ИПС "Әділет"

В соответствии с пунктом 15 статьи 36 Экологического кодекса Республики Казахстан ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила разработки и пересмотра экологических нормативов качества.

2. Департаменту экологической политики и устойчивого развития Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан после его официального опубликования;

3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Департамент юридической службы Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

И.о. министра экологии,
геологии и природных ресурсов
Республики Казахстан

С. Брекешев

"СОГЛАСОВАН"
Министерство сельского хозяйства
Республики Казахстан

"СОГЛАСОВАН"
Министерство здравоохранения
Республики Казахстан

Утверждены приказом
И.о. министра экологии, геологии и
природных ресурсов
Республики Казахстан
от 27 июля 2021 года № 270

Правила разработки и пересмотра экологических нормативов качества

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила разработки и пересмотра экологических нормативов качества (далее – Правила) разработаны в соответствии с пунктом 15 статьи 36 Экологического кодекса Республики Казахстан (далее – Кодекс) и определяют порядок разработки и пересмотра экологических нормативов качества для химических, физических и биологических показателей состояния окружающей среды (далее – экологические нормативы качества).

2. Экологическое нормирование осуществляется государством в целях гарантирующего сохранение благоприятной окружающей среды и обеспечение экологической безопасности государственного регулирования деятельности человека для предотвращения и (или) снижения ее негативного воздействия на окружающую среду и здоровье людей.

3. Экологические нормативы качества разрабатываются и устанавливаются в соответствии с пунктом 3 статьи 36 Кодекса отдельно для каждого из следующих компонентов окружающей среды:

1) атмосферного воздуха;

2) поверхностных и подземных вод;

3) почв и земель.

4. К экологическим нормативам качества относятся:

1) нормативы, установленные для химических показателей состояния компонентов окружающей среды;

2) нормативы, установленные для физических факторов окружающей среды;

3) нормативы, установленные для биологических показателей состояния компонентов окружающей среды.

5. Экологические нормативы качества для химических показателей состояния компонентов окружающей среды устанавливаются в виде предельно допустимых концентраций загрязняющих веществ.

Под предельно допустимой концентрацией загрязняющего вещества понимается максимальное количество (масса) загрязняющего вещества, включенного в перечень загрязняющих веществ, в единице объема или массы атмосферного воздуха, поверхностных или подземных вод, почвы или на единицу площади земной поверхности, которое (которая) при постоянном или временном воздействии на человека не влияет на его здоровье и не вызывает неблагоприятные наследственные изменения у потомства, а также деградацию объектов природной среды, не нарушает устойчивость экологических систем и биоразнообразие.

Экологические нормативы качества для химических показателей состояния компонентов окружающей среды устанавливаются отдельно с точки зрения влияния на здоровье человека и природную среду (экосистемы, животный и растительный мир).

6. Экологические нормативы качества для физических факторов окружающей среды устанавливаются в виде предельно допустимых уровней негативных физических воздействий на окружающую среду.

Под предельно допустимым уровнем негативного физического воздействия понимается максимальный уровень отдельных видов физического воздействия (шума, вибрации, электрических, электромагнитных, магнитных полей, радиации, тепла), при котором отсутствует вредное воздействие на состояние здоровья человека, животных, растений, экологических систем и биоразнообразия.

7. Экологические нормативы качества для биологических показателей состояния компонентов окружающей среды устанавливаются в отношении отдельных видов и групп растений, животных и других используемых как индикаторы качества природной среды организмов на уровне их естественных показателей либо в виде интервала допустимого отклонения от таких естественных показателей с учетом свойств природной среды и ее способности по поддержанию и восстановлению своего качества.

8. Экологические нормативы качества с точки зрения влияния на природную среду устанавливаются с учетом природных условий, сформировавшихся под влиянием природных факторов, характерных для конкретной территории или акватории, а также назначения использования таких территорий или акваторий.

9. Нормы и нормативы в области использования природных ресурсов, которые устанавливаются в соответствии с законодательством Республики Казахстан об использовании соответствующего вида природных ресурсов, не относятся к экологическим нормативам в соответствии с пунктом 10 статьи 36 Кодекса.

10. Общая схема разработки экологических нормативов качества состоит из четырех этапов:

1) сбор и обобщение информации для решения вопроса о целесообразности проведения исследований по экологическому нормированию;

2) определение веществ, физических факторов, биологических показателей, для которых разрабатываются экологические нормативы качества;

3) определение очередности и объема исследований для обоснования экологических нормативов качества;

4) разработка экологических нормативов качества.

11. При наличии официальной международной информации и опубликованных фактических данных об опасных свойствах веществ и количественных параметрах опасности, представленных в постановлении Правительства Республики Казахстан от 19 ноября 2010 года № 1219 "Об утверждении технического регламента "Требования к безопасности токсичных и высокотоксичных веществ", эти сведения используются для принятия решения о необходимости и приоритетности нормирования.

12. В целях сохранения и улучшения особо охраняемых природных территорий для этих территорий с учетом их особого природоохранного статуса в соответствии с Кодексом могут быть разработаны и утверждены более строгие экологические нормативы качества, чем те, которые установлены для всей территории Республики Казахстан.

13. Экологические нормативы качества разрабатываются уполномоченным органом в области охраны окружающей среды на основании результатов лабораторных испытаний, научных исследований и международного опыта, а также для конкретных территорий и акваторий – на основании данных многолетних (не менее пяти лет) наблюдений за состоянием окружающей среды на таких территориях и в таких акваториях.

14. Экологические нормативы качества утверждаются уполномоченным органом в области охраны окружающей среды сроком на десять лет и подлежат пересмотру по истечении указанного срока на основании обновленных научных знаний об окружающей среде, природных и антропогенных факторах, влияющих на ее качество, а также с учетом развития методов, техник и технологий мониторинга и контроля.

15. Экологические нормативы качества подлежат пересмотру не позднее первого года после вступления в силу международных обязательств Республики Казахстан по вопросам охраны окружающей среды, требующих принятия мер по введению более строгих экологических нормативов качества.

16. Экологические нормативы качества устанавливаются по показателям, контроль за соблюдением которых обеспечивается наличием контрольно-измерительного оборудования и соответствующих методик (методов) измерений, способов индикации, тестирования и (или) контроля, утвержденных в соответствии с Законом Республики Казахстан "Об обеспечении единства измерений".

17. Экологические нормативы качества разрабатываются и устанавливаются с учетом значений природного фона соответствующего компонента природной среды. Природный фон компонента природной среды определяется на основании результатов многолетних (не менее пяти лет) наблюдений за состоянием окружающей среды и отбора проб и (или) измерений по химическим, биологическим и физическим показателям компонента природной среды на эталонных участках.

