекеттік саясатты іске асыруды қамтамасыз ету болып табылады.
      Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай басым міндеттерді шешу көзделіп отыр:
      1) нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрестің заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық базасын жетілдіру және оны тиімді қолдану;
      2) халықтың есірткіге қарсы әлеуметтік иммунитетін қалыптастыру және осының негізінде қоғамды нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күреске топтастыру;
      3) есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың айналымына бақылау орнату, есірткіге қол жетімділікті шектеу және олардың заңсыз айналымына жол бермеу;
      4) барлық мүдделі министрліктер мен ведомстволардың теңдестірілген, бірлескен қызметін қамтамасыз ету;
      5) қылмыстық жазалаудың өткір жүзін есірткіні тұтынушылардан есірткі бизнесінің ұйымдастырушылары мен белсенді орындаушыларына қарай бұру;
      6) ТМД мемлекеттері мен басқа да елдердің құқық қорғау, арнаулы және өзге де құзыретті органдарымен тиімді ынтымақтастық орнату;
      7) нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрес саласына инвестициялар, өзге де халықаралық техникалық көмек тарту. Стратегияның мақсатына қол жеткізу мен басым міндеттерін шешудің басты шарттары олардың нақтылығы, уақыт талабына сайма-сайлығы әрі жағдайға бейімделуі болып табылады. Стратегияның мақсатына қол жеткізу мен басым міндеттеріне әсер ететін шешуші факторлар: - кәсібилік, мемлекеттің барлық құзыретті органдары күш-жігерінің топтастырылуы мен үйлестірілуі; - қаржылық, техникалық және өзге де қамтамасыз ету; - халықтың бұқаралық топтарының қолдауы; - Стратегияны іске асырудың кезең-кезеңділігі мен жоспарлылығы болып табылады. 4. Мақсатқа қол жеткізу мен басым міндеттерді шешу жөніндегі негізгі шаралар
      Мақсатқа қол жеткізу мен басым міндеттерді шешу мынадай негізгі салаларда кешенді шараларды іске асыруға бағытталған: есірткі мен психотроптық заттардың теріс пайдаланылуы; есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың заңсыз айналымы; есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың мемлекет белгілеген айналымы.
      Бұл ретте нашақорлық пен есірткі бизнесін еңсеру процесін ілгерілете дамыту мүддесінде Стратегияны іске асыру мерзімі өзара байланысты үш кезеңге: 2001 жылды қамтитын 1-ші кезеңге; 2002-2003 жылдарды қамтитын 2-ші кезеңге; 2004-2005 жылдарды қамтитын 3-ші кезеңге жіктелген. Осыған сәйкес Стратегия, оның негізінде нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрестің мемлекеттік және аймақтық бағдарламаларын әзірлеу арқылы кезең-кезеңмен орындалатын болады, олар Қазақстан Республикасының Нашақорлық және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігі және нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі аймақтық комиссиялардың басшылығымен іске асырылады.
      Бұл ретте 1-ші кезеңнің мақсаты Қазақстан Республикасында нашақорлық пен есірткі бизнесінің одан әрі таралуына қарсы тиімді мемлекеттік және қоғамдық іс-қимыл жүйесінің негізгі буындарын құру болып табылады. 2-ші кезеңде - құрылған буындарды нығайту, 3-ші кезеңнің аяғына қарай мұндай қарсы іс-қимылдың толық ауқымды жүйесін қалыптастыру көзделіп отыр.
 
      4.1. Есірткілік және психотроптық заттардың теріс пайдаланылуына
                                   қарсы күрес
 
      4.1.1. Есірткілік және психотроптық заттарға сұранысты қысқарту
 
      Мемлекет пен қоғамның есірткілік және психотроптық заттардың теріс пайдаланылуы саласындағы қызметінің негізгі мақсаты халықтың түрлі әлеуметтік топтарының арасында оларға сұраныстың қысқаруымен, сондай-ақ емдеумен әрі нашақорлықтан ойдағыдай емделу курсынан өткен адамдарды емдеумен және әлеуметтік оңалтумен байланыстырылады. Бұл ретте өскелең ұрпақ пен әйелдерге ерекше көңіл бөлінеді.
      Есірткіге сұранысты қысқарту нашақорлық пен есірткі бизнесін еңсерудегі басты құрал және неғұрлым перспективалы бағыт болып табылады. Бұл ретте есірткіге сұранысты қысқарту саясаты Қазақстан қоғамының өркендеуіне бағытталған экономика, білім беру, денсаулық сақтау, жастар проблемалары, мәдениет, спорт, демалысты ұйымдастыру және басқа да салалардағы мемлекеттік саясаттан оқшауланбауға тиіс. Осы орайда есірткілік және психотроптық заттарды тұтынуға бейім адамдарға жанама ықпал ету әдістеріне, әлеуметтік-мәдени таптаурындарды бірте-бірте өзгертуге қол жеткізуге, халықтың тән және психологиялық саулығын сақтауға бағытталған іс-шараларды жүргізуге артықшылық берген жөн. Сондықтан да мемлекет басымдықтардың қатарында жастарды еңбекпен қамтуды, оқытуды, жоғары мәдениеттің көздеріне қол жетімділік пен көптеген басқа да мәселелерді шешуі қажет.