18. В качестве эталонного участка принимается территория, акватория или ее часть, которые расположены в пределах репрезентативной особо охраняемой природной территории (акватории), а при отсутствии такой особо охраняемой природной территории (акватории) – на территории или в акватории, которая имеет аналогичные природные особенности и состояние которой характеризуется отсутствием признаков угнетения живых элементов естественной экологической системы (растений, животных и других организмов).

19. При наличии особо охраняемой природной территории, имеющей аналогичные с оцениваемой территорией (водным объектом или его частью) природные условия, эталонный участок выбирается в пределах такой особо охраняемой природной территории.

20. Значения (интервал допустимого отклонения от значений) показателей природного фона территорий и акваторий определяются на основании данных наблюдений за состоянием окружающей среды, отбора проб и (или) измерений по химическим и физическим показателям на соответствующем участке, а также информации и сведений, содержащихся в Государственном фонде экологической информации.

Глава 2. Порядок разработки и пересмотра экологических нормативов качества атмосферного воздуха

21. Экологические нормативы качества атмосферного воздуха устанавливаются:

1) для химических показателей состояния атмосферного воздуха – в виде предельно допустимых концентраций загрязняющих веществ в атмосферном воздухе;

2) для физических показателей состояния атмосферного воздуха – в виде предельно допустимых уровней физических воздействий на атмосферный воздух;

3) для биологических показателей состояния атмосферного воздуха – в виде предельно допустимого количества клеток на кубический метр воздуха.

22. Под предельно допустимой концентрацией загрязняющих веществ в атмосферном воздухе понимается максимальное количество (масса) химического вещества в единице объема, признанного в соответствии с Кодексом загрязняющим, которое (которая) при постоянном или временном воздействии на человека не влияет на его здоровье и не вызывает неблагоприятных наследственных изменений у его потомства, а также не вызывает деградацию компонентов природной среды, не нарушает устойчивость экологических систем и не приводит к сокращению биоразнообразия.

23. Предельно допустимая концентрация загрязняющего вещества в атмосферном воздухе устанавливается для отдельных загрязняющих веществ в виде:

1) массы загрязняющего вещества в единице объема атмосферного воздуха и выражается как соотношение миллиграмм на кубический метр;

2) массы загрязняющего вещества, оседающей на единицу земной поверхности за единицу времени, и выражается как соотношение грамм на квадратный метр за календарный год.

24. Для загрязняющих веществ массовые концентрации в единице объема атмосферного воздуха определяются для стандартных условий 293.15 К и 101.3 кПа в соответствии с пунктом 4 статьи 200 Кодекса.

25. Предельно допустимая концентрация загрязняющего вещества в атмосферном воздухе в зависимости от вида загрязняющего вещества устанавливается с учетом следующих периодов усреднения показателей:

1) годовые показатели – усредненные показатели концентрации загрязняющего вещества в единице объема атмосферного воздуха или на единице земной поверхности в течение одного календарного года;

2) суточные показатели – усредненные показатели концентрации загрязняющего вещества в единице объема атмосферного воздуха за двадцать четыре часа в пределах одних календарных суток;

3) часовые показатели – усредненные показатели концентрации загрязняющего вещества в единице объема атмосферного воздуха за один час.

26. Экологическими нормативами качества атмосферного воздуха определяется предельно допустимое количество превышений суточных и часовых показателей в течение одного календарного года.

27. Предельно допустимые концентрации содержания загрязняющих веществ в атмосферном воздухе по отношению к здоровью человека определяется на основе приказа Министра национальной экономики Республики Казахстан от 28 февраля 2015 года № 168 "Об утверждении Гигиенических нормативов к атмосферному воздуху в городских и сельских населенных пунктах" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 11036), данных Всемирной организации здравоохранения, данных международных исследований, результатов научно-исследовательских работ.

28. Для установления экологических нормативов используются расчҰтные методы, результаты биологических экспериментов, а также материалы динамических наблюдений за состоянием здоровья лиц, подвергшихся воздействию вредных веществ, методы компьютерного моделирования, предсказания биологической активности новых веществ, биотестирование на различных объектах.

29. При установлении экологических нормативов учитывается совместное действие вредных факторов, в зависимости от меры схожести или аддитивности этих факторов. Учитываются дополнительные параметры – половозрастные или генетические особенности популяции, для которой проводится оценка риска. Такой подход исключает использование жестко фиксированных предельно допустимых концентраций, заменяя их обоснованными и информативными специальными исследованиями оценки риска. В предельном случае оценка риска представляет значения лимитов на концентрации (уровни) вредных факторов, совпадающие с предельно допустимыми концентрациями.

30. Экологические нормативы качества атмосферного воздуха по отношению к биологическим объектам окружающей среды устанавливаются в отношении отдельных видов и групп растений, животных и других используемых как индикаторы качества природной среды организмов на уровне их естественных показателей либо в виде интервала допустимого отклонения от таких естественных показателей с учетом свойств природной среды и ее способности по поддержанию и восстановлению своего качества.

31. При установлении экологических нормативов качества атмосферного воздуха учитывают природные особенности лесных экосистем, природных объектов и природно-антропогенных объектов, в том числе особо охраняемых природных территорий, а также природных ландшафтов, имеющих особое природоохранное значение.

32. Для определения экологических нормативов качества атмосферного воздуха применяется расчетный и экспериментальный методы. Экспериментальный метод предусматривает фумигацию лесных растений в лабораторных условиях и изучение состояния лесных насаждений на постоянных пробных площадях в естественных условиях загрязнения атмосферного воздуха.

33. При разработке экологических нормативов качества:

1) предельно допустимые значения концентрации устанавливают по самым чувствительным организмам (видам), их биологическим функциям и процессам;

2) определение экологических нормативов качества вредных газов для растений проводят по изменению фотосинтеза как наиболее чувствительной физиологической реакции организма растений;

3) максимальное разовое допустимое значение концентрации определяют в токе воздуха в течение 20-30 минут действия ингредиента, а среднесуточные значения – в течение 3-4 часов;

4) определение экологических нормативов качества для растений проводят в контролируемых (факторостатных) условиях при оптимальных для фотосинтеза температуре окружающей среды, освещении, относительной влажности воздуха и минеральном питании;

5) реакцию организма, изменение его функций или процессов определяют по изменению биохимического состава и морфологического строения организма;

6) предельно допустимую концентрацию устанавливают по минимальной концентрации газа, выше которой наблюдается достоверное изменение реакции организма на воздействие;

7) в целях обеспечения запаса прочности растительного организма окончательное значение экологического норматива ингредиента устанавливают меньше установленного значения.

34. Значение экологических нормативов качества воздуха определяют для индикаторных лесных организмов – хвойных древесных пород – при воздействии аммиака, диоксида серы, оксидов азота, хлора, паров серной кислоты, газообразных соединений фтора в пересчете на фтор, и взвешенных веществ.

35. Если при соблюдении установленных экологических нормативов качества атмосферного воздуха в пределах отдельных территорий обнаруживаются признаки ухудшения состояния живых элементов естественной экологической системы (растений, животных и других организмов), подтвержденные научными исследованиями за период не менее пяти лет, то для таких территорий соответствующий местный представительный орган области, города республиканского значения, столицы по согласованию с уполномоченным органом в области охраны окружающей среды устанавливает более строгие территориальные экологические нормативы качества атмосферного воздуха в виде предельно допустимых концентраций загрязняющих веществ в атмосферном воздухе и (или) предельно допустимых уровней физических воздействий, при которых не наблюдается негативное отклонение показателей состояния наиболее уязвимой группы биологических объектов, используемых как индикаторы качества окружающей среды.

36. Нормативы качества воздуха внутри жилых, производственных и иных помещений, а также нормативы качества атмосферного воздуха в пределах промышленных (производственных) зон устанавливаются гигиеническими нормативами в соответствии с законодательством Республики Казахстан в области здравоохранения. Указанные нормативы не относятся к экологическим нормативам и не регулируются экологическим законодательством Республики Казахстан в соответствии с пунктом 8 статьи 200 Кодекса.

37. При поступлении загрязняющих веществ в атмосферный воздух из природных источников и превышении уровня загрязняющих веществ полностью или частично, эти превышения не учитываются при оценке соответствия предельно допустимым концентрациям качества воздуха.

Глава 3. Порядок разработки и пересмотра экологических нормативов качества поверхностных и подземных вод

38. Экологические нормативы качества вод устанавливаются:

1) для химических показателей – в виде предельно допустимых концентраций загрязняющих веществ в воде;

2) для физических показателей – в виде предельно допустимых уровней физических воздействий (тепловых, радиоактивных) на воды;

3) для биологических показателей – в виде показателей состояния наиболее уязвимой группы биологических объектов, используемых как индикаторы качества вод.

39. Под предельно допустимой концентрацией загрязняющих веществ в воде понимается максимальное количество (масса) химического вещества в единице объема, признанного в соответствии с Кодексом загрязняющим, при превышении которого (которой) она становится непригодной для одного или нескольких видов водопользования, вызывает деградацию объектов природной среды или нарушает устойчивость экологических систем и биоразнообразие.

40. Порядок определения экологических нормативов качества вод:

1) выявление веществ, которые имеют незначительное влияние на загрязнение воды, и сосредоточение усилий на разработке экологических нормативов на оставшихся веществах, которые могут вести к сбросам загрязняющих веществ в поверхностные воды;

2) установление предельно допустимых концентраций для каждого класса водопользования в соответствии с приказом председателя Комитета по водным ресурсам Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 9 ноября 2016 года № 151 "Об утверждении единой системы классификации качества воды в водных объектах" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 14513).

41. В системе классов водопользования определяются предельно допустимые значения для каждого класса, выраженные в концентрациях, представляющих собой пороговые значения качества вод для определенных назначений и функций вод. Эти предельно допустимые значения являются экологическими нормативами, которые применяются к водному объекту, для которого определен в качестве целевого показателя определенный класс водопользования.

42. Экологические нормативы качества вод поверхностных водных объектов устанавливаются для речного бассейна или его части, водного объекта или его части, учтенных в государственном водном кадастре, для участков внутренних морских вод и территориального моря с учетом их природных особенностей, а также условий целевого использования водных объектов.

42. Экологические нормативы качества вод поверхностных водных объектов или их частей (мест водозабора), используемых для целей питьевого, хозяйственно-питьевого водоснабжения и (или) культурно-бытового водопользования, устанавливаются по химическим и биологическим (микробиологическим) показателям на уровне гигиенических нормативов, утверждаемых в порядке, определенном приказом Министра национальной экономики Республики Казахстан от 16 марта 2015 года № 209 "Об утверждении Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к водоисточникам, местам водозабора для хозяйственно-питьевых целей, хозяйственно-питьевому водоснабжению и местам культурно-бытового водопользования и безопасности водных объектов" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 10774) (далее – Санитарные правила).

44. Экологические нормативы качества вод поверхностных водных объектов или их частей рыбохозяйственного значения (рыбохозяйственные нормативы) устанавливаются в соответствии с законодательством Республики Казахстан в области охраны, воспроизводства и использования животного мира.

45. Экологические нормативы качества вод поверхностных водных объектов рыбохозяйственного значения, используемых одновременно для целей питьевого, хозяйственно-питьевого водоснабжения и (или) культурно-бытового водопользования, устанавливаются на уровне наиболее строгих показателей (наименьших концентраций) из гигиенического или рыбохозяйственного норматива.

46. В случаях, если природные фоновые концентрации химических веществ в водах поверхностных водных объектов, сформировавшиеся под влиянием природных факторов и характерные для конкретного речного бассейна или его части, водного объекта или его части, превышают значения гигиенических или рыбохозяйственных нормативов, экологические нормативы качества вод разрабатываются и утверждаются уполномоченным органом в области охраны окружающей среды на уровне значений (в интервале допустимого отклонения от значений) показателей природных фоновых концентраций химических веществ в этом речном бассейне или его части, водном объекте или его части.

47. Экологические нормативы качества вод подземных водных объектов, которые используются в качестве источников питьевого и (или) хозяйственно-питьевого водоснабжения или пригодность которых для указанных целей определена на основании санитарно-эпидемиологических заключений, а также подземных водных объектов, определенных в качестве резервированных источников питьевого водоснабжения в соответствии с Водным кодексом Республики Казахстан, устанавливаются на уровне соответствующих гигиенических нормативов, разрабатываемых и утверждаемых в порядке, определенном Санитарными правилами.

48. Если при соблюдении установленных экологических нормативов качества вод обнаруживаются признаки ухудшения состояния живых элементов естественной экологической системы (растений, животных и других организмов), подтвержденные научными исследованиями за период не менее пяти лет, то для таких территорий соответствующий местный представительный орган области, города республиканского значения, столицы по согласованию с уполномоченным органом в области охраны окружающей среды устанавливает более строгие территориальные экологические нормативы качества вод, при которых не наблюдается негативное отклонение показателей состояния наиболее уязвимой группы биологических объектов, используемых как индикаторы качества вод.

Глава 4. Порядок разработки и пересмотра экологических нормативов качества почв и земель

49. Экологические нормативы качества почв устанавливаются для химических показателей в виде предельно допустимых концентраций загрязняющих веществ в почве, экологических стандартов, основанных на оценке риска здоровью населения и природным объектам, типу использования земель.

50. Под предельно допустимой концентрацией загрязняющих веществ в почве понимается максимальное количество (масса) химического вещества, признанного в соответствии с Кодексом загрязняющим, при превышении которого (которой) она становится непригодной для одного или нескольких видов землепользования, вызывает деградацию компонентов природной среды или нарушает устойчивость экологических систем и биоразнообразие.