      Мемлекет нашақорлықтың кәмелетке толмағандардың арасында таралуының жолын кесуге және алдын алуға, жастар мен жасөспірімдерге арналған, оларға психологиялық, педагогиялық, заңгерлік көмек көрсететін әлеуметтік мекемелер құруға, түрлі мәселелер бойынша консультациялар беруге айрықша көңіл бөлетін болады. (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Есірткіге сұранысты қысқарту саласындағы тиімді бағдарламалар мен жобаларды әзірлеу мен іске асырудың маңызды шарты оларды тиісінше ғылыми қамтамасыз ету болып табылады. Осы мақсатта халықтың есірткілік және психотроптық заттарды теріс пайдалануы мәселесі бойынша тұрақты эпидемиологиялық зерттеулер жүргізілетін, бұл қатерге қарсы іс-қимылдың барабар шаралары жасалатын болады. Бұл ретте аталған бағыттағы жинақталған халықаралық тәжірибені пайдаланған жөн (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Халықтың есірткіге сұранысын қысқарту саласындағы негізгі стратегия есірткіге қарсы әбден нақты әлеуметтік иммунитет қалыпты дамыған кез келген адамның бойындағы міндетті элементке, қасиетке немесе сипатқа айналуымен, сондықтан да оның қоғамның мүдделеріне барабар және адамдық табиғатына сәйкес келетін шешімдерді өз бетінше қабылдауға және өз бетінше іс-әрекет жасауға қабілеттілігімен де байланыстырылады.
      Адамда есірткіге қарсы әлеуметтік иммунитеттің болуының дәлелі: олардың есірткіні тұтынбауы және оларды басқа адамдардың тұтынуына теріс көзқарасы; оның есірткіні заңсыз тарату мен оны теріс пайдаланғаны үшін жауаптылық туралы қолданыстағы заңнамалық нормаларға қатысты заңдық хабардарлығы; есірткілік және психотроптық заттарды беймедициналық мақсатта тұтынудың салдары туралы жалпы білігінің болуы; заңдық мәні бар мінез-құлықты іштей реттеушінің болуы болып табылады.
      Есірткіге қарсы әлеуметтік иммунитетті дарытуды мектеп жасына дейінгі балалардан бастап, жалпы білім беретін мектептердің, кәсіптік мектептердің, кәсіптік лицейлердің, колледждердің оқушылары мен жоғары оқу орындарының студенттеріне, жастардың өкілдеріне дейін - күллі өскелең ұрпаққа тұтастай бағыттау алда тұр. Демалыс, жұмыс орындары мен отбасы ерекше бағдарламалармен қамтылатын болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Халықта есірткіге қарсы әлеуметтік иммунитетті қалыптастыру міндеті адамның өмір салты дәстүрлі қалыптасатын отбасы, білім беру және тәрбиелеу мекемелері, ұйымдасқан демалыс өткізу орындары сияқты секторлардағы мақсатты бағытталған қызмет арқылы шешілетін болады. Бұл тұрғыда ең көп жағдайда әлі де мемлекеттік және әлеуметтік бақылау мен ықпал етудің ең аз саласы болып қалып отырған "көшеде" де басым позицияны "жеңіп алу" қажет (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Есірткіні теріс пайдаланудың зиянын кемітуге және ВИЧ-ке бақылау орнатуға бағытталған жобаларды іске асыру міндеті алда тұр (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Есірткіге сұранысты қысқарту стратегиясындағы арнаулы блокты мемлекеттік те, жеке білім беру мен тәрбиелеудің де көп сатылы (мектепке дейінгі, мектептегі, кәсіптік мектептер, кәсіптік лицейлер, колледждер, жоғары оқу орындары және т.б.) деңгейдегі жағдайында есірткіге қарсы тәрбиелеу жүйесін құрумен байланыстырған жөн. Зиянды заттарды тұтынуға қарсы мектеп бағдарламасы одан әрі дамытылуы тиіс. Кәмелетке толмағандардың арасында таралған, шегу жолымен тұтынылатын "шлюздік" есірткі деп аталатынның марихуана болып табылатыны, сондай-ақ жоғарғы сынып оқушыларының, кәсіптік техникалық мектептер мен колледждер оқушыларының кемінде жартысы темекі бұйымдарын тартатындығы ескеріле отырып, темекі тартудың алдын алуға ерекше назар аударылуы тиіс (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Өскелең ұрпақтың түрлі әлеуметтік топтарының құқықтық санасының қалыптасуы саласына мұқият көңіл бөлінетін болады. Халық заңсыз есірткінің сөзсіз "заңнан тыс" болып табылатынын білуге тиіс. Есірткіге сұранысты қысқарту саласында қолданыстағы заңсыз есірткіге қарсы іс-қимыл саласындағы заңнамамен белгіленген құқықтық тыйымдар туралы білім-білік бұрынғыдан гөрі әлдеқайда маңызды. Мұның өзі халықта заңсыз есірткіге қатысты барабар құқықтық бағдардың қалыптасуы үшін бастапқы негіз болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Мемлекет пен түрлі әлеуметтік институттардың айрықша назары ұйымдастырылған демалыс саласына аударылатын болады. Бүгінде олар барған сайын жеке экономика иелігіне көшуде, осыған байланысты олардың адамгершілік, соның ішінде есірткіге қарсы тәрбиенің міндеттеріне сәйкестігіне қойылатын талаптар міндетті әрі жоғары болуы тиіс (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Халықтың есірткіге қарсы әлеуметтік иммунитетін қалыптастыру субъектілердің кең әлеуметтік базасы: медицина қызметкерлері (наркологтар, психиатрлар және басқалары), педагогтар, мектеп жасына дейінгі мекемелердің қызметкерлері, мәдениет, өнер және спорт қайраткерлері, психологтар, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері, құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен басқа да көптеген адамдар үшін айқын мақсатты бағдарға айналуға тиіс (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Осы процесті ақпараттық қамтамасыз ету есірткіге қарсы әлеуметтік иммунитетті қалыптастыру құралы болып табылады. Бұл ретте ақпаратты тек жағымды тұрғыда беріп қана қою жеткіліксіз. Ақпараттық қамтамасыз ету аталған нәрсе, одан туындайтын проблемалар мен процестер туралы жаңа біліммен қаруландыруға ұмтылысқа байланысты әлеуметтік бағдарланған ақпараттық тегеуріннен және қоғамдық санада ұялаған бұрмаланған әрі есірткілік мүддені қалыптастыратын ақпараттан халықты тиісінше ақпараттық-психологиялық қорғауды тиісті қамтамасыз етуден көрініс табуға тиіс. Бұл қажеттілік Қазақстанның заңсыз рыногын бұрын ол үшін дәстүрлі емес кокаин, героин, амфетамин сияқты есірткі түрлерінің үдемелі жаулап алуы жалғасқан сайын өсе түседі, сондықтан да республика халқының тиісті ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету туралы мәселені көлденең тартады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Есірткіге сұранысты қысқартуда және есірткіге қарсы әлеуметтік иммунитетті қалыптастыруда адамның өмір тіршілігінің күллі секторларында оның қалыптасуына тікелей әсер етуге қабілетті бұқаралық ақпарат құралдары маңызды рөл атқарады. Кәмелетке толмағандарды қоса алғанда, халықтың түрлі әлеуметтік топтары үшін есірткі туралы неғұрлым кең таралған ақпарат көзі көптеген арналары бойынша фильмдер көрсетіп отыратын теледидар болып қала береді.
      Республикалық теледидарда есірткі проблемаларына арналған, оны теріс пайдаланудың зияны туралы айтатын және мұндай теріс пайдалану мен есірткі, психотроптық заттарды және прекурсорларды заңсыз тарату үшін жауаптылық туралы заң нормаларын түсіндіретін мемлекеттік және орыс тілдерінде тұрақты хабар ашылатын болады. (1-ші кезең). Мұндай хабарлардың желісін коммерциялық теледидар арналарының қатысуы есебінен де кеңейту міндеті алда тұр (2-ші, 3-ші кезеңдер). Арнаулы сценарийлер бойынша есірткінің қоғам үшін зияны туралы деректі, ғылыми-көпшілік және көркем фильмдер шығарылып, көрсетілетін болады (2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Республикалық радиода, республикалық және жергілікті газет-журнал басылымдарында нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес проблемаларына арналған тұрақты айдарлар ашылады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Ағартушылық және алдын алу бағдарламаларының шеңберінде пайдаланылатын ақпарат анық та сенімді, нысаны мен мазмұны жағынан дәл сақталған және мүмкіндігіне орай халықтың тиісті нысанадағы тобында тәжірибеден өткізілген болуы тиіс. Оның сенімділігін қамтамасыз ету және тиімділігін арттыру, даңғазалыққа бой ұрындырмау үшін барлық күш-жігерді жұмсау өте маңызды.
      Есірткіге қарсы тақырыптамадағы көркем шығармалардың (өнер түрлері бойынша түрлі номинациялардағы) кәсіби конкурстарын өткізу, олардың ең үздігін бұқаралық ақпарат құралдарының көмегімен көрмелер мен байқауларда халыққа көрсетуді дәстүрге айналдыру міндеті алда тұр (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер). Есірткіні теріс пайдаланудың зияны туралы айқын әсер қалдыратын шағын бюджеттік бейнеклиптерді шығаруға ерекше көңіл бөлінеді (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер). Кез келген тілек білдіруші қатысушы бола алатын ең үздік шығармаға, плакатқа, суретке, әнге арналған конкурстар жүйесі дамытылатын болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер). Бірінші кезекте мұндай конкурстар мектеп жасына дейінгі мекемелер мен оқу орындарында ұйымдастырылады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Спортпен белсенді шұғылдануды насихаттау арқылы салауатты өмір салтын қалыптастырудың барлық мүмкіндіктері пайдаланылатын болады. Халықтың тұрғылықты жері бойынша балалар мен жасөспірімдер спорт мектептерінің желісін дамытуға, жасөспірімдердің дене тәрбиесі-спорт клубтарын құруға ерекше көңіл бөлінеді. Есірткілік және психотроптық заттарды пайдаланбауға арналған арнайы спорттық жарыстар республикалық және жергілікті деңгейде ұйымдастырылады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Тиісті жоспардың негізінде балалар мен жасөспірімдерге, ата-аналарға, педагогтарға, әлеуметтік қызметкерлерге және басқа да мамандарға арналған есірткіге қарсы әдістемелік, оқу-танымдық әдебиет, соның ішінде есірткіні беймедициналық тұтынуға қарсы тұру мен қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша да әзірленетін болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Республикалық деңгейде де, сондай-ақ аймақтарда да халықтың түрлі топтарын кеңінен қамти отырып өткізілетін Есірткіге қарсы күрестің халықаралық күніне (26 маусым) арналған жыл сайынғы акциялар дәстүрге айналады.