51. Почва представляет собой слабо динамичную, многофакторную систему, отличается от воды и воздуха наличием различных видов, типов и подтипов, которые стандартизируют после проведения теоретических и практических исследований. Содержание химических веществ в почве нормируется в соответствии с приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 21 апреля 2021 года № ҚР ДСМ-32 "Об утверждении Гигиенических нормативов к безопасности среды обитания" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 22595), оценкой риска.

52. В основу теории и практики экологического нормирования техногенных химических веществ в почве положен критерий, согласно которому не всякое поступление техногенных химикатов рассматривается как загрязнение, опасное для здоровья человека.

53. Для оценки опасности загрязнения почв выбор химических веществ – показателей загрязнения проводится с учетом:

1) специфики источников загрязнения, определяющих комплекс химических элементов, участвующих в загрязнении почв изучаемого региона;

2) приоритетности загрязняющих веществ в соответствии со списком экологических нормативов качества химических веществ в почве и их классом опасности;

3) характера землепользования;

4) уровня риска для здоровья населения.

Оценку веществ, загрязняющих почву, осуществляют по наиболее токсичным веществам.

В случае отсутствия установленных экологических нормативов качества для отдельных видов токсикантов проводится сравнение найденных уровней загрязнения с естественным фоновым уровнем, кларком (средним содержанием химических элементов в земной коре). Под фоновым уровнем подразумевают уровень содержания веществ в почве, который соответствует условиям, исключающим дополнительное попадание данного вещества в почву. Зависимость естественного содержания химических соединений от типа почв, климата, рельефа местности, вида растительности и других факторов в сочетании с масштабностью антропогенного влияния на почвенный покров во многих случаях приводит к невозможности оценки природного фонового уровня тех или иных загрязнителей. В этой связи за фоновый уровень принимается сумма естественного содержания в почве определяемого ингредиента и его техногенных добавок, которые являются следствием глобального переноса загрязнений от источников выбросов в почву.

54. Большое многообразие почвенных загрязнителей требует их ранжирования в зависимости от источников и вида поступления, химических свойств и поведения в целях разработки общих методических подходов к исследованию отдельных групп токсикантов.

55. Экологические нормативы качества почв (земель) разрабатываются и устанавливаются с учетом природных особенностей территорий и категорий земель, установленных в соответствии с Земельным кодексом Республики Казахстан, типом использования территории.

56. Если при соблюдении установленных экологических нормативов качества почв обнаруживаются признаки ухудшения состояния живых элементов естественной экологической системы (растений, животных и других организмов), подтвержденные научными исследованиями за период не менее пяти лет, то для таких территорий соответствующий местный представительный орган области, города республиканского значения, столицы по согласованию с уполномоченным органом в области охраны окружающей среды устанавливает более строгие территориальные экологические нормативы качества почв, при которых не наблюдается негативное отклонение показателей состояния наиболее уязвимой группы биологических объектов, используемых как индикаторы качества почв.

Қазақстан Республикасының Экология кодексінің 36-бабының 15-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Сапаның экологиялық нормативтерін әзірлеу және қайта қарау қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Экологиялық саясат және тұрақты даму департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрықтың ресми жарияланғаннан кейін Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын;

3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Экология, геология және
табиғи ресурстар министрінің м.а.

С. Брекешев

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Ауыл шаруашылығы министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Денсаулық сақтау министрлігі

Қазақстан Республикасы
Экология, геология және табиғи
ресурстар министрінің м.а.
2021 жылғы 27 шілдедегі
№ 270 бұйрығымен
бекітілген

Сапаның экологиялық нормативтерін әзірлеу және қайта қарау қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Сапаның экологиялық нормативтерін әзірлеу және қайта қарау қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) Қазақстан Республикасының Экология кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 36-бабының 15-тармағына сәйкес әзірленді және қоршаған орта жай-күйінің химиялық, физикалық және биологиялық көрсеткіштері үшін сапаның экологиялық нормативтерін (бұдан әрі – сапаның экологиялық нормативтері) әзірлеу және қайта қарау тәртібін айқындайды.

2. Мемлекет қолайлы қоршаған ортаның кепілдік беріліп сақталуы және адам қызметінің қоршаған ортаға және адамның денсаулығына жағымсыз әсерін болғызбау және (немесе) азайту үшін оны мемлекеттік реттеудің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында экологиялық нормалауды жүзеге асырады.

3. Сапаның экологиялық нормативтері Кодекстің 36-бабының 3-тармағына сәйкес қоршаған ортаның мына құрамдастарының әрқайсысы:

1) атмосфералық ауа;

2) жерүсті және жерасты сулары;

3) топырақ және жер үшін жеке әзірленеді және белгіленеді.

4. Сапаның экологиялық нормативтеріне:

1) қоршаған орта құрамдастары жай-күйінің химиялық көрсеткіштері үшін белгіленген нормативтер;

2) қоршаған ортаның физикалық факторлары үшін белгіленген нормативтер;

3) қоршаған орта құрамдастары жай-күйінің биологиялық көрсеткіштері үшін белгіленген нормативтер жатады.

5. Қоршаған орта құрамдастары жай-күйінің химиялық көрсеткіштеріне арналған сапаның экологиялық нормативтері ластағыш заттардың шекті жол берілетін концентрациясы түрінде белгіленеді.

Ластағыш заттар тізбесіне енгізілген ластағыш заттың атмосфералық ауа, жерүсті немесе жерасты сулары, топырақ көлемінің немесе массасының бірлігіндегі немесе жер беті алаңының бірлігіндегі адамға тұрақты немесе уақытша әсер ету кезінде оның денсаулығына әсер етпейтін және ұрпақта қолайсыз тұқым қуалаушылық өзгерістер, сондай-ақ табиғи орта объектілерінің тозуын туғызбайтын, экологиялық жүйелердің орнықтылығын және биоәртүрлілікті бұзбайтын ең көп мөлшері (массасы) ластағыш заттың шекті жол берілетін концентрациясы деп түсініледі.

Қоршаған орта құрамдастары жай-күйінің химиялық көрсеткіштеріне арналған сапаның экологиялық нормативтері адам денсаулығына және табиғи ортаға (экожүйелер, жануарлар дүниесі және өсімдіктер әлемі) әсер ету тұрғысынан жеке белгіленеді.

6. Қоршаған ортаның физикалық факторлары үшін сапаның экологиялық нормативтері қоршаған ортаға жағымсыз физикалық әсерлердің жол берілетін шекті деңгейлері түрінде белгіленеді

Жағымсыз физикалық әсер етудің шекті жол берілетін деңгейі деп физикалық әсер етудің жекелеген түрлерінің (шу, діріл, электр, электрмагнит, магнит өрістері, радиация, жылу) ең жоғары деңгейі түсініледі, онда жануарлардың, өсімдіктердің, экологиялық жүйелер мен биоәртүрліліктің жай-күйіне зиянды әсер болмайды.