      Қоғамдық көзқарасты қалыптастыру мен аталған бағытта қоғамды топтастыру жолымен өнер, кино, эстрада, спорт шеберлерінің, журналистердің, жазушылардың және басқалардың есірткіге қарсы даярлығы мен олардың нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күреске атсалысуын кеңейту жұмысына ерекше назар аударылатын болады. Бұл жұмысқа белгілі қоғам қайраткерлері, халықтың арасында айрықша сенім мен құрметке ие адамдар қатыстырылатын болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Қоғам тарапынан есірткіге қарсы қызметтің басты буынын нашақорлықты емдеуге және оның алдын алуға мамандандырылатын мемлекеттік емес мекемелер, қоғамдық ұйымдар құрайды. Қазақстан Республикасының Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігі үйлестіруді, бағалауды, сондай-ақ олардың қызметінің тиімділігін арттыру жөніндегі жұмысты жүзеге асырады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Республикада қызмет істейтін түрлі діни конфессиялардың дінге сенушілер мен олардың туыстарының есірткіге тұрақты жиреніш сезімін қалыптастыру жөніндегі бастамашылықтары мен күш-жігеріне қолдау көрсетілетін болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
 
      4.1.2. Есірткіні теріс пайдаланатын адамдарды емдеу және әлеуметтік
                                         оңалту
 
      Аталған саладағы қызметтің негізгі міндеті денсаулық сақтау органдары мен мамандандырылған мемлекеттік емес мекемелердің нашақорлық дертіне шалдыққан адамдарға көмек беруімен, оларды әлеуметтік оңалту жүйесін жолға қоюмен байланысты шаралар кешенін кеңейту мен тереңдетуге саяды. Мұқтаж адамдардың көмекті уақтылы алу және тиісті қызметтерге қол жеткізу мүмкіндігін туғызу керек. Бұл ретте есірткілік және психотроптық заттарды пайдаланатын және пайдалануға бейім жасөспірімдерді емдеуге әрі әлеуметтік оңалтуға ерекше көңіл бөлінеді. Барлық наркологиялық емдеу-алдын алу мекемелері жанында жасөспірімдер бөлімдері жұмыс істейтін болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Бұл орайда жаңадан құрылатын Нашақорлықтың медициналық-әлеуметтік проблемаларының республикалық орталығына (1-ші кезең) ерекше рөл беріледі, ол елдің нашақорлықты емдеу, оңалту және оның алдын алу саласындағы басты емдеу-клиникалық, ғылыми және оқу-әдістемелік базасына айналуға тиіс (2-ші кезең). Орталықтың алдында қоғамда есірткіні теріс пайдаланудың деңгейін жан-жақты, терең және үнемі талдаудың негізінде есірткіге сұранысты қысқарту, есірткіге тәуелді адамдарды емдеу мен оңалту жөніндегі республикалық және аймақтық мақсатты бағдарламалар әзірлеу, оларды іске асыруда үйлестіруші немесе атқарушы ретінде қатысу, ауруды емдеудің қазіргі заманғы әдістерін жете зерттеу мен оларды елде кеңінен енгізуді ұсыну, нашақорлық неғұрлым көбірек жайлаған аймақтарды анықтау және мүдделі ведомстволарды олардың барабар шаралар қолдану мақсатында хабардар ету тұр. Мұнда халықтың түрлі санаттарының есірткіні теріс пайдалануының тұрақты мониторингінің тетігі пысықталып, енгізілетін болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Жинақталған халықаралық тәжірибені ескеретін есірткіге тәуелді адамдарды емдеу мен оңалту саласындағы қазіргі заманғы стратегия әзірленіп, енгізіледі (1-ші кезең), нашақорлықты әлеуметтік қауіпті дерт ретінде бағалаудың жаңа жағдайында мемлекеттің наркологиялық қызметі жетілдіріліп, дамытылады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Есірткілік ахуал күрделі облыс орталықтарында, аудандар мен қалаларда наркологиялық диспансерлер мен кабинеттер қалпына келтіріледі (1-ші кезең), бас бостандығынан айыру орындарында наркологиялық қызметті ұйымдастыру және жарақтау жақсартылады (2-ші кезең).
      Әрбір облыс орталығында, облыстық маңызы бар қалаларда, Астана мен Алматыда нашақорлықтан мәжбүрлеп емдеу жөніндегі мамандандырылған емдеу-алдын алу мекемелерінің, нашақорлықтан ойдағыдай емделу курсынан өткен адамдарды медициналық-әлеуметтік оңалту орталықтарының жұмыс істеуі қамтамасыз етілетін болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер). Бұл мекемелер мен орталықтар Нашақорлықтың медициналық-әлеуметтік проблемаларының республикалық орталығының оқу-әдістемелік басшылығында болады. Кейін наркологиялық диспансерлерді (аймақтық медициналық-әлеуметтік оңалту орталықтарын) Нашақорлықтың медициналық-әлеуметтік проблемаларының республикалық орталығының филиалына айналдыру туралы мәселе зерделенеді (2-ші кезең).
      Нашақорлықты емдеу, оңалту және оның алдын алу саласында жоғары білікті мамандар даярлауға ерекше көңіл бөлу міндеті алда тұр. Медициналық жоғары оқу орындарының тиісті кафедраларының қатысуымен Нашақорлықтың медициналық-әлеуметтік проблемаларының республикалық орталығының базасында тұрақты жұмыс істейтін оқыту семинарлары ұйымдастырылатын болады, оларды өткізуге халықаралық ұйымдар мен шет елдердің мамандары да қатысады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер). Республиканың медициналық оқу орындарының базасында психиатр-нарколог дәрігерлерді, басқа оқу орындарының базасында - нашақорлыққа қарсы күрес саласындағы жұмыс үшін психологтарды, әлеуметтік қызметкерлерді даярлау мен олардың біліктілігін арттыру ұйымдастырылатын болады (2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Елдің медициналық жоғарғы оқу орындары нашақорлықты емдеу мен оның алдын алу саласындағы тиісті ғылыми тақырыптарды жете зерттеу жөнінде бастамашылық жасалады (1-ші, 2-ші-кезеңдер).
      Наркологиялық мекемелерді тиімділігі жоғары дәрі-дәрмектермен және қазіргі заманғы жабдықтармен қамтамасыз етуге көңіл бөлінеді (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Маңызды жаршы ретінде нашақорлыққа қарсы күрестің проблемаларына арналған арнаулы медициналық мерзімді журнал шығару қарастырылып отыр (2-ші кезең).
      Жинақталған тәжірибені, қолданыстағы заңнаманы сыни талдаудың негізінде есірткіні теріс пайдаланушы адамдарға қатысты мемлекет пен қоғам қызметінің нормативтік құқықтық базасын нығайтатын "Нашақорлық дертіне шалдыққан адамдарды медициналық-әлеуметтік оңалту туралы" Қазақстан Республикасының Заңы әзірленіп, қабылданатын болады. Әкімшілік құқық бұзушылықтар мен қылмыстық жазаланатын іс-әрекет жасаған нашақорларды міндетті емдеу, мәжбүрлеп емдеу тәртібі және есірткіні теріс пайдаланатын адамдарды әлеуметтік оңалту туралы мәселелерді заңнамалық реттеу талап етіледі (1-ші, 2-ші кезеңдер).
 
      4.2. Есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың заңсыз
                              айналымын еңсеру
 
      Есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың заңсыз айналымын еңсеру, олардың заңсыз өсірілуіне, өндірілуіне, таратылуына, сондай-ақ есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың заңды айналымнан заңсыз айналымға өтіп кетуіне қарсы өзара байланысты іс-шаралардың кешенін жүзеге асыруды көздейді. Құқық қорғау мен арнаулы органдардың басты назары есірткі мен психотроптық заттарға халықтың қол жетімділігін жан-жақты шектеуге бағытталатын болады. Осы орайда аталған саладағы мемлекеттік стратегияның негізгі айқындамалары: заңсыз есірткінің елге әкелуінің алдын алумен; есірткіні заңсыз айналымнан пәрменді алып тастаумен; есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың заңды айналымнан заңсыз айналымға өтіп кетуінің алдын алумен байланысты болады.
      Есірткі бизнесіне қарсы күрес саласында мемлекеттің өзіне ерекше көңіл аудартатын орталық проблемасы - өз күш-жігерін арттыра түсуді жалғастырып отырған апиындардың неғұрлым қауіпті түрлерінің (героинның, апиынның) және синтетикалық есірткілердің контрабандасы мен транзиті болып отыр. Осыған байланысты кеден органдарының есірткінің заңсыз айналымына қарсы күрестегі өкілеттіктері нақтыланады, құқық қорғау мен арнаулы органдардың құрамында есірткінің заңсыз айналымын, тыйым салынған заттар мен айналысы шектелген заттардың контрабандасына қарсы күрес жөніндегі бөлімшелер құрылымдық жағынан бөлінетін және нығайтылатын болады (1-ші, 2-ші кезеңдер).
      Шетелдік және ең алдымен шекаралас елдердің құқық қорғау және арнаулы органдарымен ынтымақтастықты кеңейтуге және тереңдетуге ерекше көңіл бөлінеді. Алда осы мақсатта есірткі бизнесіне қарсы күрес саласындағы, атап айтқанда "бақыланатын жеткізілімдер" бойынша бірлескен операциялар жүргізу, қылмыстық табыстарды заңдастыруға қарсы шараларды жүзеге асыру және басқа шаралар кезінде ауқымды халықаралық ынтымақтастық үшін құқықтық негіз құратын нормаларды жетілдіру міндеті тұр (1-ші, 2-ші кезеңдер). Есірткінің заңсыз айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы күрес саласындағы Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын екі жақты және көп жақты шарттар мен келісімдер практикалық тұрғыда іске асырылатын болады. Осыған байланысты Орталық Азия және ТМД мемлекеттерімен қол қойылған құжаттарға басым көңіл бөлінеді (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Шекаралас мемлекеттермен өзара іс-қимыл мен ынтымақтастықтың маңызды бағыттары есірткіні заңсыз таратқаны үшін жауаптылықты реттейтін заңдарды орайластыру, үйлесімді ету, есірткілік және психотроптық заттарды заңсыз дайындау және тарату саласында болып жатқан өзгерістерді байқаудың аймақтық тетіктерін әзірлеу мәселелерімен, жылдам байланыс арналарын құру туралы мәселелермен және көптеген басқа да мәселелермен байланысты болуға тиіс. Есірткінің заңсыз айналымына қарсы күресте құқық қорғау мен арнаулы органдардың ақпарат, тәжірибе және әдістер алмасу мақсатындағы кездесулерін кеңейту және тұрақты ету ісі алда тұр (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Ішкі республикалық деңгейде Қазақстан Республикасының ҰҚК-і Шекара қызметінің оңтүстік бағыттағы, Астана мен Алматы қалаларының халықаралық әуежайларындағы және Ақтау теңіз айлағындағы (1-ші кезең), ал кейінірек - шекараның есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың контрабандасы мен заңсыз транзиті үшін жиірек пайдаланылатын басқа да учаскелері мен объектілерінде кеден бекеттері мен жекелеген бақылау-өткізу пункттерін ұйымдық-кадрлық және техникалық нығайтуды жүзеге асыру тұр (2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Республиканың құқық қорғау мен арнаулы органдарының есірткінің заңсыз айналымына қарсы күрес саласындағы келісілген, теңдестірілген қызметіне қол жеткізу қажет (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер). Оларды материалдық-техникалық жарақтандыру мен кадрлық қамтамасыз ету жұмысын ұйымдастыруды жетілдіру арқылы бұл органдардың қызметінің тиімділігін айтарлықтай арттыру үшін тиісті жағдай жасалатын болады. Осыған байланысты олардың құрамында есірткі қылмысының алдын алумен және есірткінің заңсыз айналымы туралы істерді тергеумен айналысатын мамандандырылған бөлімшелер құру әрі нығайту жалғастырылады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер). Олардың тиімді жұмысының маңызды шарты орталық аппараттардың бөлімшелерін ұйымдық-әдістемелік және кадрлық нығайту болып табылады, олар жергілікті жердегі өздерінің құрылымдық бөлімшелерінің қызметін үйлестіруі, олардың қызметінің нәтижелерін талдау мен қорыту және оны жетілдіру жөнінде шаралар қолдануы, бұл қызметке әдістемелік басшылықты жүзеге асыруы, сондай-ақ есірткіге байланысты ұйымдасқан қылмыстық топ немесе қылмыстық қоғамдастықтар жасаған неғұрлым күрделі қылмыстарды ашу мен тергеуге қатысуы тиіс (1-ші кезең).