7. Қоршаған орта құрамдастары жай-күйінің биологиялық көрсеткіштеріне арналған сапаның экологиялық нормативтері өсімдіктердің, жануарлардың және табиғи орта сапасының индикаторлары ретінде пайдаланылатын басқа да организмдердің жекелеген түрлері мен топтарына қатысты олардың табиғи көрсеткіштері деңгейінде не табиғи ортаның қасиеттері мен оның өз сапасын ұстап тұру және қалпына келтіру жөніндегі қабілетін ескере отырып, осындай табиғи көрсеткіштерден жол берілетін ауытқу аралығы түрінде белгіленеді.

8. Сапаның экологиялық нормативтері табиғи ортаға әсер ету тұрғысынан нақты аумаққа немесе акваторияға тән табиғи факторлардың әсерінен қалыптасқан табиғи жағдайларды, сондай-ақ осындай аумақтарды немесе акваторияларды пайдалану мақсаты ескеріле отырып белгіленеді.

9. Табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасының табиғи ресурстардың тиісті түрін пайдалану туралы заңнамасына сәйкес белгіленетін нормалар мен нормативтер Кодекстің 36-бабының 10-тармағына сәйкес экологиялық нормативтерге жатпайды.

10. Сапаның экологиялық нормативтерін әзірлеудің жалпы схемасы төрт кезеңнен тұрады:

1) экологиялық нормалау бойынша зерттеулер жүргізудің орындылығы туралы мәселені шешу үшін ақпаратты жинау және қорыту;

2) сапаның экологиялық нормативтері әзірленетін заттарды, физикалық факторларды, биологиялық көрсеткіштерді айқындау;

3) сапаның экологиялық нормативтерін негіздеу үшін қажетті зерттеулердің кезектілігі мен көлемін айқындау;

4) сапаның экологиялық нормативтерін әзірлеу.

11. "Уытты және уыттылығы жоғары заттардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" техникалық регламентін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысында ұсынылған заттардың қауіпті қасиеттері мен қауіптіліктің сандық параметрлері туралы ресми халықаралық ақпарат және жарияланған нақты деректер болған кезде бұл мәліметтер нормалаудың қажеттілігі мен басымдығы туралы шешім қабылдау үшін пайдаланылады.

12. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды сақтау және жақсарту мақсатында осы аумақтар үшін олардың Кодекске сәйкес ерекше табиғат қорғау мәртебесі ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының бүкіл аумағы үшін белгіленгеннен неғұрлым қатаң сапаның экологиялық нормативтері әзірленуі және бекітілуі мүмкін.

13. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган зертханалық сынақтардың, ғылыми зерттеулердің нәтижелері және халықаралық тәжірибе негізінде, сондай-ақ нақты аумақтар мен акваториялар үшін – осындай аумақтар мен осындай акваториялардағы қоршаған ортаның жай-күйін көпжылдық (кемінде бес жыл) байқаудың деректері негізінде сапаның экологиялық нормативтерін әзірлейді.

14. Сапаның экологиялық нормативтерін қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган он жыл мерзімге бекітеді және олар көрсетілген мерзім өткеннен кейін қоршаған орта, оның сапасына әсер ететін табиғи және антропогендік факторлар туралы жаңартылған ғылыми білімдер негізінде, сондай-ақ мониторинг пен бақылау әдістерінің, техникалары мен технологияларының дамуы ескеріле отырып, қайта қаралуға жатады.

15. Сапаның экологиялық нормативтері Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша неғұрлым қатаң сапаның экологиялық нормативтерін енгізу жөнінде шаралар қабылдауды талап ететін халықаралық міндеттемелері күшіне енгеннен кейін бірінші жылдан кешіктірілмей қайта қаралуға жатады.

16. Сапаның экологиялық нормативтері өздерінің сақталуын бақылау "Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес бекітілген бақылау-өлшеу жабдығының және тиісті өлшеу әдістемелерінің (әдістерінің), индикациялау, тесттеу және (немесе) бақылау тәсілдерінің болуымен қамтамасыз етілетін көрсеткіштер бойынша белгіленеді.

17. Сапаның экологиялық нормативтері табиғи ортаның тиісті құрамдасының табиғи фонының мәндері ескеріле отырып әзірленеді және белгіленеді. Табиғи орта құрамдасының табиғи фоны эталондық учаскелерде қоршаған ортаның жай-күйін көпжылдық (кемінде бес жыл) байқау және табиғи орта құрамдасының химиялық, биологиялық және физикалық көрсеткіштері бойынша сынамаларды және (немесе) өлшемдерді іріктеу нәтижелері негізінде айқындалады.

18. Эталондық учаске ретінде репрезентативтік ерекше қорғалатын табиғи аумақ (акватория) шегінде, ал мұндай ерекше қорғалатын табиғи аумақ (акватория) болмаған кезде, ұқсас табиғи ерекшеліктері бар және жай-күйі табиғи экологиялық жүйенің тірі элементтеріне (өсімдіктер, жануарлар және басқа да организмдер) қысымшылық белгілерінің болмауымен сипатталатын аумақта немесе акваторияда орналасқан аумақ, акватория немесе оның бір бөлігі қабылданады.

19. Бағаланатын аумаққа (су объектісіне немесе оның бір бөлігіне) ұқсас табиғи жағдайлары бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ болған кезде эталондық учаске осындай ерекше қорғалатын табиғи аумақ шегінде таңдалады.

20. Аумақтар мен акваториялардың табиғи фон көрсеткіштерінің мәндері (мәндерден жол берілетін ауытқу аралығы) қоршаған ортаның жай-күйін байқау, тиісті учаскедегі химиялық және физикалық көрсеткіштер бойынша сынамалар алу және (немесе) өлшеу деректерінің, сондай-ақ Мемлекеттік экологиялық ақпарат қорындағы ақпарат пен мәліметтердің негізінде айқындалады

2-тарау. Атмосфералық ауа сапасының экологиялық нормативтерін әзірлеу және қайта қарау тәртібі

21. Атмосфералық ауа сапасының экологиялық нормативтері:

1) атмосфералық ауа жай-күйінің химиялық көрсеткіштері үшін –атмосфералық ауадағы ластағыш заттардың шекті жол берілетін концентрациялары түрінде;

2) атмосфералық ауа жай-күйінің физикалық көрсеткіштері үшін – атмосфералық ауаға физикалық әсер етудің шекті жол берілетін деңгейлері түрінде;

3) атмосфералық ауа жай-күйінің биологиялық көрсеткіштері үшін – ауаның текше метріне жасушалардың шекті жол берілетін саны түрінде белгіленеді.