      Ұйымдасқан есірткі бизнесін қоса алғанда, ұйымдасқан қылмыстық іс-әрекеттерге байланысты қылмыстарды тергеудің арнайы тетігін талдап жасау міндеті алда тұр (1-ші, 2-ші кезеңдер), мұның өзі әрі қарай сыбайлас жемқорлық байланыстары бар, есірткіні заңсыз өндіруді, таратуды, олардың контрабандасын, есірткі бизнесінен түскен қылмыстық табыстарды заңдастыруды жүзеге асыратын ұйымдасқан қылмыстық топтар мен қоғамдастықтар қызметінің уақтылы жолын кесуді әрі неғұрлым тиімді тергеуді қамтамасыз ету мақсатында республиканың құқық қорғау және арнаулы органдарының жүйесінде нақты кәсіби мамандануды талап етеді (2-ші кезең). Құзыретті органдар есірткіге байланысты қылмыс жасалған әрбір жағдайда оны ұйымдасқан қылмыстық топтың немесе қылмыстық қоғамдастықтың жасауы мүмкін деген болжамды мақсатты талдауға қол жеткізуі тиіс. Халықаралық ауқымдағы есірткінің заңсыз айналымының қару-жарақтың заңсыз саудасымен, діни экстремизммен, терроризммен, тапсырыспен кісі өлтірумен және адамдар мен мемлекеттің қауіпсіздігіне басқа да қатерлермен байланысының болуын ескеру қажет.
      Қарағанды қаласында сот базасында (1-ші кезең), ал одан кейін есірткі бизнесіне байланысты қылмыстық істердің ең көп саны қаралатын аймақтардағы кейбір басқа соттардың базасында есірткіге байланысты құқық бұзушылықтар туралы істерді қарау жөніндегі мамандандырылған соттар құрылатын болады (2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстеріне, Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекске қажетті өзгерістер енгізіледі. Бұл ретте қылмыстық жазалаудың өткір жүзі есірткіні тұтынушылардан, неғұрлым қауіпті іс-әрекет үшін жазаның қатаң шаралары сақтала отырып, есірткі бизнесінің ұйымдастырушылары мен белсенді атқарушылары жағына едәуір бұрылатын болады, болмашы іс-әрекет жасаған адамдар үшін жазаны ауыстыру ретінде емдеу енгізіледі (1-ші, 2-ші кезеңдер).
      Жеке және заңды тұлғалардың прекурсорларды заңсыз пайдаланғаны үшін жауаптылықтың заңнамалық шараларын жетілдіру қажет (2-ші кезең).
      Есірткі бизнесінің ақшасын "тазартуға" қарсы күрес стратегиясын әзірлеуден және іске асырудан тиісті нәтижелер күтуге болады (2-ші кезең). Есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың, сондай-ақ айналысы шектеулі, айналымына тыйым салынған басқа да заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстардан алынған ақшаларды "тазартқаны" үшін жауаптылықты күшейтуге арналған құқықтық негіздерді жасау әрі қылмыскерлердің және олардың заңсыз ақша қаражатының ұлттық қаржы жүйесіне еніп кетуіне жол бермейтін қаржылық реттеудің тиімді режимін қамтамасыз ету талап етіледі. Есірткі бизнесінен түсетін қылмыстық кірістерді заңдастыру үшін банктік, коммерциялық және басқа да құрылымдарды пайдаланғаны үшін жауаптылық белгіленетін болады, есірткі бизнесінен түскен заңсыз кірістерді тәркілеуге және тәркіленген қаражаттың бір бөлігін есірткінің заңсыз айналымына қарсы күресумен шұғылданатын бөлімшелерді нығайту үшін жұмсауға қатысты нормалар көзделеді (2-ші кезең).
      Есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың заңсыз таралу жолдарын анықтап, жолын кесу мақсатында "Көкнәр", "Допинг", "Арна", "Тосқауыл" және басқа да кешенді жедел-алдын алу операцияларын жүргізуге қажетті техникалық қолдауды қамтамасыз ету, сондай-ақ оларды жүзеге асыру барысында шетелдік, бәрінен бұрын шекаралас елдердің құзыретті органдарымен өзара іс-қимылды жетілдіру міндеті алда тұр (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының жанындағы Құқықтық статистика және ақпарат орталығында Есірткі жөніндегі ұлттық ақпараттық-талдау орталығын ұйымдық-кадрлық әрі техникалық нығайту одан әрі жалғастырылатын болады (1-ші кезең). Есірткінің заңсыз айналымына қарсы күресті жүзеге асыратын құқық қорғау және арнаулы органдардың бөлімшелерінде байланыстың компьютерлік жүйелерін және өзге де түрлерін кезең-кезеңімен енгізуге қол жеткізу міндеті алда тұр (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер). Ішкі істер министрлігінің жедел-техникалық қызметтері базасында есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың заңсыз айналымына байланысты құқық бұзушылықтар, іс-әрекеттің осындай түрлеріне қатысы бар заңды және жеке тұлғалар туралы жедел ақпараттың ведомствоаралық банкін құру стратегиялық жағынан маңызды болып табылады (1-ші, 2-ші кезеңдер). Аталған ақпарат банкі мемлекетаралық деңгейде жедел ақпарат алмасуды одан әрі жетілдірудің негізіне айналуы тиіс, бірнеше мемлекеттердің аумағында әрекет жасайтын, есірткімен айналысатын топтардың қылмыстық іс-әрекетінің жолын кесуге бағытталған, "таяу" және "алыс" шет елдердің қатысуымен бірлескен іс-шараларды әзірлеу мен жүзеге асырудың тиімділігін арттыруға ықпал етеді.
      Есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорларды зерттеу саласында мамандандырылатын сот сараптамасы органдарының бөлімшелерін материалдық-техникалық және кадрлық нығайту жөніндегі жұмыс жалғастырылады (1-ші, 2-ші кезеңдер).
      Мемлекеттің неғұрлым экономикалық жағынан пайдасын қамтамасыз ету мүддесінде заңсыз айналымнан алынған есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорларды сақтаудың, сатудың және жоюдың тиісті шарттарын қайта қарау мен қамтамасыз ету және олардың "екінші мәрте", яғни одан кейінгі заңсыз айналымын болдырмау міндеті алда тұр (1-ші, 2-ші кезеңдер).