22. Атмосфералық ауадағы ластағыш заттардың шекті жол берілетін концентрациясы деп Кодекске сәйкес ластағыш деп танылған көлем бірлігіндегі химиялық заттың ең көп мөлшері (массасы) түсініледі, ол адамға тұрақты немесе уақытша әсер ету кезінде оның денсаулығына ықпал етпейді және оның ұрпақтарында қолайсыз тұқымқуалаушылық өзгерістер туғызбайды, сондай-ақ табиғи орта құрамдастарының тозуын туғызбайды, экологиялық жүйелердің орнықтылығын бұзбайды және биоәртүрліліктің қысқаруына алып келмейді.

23. Атмосфералық ауадағы ластағыш заттардың шекті жол берілетін концентрациясы жекелеген ластағыш заттар үшін:

1) атмосфералық ауа көлемінің бірлігіндегі ластағыш заттың массасы түрінде белгіленеді және миллиграмның текше метрге арақатынасы ретінде көрсетіледі;

2) уақыт бірлігінде жер бетінің бірлігіне шөгетін ластағыш заттың массасы түрінде белгіленеді және күнтізбелік жылда грамның бір шаршы метрге арақатынасы ретінде көрсетіледі.

24. Ластағыш заттар үшін атмосфералық ауа көлемінің бірлігіндегі массалық концентрациялар Кодекстің 200-бабының 4-тармағына сәйкес стандартты жағдайлар үшін 293.15 К және 101.3 кПа деп айқындалады.

25. Ластағыш заттың түріне қарай атмосфералық ауадағы ластағыш заттың шекті жол берілетін концентрациясы көрсеткіштерді орташалаудың мынадай кезеңдері ескеріле отырып белгіленеді:

1) жылдық көрсеткіштер – күнтізбелік бір жыл ішінде атмосфералық ауа көлемінің бірлігіндегі немесе жер беті бірлігіндегі ластағыш зат концентрациясының орташаланған көрсеткіштері;

2) тәуліктік көрсеткіштер – күнтізбелік бір тәулік шегіндегі жиырма төрт сағатта атмосфералық ауа көлемінің бірлігіндегі ластағыш зат концентрациясының орташаланған көрсеткіштері;

3) сағаттық көрсеткіштер – бір сағатта атмосфералық ауа көлемінің бірлігіндегі ластағыш зат концентрациясының орташаланған көрсеткіштері.

26. Күнтізбелік бір жыл ішінде тәуліктік және сағаттық көрсеткіштерден асып кетудің шекті жол берілетін мөлшері атмосфералық ауа сапасының экологиялық нормативтерімен айқындалады.

27. Адам денсаулығына қатысты атмосфералық ауадағы ластағыш заттар құрамының шекті жол берілетін концентрациясы "Қалалық және ауылдық елді мекендердегі атмосфералық ауасының гигиеналық нормативтерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 28 ақпандағы № 168 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11036 болып тіркелген), Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері, халықаралық зерттеулердің деректері, ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері негізінде айқындалады.

28. Экологиялық нормативтерді белгілеу үшін есептеу әдістері, биологиялық эксперименттердің нәтижелері, сондай-ақ зиянды заттардың әсеріне ұшыраған адамдардың денсаулық жағдайын динамикалық бақылау материалдары, компьютерлік модельдеу әдістері, жаңа заттардың биологиялық белсенділігін болжау, әртүрлі объектілерде биотестілеу пайдаланылады.

29. Экологиялық нормативтерді белгілеу кезінде осы факторлардың ұқсастығы немесе аддитивтілігі өлшеміне қарай зиянды факторлардың бірлескен әсері ескеріледі. Қосымша параметрлер – қауіп-қатерді бағалау жүргізілетін популяцияның жыныстық-жастық немесе генетикалық ерекшеліктері ескеріледі. Мұндай тәсіл оларды негізделген және ақпараттандырылған тәуекелдерді бағалаудың арнайы зерттеулерімен алмастыра отырып, қатаң бекітілген шекті жол берілетін концентрацияларды пайдалануды болдырмайды. Шекті жағдайда тәуекелді бағалау шекті жол берілетін концентрацияларға сәйкес келетін зиянды факторлардың концентрацияларына (деңгейлеріне) арналған лимиттердің мәндерін білдіреді.

30. Қоршаған ортаның биологиялық объектілеріне қатысты атмосфералық ауа сапасының экологиялық нормативтері өсімдіктердің, жануарлардың және табиғи орта сапасының индикаторлары ретінде пайдаланылатын басқа да организмдердің жекелеген түрлері мен топтарына қатысты олардың табиғи көрсеткіштері деңгейінде не табиғи ортаның қасиеттері мен оның өз сапасын ұстап тұру және қалпына келтіру жөніндегі қабілетін ескере отырып, осындай табиғи көрсеткіштерден жол берілетін ауытқу аралығы түрінде белгіленеді.

31. Атмосфералық ауа сапасының экологиялық нормативтерін белгілеу кезінде орман экожүйелерінің, табиғи объектілердің және табиғи-антропогендік объектілердің, оның ішінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, сондай-ақ ерекше табиғат қорғау маңызы бар табиғи ландшафттардың табиғи ерекшеліктері ескеріледі.

32. Атмосфералық ауа сапасының экологиялық нормативтерін анықтау үшін есептік және эксперименттік әдістер қолданылады. Эксперименттік әдіс зертханалық жағдайларда орман өсімдіктерін фумигациялауды және атмосфералық ауаның табиғи ластану жағдайларында тұрақты сынақ алаңдарындағы орман екпелерінің жай-күйін зерттеуді көздейді.

33. Атмосфералық ауа сапасының экологиялық нормативтерін әзірлеу кезінде:

1) концентрацияның шекті рұқсат етілген мәндері ең сезімтал организмдер (түрлер), олардың биологиялық функциялары мен процестері бойынша белгіленеді;

2) өсімдіктер үшін зиянды газдар сапасының экологиялық нормативтерін анықтау өсімдіктер ағзасының ең сезімтал физиологиялық реакциясы ретінде фотосинтездің өзгеруімен жүзеге асырылады;

3) концентрацияның ең жоғары бір реттік рұқсат етілген мәні ауа тогында ингредиент әрекетінің 20-30 минуты ішінде, ал орташа тәуліктік мәні – 3-4 сағат ішінде анықталады;

4) өсімдіктер үшін сапаның экологиялық нормативтерін анықтау фотосинтез үшін қоршаған ортаның оңтайлы температурасы, жарық, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы және минералды тамақтану кезінде бақыланатын (факторстаттық) жағдайларда жүргізіледі;

5) организмнің реакциясы, оның функцияларының немесе процестерінің өзгеруі организмнің биохимиялық құрамы мен морфологиялық құрылымының өзгеруі бойынша анықталады;

6) шекті жол берілетін концентрацияны одан жоғары организмнің әсерге реакциясының дұрыс өзгеруі байқалатын газдың ең аз концентрациясы бойынша белгілейді;

7) өсімдік организмінің беріктік қорын қамтамасыз ету мақсатында ингредиенттің экологиялық нормативінің түпкілікті мәні белгіленген мәннен аз белгіленеді.