      Прекурсорларды дайындауға және пайдалануға пәрменді бақылау орнатуы мемлекеттің неғұрлым маңызды мәселелері қатарында қалады (1-ші, 2-ші кезеңдер).
      Кадрларды даярлаудың қазіргі бар жүйесін жетілдіру дербес бағыт болып табылады. Осы мақсатта Қазақстан Республикасының ҰҚК-і Шекара қызметінің Әскери институты кинология кафедрасының базасында есірткіні іздестіру үшін қызметтік иттерді және олармен жұмыс істеу үшін нұсқаушыларды (кинологтарды) даярлау және қайта даярлауды жүзеге асыратын құқық қорғау және арнаулы органдардың ведомствоаралық кинологиялық орталығы құрылады (1-ші кезең). Есірткінің заңсыз айналымына қарсы күрес жүргізетін республиканың құқық қорғау және арнаулы органдарындағы кинологиялық қызметін ұйымдық-кадрлық және техникалық нығайтуды жүзеге асыру міндеті алда тұр (1-ші, 2-ші кезеңдер).
      Одан басқа, ІІМ Академиясының базасында құрылған есірткінің заңсыз айналымына қарсы күрес жүргізетін Құқық қорғау органдарының қызметкерлерін қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру жөніндегі оқу орталығын ұйымдық-кадрлық және техникалық нығайту жүзеге асырылады (1-ші кезең). Құқық қорғау және арнаулы органдардың оқу орындарының жанынан есірткі бизнесіне қарсы күрес саласында жұмыс істеу үшін түрлі бейіндегі мамандарды даярлау ұйымдастырылатын болады (1-ші кезең). Қазақстан Республикасы Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігінің үйлестіруші рөлі жағдайында мамандарды даярлаудың қазіргі заманғы жүйесі енгізіліп (1-ші кезең), оқыту процесіне Біріккен Ұлттар Ұйымы мен шетелдік мемлекеттердің білікті сарапшыларын тарту тәжірибесі жалғастырылады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Есірткі жөніндегі ұлттық ақпараттық-талдау орталығы, Ведомствоаралық кинологиялық және Оқу орталықтары Қазақстан Республикасының Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігімен өзара ұйымдық-әдістемелік іс-қимылда болады (1-ші кезең).
      Құрамында есірткісі бар өсімдіктерді жоюдың экологиялық қауіпсіз және тиімді әдістерін жасау жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстары жалғастырылып (1-ші, 2-ші кезеңдер), ал кейіннен республика аумағында мұндай өсімдіктердің алаңын тұйықтау және қысқарту мақсатында олардың нәтижесі енгізілетін болады (3-ші кезең). Сонымен бір мезгілде өнеркәсіптік шикізат ретінде құрамында есірткісі бар өсімдіктерді олардың ірі табиғи өсу ошақтарында экономикалық өз-өзін ақтайтын қолдану мүмкіндіктері зерделенеді және оң нәтижелер берген жағдайда тиісті өнеркәсіптік өндіріс қанат жаятын болады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Ғылыми-зерттеу, ғылыми-өндірістік және оқу орындарының базасында Қазақстан Республикасының Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігі үйлестіретін нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрестің неғұрлым өзекті проблемалары, құрамында есірткісі бар өсімдік шикізатынан жаңа тиімді дәрі-дәрмек препараттарын жасау және басқалар бойынша ғылыми тақырыптарды зерттеу жалғастырылады (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер). Есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорларды табуға арналған өз жабдықтарымыздың, техникамыздың, химиялық препараттарымыздың және басқаларының өндірісін дамытуға тапсырыс қалыптастырылады, зерттеулерден оң нәтиже алынған жағдайда, олардың өнеркәсіптік жолмен дайындалуы қанат жаяды (2-ші, 3-ші кезеңдер). Жасалған ғылыми әлеует пен ғылыми әзірлемелердің жинақталған тәжірибесін пайдалану негізінде Қазақстан Республикасы Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігінің жанынан Есірткішілдік проблемаларын әзірлеу жөніндегі ғылыми-зерттеу орталығы құрылады (3-ші кезең).
      Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес туралы нормативтік құқықтық актілер мен неғұрлым өзекті материалдар Қазақстан Республикасы Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігінің тиісті мерзімдік басылымында жарияланатын болады (2-ші кезең).
      Жергілікті деңгейде есірткінің заңсыз айналымы мен олардың теріс пайдаланылуын еңсеру жөніндегі іс-шараларды іске асыруды облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, Астана мен Алматы әкімдерінің жанынан құрылған нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі аймақтық комиссиялар үйлестіріп, бақылайды (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Қазақстан Республикасының Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігіне демеушілік пен қайырымдылық көмек түрінде заңды және жеке тұлғалардан келіп түсетін қаражатты жинақтау мақсатында аталған қаражатты аудару үшін шот ашылады (1-ші кезең).
 
      4.3. Есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың мемлекет
             белгілеген айналымын тиімді бақылауды қамтамасыз ету
 
      Елде қалыптасып отырған есірткілік ахуалды ескере отырып және есірткінің беймедициналық қолданылуы мен оларды дайындау технологиясының таралуының алдын алу мақсатында құрамында есірткі мен психотроптық заттар бар дәрілік құралдар мен препараттардың өндірілуін, сақталуын, тасымалдануын және ұтымды медициналық пайдаланылуын реттейтін заңнамалық және бақылау-технологиялық талаптарды сөзсіз сақтаудың, сондай-ақ оларды ғылыми-зерттеу мақсаттарында пайдаланудың аса маңызы бар. Ол үшін есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың айналымына қатаң бақылау орнату, олардың заңды айналымнан заңсыз айналымға түсуін едәуір қысқарту жөнінде шаралар қолдану қажет.
      Мемлекеттің есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың өзі белгілеген айналымын тиімді бақылаудың негізі оны реттейтін заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілердің жүйесі болып табылады әрі оны жасау жалғастырылатын болады (1-ші кезең). "Есірткі, психотроптық заттар, прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен теріс пайдаланылуына қарсы іс-қимыл шаралары туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 10 шілдедегі Заңына, "Қазақстан Республикасында бақылауға жататын есірткі құралдарының, психотроптық заттардың және прекурсорлардың тізіміне", "Заңсыз сақталуда немесе айналымда аңғарылған есірткі құралдарын, психотроптық заттарды шағын, ірі және өте ірі мөлшерлерге жатқызу туралы жиынтық кестеге" қажетті өзгерістер енгізу міндеті алда тұр (1-ші, 2-ші, 3-ші кезеңдер).
      Есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың айналымына мемлекеттік бақылауды жүзеге асырудың ережесі мен оның негізінде ведомстволық нормативтік құқықтық актілердің топтамасы әзірленеді және енгізілетін болады (1-ші кезең).
      Өндірістік, дәріханалық, ауруханалық, ғылыми және басқа да мекемелерде есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың өндірілуін, сақталуын, таралуын әрі пайдаланылуын бақылау жүйесінің тиімділігін жетілдіруді және арттыруды қамтамасыз ету аса қажет болып отыр. Есірткісі бар дәрілік препараттар мен прекурсорларды өндіру, сатып алу, сату жүйесі қоғамның есірткісі бар препараттар мен шикізаттарға қажеттілігін (квоталарын) айқындауға, осы саладағы қызметтің барлық түрлерін лицензиялауға негізделеді. Осыған байланысты есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың айналымына байланысты қызметтің лицензияланатын түрлеріне мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ету, уәкілетті органдардың қызметін үйлестіруді жақсарту жөніндегі қосымша шаралардың кешені қабылданатын болады (1-ші кезең).
      Нақты шаралар бақылаудың техникалық базасын жетілдіруге, атап айтқанда заттардың тізімдік мәртебесін айқындауға, тізімдік мәртебені айқындаудың төтенше және оңайлатылған тәртібін қолдануға қатысты; құрылымдық жағынан ұқсас топтардың (баламалардың) негізінде тізімдік мәртебені айқындау мақсатында, сондай-ақ қылмыстық-құқықтық тәртіппен қудалау мақсатында химиялық құрылымының ұқсастығына және белгілі немесе болжалды фармакологиялық әсеріне негізделген бақылауды жүзеге асыруға бағытталған болады (1-ші кезең).
      Есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың экспортын, импортын және транзитін бақылауды жүзеге асыру мақсатында қабылданған ұлттық нормативтік құқықтық актілер туралы өзара ақпарат алмасу арқылы БҰҰ-ның Есірткіні бақылау жөніндегі халықаралық комитетімен неғұрлым тығыз қатынас орнатылатын болады (1-ші кезең).
      Химия өнеркәсібіндегі істердің жай-күйін талдаудың негізінде прекурсорлардың өндірісін, олардың сатылуын, экспортын, импортын бақылаудың тиімді жүйесі ұлттық және халықаралық деңгейлердегі мүдделі тараптарға экспорт туралы алдын ала хабарламаны кеңінен пайдалану арқылы талданып жасалатын болады. Тиісінше БҰҰ-ның 1988 жылғы "Есірткілік және психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес туралы" Конвенциясының 13-бабы талап еткендей, лабораториялық жабдықтарды сатуды бақылау қамтамасыз етіледі, прекурсорлардың заңсыз дайындалуының, импортының, экспортының, айналымының, таралуының және заңды айналымнан заңсыз айналымға өтіп кетуінің алдын алу жөнінде шаралар қолданылады (1-ші, 2-ші кезеңдер).
 
      5. Ұйымдық және ресурстық қамтамасыз ету
 
      Стратегияны іске асыруды ұйымдық және ақпараттық қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігіне, мүдделі министрліктер мен ведомстволарға, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, Астана мен Алматының әкімдеріне, сондай-ақ олардың өкілеттіктері мен мәртебесіне сәйкес нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі аймақтық комиссияларға жүктеледі. Қазақстан Республикасының Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі агенттігі жыл сайын Қауіпсіздік Кеңесінің мәжілісінде республикадағы есірткі ахуалы мен оны тұрақтандыру жөніндегі шаралар туралы баяндайды және Стратегияны іске асырудың барысы туралы есеп береді.
      Стратегияны іске асыруды қаржылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражатының, демеушілік пен қайырымдылық көмек түрінде түсетін қаражаттың, мемлекеттік емес ұйымдар мен жеке тұлғалардың қаражаты есебінен, сондай-ақ Біріккен Ұлттар Ұйымының, басқа да халықаралық ұйымдар мен шет елдердің қаржы және өзге де техникалық көмегінің есебінен жүзеге асырылады.
      Нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрестің мемлекеттік бағдарламаларын іске асыруға арналған қаражат мемлекеттік (республикалық) бюджетте жеке бағдарламамен көзделетін болады.
 
      6. Күтілетін нәтижелер
 
      Стратегияны орындаудан мынадай нәтижелер алу күтіледі: есірткіні теріс пайдаланатын адамдардың анықталуын екі есе арттыру; есірткіні пайдаланатындардың жалпы санындағы жасөспірімдер мен жастардың үлес салмағын 15%-ға төмендету; есірткіні теріс пайдаланатын кәмелетке толмағандар мен жастар санының өсу қарқынын екі есе төмендету; есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлар контрабандасының анықталуын үш есе арттыру; жалпы қылмыстылықта есірткіге байланысты қылмыстардың жасырындығын 15% деңгейінде төмендету және үлес салмағын (үлесін) тұрақтандыру; індет тараған аймақтарда ВИЧ-инфекцияны тұйықтау, ВИЧ-жұқтырылу жөнінде тұрақтанған көрсеткіштерге қол жеткізу. Оқығандар: Қасымбеков Б.А. Икебаева Ә.Ж.