34. Ауа сапасының экологиялық нормативтерінің мәнін индикаторлық орман организмдері – қылқан жапырақты ағаш тұқымдылары үшін – аммиактың, күкірт диоксидінің, азот оксидтерінің, хлордың, күкірт қышқылы буларының, фторға қайта есептегендегі фтордың газ тәрізді қосылыстарының және қалқыма заттардың әсер етуі кезінде айқындайды.

35. Егер атмосфералық ауа сапасының белгіленген экологиялық нормативтерін сақтау кезінде жекелеген аумақтар шегінде кемінде бес жыл кезеңде ғылыми зерттеулермен расталған табиғи экологиялық жүйенің тірі элементтері (өсімдіктер, жануарлар және басқа да организмдер) жай-күйінің нашарлау белгілері анықталса, онда мұндай аумақтар үшін облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың тиісті жергілікті өкілді органы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша өзінде қоршаған орта сапасының индикаторлары ретінде пайдаланылатын биологиялық объектілердің неғұрлым осал тобының жай-күйі көрсеткіштерінің жағымсыз ауытқуы байқалмайтын атмосфералық ауадағы ластағыш заттардың шекті жол берілетін концентрациясы және (немесе) физикалық әсер етудің шекті жол берілетін деңгейлері түрінде атмосфералық ауа сапасының неғұрлым қатаң аумақтық экологиялық нормативтерін белгілейді.

36. Тұрғын, өндірістік және өзге де үй-жайлардың ішіндегі ауа сапасының нормативтері, сондай-ақ өнеркәсіптік (өндірістік) аймақтар шегіндегі атмосфералық ауа сапасының нормативтері Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасына сәйкес гигиеналық нормативтермен белгіленеді. Көрсетілген нормативтер Кодекстің 200-бабының 8-тармағына экологиялық нормативтерге жатпайды және Қазақстан Республикасының экология заңнамасында реттелмейді.

37. Егер табиғи көздерден атмосфералық ауаға ластағыш заттардың түсуін жеткілікті дәлдікпен анықтау мүмкін болса және егер ластағыш заттар деңгейінің артуы осы табиғи әсерге толық немесе ішінара байланысты болса, онда олар ауа сапасының шекті жол берілетін концентрациясына сәйкестігін бағалау кезінде ескерілмейді.

3-тарау. Жерүсті және жерасты сулары сапасының экологиялық нормативтерін әзірлеу және қайта қарау тәртібі

38. Су сапасының экологиялық нормативтері:

1) химиялық көрсеткіштер үшін – судағы ластағыш заттардың шекті жол берілетін концентрациясы түрінде;

2) физикалық көрсеткіштер үшін – суға физикалық әсер етудің (жылу, радиоактивті) шекті жол берілетін деңгейлері түрінде;

3) биологиялық көрсеткіштер үшін су сапасының индикаторлары ретінде пайдаланылатын биологиялық объектілердің неғұрлым осал тобы жай-күйінің көрсеткіштері түрінде белгіленеді.

39. Судағы ластағыш заттардың шекті жол берілетін концентрациясы деп Кодекске сәйкес ластағыш деп танылған көлем бірлігіндегі химиялық заттың ең жоғары көлемі (массасы) түсініледі, одан асып кеткен кезде су бір немесе бірнеше су пайдалану түрі үшін жарамсыз болып, табиғи орта объектілерінің тозуын туғызады немесе экологиялық жүйелердің орнықтылығы мен биоәртүрлілікті бұзады.

40. Су сапасының экологиялық нормативтерін анықтау тәртібі:

1) судың ластануына шамалы әсер ететін заттарды анықтау және ластағыш заттардың жерүсті суларына төгілуіне әкелуі мүмкін қалған заттарға экологиялық нормативтерді әзірлеуге күш салу;

2) "Су объектілерінде су сапасын жіктеудің бірыңғай жүйесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Су ресурстары комитеті төрағасының 2016 жылғы 9 қарашадағы № 151 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14513 болып тіркелген) сәйкес су пайдаланудың әрбір сыныбы үшін шекті жол берілетін концентрацияларды белгілеу.

41. Су пайдалану сыныптарының жүйесінде судың белгілі бір мақсаттары мен функциялары үшін су сапасының шекті мәндерін білдіретін концентрацияларда көрсетілген әрбір сынып үшін шекті жол берілетін мәндер айқындалады. Бұл шекті жол берілетін мәндер нысаналы көрсеткіш ретінде су пайдаланудың белгілі бір сыныбы айқындалған су объектісіне қолданылатын экологиялық нормативтер болып табылады.

42. Жерүсті су объектілері суы сапасының экологиялық нормативтері мемлекеттік су кадастрында ескерілген өзен бассейні немесе оның бөлігі, су объектісі немесе оның бөлігі үшін, ішкі теңіз сулары мен аумақтық теңіз учаскелері үшін олардың табиғи ерекшеліктері, сондай-ақ су объектілерін нысаналы пайдалану шарттары ескеріле отырып белгіленеді.

43. Ауызсумен, шаруашылық-ауызсумен жабдықтау және (немесе) мәдени-тұрмыстық су пайдалану мақсатында пайдаланылатын жерүсті су объектілері немесе олардың бөліктері (су жинау орындарының) суы сапасының экологиялық нормативтері "Су көздеріне, шаруашылық-ауыз су мақсаты үшін су жинау орындарына, шаруашылық-ауыз сумен жабдықтауға және суды мәдени-тұрмыстық пайдалану орындарына және су объектілерінің қауіпсіздігіне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 16 наурыздағы № 209 бұйрығында (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10774 болып тіркелген) (бұдан әрі – Санитариялық қағидалар) айқындалған тәртіппен бекітілетін гигиеналық нормативтер деңгейінде химиялық және биологиялық (микробиологиялық) көрсеткіштер бойынша белгіленеді.

44. Балық шаруашылығы маңызы бар жерүсті су объектілері немесе олардың бөліктері суы сапасының экологиялық нормативтері (балық шаруашылығы нормативтері) Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы заңнамасына сәйкес белгіленеді.

45. Ауызсумен, шаруашылық-ауызсумен жабдықтау және (немесе) мәдени-тұрмыстық су пайдалану мақсатында бір мезгілде пайдаланылатын балық шаруашылығы маңызы бар жерүсті су объектілері суы сапасының экологиялық нормативтері гигиеналық немесе балық шаруашылығы нормативінен неғұрлым қатаң көрсеткіштер (ең аз концентрациясы) деңгейінде белгіленеді.

46. Егер табиғи факторлардың әсерінен қалыптасқан және нақты өзен бассейніне немесе оның бөлігіне, су объектісіне немесе оның бөлігіне тән жерүсті су объектілері суларындағы химиялық заттардың табиғи фондық концентрациясы гигиеналық немесе балық шаруашылығы нормативтерінің мәндерінен асып кеткен жағдайларда, су сапасының экологиялық нормативтерін қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган осы өзен бассейніндегі немесе оның бөлігіндегі, су объектісіндегі немесе оның бөлігіндегі химиялық заттардың табиғи фондық концентрациясы көрсеткіштерінің мәндері деңгейінде (мәндерден жол берілетін ауытқу интервалында) әзірлейді және бекітеді.

47. Ауызсумен және (немесе) шаруашылық-ауызсумен жабдықтау көздері ретінде пайдаланылатын немесе көрсетілген мақсаттар үшін жарамдылығы санитариялық-эпидемиологиялық қорытындылар негізінде айқындалған жерасты су объектілері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Су Кодексіне сәйкес ауызсумен жабдықтаудың резервтік көздері ретінде айқындалған жерасты су объектілері суы сапасының экологиялық нормативтері Санитариялық қағидаларда айқындалған тәртіппен әзірленетін және бекітілетін тиісті гигиеналық нормативтер деңгейінде белгіленеді.

48. Егер су сапасының белгіленген экологиялық нормативтері сақталған кезде табиғи экологиялық жүйенің тірі элементтері (өсімдіктер, жануарлар және басқа да организмдер) жай-күйінің кемінде бес жыл кезең ішінде ғылыми зерттеулермен расталған нашарлау белгілері анықталса, онда мұндай аумақтар үшін облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың тиісті жергілікті өкілді органы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша өзінде су сапасының индикаторлары ретінде пайдаланылатын биологиялық объектілердің неғұрлым осал тобының жай-күйі көрсеткіштерінің жағымсыз ауытқуы байқалмайтын су сапасының неғұрлым қатаң аумақтық экологиялық нормативтерін белгілейді.

4-тарау. Топырақ және жер сапасының экологиялық нормативтерін әзірлеу және қайта қарау тәртібі

49. Топырақ сапасының экологиялық нормативтері химиялық көрсеткіштер үшін топырақтағы ластағыш заттардың шекті жол берілетін концентрациясы, халықтың денсаулығы мен табиғи объектілерге, жерді пайдалану типіне қатерді бағалауға негізделген экологиялық стандарттар түрінде белгіленеді.

50. Топырақтағы ластағыш заттардың шекті жол берілетін концентрациясы деп Кодекске сәйкес ластағыш деп танылған химиялық заттың ең көп көлемі (массасы) түсініледі, одан асып кеткен кезде топырақ жер пайдаланудың бір немесе бірнеше түрі үшін жарамсыз болып, табиғи орта құрамдастарының тозуын туғызады немесе экологиялық жүйелердің орнықтылығы мен биоәртүрлілікті бұзады.

51. Топырақ – әлсіз динамикалық, көп факторлы жүйе, су мен ауадан теориялық және практикалық зерттеулерден кейін стандартталатын әртүрлі түрлердің, типтердің және кіші түрлердің болуымен ерекшеленеді. Топырақтағы химиялық заттардың құрамы "Тіршілік ету ортасының қауіпсіздігіне арналған гигиеналық нормативтерді бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 21 сәуірдегі № ҚР ДСМ-32 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10774 болып тіркелген), қауіпті бағалауға сәйкес нормаланады.

52. Топырақтағы техногендік химиялық заттарды экологиялық нормалау теориясы мен практикасының негізіне оған сәйкес техногендік химикаттардың кез-келген түсімі адам денсаулығына қауіпті ластану ретінде қарастырылмайды деген критерий қойылған.

53. Топырақтың ластану қаупін бағалау үшін химиялық заттарды – ластану көрсеткіштерін таңдау:

1) зерттелетін өңірдің топырақтарының ластануына қатысатын химиялық элементтер кешенін айқындайтын ластану көздерінің ерекшелігін;

2) топырақтағы химиялық заттар сапасының экологиялық нормативтерінің тізіміне және олардың қауіптілік сыныбына сәйкес ластағыш заттардың басымдығын;

3) жер пайдалану сипатын;

4) халық денсаулығы үшін тәуекел деңгейін ескере жүргізіледі.

Топырақты ластайтын заттарды бағалау ең уытты заттар бойынша жүзеге асырылады.

Токсиканттардың жекелеген түрлері үшін белгіленген сапаның экологиялық нормативтері болмаған жағдайда табылған ластану деңгейлерін табиғи фондық деңгеймен, кларкпен (жер қыртысындағы химиялық элементтердің орташа құрамымен) салыстыру жүргізіледі. Фондық деңгей бұл заттың топыраққа қосымша енуіне жол бермейтін жағдайларға сәйкес келетін топырақтағы заттардың деңгейін білдіреді. Алайда химиялық қосылыстардың табиғи құрамының топырақ түріне, климатқа, рельефке, өсімдік түріне және басқа факторларға тәуелділігі көптеген жағдайларда топырақ жамылғысына антропогендік әсер ету ауқымымен бірге белгілі бір ластағыш заттардың табиғи фондық деңгейін бағалау мүмкін еместігіне әкеледі. Осыған байланысты фондық деңгей ретінде ластаушы заттардың шығарындылар көздерінен топыраққа ғаламдық тасымалдануының салдары болып табылатын анықталатын ингредиент пен оның техногендік қоспаларының топырақтағы табиғи құрамының сомасы алынады.

54. Топырақты ластағыштардың алуан түрлілігі токсиканттардың жеке топтарын зерттеудің жалпы әдістемелік тәсілдерін жасау үшін оларды қабылдау көздері мен түріне, химиялық қасиеттері мен мінез-құлқына байланысты саралауды қажет етеді.

55. Топырақ (жер) сапасының экологиялық нормативтері аумақтардың табиғи ерекшеліктері, Қазақстан Республикасының Жер кодексіне, аумақты пайдалану типіне сәйкес белгіленген жер санаттары ескеріле отырып әзірленеді және белгіленеді.

56. Егер топырақ сапасының белгіленген экологиялық нормативтері сақталған кезде табиғи экологиялық жүйенің тірі элементтері (өсімдіктер, жануарлар және басқа да организмдер) жай-күйінің кемінде бес жылдық кезең ішіндегі ғылыми зерттеулермен расталған нашарлау белгілері анықталса, онда мұндай аумақтар үшін облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың тиісті жергілікті өкілді органы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша өзінде топырақ сапасының индикаторлары ретінде пайдаланылатын биологиялық объектілердің неғұрлым осал тобының жай-күйі көрсеткіштерінің жағымсыз ауытқуы байқалмайтын топырақ сапасының неғұрлым қатаң аумақтық экологиялық нормативтерін белгілейді.

Об утверждении Правил разработки и пересмотра экологических нормативов качества